Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 03 listopada 2016 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Monika Włodarczyk

Protokolant starszy sekretarz sąd. Monika Rakoczy - Ordanik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 października 2016 r. w Warszawie

sprawy z powództwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.

przeciwko Skarbowi Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad

przy udziale interwenienta ubocznego po stronie pozwanej (...) S.A. z siedzibą w S.

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 8 100,00 zł (osiem tysięcy sto złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w sprawie;

3.  zasądza od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. na rzecz interwenienta ubocznego (...) S.A. z siedzibą w S. kwotę 5 130,00 zł (pięć tysięcy sto trzydzieści złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania w sprawie;

4.  zasądza od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. na rzecz Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwotę 722,06 zł (siedemset dwadzieścia dwa złote 06/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

5.  nakazuje pobrać od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 3 742,81 zł (trzy tysiące siedemset czterdzieści dwa złote 81/100) tytułem zwrotu części wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Sygn. akt XXV C 1665/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31 maja 2012 r. (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad
w W. kwoty 151 258 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. ( k. 4-16)

W uzasadnieniu wskazała, że powódka jest dzierżawcą nieruchomości położonych
w woj. (...) w obrębie S. i B. o nr 1 – powierzchni 4,87 ha, nr 2/2 - powierzchni 16,72 ha, nr 489/2 - powierzchni 67,14 ha, w obrębie C. o nr 171/3 - powierzchni 30,13 ha, nr 139 - powierzchni 2,02 ha, nr 139 - powierzchni 3,83 ha, nr 143 - powierzchni 4,16 ha, w obrębie Z. o nr 4/1, 6/2, 13/2, 17/1, 26, 29/1, 32/4, 34/3, 38, 44/3, 2, 27, 32/6, 7/1, 7/3 i 31/3 - powierzchni 60,76 ha i w obrębie M. o nr 1/3, 5/3 i 6/2 - powierzchni 6,06 ha, nr 22/2, 23/2, 24/2, 25/6, 26/2, 27/3 i 28/4 - powierzchni 8,84 ha, nr 27/2 i 28/1 - powierzchni 1,58 ha oraz o nr 82/1 i 83/1 - powierzchni 2,97 ha, na których w latach 2010 i 2011 prowadziła uprawy rzepaku ozimego na stanowisku pszenicy ozimej lub uprawę pszenicy ozimej. Powódka zaznaczyła, że na polu oznaczonym nr 6 stanowiącym działkę nr (...) uprawa w ogóle nie była możliwa z uwagi na utrzymujące się zastoisko. Podniosła, że począwszy od 2010 r. na dzierżawionych przez nią polach wskazanych w pozwie zaczęły się tworzyć zastoiska, których wcześniej przed realizacją inwestycji drogi ekspresowej (...), stanowiącej drogę publiczną, której budowa rozpoczęła się w 2007 r., a której utrzymanie należy do Skarbu Państwa reprezentowanego przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad – nie było. Począwszy od 2010 r. powódka informowała pozwanego o problemach
z uprawą w/w działek, zalaniu części upraw co skutkowało obumieraniem roślin. Zdaniem powódki wszystkie problemy zastoisk wodnych na podanych przez nią działkach pozostawały
w związku z budową i eksploatacją drogi (...), albowiem we wcześniejszych latach nie występowały. Powołując się na prywatne opinie sporządzone na zlecenie powódki przez dr hab. inż. prof. ndzw. W. B. (1) i mgr inż. J. Ł., wskazał, że pobudowana droga przecięła naturalny spływ powierzchniowych oraz podziemnych wód i stanowi bezpośrednią przyczynę występowania na gruntach Spółki zastoisk wodnych. Ponadto budowa drogi (...) – nasypy podjazdów pod wiadukty wzmogły te zjawiska, nasypy, wykopy – zniszczyły istniejący system melioracji wodnych, rurociągi, drenaże, nieprawidłowy system zbiorników zbierających wodę z drogi, tj. zbyt płytkich, za małych, nieposiadających systemów odprowadzających nadmiar wody , położonych w niewłaściwych miejscach, źle zaprojektowane i wykonane rowy na nasypach podjazdów, brak systemów odprowadzających nadmiar wody z odwodnienia do systemów melioracji podstawowych, skutkowały przecięciem naturalnych układów spływów. Powódka powołała się również na błąd projektowy i wykonawczy polegający na posadowieniu zbiorników retencyjnych powyżej poziomu gruntów, co prowadziło do przelewania się nadmiaru wód powierzchniowych ze zbiorników retencyjnych i zalewania przyległego korpusu pól. Zdaniem powódki wnioski zawarte w prywatnych opiniach jednoznacznie wskazują na związek pomiędzy budową i eksploatacją drogi ekspresowej (...), tj. wadliwym zaprojektowaniem i wykonaniem w zakresie urządzeń dot. stosunków wodnych, melioracji a tworzeniem się zastoisk wodnych na polach uprawnych powódki, a w konsekwencji powstaniem szkód w uprawach. Z uwagi na powyższe jako podstawę odpowiedzialności pozwanego powódka wskazała art. 415 k.c.

Podniosła, że zmiany, na które powoływała się powódka doprowadziły do zmiany poziomu wód gruntowych, zmian filtracyjnych gruntu, zmiany dotychczasowych poziomów wód
w zbiornikach wodnych, oddziaływania na systemy melioracyjne i dotychczasowych warunków prowadzenia upraw rolnych, wyłączenia znacznych powierzchni gruntu z możliwości prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej i w konsekwencji utratę znacznej powierzchni gruntów do celów produkcji rolnej.

Ponadto powódka wskazała, że przy określeniu wysokość szkody brała pod uwagę rodzaj upraw, które zamierzała prowadzić na poszczególnych polach, zakres w jakim pola zostały wyłączone z upraw, co pozwoliło na wyliczenie poniesionych strat i tak w zakresie P. nr 1 – wyłącznie obejmowało(...)ha co przełożyło się na stratę w uprawie pszenicy w 2011 r. o wartości 84 284 zł, P. nr 2 – wyłączenie obejmowało (...)ha co przełożyło się na stratę
w uprawie pszenicy w 2011 r. w kwocie 60 704 zł, P. nr 4 – wyłączenie obejmowało(...) ha, P. nr 5 – wyłączenie obejmowało (...) ha i P. nr 6 – wyłączenie obejmowało (...) ha – co łącznie z pól nr (...) stanowiło stratę - 6 270 zł oraz P. nr 7 wyłącznie obejmowało (...) ha. Łącznie poniesioną w uprawach szkodę powódka ustaliła na kwotę 151 258 zł, do uiszczenia której wezwała pozwanego pismem z dnia 31 maja 2011 r. Ubezpieczyciel pozwanego pomimo sporządzenia protokołu szkody, potwierdzenia wystąpienia zastoisk wodnych odmówił wypłaty odszkodowania. W dniu 21 grudnia 2011 r. powódka wystąpiła wobec pozwanego
z przedsądowym wezwaniem do zapłaty. Żądana kwota nie została zapłacona, wobec czego zdaniem powódki wniesienie pozwu jest w pełni zasadne.

W dniu 11 lipca 2012 r. pozwany złożył odpowiedź na pozew, w której wniósł,
w pierwszej kolejności o odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt. 1 k.p.c. oraz zasądzenie kosztów postępowania wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej SP, a w dalszej kolejności o oddalenie powództwa i zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów. Jednocześnie wniósł
o przypozwanie na podstawie art. 84 k.p.c. uczestników procesu budowlanego, tj. projektanta i wykonawców oraz ubezpieczyciela. ( odpowiedź na pozew k. 116-125)

Pozwany podniósł, że powódka nie udowodniła swojego roszczenia. Zakwestionował roszczenie co do wysokości oraz co do zasady.

Wnosząc w pierwszej kolejności o odrzucenie pozwu, pozwany powołał się na zapisy prawa wodnego wskazując, że szkoda, której naprawienia domaga się powódka należy do szkód określonych w prawie wodnym, wobec czego istnieje negatywna przesłanka procesowa
w postaci niedopuszczalności drogi sądowej.

