Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:	SSO Bogusława Jarmołowicz-Łochańska
Sędziowie:	SO Beata Gutkowska (spr.) SR del. Anna Grabowska
Protokolant:	sekr. sądowy Marta Szczęsna

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. Z.

przeciwko A. Z. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie

z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. akt II C 2223/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala powództwo oraz zasądza od J. Z. na rzecz A. Z. (1) kwotę 2 417 (dwa tysiące czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od J. Z. na rzecz A. Z. (1) kwotę 1 200 (tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 3182/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 03 kwietnia 2012 roku J. Z. żądał od pozwanej A. Z. (1) zasądzenia kwoty 21.521,94 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty. Drugim pozwem złożonym w dniu 13 lutego 2014 roku powód żądał również zasądzenia od pozwanej kwoty pieniężnej w wysokości 9.221,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 maja 2013 roku do dnia zapłaty. Powód ponadto w obu powództwach wniósł o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. W uzasadnieniach powód podniósł, że dochodzone przez niego kwoty stanowią równowartość spłaconych przez niego za pozwaną rat kredytu.

Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym dla Warszawy - Woli w Warszawie nakazami zapłaty wydanymi w dniu 04 lipca 2013 roku i 28 lutego 2014 roku w postępowaniu upominawczym uwzględnił ww. powództwa w całości.

Od powyższych orzeczeń pozwana A. Z. (1) wniosła sprzeciwy zaskarżając w nich w całości wydane nakazy zapłaty, wnosząc o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Rejonowy dla Warszawy - Woli w Warszawie postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 31 października 2014 roku, w sprawie II C 1268/14, połączył do wspólnego rozstrzygnięcia i rozpoznania obie sprawy i dalsze ich prowadzenie pod sygnaturą II C 2223/ 13.

Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2015 roku, Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w Warszawie, w sprawie o sygn. akt II C 2223/13 zasądził od pozwanej A. Z. (1) na rzecz J. Z. kwotę 26 340,85 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 4 658,89 złotych od dnia 15.05.2013 r. do dnia zapłaty; od kwoty 20 195,33 złotych od dnia 16.07.2013 r. do dnia zapłaty; od kwoty 1 486,63 złotych od dnia 10.04.2014 r. do dnia zapłaty (pkt 1); oddalił powództwo w pozostałej części (pkt 2) i orzekł o kosztach procesu (pkt 3) oraz kosztach sądowych (pkt 4).

Sąd Rejonowy ustalił w trakcie postępowania, że:

W dniu 29 listopada 2005 roku A. R. zawarła w (...) Bank S.A. z siedzibą w K. umowę kredytu hipotecznego nr (...), na podstawie której bank udzielił jej kredytu w kwocie 74.367,35 zł. Jako zabezpieczenie spłaty kredytu strony ustaliły hipotekę kaucyjną na rzecz banku na nieruchomości o nr ewidencyjnym 283, o pow. 974 m ^{( 2)}, położonej w miejscowości C. przy ul. (...) (...) (...), dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr TO lT/ (...). Prawo użytkowania wieczystego do wyżej wskazanej nieruchomości przysługuje A. i S. małż. Z. – rodzicom powoda.

A. R. i J. małż. Z. zawarli w dniu 03 października 2008 roku umowę majątkową małżeńską, na podstawie której ustanowili rozdzielność majątkową dniem 03.10.2008 r.

W związku z tym, że A. Z. (1) przestała spłacać raty kredytu hipotecznego nr (...) w 2006 roku i otrzymywaniem przez A. i S. małż. Z. wezwań do zapłaty, J. Z. zaczął spłacać kredy za swoją żonę w obawie przez wszczęciem egzekucji z nieruchomości jego rodziców, która stanowiła zabezpieczenie kredytu.

W okresie trwania wspólności majątkowej J. Z. tytułem spłaty kredytu hipotecznego nr (...) wpłacił na rzecz (...) Bank S.A. z siedzibą w K. kwotę 2.643,02 zł.

W ustanowieniu rozdzielności majątkowej J. Z. tytułem spłaty kredytu hipotecznego nr (...) wpłacił na rzecz (...) Bank S.A. z siedzibą w K. kwotę 25.019,34 zł.

Pismem z dnia 10 kwietnia 2013 roku J. Z. wezwał A. Z. (1) do zapłaty kwoty 4.658,89 zł tytułem zwrotu zapłaconych przez niego rat kredytu udzielonego jej na podstawie umowy nr (...) w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. Wezwanie to zostało doręczone w dniu 06 maja 2013 roku.

