Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Królikowski

Protokolant: stażysta Aleksandra Sieńczewska

po rozpoznaniu w dniu 13 maja 2025 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W.

przeciwko P. S.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  stwierdza, iż powód (...) S.A. z siedzibą w W. winien ponieść koszty postępowania w całości, pozostawiając ich szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

sędzia Piotr Królikowski

Sygn. akt I C 486/22

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 13 czerwca 2025 r.

Pozwem wytoczonym dnia 3 października 2022 r. powód Polski Fundusz Rozwoju S.A. z siedzibą w W. domagał się:

1.  wydania w postępowaniu upominawczym nakazu zapłaty orzekającego, że pozwany P. S. ma zapłacić na rzecz powoda kwotę 84.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 21 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie zgodnie z art. 98 § 1 kpc, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W razie wniesienia przez pozwanego sprzeciwu od nakazu zapłaty lub w przypadku skierowania sprawy do rozpoznania w postępowaniu zwykłym powód wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego P. S. na rzecz powoda kwoty 84.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 21 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie zgodnie z art. 98 § 1 kpc, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje żądanie powód wskazał, iż dochodzi zwrotu nienależne uzyskanej przez pozwanego, będącego komornikiem sądowym, kwoty subwencji finansowej przyznawanej w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”. Tarcza Finansowa jest programem, o którym mowa w art. 21a ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju, którego realizację Rada Ministrów powierzyła powodowej spółce, celem udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19. Zgodnie z warunkami przedmiotowego Programu, wsparciem finansowym objęci byli przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 Ustawy – Prawo Przedsiębiorców, będący mikro-, małymi lub średnimi przedsiębiorcami, którzy spełniają określone w Programie warunki.

Umowy subwencji były zawierane z beneficjentami za pośrednictwem systemu bankowego z wykorzystaniem środowiska informatycznego i sieciowego. W celu zapewnienia szybkości przyznawania środków PFR nie dokonywał indywidualnej analizy poszczególnych wniosków o udzielenie subwencji, nie dokonywał weryfikacji prawdziwości lub zgodności z prawem złożonych oświadczeń, oraz nie uwzględniał żadnych dodatkowych informacji przekazywanych przez wnioskodawców poza treścią ustandaryzowanego wniosku o przyznanie subwencji finansowej.

W wyniku pozytywnego rozpatrzenia przez system wniosku pozwanego, między stronami została zawarta umowa o udzielenie subwencji finansowej w wysokości 84.000 zł. Po dokonaniu następczej kontroli wniosku pozwanego, powód stwierdził, że P. S. jako komornik sądowy nie posiada statusu przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów Prawa Przedsiębiorców, w związku z czym nie był on uprawniony do otrzymania subwencji. W konsekwencji, jako kwota przyznana nienależnie, podlegała ona zwrotowi.

Zgodnie z treścią § 11 Regulaminu ubiegania się o udział w Programie – stanowiącego integralną część umowy stron – po stronie pozwanego powstał umowny obowiązek zwrotu subwencji. Pozwany nie dokonał zwrotu w wyznaczonym terminie, tj. nie później niż 14 dni roboczych od dnia jej otrzymania. Wobec tego PFR, na podstawie § 3 ust. 6 umowy subwencji, podjął decyzję o zwrocie przez pozwanego całości subwencji finansowej, o czym poinformował go, wzywając do zwrotu wypłaconej kwoty wsparcia. Pozwany nie zastosował się do wezwania.

Powód wywodził swoje roszczenie z § 3 ust. 6 umowy. Jako alternatywną podstawę prawną wskazał natomiast art. 415 kc oraz art. 471 kc.

Powód wniósł również o przeprowadzenie całej rozprawy przy drzwiach zamkniętych stosownie do art. 153 § 1 ¹ kpc, co motywował istnieniem uzasadnionego ryzyka, że w toku postępowania zostaną ujawnione okoliczności stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa PFR posiadające dla niego istotną wartość, w tym gospodarczą. Podnosił, że istnieje realne ryzyko ujawnienia okoliczności związanych z obowiązującymi w powodowej spółce wewnętrznymi regułami i procedurami dotyczącymi jej funkcjonowania.

(pozew – k. 3-10)

Zarządzeniem z dnia 2 listopada 2022 r. stwierdzono brak podstawy do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i przekazano sprawę do rozpoznania w postępowaniu zwykłym. (zarządzenie – k. 83)

W odpowiedzi na pozew złożonej dnia 19 grudnia 2022 r. pozwany P. S., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego stosownie do obowiązujących norm w poczwórnej wysokości oraz rozpoznanie sprawy z zachowaniem zasady jawności.

Ustosunkowując się do żądania sformułowanego w pozwie, pozwany w pierwszej kolejności zarzucił powodowej spółce stosowanie własnej interpretacji prawa, skutkującej błędnym zawężeniem kręgu podmiotów uprawnionych do otrzymania subwencji finansowej. Podnosił, że ze względu na charakter przedmiotowej sprawy, zasadnym jest przyjęcie szerokiej definicji pojęcia przedsiębiorcy, a więc wziąwszy pod uwagę przepisy o ochronie konkurencji i konsumentów, przepisy podatkowe oraz międzynarodowe umowy wiążące Rzeczpospolitą Polską, na gruncie których do dnia 1 stycznia 2020 r. komornicy sądowi prowadzili działalność polegającą na świadczeniu usług egzekucyjnych, nastawioną na uzyskiwanie dochodu i zatrudniali pracowników. W obliczu tego powód wywodził, iż na potrzeby Programu i umowy o subwencję wiążącej strony, należał uznać komornika za przedsiębiorcę i uprawnionego do uzyskania wsparcia finansowego.

Pozwany wskazywał następnie, że we wniosku o przyznanie subwencji ujawnił, że wykonuje funkcję komornika, a jego wniosek podlegał weryfikacji i nie został odrzucony. Pozwany podkreślał więc, że nie wprowadził PFR w błąd co do swojego statusu, który był powodowej spółce znany w chwili wypłaty środków finansowych. Wskazywał, że organy państwa dokonywały wykładni, podług której komornicy mogli ubiegać się o subwencję, czego dowodem są stanowiska ZUS i Ministerstwa Sprawiedliwości, wyrażone odpowiednio w pismach z 2 kwietnia 2020 r. i z 19 czerwca 2020 r.