Domagając się oddalenia powództwa pozwany podniósł, że art. 415 k.c. nie ma zastosowania w niniejszej sprawie. W przypadku natomiast odpowiedzialności opartej na zasadzie art. 416 k.c., jej przypisanie byłoby możliwe dopiero w przypadku stwierdzenia czynu bezprawnego, określanego jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym. Pozwany zarzucił, iż powódka nie wykazała aby czyn był bezprawny jak również aby można było przypisać mu winę. Podniósł, że budowa drogi (...) nie zmieniła stanu wody na gruncie. Wskazał, że prace dotyczące budowy (...) były realizowane zgodnie prawem, tj. na podstawie prawomocnej decyzji – pozwolenia na budowę wraz z decyzjami wodno-prawnymi ujmującymi cały aspekt gospodarki wodnej w odniesieniu do tej inwestycji drogowej, projektem i sztuką budowlaną. Dodatkowo podniósł, że z uwagi na treść art. 429 k.c. pozwany nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w uprawach albowiem zarówno projektant, który opracował dokumentację, nadzór autorski oraz wykonawcy to podmioty profesjonalne, wyłonione w trybie zamówienia publicznego.

Wskazał na brak adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanego a ewentualną szkodą z uwagi na fakt, iż przyczyną nasycenia gruntu wodą i powstania zastoisk był wysoki poziom wód gruntowych spowodowany niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz stanem istniejących urządzeń melioracji szczegółowej. Podniósł, że powódka podpisując w 2010 roku umowę dzierżawy wiedziała, że jest prowadzona inwestycja i mogła się zapoznać z jej granicami.

Zarzucił, że wyliczona szkoda ma tylko charakter hipotetyczny oraz, że powódka nie przedstawiła dowodów potwierdzających wysokość i zasadność dochodzonego roszczenia.

Ponadto z uwagi na zgłaszane przez powódkę wysokie stany wód, w km 26
+436 były dokonane oględziny, w czasie których nie napotkano urządzeń melioracyjnych, które mogłyby zostać przerwane lub zniszczone, zaś wykonany zbiornik (...) jest przepełniony niezależnie od pory roku i warunków atmosferycznych na skutek napływu wód z okolicznych działek.

Dodatkowo podniósł, że działki położone w obrębie S. – oznaczone jako P. nr 1 stanowią częściowo nieużytki, zaś działki oznaczone jako P. nr 2 – tj. działki nr (...) stanowią drogi. Również działka nr (...) - P. nr (...) została wykupiona pod drogę.

Z daleko posuniętej ostrożności pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia wskazując, że budowa drogi została rozpoczęta w 2007 r.

W dniu 6 sierpnia 2012 r. (...) S.A. z siedzibą w S. złożył interwencję uboczną wnosząc w pierwszej kolejności o odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt. 1 k.p.c. i zasądzenie kosztów wg norm przepisanych ewentualnie o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów. ( interwencja uboczna k. 198-200)

Wskazując na swój interes prawny podniósł, że był członkiem konsorcjum wykonawczego odcinka nr I, do którego jak przedstawił pozwany, w razie niekorzystnego rozstrzygnięcia może on wystąpić z roszczeniem regresowym. W pozostałym zakresie podtrzymał w całości stanowisko pozwanego.

W toku dalszego postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska. Dodatkowo powódka wskazał, iż w niniejszej sprawie art. 429 k.c. nie ma zastosowania albowiem odnosi się jedynie do powierzenia czynności przez osoby, które mogą odpowiadać za szkodę na zasadzie winy własnej. Zakwestionowała również aby doszło do przedawnienia roszczenia skoro szkoda powstała w 2010 r. oraz w 2011 r.

Pozwany podniósł natomiast, że wykonane zbiorniki były szczelne zaś sam stan pól nie był związany z budową drogi (...). W kwestii złożonej do akt decyzji podniósł, że dotyczy ona wyłącznie obrębu S. i nie może stanowić, przesądzać, że wykonany system odwodnienia był wadliwy. ( pismo powoda z dnia 9.09.2012r. k. 222-229, pismo powoda z dnia 16.03.2015r. k. 890-893, pismo pozwanego z dnia 21.04.2015r. k. 1050-1052)

Postanowieniem z dnia 27 listopada 2012 r. Sąd odrzucił pozew. ( postanowienie k. 284)

W dniu 27 grudnia 2013 r. powód złożył zażalenie na w/w postanowienie zaskarżając je w całości i wnosząc o uchylenie postanowienia i orzeczenie o zwrocie opłaty sądowej. ( k. 305-311)

Pozwany Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w odpowiedzi na zażalenie wniósł o jego oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego. ( k. 326)

Postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił zażalenie. ( postanowienie k. 335)

Postanowieniem z dnia 22 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie uzupełnił postanowienie z dnia 12 kwietnia 2013 r. w zakresie kosztów postępowania zażaleniowego poprzez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kwoty 3 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym. ( k. 351-354)

W dniu 21 czerwca 2013 r. powódka wniosła skargę kasacyjną. ( k. 362-374)

W dniu 30 lipca 2013 r. pozwany złożył odpowiedź na skargę kasacyjną, w której wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego wg norm przepisanych,
w tym kosztów zastępstwa na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. ( k. 396-405)

Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2014 r. Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 kwietnia 2013 r. i postanowienie Sądu Okręgowego
w W. z dnia 27 listopada 2012 r. pozostawiając rozstrzygnięcie w zakresie kosztów postępowania zażaleniowego i kasacyjnego Sądowi w orzeczeniu kończącym postępowanie
w sprawie. ( postanowienie k. 433-437)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27 września 2007 r. Wojewoda (...) wydał decyzję nr (...), na mocy której zatwierdził projekt budowlany i udzielił pozwolenia na budowę drogi ekspresowej (...) S.-G. na odcinku węzeł P. – Węzeł M. od km 28+200 do km. 54+900. W decyzji zostały określone działki, przez które miała przebiegać inwestycja. W uzasadnieniu decyzji organ potwierdził, że projekt budowlany był zgodny z ustaleniami decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, zgodny z obowiązującymi przepisami techniczno-budowlanymi oraz z ustaleniami decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Sam projekt budowlany został sporządzony przez osobę posiadającą, zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt. 1 prawa budowlanego, prawo do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. (d: decyzja znak (...)k. 145-148)

Cała dokumentacja techniczna dla budowy drogi ekspresowej (...) na odcinku od węzła K. do węzła G. (...)została wykonana przez (...) Sp. z o.o. zgodnie z umową z dnia 4 listopada 2003 r. (d: umową nr (...) k. 165-168) Z uwagi na obowiązujące przepisy w zakresie systemu odwodnienia zostały zaprojektowane dwa zbiorniki szczelne, bezodpływowe, których zadaniem było zebranie wody z pasa drogowego podczas deszczu. Projekt był przygotowany zgodnie z normami wynikającymi z przepisów ochrony środowiska. Zaprojektowany system odwodnienia miał charakter szczelny i uwzględniał przeciętne warunki a nie ekstremalne. Dla określenia pojemności zbiornika uwzględniono deszcze miarodajne przy uwzględnieniu, że raz na 10 lat może dojść do zalania. (...) odwodnienia drogi miał funkcjonować w powiązaniu z systemem melioracji szczegółowej (d: wyjaśnienia W. B. (2) w charakterze strony rozprawa 24.06.2015 r. godz. 00:38:22 k. 1131-1132, 00:52:19 k. 1135, zeznania świadka W. B. (3) rozprawa 02.03.2015 r. 00:15:17 k. 846, 00:15:52 k. 847, 00:21:52 k. 850, 00:23:25 k. 851 ).

W dniu 1 lutego 2008 r. pozwany zawarł z w/w podmiotem również umowę na sprawowanie nadzoru autorskiego (d: umowa nr (...) k. 169-170).

W dniu 27 kwietnia 2007 r. pozwany zawarł umowę z (...) Sp. z o.o., na podstawie której powierzył zarządzanie projektem, w tym pełnienie nadzoru nad realizacją robót budowlanych na O. I, II i III (d: umowa nr (...) k. 174-175v, ogłoszenie o zamówieniu - zarządzanie projektem funduszu spójności - budowy drogi ekspresowej (...) S.-G. k. 499-506).