Jak wskazał Sąd Rejonowy, powód w niniejszej sprawie dochodził od pozwanej kwoty stanowiącej równowartość spłaconego przez niego kredytu udzielonego pozwanej przez bank jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, a do którego spłaty powód nie był zobowiązany. W związku z powyższym oraz mając na uwadze fakt, że strony w trakcie trwania związku małżeńskiego zawarły umowę o rozdzielności majątkowej okres przez jaki powód dokonywał spłat należy podzielić na dwie części: 1 - spłata kredytu w czasie trwania wspólności majątkowej; 2 - spłata kredytu po ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

W odniesieniu do 1 części okresu podstawę do rozliczenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu przez powoda stanowi przepis art. 45 § 1 k.r.o., zgodnie z którym każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Na wstępie analizy roszczeń przewidzianych w art. 45 k.r.o. trzeba podkreślić, że dotyczy on rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania wspólności ustawowej oraz długów zaspokojonych w tym czasie. Mając to na uwadze uznać należy, że dokonane przez powoda wpłaty w dniach 04 kwietnia 2008 roku, 13 maja 2008 roku, 02 lipca 2008 roku, 04 sierpnia 2008 roku i 03 września 2008 roku o łącznej wartości 2.643,02 zł stanowiły spłatę długów A. Z. (1). Pozwana zawarła bowiem umowę kredytu jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, a uzyskana kwota kredytu została przeznaczona na jej wcześniejsze zobowiązania. Wskazać w tym miejscu również należy, że zgodnie z przeznaczeniem otrzymanego przez pozwaną kredytu, środki z niego pochodzące nie zostały zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, ani też nie zwiększyły wartości majątku na dzień ustania wspólności. Mając na uwadze powyższe oraz w związku z tym, że strony postępowania w zawartej w dniu 03 października 2008 roku umowie majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową ustaliły w § 2.2., że ich udziały w majątku objętym wspólnością ustawową są równe powodowi tytułem rozliczenia dokonanych przez niego wpłat tytułem spłaty kredytu przysługuje tylko połowa kwoty, tj. 1.321,51 zł. Powód nie udowodnił bowiem, że środki przez niego przeznaczone na spłatę długu pozwanej pochodziły z jego majątku odrębnego. Dlatego też Sąd oddalił powództwo, co do pozostałej kwoty jakiej powód dochodził za okres trwania wspólności majątkowej.

Podstawę prawną dochodzonej przez powoda kwoty przeznaczonej na spłatę rat kredytu w 2 części stanowi przepis art. 410 § 2 k.c. regulujący kwestię nienależnego świadczenia. Zgodnie z tym przepisem świadczenie jest nienależne, jeżeli ten kto jej spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna lub nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że powód nie był zobowiązany względem banku, ani względem pozwanej do spłaty rat kredytu. Niespornym również był fakt, że powód wiedział o tym, że nie był do tego zobowiązany. Pomimo tego uiścił on na rzecz banku tytułem spłat rat kredytu przyznanego pozwanej w umowie z dnia 29 listopada 2005 roku nr (...), w okresie po ustaniu wspólności ustawowej, kwotę 25.019,34 zł. Powodem dokonania przez powoda ww. spłat był sposób zabezpieczenia przedmiotowego kredytu, a mianowicie została ustanowiona na rzecz banku hipoteka kaucyjna na nieruchomości należącej do rodziców powoda. W związku z tym, że pozwana zaprzestała dokonywania spłat bank wysyłał do A. i S. małż. Z. wezwania do uregulowania zaległości. W związku z tym, że powód czuł się odpowiedzialny za sytuację związaną z zaciągniętym przez pozwaną przedmiotowego kredytu, która w tym czasie była jego narzeczoną, z uwagi na co jego rodzice udzielili zabezpieczenia, przyjął spłatę rat na siebie, aby uniknąć ewentualnego wszczęcia postępowania egzekucyjnego i skierowania go do nieruchomości jego rodziców, na której mieszkają. Z tego te powodu uznać należy, że powód działał w celu uniknięcia przymusu, na który wskazuje przepis art. 411 pkt 1 k.c. Zgodnie z nim nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. W orzecznictwie wskazuje się, że zagrożenie egzekucją świadczenia jak najbardziej kwalifikuje się do przymusu, na który wskazuje przepis art. 411 pkt 1 k.c., a ponadto wskazuje się, że pojęcie przymusu nie może być interpretowane w sposób zawężający. Wobec powyższego Sąd Rejonowy zajął stanowisko, że wszczęcie egzekucji z przedmiotowej nieruchomości, pomimo że nie dotyczyłoby bezpośrednio powoda, to jednak mógł on czuć się zagrożony jej konsekwencjami, albowiem prawo do tej nieruchomości najprawdopodobniej nabędzie w drodze dziedziczenia, a ponadto jak wynika z jego zeznań i świadka A. Z. (2) powód mieszka na tej nieruchomości. Mając to na uwadze zarzut pozwanej, że powód nie może żądać zwrotu świadczenia, ponieważ wiedział, że nie był do niego zobowiązany nie zasługuje na uwzględnienie.