W odpowiedzi na pozew P. S. podważał również legitymację czynną PFR do dochodzenia roszczenia oraz zaistnienie szkody po stronie Funduszu. Powoływał się na przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych z uwagi na to, że przysługuje mu status konsumenta, który wywodził a contrario z twierdzenia powoda, iż komornik nie posiada statusu przedsiębiorcy. Podniósł także, że roszczenie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

(odpowiedź na pozew – k. 95-124)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W marcu 2020 r. na terenie Rzeczpospolitej Polskiej został wprowadzony stan zagrożenia epidemicznego a następnie – stan epidemii – w związku z ogólnoświatowym rozprzestrzenianiem się choroby zakaźnej COVID-19 wywołanej wirusem SARS-CoV-2. Stan ten – uzasadniony potrzebami sanitarnymi – wiązał się z licznymi obostrzeniami i ograniczeniami działalności ludzkiej, które m.in.: doprowadziły do znacznego spadku aktywności gospodarczej. Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom gospodarczym epidemii, Rada Ministrów dnia 27 kwietnia 2020 r. podjęła uchwałę, na podstawie której ustanowiono program „Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” (dalej: „Program” lub „Tarcza Finansowa”). Jako główne cele Programu wskazano realizację podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw i gospodarki oraz bezpieczeństwa i dobrobytu jej obywateli, zapobieganie ryzyku masowej upadłości przedsiębiorstw oraz zwolnień Pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią COVID-19. Tarcza Finansowa była skierowana do mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, wytwarzających istotną część polskiego PKB.

Zasady programu zostały zatwierdzone decyzją Komisji Europejskiej z dnia 27 kwietnia 2020 r. C(2020) 2822, State Aid SA.56996 (2020/N) – Poland. Realizację Programu na podstawie art. 21a ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju powierzono Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. (dalej: „PFR”). W tym celu powód przyjął Regulamin ubiegania się o udział w Programie (dalej: „Regulamin”). Wersja pierwotna Regulaminu obowiązywała od dnia 29 kwietnia 2020 r. Wersja zmieniona została przyjęta w dniu 13 maja 2020 r. z datą wejścia w życie w dniu 28 maja 2020 r.

Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta Programu określała umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR a przedsiębiorcą ubiegającym się o wsparcie. Integralną częścią umowy subwencji finansowej stanowił Regulamin (§ 11 ust. 5 umowy subwencji finansowej).

Stosownie do definicji zawartych w § 1 ust. 2 Regulaminu Beneficjent oznacza, na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznające mu status Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP, wnioskującego do PFR o udzielenie subwencji finansowej, lub któremu PFR udzielił subwencji finansowej.

Mikroprzedsiębiorca natomiast, na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie zgodnie z Regulaminem, to Beneficjent, który na 31 grudnia 2019 r. łącznie spełnia następujące warunki: (i) zatrudnia co najmniej jednego pracownika (z wyłączeniem właściciela), oraz (ii) jego roczny obrót za 2019 r. lub suma bilansowa w 2019 r. nie przekracza kwoty 2 mln EUR. Na potrzeby ustalenia statusu Mikroprzedsiębiorcy jako podmiotu uprawnionego do udziału w Programie zgodnie z Regulaminem, przez pracownika rozumie się osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, przy czym za pracowników nie uważa się pracowników na urlopach macierzyńskich, ojcowskich, rodzicielskich, wychowawczych i zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego. Określenie statusu Mikroprzedsiębiorcy powinno uwzględniać inne warunki określone w treści Regulaminu oraz Załącznika I do Rozporządzenia Pomocowego.

Zgodnie z § 3 ust. 3 Regulaminu Finansowanie Programowe udzielane jest za pośrednictwem Banków, przyjmujących w imieniu PFR wnioski, odwołania, przekazujących Beneficjentom decyzje PFR, zawierających umowy subwencji finansowej w charakterze pełnomocników PFR i przekazujących Beneficjentom w imieniu PFR środki pieniężne tytułem subwencji finansowych (wyłącznie po uprzednim otrzymaniu tych środków od PFR).

§ 3 ust. 6 Regulaminu przyznaje PFR prawo do podjęcia decyzji o zobowiązaniu Beneficjenta do zwrotu całości lub części subwencji finansowej w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji.

Na podstawie § 7 ust. 1 Regulaminu środki z subwencji finansowej mogą zostać przeznaczone przez Beneficjenta wyłącznie na:

a)  pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, w tym wynagrodzeń Pracowników, kosztów zakupu towarów i materiałów, kosztów usług obcych, bieżących kosztów obsługi finansowania zewnętrznego, kosztów najmu (lub innych umów o podobnym charakterze) nieruchomości wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej, wszelkich należności o charakterze publicznoprawnym, zakupu urządzeń i innych środków trwałych niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej, jednakże z wyłączeniem przeznaczenia tych środków na nabycie (przejęcie) w sposób bezpośredni lub pośredni innego podmiotu; oraz

b)  przedterminową spłatę kredytów, z zastrzeżeniem, że na ten cel może być przeznaczone maksymalnie 25% kwoty subwencji finansowej.

Umowy subwencji były zawierane z Beneficjentami Programu za pośrednictwem systemu bankowego z wykorzystaniem środowiska informatycznego i sieciowego udostępnianego przez banki. Wniosek o udzielenie subwencji finansowej udostępniany był w bankowości elektronicznej banku wyłącznie jako interfejs i służył zebraniu wszelkich oświadczeń składanych przez przedsiębiorcę starającego się o subwencję finansową. Oświadczenia implementowane były do projektu umowy subwencji finansowej udostępnianej w systemie bankowości elektronicznej. Przedsiębiorca podpisywał umowę z wykorzystaniem narzędzi autoryzacyjnych banku, w którym aplikował.

