Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2016 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSR del. Anna Ogińska-Łągiewka

Protokolant: Elżbieta Ilić

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2016 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. K.

przeciwko E. K. (1) i A. Z.

o ustalenie

1.  oddala powództwo ;

2.  zasądza od powódki K. K. na rzecz pozwanej E. K. (1) kwotę 1800 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w sprawie.

Sygn. akt XXV C 1162/16

UZASADNIENIE

W dniu 07 listopada 2014 r. (data prezentaty) K. K. wniosła do Sądu Rejonowego dla Warszawy - Woli w Warszawie o stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia w dobrej wierze, nieruchomości w postaci mieszkania numer (...) przy ul. (...). (...) w W., dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Następnie pismem z 17 lutego 2016 r. (data prezentaty) K. K. zmieniła pierwotne żądanie zgłoszone w niniejszej sprawie i wniosła powództwo o ustalenie, że złożone przez nią oświadczenie z 21 sierpnia 1987 r., na podstawie którego dokonała ona wraz z mężem podziału majątku wspólnego małżeńskiego jest nieważne, a w konsekwencji
o ustalenie, że K. K. jest właścicielka spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o numerze (...) położonego w W. przy ul. (...). (...). Powódka wniosła również o zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego na jej rzecz. W uzasadnieniu żądania K. K. podniosła, że nie przypomina sobie, aby złożyła podpis pod przedmiotowym oświadczeniem. Z ostrożności procesowej podniosła, że w przypadku stwierdzenia autentyczności złożonego pod oświadczeniem z 21 sierpnia 1987 r. podpisu, wnosi o uznanie złożonego oświadczenia woli za nieważne, gdyż zostało złożone przez nią w celu obejścia prawa (pismo k.145 -151).

Sąd Rejonowy dla Warszawy W. w W. postanowieniem z 03 marca 2016 r. zmienił tryb postepowania nieprocesowego na postępowanie procesowe i następnie 26 kwietnia 2016 r. sprawę ze względu na właściwość przekazał do tut. Sądu (postanowienia k.163, 166)

Na rozprawie 10 października 2016 r. pełnomocnik powódki podtrzymał stanowisko określone w piśmie z 17 lutego 2016 r.

Pełnomocnik pozwanej E. K. (1) wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego (stanowiska stron k.181).

Pozwana A. Z. nie stawiła się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę, nie wnosiła o przeprowadzenie rozprawy w swojej obecności i nie złożyła w sprawie o ustalenie wyjaśnień, w związku z czym wyrok w stosunku do niej jest zaoczny.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka – K. K. ma obecnie (...) lat i zamieszkuje w lokalu numer (...) przy ul. (...). (...) w W., dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa prowadzi księgę wieczystą nr (...). W lokalu tym zamieszkała w latach pięćdziesiątych z mężem M. K.. Małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód. Prawo do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu przy ul. (...). (...) (...) w W. przysługiwało M. K. – mężowi powódki (okoliczności bezsporne)

W dniu 03 sierpnia 1990 r. M. K. zmarł, a spadek po nim na podstawie ustawy nabyli syn A. K. i córka E. K. (2) po ½ części każde z nich.

Spadkobiercy ustalili, że powódka będzie miała prawo dożywotniego mieszkania w przedmiotowym lokalu (twierdzenia powódki k.7, zeznanie świadka E. K. (1) k.128).

Następnie na podstawie działu spadkowego dokonanego Aktem Notarialnym Rep. A nr (...) z 31 października 1995 r., uprawnienia wynikające z przysługującego M. K. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...). (...) (...) w W., nabył w całości A. K. (treść aktu notarialnego k.77-79)

Po śmierci A. K. przedmiotowe prawo, na podstawie Aktu Notarialnego Rep. A Nr (...) z 08 marca 2010 r. oraz Aktu Poświadczenia Dziedziczenia Rep. A Nr 436/2010 z 08 marca 2010 r., nabyły w drodze spadku E. K. (1) ½ udziału i A. Z. (wcześniej: M.) ½ udziału na zasadzie współwłasności. (treść aktu poświadczenia dziedziczenia k.82-84).