Z tych też względów Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda za okres po ustaniu wspólności ustawowej kwotę 25.019,34 zł oddalając powództwo, co do pozostałej kwoty, tj. 2.370,77 zł jako bezpodstawne, albowiem zasądzona kwota już ją uwzględnia. Powód wnosząc pozew w dniu 03 kwietnia 2012 roku i 13 lutego 2014 roku dochodził dwukrotnie kwoty wpłaconej tytułem spłaty kredytu pozwanej w dniu 02 stycznia 2012 roku, 09 stycznia 2012 roku, 01 lutego 2012 roku, 09 lutego 2012 roku i 03 stycznia 2012 roku, na dowód czego złożył w jednym, jak i w drugim pozwie potwierdzenia przelewu.

Sąd uznał za niezasadny podnoszony przez pozwaną zarzut potrącenia kwoty 32.030,00 zł. Pozwany potwierdził jedynie otrzymanie od pozwanej kwoty 25.030,00 zł jednakże wskazał, że została ona przekazana mu na zupełnie inne cel niezwiązane ze spłatą tego kredytu. Zaprzeczył aby otrzymał od pozwanej w gotowa 7 000 zł, na co pozwana nie przedstawiła żadnych dowodów. Ciężar wykazanie skuteczności potrącenia spoczywał na pozwanej. Nie wykazała ona żadnymi dowodami, że przekazała powodowi kwotę 7 000 zł a ponadto nie udowodniła na co przekazała kwotę 25 030 zł. W tych okolicznościach zarzut potracenia Sąd uznał za niezasadny i nieudowodniony. Podkreślić należy, że pomiędzy stronami toczy się wiele postępowań sądowych o spłatę wzajemnych roszczeń, zaś pozwana zarzut potrącenia tych samych kwot zgłosiła w obu połączonych w niniejszym postępowaniu sprawach.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgadza się pozwana ,skarżąc je w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego art. 498 § 1 i 2 k.c., poprzez nieuwzględnienie zarzutu potrącenia kwoty 25.030 złotych oraz kwoty 7.000 złotych i wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, choć z przyczyn innych niż wskazane w jej treści.

Wskazać trzeba, iż zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Przypomnieć też należy, że Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji strony nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, których występowanie sąd ten oceniać musi badać także z urzędu. Natomiast wiążącymi dla sądu drugiej instancji są zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, które zostały wyartykułowane w apelacji. Przy tym w granicach zaskarżenia Sąd ten zawsze bierze pod uwagę z urzędu nieważność postępowania (vide: uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 31 stycznia 2008 r., (...) CZP 49/07, OSNC 2008/6/55).

Powyższe oznacza, że przed przystąpieniem do oceny trafności zaskarżonego wyroku przez pryzmat zarzutów podniesionych w apelacji oraz obowiązujących przepisów prawa materialnego za każdym razem sąd odwoławczy jest zobligowany w pierwszej kolejności z urzędu zbadać, czy w sprawie miały miejsce takie okoliczności, których zaistnienie musiało skutkować przyjęciem, że zachodzą przesłanki określone w art. 379 k.p.c., a świadczące o nieważności postępowania.

Jednocześnie w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego w przyjętym systemie apelacji celem postępowania apelacyjnego jest ponowne i wszechstronne zbadanie sprawy pod względem faktycznym i prawnym, przy zachowaniu zasady koncentracji materiału faktycznego i dowodowego przed sądem pierwszej instancji. Dopuszczalność nowego materiału procesowego przed sądem apelacyjnym jest regułą, doznaje ona jednak ograniczenia poprzez unormowanie art. 381 k.p.c. Sąd drugiej instancji jest zobowiązany na wniosek strony materiał ten uzupełnić, jeżeli jest to konieczne do rozstrzygnięcia sprawy, lecz równocześnie jest uprawniony do pominięcia nowych faktów i dowodów zgłoszonych dopiero w postępowaniu apelacyjnym, gdy zachodzą przesłanki określone wymienionym przepisem (zob. wyrok SN z dnia 10 maja 2000 r., (...) CKN 797/00, Prok. i Pr.-wkł. 2000, nr 10, poz. 42).