Z uwagi na pomocowy charakter Programu, potrzebę efektywnego i szybkiego rozpoznawania wniosków, PFR został uprawniony do stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym realizowania ich za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np.: banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów Programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez Beneficjentów Programów. PFR mógł nadto przyjąć, że każdy Beneficjent Programu istnieje, jest należycie utworzony, jest wypłacalny i zdolny do zwrotu i spłaty subwencji. Przy tym do uznania jakiegokolwiek warunku programowego za spełniony wystarczyło oparcie się PFR wyłącznie na oświadczeniach Beneficjenta, jego przedstawiciela lub osoby, która za takowych wobec PFR się podaje.

W myśl § 10 ust. 11 Regulaminu PFR może, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych spośród wymienionych wyżej warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej programu.

Dowód: Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa PFR dla Małych i Średnich Firm” – k. 15-47 , zeznania M. T. (k. 235v-236), zeznania R. M. (k. 236-236v).

Ze względu na powzięte przez komorników wątpliwości co do kwalifikacji ich statusu w obliczu powyższych wymagań programowych, a co za tym idzie – ich możliwości ubiegania się o subwencję w ramach Tarczy Finansowej, komornicy sądowi a także Krajowa Rada Komornicza zwracali się do różnych podmiotów publicznych o udzielenie informacji w tym przedmiocie. Odpowiedzi PFR udzielone w kwietniu i sierpniu 2020 r. w indywidualnych korespondencjach mailowych, były twierdzące. PFR wskazywało jedynie, że jednym z warunków otrzymania subwencji jest zatrudnianie co najmniej jednego pracownika, od którego pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne oraz że od liczby pracowników uzależniona jest wysokość subwencji.

Dowód: korespondencja mailowa – k. 204-206.

Z kolei w odpowiedzi na podnoszone przez Krajową Radę Komorniczą obawy o sytuację komorników sądowych w trakcie epidemii COVID-19, stanowisko Ministra Sprawiedliwości w tej sprawie przedstawił Sekretarz Stanu S. K. w piśmie adresowanym do Prezesa KRK z dnia 19 czerwca 2020 r. Zgodnie z nim Ministerstwo Sprawiedliwości przyznało, że na mocy ustawy o komornikach sądowych, komornicy nie posiadają statusu przedsiębiorców w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej. Równocześnie Ministerstwo zwróciło uwagę na fakt, iż w praktyce komornicy wpisywani są do rejestru REGON, znajdują do nich zastosowanie przepisy z zakresu prawa podatkowego, systemu ubezpieczeń społecznych, świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz regulujące działalność osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą – co również podkreślał ZUS w piśmie z 2 kwietnia 2020 r. Ponadto, MS wskazywało, że komornicy prowadzą kancelarie komornicze, w których zatrudniają pracowników na podstawie umowy o pracę lub umów cywilnoprawnych, natomiast koszty egzekucyjne takie jak koszty osobowe i rzeczowe pokrywają z uzyskanej przez siebie prowizji z opłat egzekucyjnych. Biorąc powyższe pod uwagę, w piśmie stwierdzono, że w ocenie Ministra Sprawiedliwości, komornicy sądowi powinni „korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii”, a wyłączenia tej grupy zawodowej z możliwości skorzystania z niektórych form pomocy przewidzianej w tarczach antykryzysowych oraz brak objęcia wszystkimi unormowania tarcz antykryzysowych komorników sądowych, „nie wynika z brzmienia obecnie obowiązujących przepisów, a z ewentualnego niewłaściwego ich stosowania przez organy wypłacające środki publiczne”.

Dowód: pismo ZUS z 2.04.2020 r. – k. 117-118, pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z 19.06.2020 r. – k.129-130.

P. S., komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w G. wpisany na listę komorników w 2010 r., prowadzi kancelarię komorniczą, w której jako pracodawca zatrudnia osoby na podstawie umowy o pracę oraz innych umów cywilnoprawnych.
W 2019 r. zatrudniał(...) pracowników, natomiast w 2020 r. – 7.

Dowód: bezsporne, wniosek o subwencje – k. 48-49, kserokopia decyzji MS o powołaniu – k. 76, zeznania pozwanego – k. 257-258.

W związku z wybuchem pandemii (...)19 ustawodawca wprowadził liczne ograniczenia w zakresie czynności komorniczych, m.in.: zakazał wykonywania tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego (art. 15zzu ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz. U. poz. 374 ze zm.), co skutkowało mniejszą ilością prowadzonych przez komorników spraw. Kancelaria pozwanego w kwietniu 2020 r. zanotowała spadek obrotów w stosunku do roku poprzedniego na poziomie 47%.

Dowód: bezsporne, wniosek o subwencję – k. 48-49, zeznania K. K. – k. 256v-257, zeznania pozwanego – k. 257-258.

Od znajomych komorników pozwany dowiedział się o możliwości uzyskania subwencji z rządowego programu „Tarczy Finansowej”. Kierując się m.in.: stanowiskiem Ministra Sprawiedliwości wyrażonym w piśmie Sekretarza Stanu S. K. oraz informacjami uzyskanymi od PFR przez indywidualnych komorników, wielu przedstawicieli tej grupy zawodowej, pomimo braku statusu przedsiębiorcy, złożyło stosowne wnioski do PFR i otrzymało wsparcie finansowe. Chcąc również poddać się weryfikacji, dnia 29 lipca 2020 r. pozwany złożył wniosek do PFR, za pośrednictwem bankowości elektronicznej, o przyznanie subwencji finansowej w wysokości maksymalnie 84.000 zł (wniosek nr (...)).

Dowód: wniosek o subwencje – k. 48-49, pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z 19.06.2020 r. – k.129-130, korespondencja mailowa – k. 204-206, zeznania pozwanego – k. 257-258.

Pozwany od 2010 r. prowadził zewidencjonowaną działalność gospodarczą. Stosując się do nowej ustawy o komornikach sądowych (ustawa z dnia 22 marca 2018 r., Dz. U. z 2024 r. poz. 1458 ze zm.), która w art. 33 ust. 2 zakazywała komornikom prowadzenia działalności gospodarczej, pozwany na swój wniosek został usunięty z CEIDG dnia 2 stycznia 2020 r. Na dzień składania wniosku do PFR nie był więc wpisany do CEIDG, posiadał jednak numer REGON oraz numer NIP.

Dowód: wniosek o subwencje – k. 48-49, zeznania pozwanego – k. 257-258.