Powódka zamieszkuje przedmiotowy lokal, z krótkimi przerwami, od lat 50-siątych XX wieku do chwili obecnej. W międzyczasie, przez około 25 lat była ona zameldowana przy ul. (...) w W.. Powódka również dokonywała wszelkich opłat, przeprowadzała niezbędne remonty danej nieruchomości, utrzymywała relacje sąsiedzkie z mieszkańcami bloku (zeznania S. S. k.128, twierdzenia powódki k.7).

Pismem z 28 kwietnia 2011 r. pełnomocnik pozwanych zwrócił się do wnioskodawczyni z prośba o spotkanie, celem wyjaśnienia i uregulowania podstawy prawnej pobytu wnioskodawczyni w przedmiotowym lokalu. Kolejnym pismem (z 24 maja 2011 r.) ten sam pełnomocnik wezwał wnioskodawczynię do opróżnienia i wydania lokalu w terminie 30 dni od dnia otrzymania niniejszego wezwania (treść pism k.10,11).

Powódka nie posiada tytułu prawnego do innego lokalu mieszkalnego czy nieruchomości. Utrzymuje się z emerytury w wysokości 2167 zł.

Powyższy stan faktyczny został oparty na zgromadzonych w aktach sprawy dokumentach w postaci aktów notarialnych z 31 października 1995 r., oraz z 08 marca 2010 r., a także na podstawie okoliczności bezspornych.

Sąd oddalił wnioski dowodowe powódki o przesłuchanie w charakterze świadków S. Ś. oraz K. P. na okoliczność potwierdzenia, że oświadczenie pisemne z 21 sierpnia 1987 r. o podziale majątku wspólnego małżonków, jakie miała złożyć powódka jest nieważne. Sąd oddalił także wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność, że złożony podpis pod ww. oświadczeniem nie został nakreślony przez powódkę. W ocenie Sądu, stan faktyczny tej sprawy na potrzeby wyrokowania został wystarczająco ustalony, a przeprowadzenie ww. dowodów służyłoby jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

Powódka wniosła o ustalenie, że jest właścicielką spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o nr (...), położonego w W. przy ul. (...). (...), powołując się na nieważność złożonego przez nią oświadczenia z 21 sierpnia 1987 r. na podstawie którego dokonała podziału majątku wspólnego małżeńskiego wraz z M. K..

Tak sprecyzowane żądanie opiera się na art. 189 k.p.c. określającym, że powódka może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Za ugruntowany należy uznać pogląd, zgodnie z którym powództwo o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa uregulowane art. 189 k.p.c. stanowi instrument prawa procesowego, którego funkcją jest usuwanie stanu niepewności albo zagrożenia w sferze interesów prawnych podmiotów prawa cywilnego związanych z ich sytuacją prawną regulowaną szeroko rozumianym prawem prywatnym. Wyroki rozstrzygające o zasadności tego rodzaju powództw nie służą do ochrony naruszonych praw podmiotowych ani do kształtowania stosunków cywilnoprawnych, lecz do eliminacji stanu niepewności mogącej powstawać przy ocenie istnienia stosunków prawnych lub praw podmiotowych oraz przy ocenie ich ważności lub bezskuteczności. W sytuacji, w której stronami powództwa z art. 189 k.p.c. są bezpośrednio strony tych stosunków, których powództwa dotyczą, nie ulega kwestii, że posiadanie interesu prawnego rozumianego jako źródło legitymacji czynnej w tego rodzaju sprawach wynika z twierdzenia, że powód jest stroną stosunku prawnego, do którego przepis ten ma zastosowanie, czyli który może być przedmiotem żądania o ustalenie jego istnienia albo nieistnienia, w tym ustalenia dotyczącego jego nieważności wynikającej za naruszenia albo obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Należ podkreślić, że znaczenie interesu prawnego jako przesłanki z art. 189 k.p.c. nie ogranicza się do oceny legitymacji czynnej w tego rodzaju sprawach, ponieważ ma znaczenie także funkcjonalne, które jest związane ze wskazanym zastosowaniem tego powództwa oraz koniecznością oddzielenia jego zastosowanie w stosunku do powództw innego rodzaju, czyli względem powództw o zasadzenie świadczenia albo o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. Na obecnym etapie rozważań należy podkreślić, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c., zwłaszcza w znaczeniu określającym krąg podmiotów legitymowanych do wytoczenia powództwa o ustalenie, może mieć zwoje źródło tylko w sferze stosunków cywilnoprawnych i nie może być tłumaczony wszelkimi stosunkami prawnymi regulowanymi innymi dziedzinami prawa niż szeroko pojmowane prawo cywilne.