Na podstawie w/w decyzji Wykonawca wyłoniony w trybie przetargu nieograniczonego zrealizował w okresie od października 2007 r. do lutego 2010 r. inwestycję budowlaną zgodnie
z projektem budowlanym oraz projektem wykonawczym. Odcinek (...) od węzła (...) do węzła (...) od km 28+200 do km 54+900 przejął do wykonania (...) S.A. zaś odcinek I węzeł (...)- węzeł (...) od km 0+000 do km 28+200 przejęło konsorcjum (...), (...) Sp. z o.o., M. B. (...), (...) S.A. i J. M. (d: umowa nr (...) z dnia 3.10.2007 r. k. 171-171v, umowa nr (...) z dnia 22.01.2008r. k. 172—173, umowa wykonawcza 28.04.2008 r. k. 204-216, ogłoszenia o zamówieniu - inwestycji budowy drogi ekspresowej (...) odcinek I węzeł K.-węzeł P. k. 478-484, ogłoszenia o zamówieniu - inwestycji budowy drogi ekspresowej (...) odcinek II węzeł P. – węzeł M. k. 485-491, ogłoszenia o zamówieniu - inwestycji budowy drogi ekspresowej (...) odcinek(...)węzeł M.- węzeł G. (...) k. 492-489, zeznania świadka G. Ż. rozprawa 02.03.2015 r. godz. 01:17:33 k. 875).

Każdy z wykonawców dysponował odpowiednimi uprawnieniami, wymaganymi ustawami, do wykonania działalności i czynności w zakresie wykonania zamówień dotyczących realizacji robót budowalnych - inwestycji drogowej (...). Posiadał niezbędną wiedzę i doświadczenie oraz dysponował potencjałem technicznym i osobami zdolnymi do wykonania zamówienia (d: oświadczenie (...) z dnia 11.06.2007 r. k. 545a-546, oświadczenie (...) Sp. z o.o. z dnia 11.06.2007 r. k. 589-591, oświadczenie M. B. HmbH&CO.KG z dnia 19.03.2007 r. k. 607-608, oświadczenie J. M. z dnia 31.05.2007 r. k. 649-651, oświadczenie konsorcjum wykonawczego z dnia 11.06.2007 r. k. 707-708, wyjaśnienia W. B. (2) w charakterze strony rozprawa 24.06.2015 r. godz. 00:58:13 k. 1137).

Tereny, na których była prowadzona inwestycja i otaczające ją działki to obszar grząski, bagienny. O powyższym świadczyła roślinność. Były tereny gdzie nie było widać wody na powierzchni ale nie można było wjechać sprzętem. (d: zeznania świadka W. B. (3) rozprawa 02.03.2015 r. godz. 00:21:20 k. 850)

W toku prowadzonych robót Wykonawca nie napotkał istniejących urządzeń drenarskich za wyjątkiem w km 26+436. Wykonany zbiornik ZO-45a był przepełniony niezależnie od pory roku i warunków atmosferycznych (d: stanowisko konsorcjum - pismo z 14.06.2011 r. k. 150-150v, dokumentacja zdjęciowa k. 151) W trakcie realizowania robót, zastane drenaże były na bieżąco naprawiane. Napotkany, na obszarze za węzłem P., stary, zaniedbany systemu, działał w ten sposób, że woda spływała w jedno miejsc, gdzie miała się rozlewać do pewnego poziomu, po przekroczeniu którego przelewała się niżej. Ostatecznie oba sytemu, tj. dotychczas funkcjonujący, zaniedbany miał być połączony z systemem melioracyjnym nowym wykonywanym przez Wykonawcę. Przed podjęciem robót a także na etapie projektowania przebieg sieci melioracyjnych nie był znany z uwagi na brak materiałów. Niektóre urządzenia systemu melioracji nie były w ogóle naniesione na jakiekolwiek mapy, a te które były gdzieś ujawnione zostały uwzględnione przy projektowaniu. Wszystkie urządzenia znajdujące się
w terenie do głębokości 2 metrów zostały odkryte i przebudowane (d: zeznania świadka G. Ż. rozprawa 02.03.2015 r. godz. 00:53:37-00:55:38, 00:56:47 k. 866-867, zeznania świadka Z. M. k. 1032, zeznania świadka T. M. rozprawa 10.04.2015 r. godz. 00:21:03 k. 1036, 00:45:42 k. 1133, zeznania świadka H. R. rozprawa 04.03.2015 r. godz. 00:19:27, 00:20:10, 00:22:11, 00:23:08, 00:23:52, 00:25:05 k. 820, zeznania świadka M. C. rozprawa 04.03.2016 r. godz. 00:31:10 k. 821, 00:34:35, 00:35:51, 00:39:21-00: (...) k. 821-822).

Powódka (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie upraw zbóż, roślin, warzyw i innych od października 2004 r. (d: KRS k. 20-21, zeznania świadka M. G. rozprawa 22.01.2015 r. godz. 00:28:46 k. 722, zeznania świadka T. M. rozprawa 10.04.2015 r. godz. 00:17:15 k. 1035).

W celu realizacji swoich zadań powódka zawarła umowy dzierżawy działek położonych w woj. (...) powiat (...):

a/ w obrębie S. i B. – P. nr 1, które stanowiły działki o:

- nr 1 – powierzchni (...) ha, której właścicielem jest (...) -P- (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.;

- nr 2/2 o powierzchni (...) ha, której właścicielem jest (...) -P- (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.;

- nr 489/2 o powierzchni (...) ha, której właścicielem jest (...) -P- (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.;

b/ w obrębie C. – P. nr 2 , które stanowiły działki o:

- nr 171/3 o powierzchni (...) ha, której właścicielem jest (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.;

- nr 138 o powierzchni (...) ha, której właścicielem jest (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.;

- nr 139 o powierzchni(...) ha, której właścicielem jest (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.

- nr 143 o powierzchni (...) ha, której właścicielem jest (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.;

c/ w obrębie Z. – P. nr(...) które stanowiły działki o nr (...) o łącznej powierzchni (...) ha, z czego właścicielem działek o nr (...), jest (...) Sp. z o.o. w T. zaś działek o nr (...) – K. D.;

d/ w obrębie M. o:

- P. nr 4, które stanowiły działki o nr (...) o powierzchni (...) ha, których właścicielem jest (...) Sp. z o.o. w T.;

- P. nr 5, które stanowiły działki o nr (...) o powierzchni (...) ha, których właścicielem jest (...) Sp. z o.o. w T.;–

- P. nr 6, które stanowiły działki o nr (...) o powierzchni (...) ha – oraz

- P. nr 7, które stanowiły działki o nr (...) o powierzchni (...) ha, których właścicielem jest (...) Sp. z o.o. w T.

(d: wypis z rejestru gruntów k. 22-23, k. 24-24v, k. 25, k. 26-26v, k. 27, k. 28, k. 29-31, k. 32-38, umowa dzierżawy z (...) Sp. z o.o. w T. z dnia 18.05.2006 r. na okres 30 lat k. 39-45, umowa dzierżawy zawarta z K. D. w dniu 06.05.2010r. na okres od 1.10.2010r. do 30.09.2011r. k. 46-49, umowa dzierżawy zawarta z (...) Sp. z o.o. z siedziba w W. z dnia 11.09.2007 r. na okres 30 lat k. 50-52).

Od początku działki były wykorzystywane rolniczo, w takim zakresie w jakim było to możliwe, tj. za wyjątkiem terenów podmokłych, które występowały już przed 2010 r. (d: zeznania świadka M. G. rozprawa 20.01.2015 r. 00:44:19 k. 722v, zeznania świadka J. S. rozprawa 20.01.2015r. godz. 01:07:35 k. 723v, mapy lotnicze – obręb B. działka (...) z 2009r. k. 894, z 2010r. k. 895, mapy lotnicze – obręb M. z 2010 r. k. 964, k. 970, k. 976, z 2009 r. k. 965, k. 971, k. 977; mapy lotnicze – obręb Z. z 2010 r. k. 983, z 2009r. k. 984, k. 989, k. 993; z 2009r. k. 994; mapy lotnicze – Z. działki nr (...) r. k. (...) (...) k. 1013 – 2009 r. k. (...)i (...) r. k. 1006-1009, k. 1014; mapy lotnicze – C. działki nr (...) z 2008 k. 1015, k. 1028 z 2009 r. k. 1026, działki (...) z 2010 r. k. 1016-1017, działka nr (...) r. k. 1022, 2009 r. k. 1021, 2010 r. k. 1033, mapy do celu uzyskania płatności działka nr (...) r. k. 1009, zeznania świadka T. M. rozprawa 10.04.2015r. godz. 00:37:12 k. 1037), Z pola nr 1 część powierzchni była wyłączona z użytkowania jeszcze przed 2010 r. (d: zeznania świadka J. S. rozprawa 20.01.2015 r. godz. 01:17:09, 01:19:54 k. 723v). W/w obszar z uwagi na wyrobiska po wydobyciu torfu, nie mógł być wykorzystywany pod uprawę nawet przed budową drogi (...). (d: opinia uzupełniająca k. 1482). W 2010 r. w kwietniu zarówno na P. nr 1, nr 2, nr 3, nr 4, nr 5 występowały już zalewiska (d: zdjęcia k. 151-155).