Cały proces zawierania umowy subwencji finansowej pomiędzy PFR a pozwanym komornikiem odbywał się stosowanie do wytycznych Regulaminu, drogą elektroniczną za pośrednictwem bankowości elektronicznej, według przygotowanego formularza aplikacyjnego. Aby skutecznie złożyć wniosek, wnioskodawca musiał zaakceptować wszystkie oświadczenia poprzez zaznaczenie odpowiednich punktów. Pozwany nie miał możliwości złożenia wniosku inną drogą, cała procedura była zautomatyzowana, nie było możliwości wpisania jakichkolwiek uwag ani dokonania zmian zarówno w treści wniosku jak i w umowie. Pozwany wypełnił poprawnie wniosek, a w miejscu określenia nazwy firmy wpisał obok swojego imienia i nazwiska, iż jest komornikiem. Dane te znalazły się również w treści zawartej umowy.

P. S., wypełniając formularz aplikacyjny, zaakceptował wymagane oświadczenia, w tym mające znaczenie w niniejszej sprawie: że na dzień 31 grudnia 2019 r. był mikroprzedsiębiorcą; że na dzień złożenia wniosku o subwencję prowadził działalność gospodarczą; że na dzień 31 grudnia 2019 r. prowadził działalność gospodarczą oraz że jest świadomy tego, że subwencja finansowa [...] dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria Mikro-, Małego i Średniego - Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu.

Po wprowadzeniu przez pozwanego danych w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej został wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej. Bez zmiany w jej treści umowa została podpisana elektronicznie przez obie strony. Cała procedura rozpoczęła i zakończyła się tego samego dnia. Do zawarcia pomiędzy PFR a pozwanym umowy subwencji finansowej nr (...) doszło 29 lipca 2020 r.

Dowód: bezsporne, wniosek o subwencje – k. 48-19, umowa subwencji finansowej – k. 50-66.

Dzień po złożeniu wniosku i podpisaniu umowy, 30 lipca 2020 r., Bank (...) S.A., działając w imieniu PFR jako jego pełnomocnik, skierował do P. S. „komornika sądowego zwanego przedsiębiorcą” pozytywną decyzję o przyznaniu subwencji finansowej w kwocie 84.000 zł.

Dowód: bezsporne, pozytywna decyzja w sprawie subwencji finansowej – k. 131.

Środki finansowe zostały wpłacone na rachunek bankowy pozwanego dnia 31 lipca 2020 r. W miejscu oznaczenia odbiorcy wskazany został P. S. – komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w G..

Dowód: bezsporne, potwierdzenie dokonania wpłaty – k. 67.

Zgodnie z § 3 ust. 6 umowy: do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez przedsiębiorę, PFR może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie może podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR.

Dowód: bezsporne, umowa subwencji finansowej – k.50-66.

W związku z wątpliwościami co do statusu prawnego komorników sądowych i wypłaty im środków wsparcia finansowego w ramach Programu, dnia 26 listopada 2020 r. PFR zwrócił się z pytaniem w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwości.

Dowód: pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z 1.02.2021 r. – k. 144-145.

Kierując się uprawnieniem z § 3 ust. 6 umowy, PFR dokonał weryfikacji wniosku pozwanego i po ustaleniu, że jest on komornikiem sądowym, stwierdził, że P. S., nie będąc przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 Prawa Przedsiębiorców, nie może być beneficjentem Programu i nie jest uprawniony do otrzymania subwencji finansowej.

Decyzję w tej sprawie PFR wydał 9 grudnia 2020 r. i doręczył pozwanemu, wzywając go do zwrotu całości wypłaconej kwoty subwencji. PFR powołał się na obowiązek zwrotu subwencji wynikający z § 3 ust. 6 umowy oraz § 11 ust. 13 Regulaminu, uzasadniony złożeniem przez pozwanego we wniosku nieprawdziwych oświadczeń.

Dowód: pismo PFR z 9.12.2020 r. – k. 68-70.

Pismem z dnia 1 lutego 2021 r. Sekretarz Stanu z Ministerstwa Sprawiedliwości S. K. ustosunkował się do wątpliwości PFR wyrażonych w piśmie z 26 listopada 2020 r. W pierwszej kolejności Sekretarz Stanu zaznaczył, że nadzór nad działalnością komorników sądowych sprawowany przez Ministra Sprawiedliwości ma charakter zwierzchni i nie obejmuje uprawnień, które pozwalałyby na skuteczne zobowiązanie komorników do zwrotu pobranych przez nich środków tytułem subwencji finansowych, gdyż są to stosunki umowne i wynikające z nich spory winny być rozwiązywane inter partes. Następnie wskazał, że „problem sytuacji kancelarii komorniczych w trakcie epidemii COVID-19 oraz możliwości skorzystania przez komorników ze środków pomocowych był przedmiotem wewnętrznych analiz Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji MS, zainicjowanych zarówno z urzędu przez Ministra Sprawiedliwości, jak i przez samorząd komorniczy”. KRK postulowała u Ministra Sprawiedliwości o pilne objęcie komorników wszelkimi środkami pomocowymi dostępnymi dla innych grup zawodowych, a Minister Sprawiedliwości w pełni popierał działania samorządu komorniczego zmierzające do poprawy sytuacji komorników.

Minister Sprawiedliwości podkreślał, że komornicy „ de facto w wielu aspektach prawnych traktowani są jak przedsiębiorcy” – analogiczne stanowisko zajmowało również Ministerstwo Finansów oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wskazywano, że komornicy samodzielnie organizują i prowadzą kancelarie komornicze, zatrudniają pracowników na podstawie umowy o pracę i umów cywilnoprawnych, a koszty działalności egzekucyjnej takie jak koszty rzeczowe i osobowe pokrywają z uzyskanej przez siebie prowizji z opłat egzekucyjnych. W ocenie Ministra Sprawiedliwości komornicy powinni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii.

Sekretarz Stanu podkreślił, że ocena ważności i prawidłowości wykonywania in concreto umów zawartych między PFR a komornikami sądowymi oraz ich ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej należy do właściwego sądu i winna być rozpoznawana w drodze roszczeń cywilnoprawnych, natomiast MS na chwilę obecną nie widział podstaw np.: do wszczynania niejako „z ostrożności”, w istocie wyprzedzających rozstrzygnięcia sądów, postępowań dyscyplinarnych przeciwko komornikom, którzy pobrali subwencje.