Należy również zwrócić uwagę na ugruntowany w orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym powództwo to nie ma zastosowania w sytuacji, w której powód może uzyskać ochronę prawną na drodze dalej idącego powództwa.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, uznać należy że powódka nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia w ustaleniu nieważności złożonego przez nią oświadczenia z 21 sierpnia 1987 r. na podstawie którego dokonała podziału majątku wspólnego małżeńskiego wraz z M. K. i w konsekwencji do ustalenia czy przysługuje jej spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego o nr (...), położonego w W. przy ul. (...). S., z uwagi na to, że powódka ma możliwość uzyskania żądanej ochrony prawnej poprzez wytoczenie powództwa dalej idącego, a mianowicie wnosząc o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Takie żądanie ma swoje podstawy w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z zm.), który reguluje, że w razie zaistnienia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Jak zaznaczono, zastosowanie powództwa o ustalenie z art. 189 k.p.c. sprowadza się do udzielenia ochrony prawnej poprzez wydanie wyroku eliminującego stan niepewności lub zagrożenia w sferze stosunków prawnych stron, jednoznacznego określenia ich sytuacji prawnej w tym zakresie oraz ograniczenia ryzyka naruszenia w przyszłości praw podmiotowych wynikających z tych stosunków. Ma więc ono charakter prewencyjny.

Mimo że charakter prawny powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym budzi wątpliwości, co ma odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego na ten temat (por. w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z 19 lutego 2003 r. V CKN 1614/00 oraz wyrok z 8 czerwca 2005 r. I CK 701/04, w którym został wyrażony pogląd, że jest to szczególne powództwo służące do zaspokojenia roszczenia typu rzeczowego stanowiącego actio in rem, w Stosunku do wyroku Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2006 r. IV CSK 113/06, w którym Sąd Najwyższy opowiedział się za stanowiskiem, że jest to powództwo służące ustaleniu istnienia i zakresu prawa uprawnionego), za ugruntowany w doktrynie i orzecznictwie należy uznać pogląd, zgodnie z którym powództwo to jest dalej idącym środkiem ochrony prawnej niż powództwo o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego z art. 189 k.p.c. W szczególności w wyroku z 2 lutego 2006 r. II CK 395/05 Sąd Najwyższy opowiedział się za poglądem, zgodnie z których udzielenie ochrony na drodze powództwa o ustanie z punktu widzenia interesu prawnego powoda jest uzasadnione w tych wypadkach, w których nie zachodzi konieczność dokonania wpisu korygującego w księdze wieczystej. W tym samym kierunku wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 5 grudnia 2002 r. III CKN 943/99. Mimo że dotyczył on innego stanu faktycznego, wyrażony w nim pogląd właściwie oddaje relację pomiędzy zastosowaniem powództwa o ustalenie z art. 189 k.p.c. oraz powództwa z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy przyjął, że „Małżonek nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy nabycia przez osobę trzecią od współmałżonka własności nieruchomości, jeżeli na jej podstawie osoba trzecia została wpisana w księdze wieczystej jako właściciel nieruchomości. W takich sytuacji małżonek może zwalczać wpis własności w drodze powództwa o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,,. Sąd Okręgowy w pełni podziela ten pogląd.

Odnosząc to stanowisko do okoliczności rozpoznawanej sprawy należy przede wszystkim podkreślić, że wpis spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego do księgi wieczystej ma charakter konstytutywny i korzysta z domniemania zgodności stanu ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Jest to domniemanie wzruszalne, jednakże właściwym postępowaniem służącym jego obaleniu jest powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ponieważ uzyskany w ten sposób wyrok uwzględniający żądanie pozwu jest podstawą zmiany wpisu zawartego w księdze wieczystej, stosownie do 31 powołanej ustawy. Tylko skorzystanie z drogi procesu z art. 10 powołanej ustawy gwarantuje usunięcie niezgodności w księdze, co samo w sobie eliminuje domniemanie zgodności jej treści z rzeczywistym stanem prawnym.