Na w/w działkach w 2011 roku planowana była do uprawy pszenica ozima a ostatecznie na działkach w obrębie Z. powódka uprawiała rzepak i jęczmień, na działkach w obrębie C. uprawiała rzepak, a w przypadku S. pszenicę, zaś na działkach w obrębie M. – jęczmień i pszenicę (d: zeznania świadka J. S. rozprawa 20.01.2015r. godz. 01:07:35 k. 723v, mapy do celu uzyskania płatności działka nr działki nr (...) r. k. 1001 i 1010-1011, mapy lotnicze – Z. z 2011r. k. 982, k. 987, k. 992, k. 999, k. 1000; mapy lotnicze – dz. 139, 138, 171/3 – 2011 r. k. 1018; mapa lotnicza – działka nr (...) z 2011 r. k. 1024, mapy lotnicze – obręb B. działka (...) z 2011r. k. 896, mapy lotnicze – obręb M. z 2011 r . k. 967, k. 969, k. 974-975, zeznania świadka J. Ł. rozprawa 24.06.2015 r. godz. 00:27:14 k. 1128). W latach 2010-2011 nie były wykorzystywane rolniczo tereny podmokłe, które zajmowały części poszczególnych działek. Jedno pole w obrębie M. zostało w całości wyłączone spod uprawy. (d : zeznania świadka J. S. rozprawa 20.01.2015 r. godz. 01:07:35, 01:17:09 k. 723v, zeznania świadka J. Ł. rozprawa 24.06.2015 r. godz. 00:07:39, 00:07:49 k. 1120).

Pismem z dnia 29 marca 2010 r. powódka poinformowała pozwanego, że na gruntach zlokalizowanych przy drodze (...) na odcinkach M., Z., C. wystąpił problem zastoisk wodnych uniemożliwiających uprawę rolniczą oraz zwróciła się o interwencję. (d: pismo z dnia 29.03.2015r. k. 53)

Ustosunkowując się zgłoszonego zjawiska pozwany podjął działania zmierzające do ustalenia czy pozostaje ono w związku przyczynowo-skutkowym z budową drogi (...). (d: pismo pozwanego z dnia 7.04.2010r. k. 54) W toku przedmiotowych ustaleń, analizie zostały poddane przesłanki powstania zalewisk. Na podstawie zebranego materiału Inżynier Kontraktu stwierdził, że problem zastoisk wodnych na gruntach rolnych występował również na obszarach gdzie nie prowadzono robót drogowych a także, że wobec przedwczesnego wykorzystywania sprzętu rolniczego ciężkiego spowodowali również sami degradację pól. (d: pismo Inżyniera Kontraktu z dnia 23.04.2010r. k. 149-149v)

Zgłoszenia co do istnienia zastoisk dokonywali również inni rolnicy wobec czego (...) Związek Spółek (...) w P. zorganizował spotkanie w dniu 19 kwietnia 2010 r. a kolejne w dniu 17 czerwca 2010 r. (d: zaproszenie na spotkanie k. 55, k. 56, zeznania świadka M. G. rozprawa 22.01.2015r. godz. 00:47:26 k. 722v. zeznania świadka J. S. rozprawa 22.01.2015 r. godz. 01:21:54 k. 723v, zeznania świadka Z. M. rozprawa 10.04.2015 r. k. 1031-1032, zeznania świadka T. M. rozprawa 10.04.2015 r. godz. 00:26:24 k. 1036, zeznania świadka M. C. rozprawa 04.03.2015 r. godz. 00:45:34, 00:47:00 k. 823 )

Pozwany po zapoznaniu się ze stanem pól wskazał, że brak jest związku na jaki powoływała się powódka podnosząc, że zastoiska powstają na skutek zimy, która utrzymywała się do marca 2010 r. (d: pismo z dnia 31.05.2010 r. k. 57). Powódka nie zgodziła się z powyższym stanowiskiem (d: pismo z dnia 12.07.2010r. k. 58).

Na przełomie grudnia 2010 i stycznia 2011 r. stany wód gruntowych były wyższe od średnich stanów, dla analogicznych miesięcy, obserwowanych w wieloleciu 1990-2010 i ogólnie kilkakrotnie przewyższały średnią wysokość położenia zwierciadła wody, co skutkowało ograniczeniem możliwości retencyjnych warstw wodonośnych, w tym przyjęcia wód roztopowych. (d: komunikat i prognozy Państwowej Służby Hydrogeologicznej w okresie I kwartału roku hydrologicznego 2011 k. 459-477, zeznania świadka J. Ł. rozprawa 24.06.201 5 r. k. 1120, wyjaśnienia W. B. (2) w charakterze strony rozprawa 24.06.2015 r. godz. 00:33:17 k. 1130-1131 )

W marcu 2011 r. na działkach oznaczonych jako P. nr 1 i 2 występowały zastoiska wodne uniemożliwiające ich uprawę w znacznej części (d: dokumentacja fotograficzna płyta CD k. 4).

Również na działkach położonych w obrębie M. występowały tereny podmokłe z zastoiskami wody uniemożliwiającymi ich wykorzystanie w pełnym zakresie pod względem rolniczym. (d: dokumentacja fotograficzna płyta CD k. 4)

W roku 2012 na działkach powódki w pobliżu zbiornika ZO-35 nadal były widoczne rozlewiska. W tym okresie były prowadzone prace związane z melioracją szczegółową. (d: zdjęcia k. 507-512)

Powódka wykorzystując rolniczo działki oznaczone jako P. nr 1, które użytkowała, na podstawie umowy dzierżawy, występowała z wnioskami o przyznanie płatności.

Składając w latach 2009-2014 wskazywała do płatności następujące powierzchnie:

Nr działki	Powierzchnia działki	Powierzchnia zgłoszona do płatności w 2009 r.	Powierzchnia zgłoszona do płatności w 2010 r.	Powierzchnia zgłoszona do płatności w 2011 r.	Powierzchnia zgłoszona do płatności w 2012 r.	Powierzchnia zgłoszona do płatności w 2013 r.	Powierzchnia zgłoszona do płatności w 2014 r.
(...)	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha
(...)	(...)ha	(...) ha	(...)ha	(...) ha	Brak informacji we wniosku	(...) ha	(...) ha
(...)	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha	(...) ha

(d: wnioski o przyznanie płatności złożone w latach 2009-2014 odnośnie działek położonych w B. k. 1524-1540, zeznania świadka T. M. rozprawa 10.04.2015 r. godz. 00:43:27 k. 1037)