Autor pisma podkreślił również, że „ocena, czy dany podmiot (…) spełnia kryteria niezbędne do udzielenia mu wsparcia, należała wyłącznie do Funduszu a nie do wnioskującego” oraz że w przypadku pojawienia się po stronie PFR wątpliwości, „nie było przeszkód do zasięgnięcia opinii prawnych, względnie uzyskania opinii Ministra Sprawiedliwości, przed udzieleniem subwencji”.

Dowód: pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z 1.02.2021 r. – k. 144-145.

Dnia 16 sierpnia 2021 r. P. S. – w związku z brakiem możliwości elektronicznego złożenia wniosku w sprawie subwencji finansowej z uwagi na zablokowanie możliwości podglądu, edycji i elektronicznego złożenia wniosku w systemie – złożył pisemny wniosek do PFR, za pośrednictwem Banku (...) S.A. z siedzibą w W., o umorzenie subwencji finansowej w łącznej kwocie 63.000 zł (75% otrzymanej kwoty subwencji). W uzasadnieniu pozwany wskazywał, że domaga się umorzenia z tytułu prowadzenia działalności aktywnej oraz z tytułu utrzymania stanu zatrudnienia. We wniosku pozwany oświadczył, że: jest komornikiem sądowym, nie posiada wpisu w CEIDG z uwagi na prowadzenie działalności gospodarczej pod numerem PKD: 69.10.Z, który aktualnie nie podlega wpisowi do ww. rejestru; firma nie jest w stanie likwidacji, nie zostało otwarte postępowanie upadłościowe ani nie istnieją przesłanki do zgłoszenia upadłości; nie jest otwarte postępowanie restrukturyzacyjne oraz nie złożono wniosku w przedmiocie otwarcia takiego postępowania; kwota subwencji została przez niego wykorzystana wyłącznie na cele wskazane w umowie.

Dowód: wniosek o umorzenie – k. 72-73.

Dnia 19 listopada 2021 r. powód wystosował do pozwanego pismo z informacją, że w niniejszym stanie faktycznym nie zachodzą okoliczności uzasadniające możliwość złożenia oświadczenia o rozliczeniu. PFR, powołując się na zawarte w swoim piśmie z dnia 9 grudnia 2020 r. ustalenia, podtrzymał wyrażone w nim stanowisko. Wskazał jednocześnie, że zgodnie z § 11 ust. 13 Regulaminu od kwoty subwencji podlegającej zwrotowi należne są odsetki ustawowe, liczone za okres od 15. dnia roboczego po dniu otrzymania subwencji do dnia zwrotu.

Dowód: pismo PFR z 19.11.2021 r. – k. 77.

Dnia 16 grudnia 2021 r. PFR ponownie zwrócił się do Ministerstwa Sprawiedliwości o w związku z problematyką wnioskowania przez komorników o wsparcie z „Tarczy Finansowej”.

W odpowiedzi udzielonej przez Sekretarza Stanu S. K. dnia 27 stycznia 2022 r. powtórzono i rozwinięto zasadniczo argumenty zawarte w piśmie MS z 1 lutego 2021 r., a ponadto wskazano, że „mieszany status komorników (...) mógł ich prowadzić do wniosku, że z ostrożności mogą wnioskować o wsparcie z (...), a Fundusz kompleksowo status ten oceni, w kontekście pozostającego w jego dyspozycji narzędzia wsparcia. Ministerstwo Sprawiedliwości nie opiniowało problematyki wsparcia komorników w ramach programu rządowego (...) Firm, zaś wnioski do Funduszu były podyktowane indywidualną oceną komorników, którzy w ciężkim okresie pandemii brali pod uwagę trudną sytuację finansową ich kancelarii zatrudniających łącznie 10.000 pracowników, zapis art. 33 ust. 3 u.k.s. oraz błędne, w ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości, poglądy niektórych przedstawicieli doktryny, nieadekwatne do stanu prawnego, wykreowanego ustawą o komornikach sądowych.

Zważywszy, że decyzja o przyznaniu pomocy w ramach programu rządowego należała wyłącznie do Funduszu, a Ministerstwo Sprawiedliwości nie zostało poproszone o przedstawienie swojego stanowiska w sprawie przed udzieleniem pomocy komornikom, należy uszanować autonomię Funduszu.

W związku z faktem, że środki z Funduszu uzyskała mniejszość komorników (563 na ponad 2000), a z tych którzy je pozyskali, większość, na wezwanie Funduszu, zwróciła je w całości lub w części (łącznie 397 osoby), należy uznać, że następcza weryfikacja statusu komorników przez Fundusz była prawidłowa i pozostali komornicy powinni zwrócić pobrane dotacje.”

Dowód: pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z 27.01.2022 r. – k. 141-143.

Sąd rozstrzygający niniejszą sprawę ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego przedstawionego w toku sprawy, w tym: Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa PFR dla Małych i Średnich Firm” (k. 15-47), wniosku pozwanego o subwencję finansową nr (...) (k. 48-49), umowy stron o subwencję finansową nr (...) (k. 50-66), pozytywnej decyzji PFR w sprawie subwencji finansowej pozwanego (k. 131), potwierdzenia dokonania wpłaty subwencji na rzecz pozwanego (k. 67), pisma PFR z dnia 9 grudnia 2020 r. (k. 68-70), wniosku pozwanego o umorzenie subwencji (k. 72-73), pisma PFR z dnia 19 listopada 2021 r. (k. 77), kserokopii decyzji Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2010 r. o powołaniu pozwanego na komornika sądowego (k. 76), korespondencji mailowej PFR z komornikami niebędącymi stroną w niniejszym postępowaniu (k. 204-206), pisma Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 2 kwietnia 2020 r. (k. 117-118), pism z Ministerstwa Sprawiedliwości podpisanych przez Sekretarza Stanu S. K.: z dnia 19 czerwca 2020 r. (k. 129-130), z dnia 1 lutego 2021 r. (k. 144-145), z dnia 27 stycznia 2022 r. (k. 141-143).

Strony postępowania nie podważały autentyczności ww. dokumentów, a Sąd nie powziął w tym przedmiocie wątpliwości.