Należy wręcz wskazać, że w opisanej sytuacji taka osoba nie może uzyskać ochrony prawnej swoich interesów na drodze powództwa o ustalenie, ponieważ, aby zapewnić sobie właściwą ochronę własnych interesów musiałaby skorzystać z powództwa o uzgodnienie treści księgi z rzeczywistym stanem prawnym nawet po pozytywnym zakończeniu sprawy o ustalenie wniesionej na podstawie art. 189 k.p.c. Wydany w takiej sprawie wyrok, nie mogąc stanowić podstawy wpisu w księdze wieczystej, mógłby służyć wyłącznie jako dowód w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej wniesionej na postawie art. 10 powołanej ustawy. Takie rozwiązanie oznaczałoby związanie sądu rejonowego rozpoznającego taką sprawą mocą wiążącą prawomocnego wyroku wydanego na podstawie art. 189 k.p.c. Doszłoby więc do przeniesienia ciężaru merytorycznej oceny zasadności powództwa na sąd nie orzekający o zasadności powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej oraz do zbędnego dublowania postępowań, które nie powinno występować, w każdym razie przy braku wyraźnych podstaw prawnych. Rozwijając podany argument należy wręcz stwierdzić, że przyjęcie możliwości merytorycznego rozpoznawania sprawy o ustalenie nieważności czynności, która była podstawą skutecznego wpisu do księgi wieczystej, mogłoby doprowadzić do sytuacji, w której cel powództwa z art. 189 k.p.c. zostały zupełnie zaprzeczony. Uwzględnienie takiego powództwa doprowadziłoby bowiem do sprzeczności między treścią wyroku wydanego na podstawie art. 189 k.p.c. a stanem księgi wieczystej. Doprowadziłoby to do kolizji pomiędzy zakresem mocy wiążącej prawomocnego wyroku wydanego na podstawie tego przepisu a domniemaniem zgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym z art. 3 powołanej ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Mimo że na podstawie art. 366 k.p.c. powaga rzeczy osądzonej wyroku wydanego na podstawie art. 189 k.p.c. odnosi się wyłącznie do stron procesu, jego moc wiążąca wynikająca z art. 365 par. 1 k.p.c. obejmuje nie tylko strony, ale również inne sądy oraz inne organu państwowe i organy administracji publicznej. Wbrew założeniom i funkcjom art. 189 k.p.c. wydanie wyroku na podstawie tego przepisu mogłoby wprowadzić formalny stan niepewności i zagrożenia sytuacji prawnej osób zainteresowanych i mogłoby zachwiać pewnością obrotu na rynku nieruchomości oraz praktyką bankową związaną z udzielaniem kredytów na zakup nieruchomości albo użytkowania wieczystego. Dopóki bowiem podmiot zainteresowany twierdzi, że czynności prawna będąca podstawą wpisu do księgi jest nieważna, stan zagrodzenia nie ma formalnego wymiaru i pozostaje stanowiskiem osoby twierdzącej. Przyjęcie dopuszczalności merytorycznego rozpoznawania spraw o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. istnienia stosunków albo praw, które zostały wpisane do księgi i objęte są domniemaniem z art. 3 powołanej ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w oderwaniu od powództw z art. 10 tej ustawy, może doprowadzić do rzeczywistego zagrożenia praw podmiotowych osób, na rzecz których dokonane zostały wpisy do ksiąg, a także interesów osób, w miejsce których osoby te zostały wpisane czy też interesów osób zamierzających nabyć prawa od tych, który zostali wpisani do księgi. Możliwość wystąpienia takich sytuacji należy wykluczyć, ponieważ byłoby to ze wszech miar szkodliwe.

Wszystkie podane argumenty uzasadniały oddalenie powództwa oraz obciążenie powódki kosztami procesu poniesionymi przez podmioty występujące po stronie pozwanej stosownie do art. 98 kpc w stawkach minimalnych uzasadnionych wartością przedmiotu sporu

Mając powyższe na uwadze na powołanych przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.