Z uwagi na zwiększenie się nieużytków z powodu wody, na zlecenie powódki zostały wykonane w kwietniu i maju 2011 roku dwie opinie, pierwsza dot. analizy i oceny powstawania zastoisk wodnych na terenach uprawnych (...) Sp. z o.o. w (...)-3 powiat G., która dotyczyła dziewięciu rejonów - S.-B., węzeł P. część południowa i część północna, M., rejon wiaduktu nad (...), węzeł P. i przejście rzeki, oraz druga dot. określenia przyczyn i rozmiaru szkód w uprawach powstałych na gruntach będących we władaniu (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. położonych
w obrębach M., Z., C., S.. W pierwszej opinii opiniujący uznał, że zbiorniki wykonane do odbioru wody z drogi (...) zostały albo źle usytuowane, albo były zbyt płytkie i o zbyt małej pojemności, źle zaprojektowane ze względu na odprowadzenie nadmiaru wody, nieszczelne – zasilają nadmiar wód podziemnych tereny przyległe. Powyższe zdaniem opiniującego spowodowało powstanie zastoisk wodnych na terenach przyległych, powstanie wymoklisk gdzie uprawy nie są możliwe, zapadlisk gruntu, zamulanie istniejących systemów drenarskich, podniesienie poziomu i wylewy jezior położonych blisko drogi (...). Wykonując drugą opinię rzeczoznawca za pomocą przymiaru metrowego, dalmierza Lejca, (...) map i aparatu fotograficznego ustalił powierzchnię wyłączoną z użytkowania rolniczego, tj. w obrębie S. – (...) ha, w obrębie C. - (...) ha, w obrębie M. - P. nr 4 – (...) ha, P. nr 5 – (...) ha, P. nr 6 – (...) ha, P. nr 7 – (...) ha. W przedmiotowej opinii, w tym przy wyliczeniu szkód nie uwzględniono faktu, iż część powierzchni już wcześniej stanowiły nieużytki i wody, a które wynosiły jak wskazano w opinii odpowiednio P. nr 1 – (...) ha, P. nr 2 – (...) ha. Dodatkowo sporządzający opinię wskazał, że w obrębie Z. nie sposób ustalić trwałej utraty rolniczego użytkowania. Wartość strat z uwagi na niemożliwość uprawy ustalono na kwotę 151 258 zł. (d: prywatna opinia k. 60-76, prywatna opinia sporządzona przez mgr inż. J. Ł. – rzeczoznawcę k. 76 - 95)

Pismem z dnia 31 maja 2011 r. powódka wezwała pozwanego do zapłaty odszkodowania w kwocie 151 258 zł za poniesione straty w uprawie pszenicy ozimej i rzepaku ozimego
w terminie 5 dni od doręczenia wezwania oraz o przywrócenie stanu poprzedniego poprzez wykonanie urządzeń systemów melioracyjnych w terminie 30 dni od dnia otrzymania wezwania. Wezwanie zostało nadane 3 czerwca 2011 r. i odebrane przez pozwanego w dniu 8 czerwca 2011r. (d: wezwanie k. 100-101v, potwierdzenie nadania k. 101, zpo k. 102v)

Na skutek zgłoszenia szkody w dniu 21 lipca 2011 r. ubezpieczyciel pozwanego przeprowadził wizję w terminie, w czasie której stwierdzono w obrębie M. zarośnięty rów melioracyjny i zatrzymanie wody – powstanie stawu, w obrębie Z. –zniszczenie drogi technicznej i brak możliwości zasiewu z powodu wody, w obrębie C. powstanie niecek zielonych z uwagi na wodę i w obrębie S. – zatrzymanie wody na powierzchni około 14 ha (d: protokół z wizji 21.07.2011r. k. 103-106)

Ostatecznie ubezpieczyciel (...) S.A. V. (...) odmówił wypłaty odszkodowania z uwagi na fakt, iż zgłoszone szkody nie stanowiły zdarzenia ubezpieczeniowego. (d: pismo ubezpieczyciela z dnia 6.12.2011r. k. 107)

W grudniu 2011 r. również (...) Sp. z o.o. – projektant drogi ekspresowej (...) zaprzeczył tezom postawionym w prywatnej opinii podnosząc, że zbiorniki nie są retencyjne lecz odparowujące wobec czego nie istnieje możliwość przesiąkania wód do gruntu, a zaistniała sytuacja jest efektem warunków atmosferycznych. Wskazał również na okoliczności, które odnosiły się do poszczególnych działek i miały stanowić o nie istnieniu związku pomiędzy wystąpieniem zastoisk a budową drogi (...). (d: pismo z dnia 30.11.2011r. k. 156-160)

Ostatecznie w dniu 21 grudnia 2011 r. powódka wystosowała do pozwanego przedsądowe wezwanie do zapłaty kwoty 151 258 zł w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Wezwanie zostało doręczone w dniu 27 grudnia 2011 r. (d: przedsądowe wezwanie do zapłaty k. 108-110, zpo k. 113v)

W odpowiedzi na przedmiotowe wezwanie, pismem z dnia 20 lutego 2012 r. pozwany nie uznał roszczenia. Wskazał również na brak związku pomiędzy budową drogi (...) a tworzeniem się zastoisk na polach powódki podnosząc te same argumenty, które wskazał projektant. Dodatkowo zarzucił brak elementu winy oraz niewykonania i nienależytego wykonania obowiązków sprecyzowanych zapisami ustawy o drogach. Podniósł również brak winy
w wyborze. (d: pismo pozwanego z 20.02.2012r. k. 177-181)

W dniu 12 listopada 2013 r. Marszałek Województwa (...) wydał decyzję – pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzeń wodnych zlokalizowanych
w pasie drogowym w rejonie węzła G. - działka (...) S. gm. G. i 2/1 S. na wykonanie rowu odwadniającego odprowadzającego ścieki opadowe z przelewów awaryjnych zbiorników retencyjno-odparowujących (...) i (...), wykonanie wylotu kanalizacyjnego – odprowadzającego ścieki opadowe z przelewu awaryjnego ze zbiornika retencyjno-odparowującego (...) do rowu odwadniającego – lokalizacja na działce nr (...) S.. Roboty w zakresie w/w zbiornika zostały wykonane w 2013 r. za zgodą przedstawicieli (...) Sp. z o.o., którzy uczestniczyli w odbiorze prac, za zgodą i przy współudziale powódki. Działania związane z w/w zbiornikami były możliwe do zrealizowania dopiero po wykonaniu melioracji szczegółowej przez powódkę, którą zrealizowała dopiero po 2011 roku. Melioracja szczegółowa funkcjonująca na P. nr 1 – obręb S. przed podjętymi działaniami, była zaniedbana albo nie było jej wcale. (d: decyzja nr (...).II. (...).34.6.2013.WI k. 898-900, zeznania świadka T. M. rozprawa 10.04.2015 r. godz. 00:28:03 k. 1036, wyjaśnienia W. B. (2) w charakterze strony rozprawa 24.06.2015 r. godz. 00:39:36 k. 1132, godz. 00:43:56, 00:45:42, 00:45:42 k. 1133, 00:59:22 -01:00:26, 01:01:27 k. 1138 ).

W toku postępowania celem ustalenia przyczyn powstawania zastoisk, zaistnienie których uniemożliwiało wykonanie upraw rolniczych, Sąd dopuścił dowód z opinii, której wykonanie zlecono (...) Uniwersytetowi Technologicznemu w S., która została sporządzona w oparciu o całokształt materiału, wizje terenowe i badania przeprowadzone
w formie odkrywki glebowej i szeregu wierceń glebowych do określenia budowy morfologicznej gleb, budowy geologicznej do głębokości 2 m i występowania poziomu wód gruntowych na wskazanym terenie, przez dr hab. inż. T. D. i dr inż. G. J..

Ocenie poddano stan gruntów ornych, lokalizację wielu urządzeń melioracyjnych a zwłaszcza infrastruktury melioracyjnej odwadniającej: wylotów drenarskich i rozpoznanie glebowe.

Pomiędzy budową (...) a powstawaniem w 2010-2011 r. zastoisk na działkach wskazanych przez powoda brak jest związku przyczynowego.

W okresie 2010 roku na terenie województwa (...) wystąpiły najwyższe opady deszczu z obszaru czasowego 2008-2012 roku.

Dla terenu objętego badaniem nie ma dokumentacji technicznej na temat wykonanych prac melioracyjnych i obszaru objętego drenowaniem - w tym zastosowanych rozwiązań technicznych, użytych materiałów. Biegli potwierdzili zły stan systemu melioracji szczegółowej. Brak skutecznego działania sieci drenarskiej, co skutkuje brakiem sprawnego odprowadzania nadmiaru wody szczególnie w okresach wczesnowiosennych.