Sąd oparł się również na zeznaniach świadków M. T. (k. 235v-236), R. M. (k. 236), K. K. (k. 256v-257) oraz pozwanego P. S. (k. 257-258), które uznał za wiarygodne. Zeznania pozwanego były logiczne, przekonujące, spójne z resztą materiału dowodowego, pozwany nie unikał odpowiedzi na pytania, w jasny sposób przedstawiał, czym kierował się w procesie wnioskowania o subwencję, jego twierdzenia odpowiadały zeznaniom świadka K. K.. Zeznania świadków M. T. i R. M. potwierdzały natomiast, że przebieg procedury wnioskowania i przyznawania subwencji w ramach Programu oraz sposób działania stworzonego w tym celu systemu elektronicznego były zgodne z Regulaminem i zautomatyzowane.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Polski Fundusz Rozwoju S.A. domagał się od P. S. zwrotu całości subwencji finansowej w wysokości 84.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, która została wypłacona pozwanemu dnia 31 lipca 2020 r. na podstawie umowy stron nr (...) zawartej 29 lipca 2020 r. Powód wywodził swoje roszczenie z § 3 ust. 6 umowy, twierdząc, że subwencja finansowa została pozwanemu przyznana na podstawie złożonych przez niego nieprawdziwych oświadczeń i jako taka – była nienależna. Fakt zawarcia umowy i jej treść stanowiły okoliczności bezsporne. Pozwany nie podważał również uprawnienia PFR do realizacji rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19 „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich firm.”

Źródłem sporu w niniejszej sprawie były – powzięte przez obie strony postępowania a skutkujące odmiennym wnioskiem końcowym – wątpliwości co do statusu pozwanego jako komornika sądowego, w zakresie jego możliwości skorzystania z pomocy rządowej w ramach Programu, przysługującej mikro-, małym i średnim przedsiębiorcom w związku z wybuchem pandemii COVID-19. Rozstrzygnięcie tych wątpliwości na korzyść powoda skutkowałoby natomiast powstaniem zagadnienia, czy w obliczu tego pozwany był zobowiązany względem PFR do zwrotu subwencji, a więc czy żądanie powoda było zasadne.

W pierwszej kolejności wypada przytoczyć rozdział 3.1. Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm, stanowiącej załącznik do uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 przyjmującej program rządowy, w którym ustawodawca wskazał podmioty objęte programem. Byli to: „przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2019 r. poz. 1292, z późn. zm.), tj. osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niebędące osobą prawną, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonujące działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, będący
mikro-, małymi lub średnimi przedsiębiorcami spełniającymi następujące kryteria:

a.  mikroprzedsiębiorca („Mikrofirma”) – to przedsiębiorca, który łącznie spełnia następujące warunki: (i) zatrudnia co najmniej 1 pracownika oraz nie więcej niż 9 pracowników, z wyłączeniem właściciela, oraz (ii) jego roczny obrót lub suma bilansowa nie przekracza kwoty 2.000.000 EUR;

b.  małe i średnie przedsiębiorstwo („MŚP” lub „mała i średnia firma”) – to przedsiębiorca, który zatrudnia do 249 pracowników, z wyłączeniem właściciela, a jego roczny obrót nie przekracza 50.000.000 EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43.000.000 EUR, przy czym: (i) nie jest Mikrofirmą, lub (ii) nie jest Beneficjentem Programu DP”.

Regulamin, wydany przez PFR w celu określenia zasad ubiegania się o udział w programie rządowym, podobnie określał krąg uprawnionych podmiotów jako: przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznania mu statusu mikroprzedsiębiorcy lub małego lub średniego przedsiębiorcy. Regulamin był integralną częścią umowy subwencji finansowej, zaakceptowanej i podpisanej w niniejszej sprawie przez powoda i pozwanego.

Opierając się na powyższych uregulowaniach jasne jest, że aby zostać zakwalifikowanym do kategorii mikroprzedsiębiorcy – potencjalnie beneficjenta programu – należało mieć wpierw status przedsiębiorcy w rozumieniu Prawa Przedsiębiorców.

Pozwanemu jako komornikowi sądowemu, co do zasady, status taki nie przysługuje. Wynika to z ustawy o komornikach sądowych z dnia 22 marca 2018 r. (dalej: „u.k.s.”), która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2019 roku (art. 306 u.k.s.), w miejsce poprzedniej ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1277, 1343, 1452 i 1910 oraz z 2018 r. poz. 398). Zgodnie z obowiązującą ustawą komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym (art. 2 ust. 1 u.k.s.) oraz organem władzy publicznej w zakresie wykonywanych czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym (art. 3 ust. 1 u.k.s). W ustawie explicite wskazano, że komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (art. 33 ust. 1 u.k.s.), tj. w rozumieniu Prawa przedsiębiorców. Ponadto, komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej (art. 33 ust. 2 u.k.s.) Komornikom przysługiwał roczny termin na dostosowanie się do zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (art. 301 ust. 3 u.k.s.). Termin ten upłynął w dniu 1 stycznia 2020 roku. Ustawa od dnia 1 stycznia 2019 r. pozbawiła więc komorników sądowych statusu przedsiębiorcy.

W obliczu tego, PFR twierdził, że skoro komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy Prawo Przedsiębiorców (ze względu na art. 33 ust 1 u.k.s.), to pozwany – podobnie jak inni komornicy sądowi – nie mógł skorzystać z tego Programu.

Zdaniem Sądu, w przypadku stosowania literalnej interpretacji Regulaminu, którą postulował w postępowaniu Powód, powinno dojść do całkowitego wyłączenia grupy zawodowej komorników z możliwości uzyskania subwencji. Jednakże, podkreślenia wymagają dwie kwestie: po pierwsze wyłączenie prawa komorników do subwencji powinno było być jednoznaczne i mieć miejsce przed przyznaniem subwencji – na etapie weryfikacji wniosku, a po drugie możliwa do zaakceptowania jest funkcjonalna wykładnia Regulaminu, podług której komornicy mogliby stać się beneficjentami Programu.