W niniejszej sprawie, w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji dopuścił się uchybienia uzasadniającego nieważność postępowania, a polegającego na pozbawieniu strony pozwanej możliwości obrony swych praw. Pominięcie dowodu z przesłuchania strony pozwanej w świetle przedkładanych przez nią dokumentów lekarskich, nawet w sposób wielokrotny, było nieuzasadnione. Pozwana w sposób wystarczający uzasadniła brak możliwości stawiennictwa na rozprawie, z przyczyn od niej niezależnych. W tym kontekście błędne było – nawet mając na uwadze na szybkość postępowania – zakreślenie wobec niej terminu stawiennictwa pod rygorem pominięcia dowodu z jej zeznań. Nie miała ona bowiem – wobec trwającej, należycie udokumentowanej choroby – realnego wpływu na stawiennictwo we wskazanym terminie. To z kolei doprowadziło do pozbawienia możności obrony jej praw. Zważając jednak na skorzystanie przez Sąd Odwoławczy z dyspozycji art. 381 k.p.c. i uzupełnienie materiału dowodowego przez dopuszczenie dowodu z przesłuchania pozwanej, zarzut nieważności postępowania stał się nieaktualny.

Sąd Okręgowy dał wiarę całości zeznań pozwanej, uznając je za spójne, logiczne i znajdujące oparcie w pozostałym materiale dowodowym. Zeznania te nie doprowadziły co prawda do zmiany ustalonych przez Sąd Rejonowy okoliczności faktycznych, jednakże rozpoznając sprawę ponownie – w myśl obowiązującej w postępowaniu cywilnym zasady cum beneficio novorum, tj. apelacji pełnej – Sąd Okręgowy dokonał ich odmiennej oceny uznając, że powód nie pozostawał w sytuacji przymusu, o której mowa w art. 411 pkt 1 k.c.

Sąd drugiej instancji „rozpoznaje sprawę”, a nie sam środek zaskarżenia. W związku z tym musi - niezależnie od treści zarzutów - dokonać ponownych, własnych ustaleń, a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r. (...) CZP 59/98, wyrok z dnia 6 grudnia 2001 r., I PKN 714/00, OSNPiUS 2003, Nr 22, poz. 544). Sąd drugiej instancji ma pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia. W konsekwencji może, a jeżeli je dostrzeże - powinien, naprawić wszystkie naruszenia prawa materialnego, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 r., (...) CZP 62/02, OSNC 2004, Nr 1, poz. 7).

Zdaniem Sądu Okręgowego powód nie wykazał, że pozostawał w sytuacji przymusu, spłacając kredy zaciągnięty przez pozwaną, do którego spłaty– jak sam twierdzi – nie był zobowiązany. Powód nie udowodnił, że groziły mu niekorzystne skutki w razie jego niespłacenia. Dokonywanie spłat kredytu z uwagi na obawę skierowania egzekucji do majątku jego rodziców, którzy na skutek licznych operacji finansowych stron postępowania zostali uwikłani w ich rozliczenia, nie uzasadnia pozostawania przez niego w sytuacji przymusu. Gdyby nie dokonywał spłat kredytu, biorąc pod uwagę fakt kto był stroną tej umowy, w jego majątku nie powstałby żaden uszczerbek ani nie powodowałoby to powstanie po jego stronie żadnych innych negatywnych konsekwencji prawnych. Ochrona rodziców przed skierowaniem wobec nich egzekucji z nieruchomości pozostaje kwestią irrelewantną z punktu widzenia spełnienia przesłanki, o której mowa w art. 411 pkt 1 k.c., a która uzasadniałaby obowiązek zwrotu świadczenia przez pozwaną. W ramach umowy kredytu, których spłat dokonywał, był on osobą trzecią i miał świadomość, że nie był zobowiązany do świadczenia. Tym bardziej, że powód nie przedstawił żadnych dowodów, że bank skierował egzekucję do nieruchomości rodziców.

W związku z tym, nie sposób uznać, że powód pozostawał w sytuacji przymusu, a zatem stosownie do dyspozycji art. 411 k.c. nie mógł on żądać zwrotu świadczenia.

Z tych względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., o kosztach postępowania orzekając na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c.