Sama budowa drogi (...) lokalnie doprowadziła do zniszczenia infrastruktury odwadniającej, ale nie jest głównym powodem stagnowania wód na powierzchni działek wskazanych przez powódkę. (d: opinia k. 1263, zeznania świadka M. C. rozprawa 04.03.2015 r. godz. 00:30:06 k. 821)

Na działkach nr (...) – P. nr 1 zastoiska wodne występowały jeszcze przed rozpoczęciem budowy (...) (d: zdjęcia lotnicze z 31.10.2007r. k. 717-720) Jest to obszar obejmujący naturalne obniżenie terenowe, do którego spływają wody z otaczających terenów. Teren wokół obniżenia stanowi nieckę, do której w sposób naturalny spływają wody w postaci spływów powierzchniowych oraz podpowierzchniowych z obszarów przyległych położonych na północ, wschód i południe. Łączna powierzchnia o podmokłym charakterze to 3,24 ha. Obszar gleb zdegradowanych związanych z nadmiarem występowania wody to 13,84 ha. Występowanie w/w obszaru jest zdeterminowane przez płytko występujący poziom wód gruntowych oraz warunki pogodowe – wielość opadów ( d: opinia k. 1226 ).

Na działce nr (...) – w 2013 r. prowadzone były prace w zakresie melioracji szczegółowej (d: projekt budowlany – projekt zagospodarowania terenu k. 163-164). W 2013 roku wykonano podłączenie zbiornika odparowującego do rowów melioracyjnych co poprawiło stan gruntu w zakresie poziomu wody i rozwiązało problem. Były również wykonywane prace w zakresie konserwacji melioracji szczegółowej w okresie 2013-2014 r. (d: zeznania świadka M. G. rozprawa 22.01.2015r. godz. 00:37:53, 00:58:38 k. 723, zeznania świadka J. S. rozprawa 22.01.2015 r. godz. 01:26:49 k. 724, zeznania świadka G. Ż. rozprawa 02.03. (...). godz. 00:65:52 k. 867, opinia k. 1245) Odwadnianie działek na w/w ternie było realizowane poprzez system drenarski uzupełniany w latach 70-tych XX wieku, system rowów szczegółowych. Na nich zlokalizowano nową infrastrukturę wodnomelioracyjną - studnie drenarskie, wyloty, rurociągi, końcówki wylotów zbieraczy. Zdaniem biegłych połącznie zbiornika wód opadowych do sieci szczegółowej było błędne. Wydana w tym zakresie decyzja jest niefortunna gdyż okresowo może doprowadzić do zwiększenia obszaru nadmiernego uwilgotnienia w rejonie działek nr (...). Stwierdzili, że to wykonanie rowów szczegółowych zniszczyło lokalną sieć odwadniającą, w tym zbieracz na działce nr (...) i stary rurociąg betonowy. (...) drenarski, który funkcjonował na P. nr 1 został zniszczony i w czasie prac drogowych i w czasie budowy nowych urządzeń odwadniających już po 2011 r. Ponadto na uwilgotnienie w/w działek miała również wpływ zmiana przeznaczenia gruntu, na którym powinny być trwałe użytki zielone a rozpoczęto korzystanie z nich jako gruntów ornych. Na skutek budowy drogi (...) na w/w działkach nie uległy zmianie kierunki spływu wód. (d: ustna opinia (...):37:18 -00:44:27, 00:44:54 k. 1430-1431)

Działki w obrębie C. - nr (...) – o powierzchni 46,9 ha obejmują występowanie gleb semihydrogenicznych, których powstanie uzależnione jest od utrzymujących się warunków nadmiernego uwilgotnienia i hydrogenicznych. W obrębie w/w działek stwierdzono występowanie czarnych ziem 13,6 ha, w tym nieużytków o powierzchni 0,12 ha. Występowanie w/w gleb związane jest z ukształtowaniem teren - naturalne zagłębienia, do których wody spływają powierzchniowo i podpowierzchniowo (d: opinia k. 1235).

Dodatkowo na działce nr (...) - występuje warstwa nieprzepuszczalna iłu, która skutkuje gromadzeniem wody.

W zakresie urządzeń melioracji występuje kanał wraz z wylotem rurociągu i wylotem zbieracza, które odprowadzają wodę z rejonu. Występowanie stagnacji wody i lokalne zastoiska to wynik ukształtowania terenu i istnienia lokalnych zastoisk i wyrobisk zbierających wodę przede wszystkim powierzchniową.

W oparciu o ortofotomapy biegli stwierdzili, że na P. nr 2 występują obszary o zwiększonej wilgotności zarówno w okresie przed wybudowaniem trasy (...) jak i po jej powstaniu na terenie kompleksu działek. Zasięg tego obszaru w obu okresach jest zbliżony. (d: opinia k. 1243)

Na działkach w obrębie Z. o nr (...) stwierdzono występowanie gleb czarnych, których powierzchnia wynosi, na działce nr (...) ha, na działce nr (...) ha, na działce nr (...) ha, na działkach o nr (...) wynosi - (...) ha. Stan rowu melioracyjnego na działkach nr (...) nie pozwala na prawidłowe odprowadzenie wody z odwadnianego obszaru i nie spełnia swojej roli. Do w/w rowu odprowadzane są wody z pasa drogowego, co również może przyczyniać się do uwilgotnienia działek o nr (...). Przyczynę powstania zastoisk stanowiły głównie nadmierne ilości opadów (d: opinia pisemna k. 1250, zeznania świadka J. Ł. rozprawa 24.p06.2015 r. godz. 00:06:48, k. 1119, 00:17:20 k. 1123)

Na działkach nr (...) teren jest nachylony w kierunku północno-zachodnim, przez co u podnóża gromadzi się woda i jest ona obecnie odprowadzana przez system melioracji.

Działki po wschodniej stronie (...) mają naturalne zagłębienia i tam gromadzi się woda.

Działki po zachodniej stronie (...) mają spadek w kierunku południowo-zachodni i tam spływają wody i ten naturalny spadek w w/w kierunku może skutkować powstawaniem warunków nadmiernego uwilgotnienia.

Działki nr (...) z obrębu Z. są położone od drogi (...)
w odległości 400-600 mi i wyżej o 5cm od korony drogi, co kategorycznie wyklucza istnienie związku występowania wód na powierzchni z urządzeniami wodnymi odwadniającymi (...) i samą drogą. (d: opinia uzupełniająca k. 1486)

Na działkach położonych w obrębie M. nie stwierdzono gleb, których powstawanie związane jest z nadmiarem wilgoci lub warunkami podmokłymi. Również na terenie tych działek występują naturalne zagłębienia, charakteryzujące się zwiększonym uwilgotnieniem. Obniżenia terenowe występują na działkach o numerach (...).

Na działkach o nr (...) istnieją urządzenia melioracyjne na rurociągu betonowym przechodzącym pod drogą (...) do rowu szczegółowego, którego utrzymanie należy do właściciela gruntu. (...) ma nikłe oddziaływanie wobec czego występują zastoiska wodne.

Na działkach o nr (...) nie stwierdzono występowania urządzeń melioracyjnych. Stagnacja wody na działkach o nr (...)/ i (...) była powodowana ukształtowaniem terenu – lokalnym obniżeniem śródpolnym. (d: opinia pisemna k. 1255)

Działka nr (...) w obrębie M. – stanowi drogę (d: szkic k. 162)

Stosownie do wniosków opinii ukształtowanych w oparciu o przeprowadzoną wizję i badania, główną przyczyną podtapiania względnie okresowego zalewania upraw rolnych
w latach 2010 i 2011 były wysokie sumy i rozkład opadów atmosferycznych, które wraz
z ukształtowaniem powierzchni terenu doprowadziły do wystąpienia wody na powierzchni gruntów rolnych objętych niniejszym postępowaniem za wyjątkiem działki nr (...) w obrębie B.. W tym przypadku budowa drogi (...) mogła wpłynąć na powiększenie się obszaru nadmiernie uwilgotnionego w latach 2010 i 2011. Zaprojektowane systemy odwodnienia drogi nie były złe. Obiekty, system wykonany na cele odwodnienia pasa drogowego nie są ani źle zaprojektowane ani też źle zrealizowane. Wybudowane rowy przydrożne wpłynęły korzystnie na obniżenie poziomu wód na działkach przyległych. W obrębie działki nr (...) funkcjonowanie sieci odwadniającej nie spełniło swojego zadania co wpływa na zwiększone uwilgotnienie działki ale tylko w okresach o ekstremalnie wysokich sumach opadów i niekorzystnym ich rozkładzie. Nie jest możliwe wskazanie dokładnie jaki areał gleb został wyłączony z użytkowania w okresie 2010-2011. Modernizacja sieci odwadniającej na działce nr (...) obręb S. i B. została dokonana za zgodą powoda i polegała na połączeniu urządzeń do odprowadzania nadmiaru wód do urządzeń szczegółowych. Materiał, w oparciu o który została sporządzona opinia nie dawał podstaw do uznania, że wybudowane urządzenia odwadniające działały nieprawidłowo lub były wadliwe, czy też skutkowały przelewaniem się wody. Cały system melioracji, która istniała przed budową drogi (...), czy to w postaci kanałów, rurociągów, rowów szczegółowych, został zachowany i funkcjonuje do chwili obecnej. (d: pisemna opinia, opinia ustna złożona na rozprawie w dniu 15.06.2016 r. godz. 00:26:25,00:27:24, 00:27:33, 00:28:20, 00:31:28 k. 1411-1413, 00:33:31 k. 1428, 00:58:55 k. 1434, 01:01:31 k. 1435)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty złożone do akt sprawy szczegółowo wskazane oraz w oparciu o zeznania świadków jak również wyjaśnienia strony pozwanej, w imieniu której zostały złożone przez W. B. (2) w zakresie poniżej wskazanym.