Szczególnie ten drugi argument podnoszony był zarówno przez samych zainteresowanych, o czym świadczą zapytania komorników kierowane do PFR oraz pisma KRK do Ministerstwa Sprawiedliwości, jak i przez samego Ministra Sprawiedliwości. Podmioty te wskazywały, że choć komornikom nie służy tytuł przedsiębiorcy, to na mocy licznych przepisów, m.in.: podatkowych, z zakresu ubezpieczeń społecznych, świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz regulujących działalność osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, komornicy są de facto traktowani, jakby przedsiębiorcami byli. Tym bardziej za taką wykładnią przemawia ratio legis samego Programu, którego celem było finansowe wsparcie podmiotów budujących w znacznym stopniu polską gospodarkę, które z przyczyny niezależnej i niezawinionej przez siebie nie były w stanie prowadzić działalności na normalnych dla siebie warunkach. Należy zaznaczyć, że negatywne skutki pandemii COVID-19 dotknęły wszystkich sektorów gospodarki, nie wyłączając działalności komorników sądowych, których – podobnie jak przedsiębiorców (w rozumieniu sensu stricte) – objęły ustawowe ograniczenia i obostrzenia, chociażby w zakresie egzekucji świadczeń (m.in. ograniczenia w prowadzeniu egzekucji z nieruchomości, wstrzymanie eksmisji, brak możliwości uzyskiwania opłat egzekucyjnych), zaś sprawne działanie egzekucji sądowej jest czynnikiem pozytywnie wpływającym na stan gospodarki.

Komornicy podjęli starania, by rozwiać istniejące w zakresie ich statusu wątpliwości oraz poczęli wnioskować o subwencję dopiero wówczas, gdy przekonani byli, że działają zgodnie z prawem i że mają realną możliwość na legalne uzyskanie wsparcia. Nie można przypisać im w tym działaniu złej woli ani chęci wprowadzenia PFR w błąd, nie sposób więc mówic o odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 415 czy 471 k.c. Również samo wnioskowanie o subwencję, nawet jeśli wnioskodawca by jej ostatecznie nie otrzymał, trudno uznać za bezprawne. Nie sposób zatem przyjąć, by na etapie składania wniosku o wypłatę subwencji, pozwany komornik bezpodstawnie przypisał sobie statusu przedsiębiorcy. Zarówno Ministerstwo Sprawiedliwości jak i sam PFR w korespondencji mailowej w indywidualnych sprawach, podzielali stanowisko dopuszczające występowanie przez komorników sądowych o przyznanie środków z Programu na zasadach przewidzianych dla przedsiębiorców. Co więcej, to nie tylko pozwany, ale znaczna część komorników sądowych złożyła wnioski o przyznanie subwencji i środki te otrzymała. Więc choć status komorników był sporny, wątpliwości w 2020 r. rozstrzygnięto na ich korzyść. To że nastąpiła później reinterpretacja przepisów i zmiana oceny statusu komorników nie może, zdaniem Sądu, prowadzić do uwzględnienia powództwa. Trudno bowiem przyjąć, iż pozwany podał we wniosku informacje nieprawdziwe – powołując się na status przedsiębiorcy odwoływał się do wykładni dokonywanej przez organy państwa i jednoznacznie wskazywał na to iż jest komornikiem. Okoliczność zautomatyzowania procesu nie może stanowić przesłanki obciążającej pozwanego, skoro o niej nie wiedział i nie miał na nią wpływu. W ocenie Sadu nie ziściły się więc przesłanki umowne warunkujące zwrot wsparcia.

Nadto w ocenie Sadu Okręgowego pozwany zasadnie w tym zakresie podniósł zarzut nadużycia prawa przez powoda. Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Zasady współżycia społecznego, jako klauzula generalna, nie mają sztywnych ram, lecz podlegają każdorazowej interpretacji w obliczu całokształtu okoliczności danej sprawy. Mają na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub znacznie rozmijających się z celem danej regulacji prawnej. Ustawodawca tą szczególną normą upoważnił sąd do tego, by w sytuacji, gdy uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące, niedające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, sąd je oddalił.

Nie sposób obarczać pozwanego winą za to, że powód nie dokonywał wystarczająco dogłębnej weryfikacji składanych wniosków. Bezspornie PFR od początku procedury aplikowania o subwencję miał wiedzę, że pozwany jest komornikiem sądowym. Zachowując daleko idącą staranność, status ten wyraźnie podkreślił sam P. S. dopisując wykonywany zawód obok swojego nazwiska. Na każdym etapie procedowania jego wniosku, pozwany był określany wprost jako komornik sądowy. Umowa zawarta poprzez pełnomocnika – Bank (...) S.A. została poprzedzona decyzją PFR o przyznaniu subwencji. Powód mógł i powinien był zweryfikować oświadczenia składane przez pozwanego już w dacie ich wpłynięcia za pośrednictwem systemu bankowego. Pozwany nie miał innej możliwości złożenia wniosku niż poprzez system elektroniczny i zaznaczenie wymaganych oświadczeń przygotowanych w formularzu. Dla oceny zasadności żądania nie ma również znaczenia, że powód nie dokonywał indywidualnej analizy poszczególnych wniosków i przyznawał subwencję wyłącznie w oparciu o oświadczenia wnioskodawców. Problem bowiem dotyczy nie indywidulanej analizy wniosku pozwanego, ale faktycznie dokonanej przez Fundusz oceny statusu całej kategorii wnioskodawców jakimi byli komornicy sądowi. Fundusz oczywiście był uprawniony do takiej oceny przed rozpoznaniem wniosku i jej dokonał na korzyść komorników sądowych. Niezasadny jest więc zarzut PFR, jakoby oświadczenia złożone przez pozwanego na etapie wypełniania wniosku o subwencję finansową oraz zawarte w umowie subwencji były nieprawdziwe. Były zgodne z ówczesną oceną statusu komorników sądowych stosowaną przez samego powoda, a także przez inne podmioty publiczne korzystających z przymiotu zaufania obywatela do państwa.