W głównej mierze materiał dowodowy stanowiły dokumenty złożone do akt sprawy, które odpowiadały cechom dokumentu prywatnego lub też jak w przypadku złożonych decyzji administracyjnych miały charakter dokumentów urzędowych. Przedmiotowe dokumenty zasadniczo nie były kwestionowane przez strony a tym samym pozwalały na czynienie na ich podstawie ustaleń co do okoliczności, które dotyczyły, wykazania sposobu użytkowania działek określonych w pozwie, sposobu zgłaszanych roszczeń z uwagi na występowanie wody na gruntach powódki, realizowania przez pozwanego inwestycji drogowej - budowy drogi (...) przy pomocy profesjonalnych podmiotów trudniących się zawodowo projektowaniem, budownictwem drogowym czy też nadzorem inwestorskim. Złożone dokumenty w postaci map jak również zdjęć pozwalały również na ustalenie, iż faktycznie na działkach dzierżawionych przez powódkę występowały oczka wodne, obszary podmokłe, już przed 2010 rokiem jak i po w/w okresie. Powyższe okoliczności były kompatybilne również z zeznaniami świadków czy to strony powodowej czy też pozwanego.

Opinie prywatne złożone przez stronę powodową Sąd uznał wyłącznie za stanowisko powódki i w takim też zakresie poczynił ustalenia, tj. co do faktu jej wykonania i zakresu. Powyższa ocena w całości odpowiadała stanowisku ukształtowanemu i utrwalonemu już
w doktrynie zgodnie z którym (...) ekspertyza nie jest dowodem z opinii biegłego sądowego w rozumieniu art. 278 k.p.c., lecz jedynie twierdzeniem samej strony, chociaż popartym wiedzą specjalną.” ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17.01.2014r. sygn. akt V ACa 629/13 niepubl., wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 08.03.2012r. sygn. akt I ACa 141/12- niepubl., wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27.10.2011r. sygn. akt VI ACa 461/11 – niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02.02.2011r. sygn. akt II CSK 323/10 – niepubl. LEX nr 738542) Podkreślić w tym miejscu również należy, iż przedmiotowe prywatne ekspertyzy nie zawierają uzasadnienia zawartych w nich wniosków. Nie sposób również ustalić w oparciu o jakie materiały, poza wizją, zostały one sporządzone. Zawarte
w nich wnioski nie są stanowcze lecz pozostają w sferze przypuszczeń i domniemań.

Przechodząc już do oceny osobowych źródeł dowodowych Sąd uznał, że w całości na wiarę zasługują zeznania świadków G. Ż., W. B. (3), H. R., M. C., Z. M. oraz wyjaśnienia złożone
w charakterze strony przez W. B. (2). Fakty przedstawione przez w/w osoby są kompatybilne z pozostałym materiałem dowodowym w sprawie, w tym z dokumentacją zdjęciową. Wskazani powyżej świadkowie to osoby obce, niezwiązane ze stroną pozwaną jakimkolwiek stosunkiem służbowym. W okresie trwania robót budowlanych G. Ż. pełnił funkcje techniczne z ramienia wykonawcy natomiast W. B. (3) to osoba, która zajmowała się projektowaniem systemu odwodnienia pasa autostrady. Podane przez nich fakty stanowią wyłącznie okoliczności, o których powzięli wiedzę przy wykonywaniu swoich czynności podobnie jak M. C. czy H. R.. Ponadto jako osoby niezwiązane, z żadną ze stron, nie są zainteresowane korzystnym rozstrzygnięciem dla którejkolwiek z nich. Analizując zeznania w/w świadków nie sposób nie zauważyć, iż wskazują nie tylko na okoliczności, które są korzystne dla pozwanego lecz ich relacje odzwierciedlają generalnie to z czym Wykonawca borykał się na kontrakcie jak również wskazują kiedy i jakie działania były podejmowane w zakresie systemu melioracji po zakończeniu realizacji kontraktu.

W tożsamy sposób należy ocenić zeznania świadka Zeznana M., który nie podejmował jakichkolwiek czynności odnośnie budowy drogi (...) a jego wiedza dotyczyła wyłącznie zgłoszeń rolników dotyczących wzrostu poziomu wód, zgłaszania z tego tytułu roszczeń do Spółek (...), ale z również racji pełnionej funkcji wskazywał na przyczyny występowania wody na gruntach ornych. Zaznaczyć należy, iż z uwagi na pełnioną przez świadka funkcję, bezpośrednio związaną z systemem melioracji szczegółowej w obrębie (...) jak również brak związania tej osoby z którąkolwiek ze stron postępowania, a tym samym brak zainteresowania wynikiem postępowania, nie istniały podstawy do kwestionowania wiarygodności jego zeznań.

W ocenie Sądu jak już wskazano powyżej nie było również podstaw do kwestionowania wiarygodności wyjaśnień złożonych przez W. B. (2), tj. osobę, która zajmowała się przedmiotową inwestycja do jej zakończenia jako pracownik pozwanego. Przedmiotowa okoliczność zdaniem Sądu nie skutkowała jednakże powzięciem jakichkolwiek wątpliwości co do charakteru zeznań albowiem sama strona przyznaje, iż zdarzały się takie sytuacje, że doszło podczas realizacji robót drogowych do uszkodzenia urządzeń systemu melioracji szczegółowej i wówczas były dokonywane naprawy. Takie czynności były na bieżąco podejmowane przez Wykonawcę. Przyznał również, iż z uwagi na obowiązujące przepisy zaprojektowany system odwodnieniowy uwzględniał warunki przeciętne a z uwagi na wystąpienie warunków ekstremalnych system odwodnienia pasa drogowego okazał się niewystarczający na niektórych odcinkach. Nie zaprzeczył również, że w 2013 roku zostały podjęte prace zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, które uwzględniało warunki postawione przez powódkę a sama przebudowa została wykonana za jej zgodą i przy jej udziale, albowiem konieczne było wykonanie najpierw przez powódkę właściwego systemu melioracji szczegółowej albo jego oczyszczenie.

W ocenie Sądu strona wskazuje na rzeczywisty przebieg realizacji inwestycji, zarówno na etapie projektowania jak i problemów w zakresie ekstremalnych ilości wody, które ujawniły się w czasie realizacji inwestycji. Nie dokonuje ocen i wartościowania zdarzeń lecz przede wszystkim przyznaje, z jakich przyczyn w ogóle konieczne było podjęcie działań naprawczych systemu odwodnienia drogi.

Odnosząc się do zeznań świadków M. G., J. S. oraz T. M., tj. osób, które, co należy podkreślić były/są pracownikami powodowej spółki a tym samym bezspornie pozostawały zainteresowane korzystnym dla niej rozstrzygnięciem, Sąd uznał je za wiarygodne jedynie w części, tj. co do twierdzeń, które miały swoje potwierdzenie również w materiale w postaci dokumentów.