Komornicy sądowi w chwili otrzymania dotacji spełniali, tak jak inni przedsiębiorcy, warunki Programu wymagane do otrzymania dotacji, czyli spadły im przychody do odpowiedniego, zdefiniowanego w Programie poziomu. Co ważne, środki otrzymane od PFR zostały przez pozwanego przeznaczone na cele zgodne z umową subwencji, tj. na pokrycie bieżących kosztów prowadzonej działalności, w tym wypłaty wynagrodzenia dla pracowników. Wykorzystanie tych środków sprawiło, że pozwany nie musiał podejmować kroków mogących negatywnie odbić się na jego kancelarii, a w konsekwencji na osobach, których utrzymanie uzależnione było od jej funkcjonowania. Pozwany utrzymał aktywne prowadzenie działalności oraz stałe zatrudnienie pracowników, więc cel, dla którego ustanowiono program „Tarczy Finansowej” został w jego przypadku osiągnięty. W związku z tym następcze pozbawianie pozwanego prawa do skorzystania z pomocy przewidzianej programem nie znajduje uzasadnienia. Nie sposób uznać, aby powód poniósł w tym zakresie jakąkolwiek szkodę. Szkoda powoda nie nastąpiła, ponieważ pieniądze przekazane pozwanemu spożytkowano na cel, na jaki zostały przyznane. Sam ubytek w puli środków finansowych przeznaczonych PFR na subwencję w ramach Programu nie jest jeszcze wystarczają przesłanką do stwierdzenia istnienia szkody i ewentualnego przypisania pozwanemu odpowiedzialności odszkodowawczej.

Pierwotne przyznawanie przez PFR subwencji komornikom – z wzięciem pod uwagę ich szczególnego statusu – i późniejsze żądanie ich zwrotu ze względu na następczą negatywną weryfikacje tego statusu, a w dodatku już po tym, jak środki z zostały przez komorników wykorzystane w sposób słuszny i celowy, stoi więc w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

W obliczu poczynionych dotychczas rozważań, należy stwierdzić, że uwzględnienie powództwa naruszałoby zasadę zaufania obywatela do państwa i bezpieczeństwo prawne jednostki, dawałoby przywilej władzy w związku z naruszeniem zasady jednoznaczności prawa, a w praktyce – prowadziłoby do pozbawienia pozwanego uprawnień słusznie nabytych. Byłoby to sprzeczne z konstytucyjną zasadą, podług której Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym (art. 2 Konstytucji RP).

Pozwany jako obywatel działał w zaufaniu do państwa, sugerując się oficjalnym komunikatem Ministra Sprawiedliwości o możności kwalifikowania komorników jako spełniających warunek przyznania im statusu beneficjenta w rządowym Programie. Państwo w stosunku do obywatela nie może zastawiać pułapek legislacyjnych, a następnie korzystając z nich, obciążać uprawnionych, którzy w zgodzie z narracją przekazywaną przez podmioty publiczne reprezentujące państwo podjęli określone decyzje w zakresie prowadzonej działalności i wydali otrzymane środki zgodnie z oczekiwaniami władzy. Wykazane zostało w toku niniejszego postępowania, że PFR zmieniał swoje stanowisko w zakresie rozumienia pojęcia beneficjenta. Zmianie uległa również interpretacja przepisów przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Choć PFR nie jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, nie działał w sferze imperium, to jednak jest spółką prawa handlowego założoną przez Skarb Państwa, której powierzono realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom subwencji finansowej w związku ze skutkami COVID-19. Było to więc istotne zadanie ze względu na bezpieczeństwo ekonomiczne Polski i słusznie mogło rodzić przekonanie o zależności występującej pomiędzy komunikatami rządowymi a działaniem Funduszu. Ostatecznie to Rada Ministrów określiła ogólne ramy i cele Programu, a sam Regulamin sporządzony został przez PFR na podstawie wytycznych rządowych.

Z całą pewnością w niniejszym stanie faktycznym została naruszona zasada jednoznaczności prawa, związana z jasnością i klarownością przepisu. Świadczy o tym fakt, że sam organ władzy – Minister Sprawiedliwości, a za nim PFR, nie mogli zdecydować się, czy wsparcie komornikom sądowym przysługuje czy nie. Oczywiście trudny, nieoczekiwany okres pandemii i konieczność niezwłocznego wprowadzania przepisów chroniących obywateli przed negatywnymi skutkami obostrzeń usprawiedliwiają niedoskonałości ówczesnych aktów prawnych, jednak obecnie państwo z tego tytułu nie może oczekiwać korzyści i domagać się ochrony prawnej kosztem obywateli, których przepisy te miały chronić.

Z tych wszystkich względów, Sąd uznał, że uwzględnienie roszczenia powoda sprzeczne byłoby z zasadami współżycia społecznego, a jego dochodzenie należy traktować jako przejaw nadużycia prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wnioski o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków S. K. i M. J., z uwagi na bezsporność faktów, które miały być tymi dowodami wykazane.

Sąd nie uwzględnił wniosku powoda o przeprowadzenie rozprawy z wyłączeniem jawności, złożonego w oparciu o art. 153 § 1 ^{( 1 )}k.p.c. Jawność postępowania jest podstawową zasadą procesu cywilnego i odstępstwo od niej powinno być zawsze traktowane jako szczególny wyjątek. Przyczyny podana przez powoda w pozwie – ryzyko ujawnienia okoliczności stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa PFR posiadających dla niego istotną wartość, w tym gospodarczą, ryzyko ujawnienia okoliczności związanych z obowiązującymi w powodowej spółce wewnętrznymi regułami i procedurami dotyczącymi jej funkcjonowania – nie są, zdaniem Sądu, uzasadnione. W niniejszej sprawie Sąd roztrząsał spór o interpretację prawa i jej skutki oraz cywilnoprawne aspekty wydatkowania środków publicznych, więc kwestie ważne społecznie dla wszystkich obywateli, do których powinni mieć oni dostęp. Nie wnikał natomiast w wewnętrzne procedury i zasady funkcjonowania PFR, które mogłyby grozić ujawnieniem tajemnicy przedsiębiorstwa. Z kolei PFR nie wykazał, by takie zagrożenie mogło nastąpić, stąd wniosek był nieuzasadniony.

Z uwagi na to, że powództwo podlegało oddaleniu w całości, Sąd na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą obciążania kosztami procesu stronę przegrywająca, zasądził na rzecz pozwanego od powoda zwrot całości kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, pozostawiając ich szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

Z uwagi na powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji.

Sędzia Piotr Królikowski