Zdaniem Sądu zakres zeznań, których wiarygodność nie budziła wątpliwości dotyczyła przede wszystkim rolniczego wykorzystywania działek, zakresu wykorzystania, występowania obszarów, na których z uwagi na istniejące zastoiska nie było możliwe realizowanie przedmiotu działalności powoda również przed 2010 r. Zarówno bowiem J. S. jak i T. M. przyznali, iż faktycznie jeszcze przed budową drogi - na posiadanych już działkach nie było możliwe pełne ich wykorzystanie. Były już wcześniej obszary wyłączone spod rolniczych upraw z uwagi na wilgotność gruntu. Zdaniem Sądu kompatybilne z pozostałym materiałem dowodowym a także zeznaniami świadka Z. M. pozostawały twierdzenia ocenianych świadków co do zgłaszania roszczeń odnośnie powstawania zastoisk również przez innych rolników, a także organizowania z tego powodu spotkań oraz co nie pozostawało bez znaczenia dla wykonawcy, że szereg urządzeń melioracyjnych nie było nigdzie zinwentaryzowanych.

T. M. przyznał również, że powodowa spółka, której jest prokurentem sama wyraziła zgodę na połącznie systemów melioracji szczegółowej i zbiorników odprowadzających wodę z pasa drogowego, co zostało wykonane w 2013 r. Na przedmiotowe okoliczności wskazują również G. Ż. oraz W. B. (3) a także sama strona pozwana W. B. (2).

W ocenie Sądu, na wiarę a tym samym na czynienie ustaleń, nie zasługiwały zeznania w/w świadków w zakresie, w którym wskazywali na przyczynę powstawania zastoisk, wiążąc je wyłącznie z czasem budowy drogi ekspresowej (...). Zaznaczyć należy, iż przedmiotowe okoliczności należało uznać jedynie za domysły, które wobec wniosków dowodu z opinii biegłego nie można było uznać za twierdzenia, w oparciu o które można by było w/w okoliczność ustalić. Zaznaczyć należy, iż jak wskazała sama powódka, to co było przyczyną powstania wymagało wiadomości specjalnych wobec czego przedmiotowa okoliczność podlegała ustaleniu wyłącznie w oparciu o opinię sporządzoną na potrzeby niniejszego postępowania. Zwrócić również należy uwagę na fakt, iż w zakresie całkowitej powierzchni wyłączonej z użytkowania na skutek utworzonych zastoisk wody zeznania T. M. i J. S. były ze sobą sprzeczne. Ponadto zakres przedmiotowych wyłączeń, biorąc pod uwagę jedynie wnioski o przyznanie płatności, złożone odnośnie działek położonych w obrębie S. – B. o nr (...) nie znalazł potwierdzenia w w/w dokumentach, z których wynikało, iż ani w 2009 roku ani w 2010 roku powódka nie zgłosiła całej powierzchni w/w działek do przyznania płatności przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Różnica w powierzchni zgłoszonej w 2009 roku do powierzchni zgłoszonej w 2011 roku wynosi 4,83 ha ( wyliczona w oparciu o złożone wnioski o płatność) a nie jak wskazywali świadkowie ponad 8 ha.

Zdaniem Sądu również zeznania świadka T. M. są sprzeczne w części,
w której z jednej strony przyznaje, iż faktycznie ilość opadów była wyższa ale mimo to jego zdaniem nadal były to zwykłe warunki. Ponadto samo twierdzenie, iż na innych działkach położonych dalej od drogi (...), pomimo tych opadów, nie wystąpiły zastoiska, nie stanowi dowodu, iż przyczyną zaistnienia potwierdzonych części nieużytków z powodu stanu wody jest pobudowana droga (...). Jak wskazały osoby, które sporządziły opinię dla wystąpienia zastoisk miały znaczenie nie tylko opady ale również rodzaj gleby, tj. czy miała możliwości retencyjne czy nie.

Co do zeznań świadka J. Ł. w ocenie Sądu zasługują na wiarę w zakresie,
w którym świadek wskazuje na okoliczności, które sam zaobserwował dokonując wizji działek przed sporządzeniem opinii prywatnej. Nie mogą one jednak w żaden sposób stanowić podstawy do czynienia ustaleń co do przyczyn powstawania zastoisk wodnych a tym samym oceny prawidłowości czy wadliwości w działaniu urządzeń melioracyjnych. Podkreślić wypada, iż sam świadek przyznał, że nie badał stanu melioracji a swoje oceny, stanowisko ferował w oparciu o fakt, iż zna te tereny, przejeżdża przez nie a ponadto czynił to z punktu widzenia rolnika a nie malioranta.

Z uwagi na cofnięcie wniosków Sąd nie przeprowadził dowodu z zeznań świadków T. P., M. Z. i W. B. (1).

Materiałem dowodowym istotnym dla rozpoznania sprawy, w ocenie Sądu była opinia pisemna, opinia pisemna uzupełniająca sporządzona przez (...) Technologiczny w S. oraz opinia ustna złożona przez osoby wyznaczone do sporządzenia opinii a mianowicie dr hab. inż. T. D. prof. nadzw. oraz dr inż. G. J.. Oceniając przedmiotowe dowody wskazać należy, iż opinie pisemne są bardzo szczegółowe a przy tym wydanie pierwszej opinii zostało poprzedzone wizją w terenie i wykonanymi badaniami gleby. Jak wskazali opiniujący sporządzenie opinii poprzedziło obejrzenie wszystkich urządzeń, które służą do odprowadzania wód z drogi (...) czy to do zbiorników retencyjnych, wypadkowych czy to do sieci szczegółowej czy do sieci kanałów otworowych ( 00:32:48 k. 1428). Natomiast badania – odkrywki zostały wykonane na gruntach ornych ale także jedno zostało wykonane na W4 – tj. działce stanowiącej nieużytek rolniczy. Przedmiotowe badania posłużyły dokonaniu oceny czy woda w tych problematycznych miejscach pojawiła się jednorazowo, czy też było to wynikiem zakłóceń środowiska, co świadczy o częstym ich występowaniu. Przedmiotowe badania pozwoliły na zweryfikowanie tych okoliczności i potwierdziły, iż teren jest nadmiernie uwilgotniony. Faktem jest również, że opiniujący nie zapoznawali się z dokumentacją techniczną wykonanego systemu odwodnienia drogi, nie mniej jednak powyższe nie uniemożliwiało im sporządzenia prawidłowej opinii. Sami wskazali, że jako fachowcy od melioracji chcieli bezstronnie ocenić funkcjonowanie systemu odwadniającego, szczególnie na spornych nieruchomościach, w oparciu o posiadaną wiedzę i doświadczenie. Posiadana przez nich wiedza, w tym, uzyskanie przez dr hab. inż. T. D. tytułu doktora nauk technicznych z zakresu melioracji, dysponowanie przez niego doświadczeniem na skutek 33 letniego okresu pracy w Resortowym Instytucie (...) i Użytków Zielonych w F., zajmowanie się przez ponad 30 lat melioracjami, drenowaniem, wykonanie szeregu projektów w tym zakresie, prowadzenie wykładów z zakresu hydrologii, z urządzeń z technologii z eksploatacji systemów melioracyjnych, a w przypadku dr inż. G. J. posiadanie tytułu zawodowego mgr inżyniera ochrony środowiska, stopnia naukowego doktora nauk rolniczych
w dyscyplinie ochrona i kształtowanie środowiska – specjalność ochrona i kształtowanie gleb a w 2015 roku ukończenie studiów podyplomowych z zakresu melioracje wodne, pozwoliła im ostatecznie na stwierdzenie, że zaprojektowane obiekty odwodnienia, nie są ani źle zaprojektowane ani źle wykonane. ( informacja o wykształceniu, posiadanym doświadczeniu k. 1557-1557, opinia ustna 00:51:39-00:53:43 k. 1433) Istotne dla powyższej oceny były zastosowane rozwiązania techniczne. Zwrócić również należy uwagę, iż poza rysunkami technicznym w zakresie projektu budowlanego drogi (...) biegli nie dysponowali innym materiałem dowodowym, który miałby im posłużyć do dokonywania ocen technicznych wykonanego obiektu drogowego czy systemu melioracji.

W ocenie Sądu nie można jednak kwestionować posiadanych przez osoby, które sporządziły opinię wiedzy i doświadczenia wymaganego do jej wykonania. Istotą sporu było bowiem określenie przyczyn powstania zalewisk, powiększania się zgłoszonych przez powódkę zjawisk i ocena wpływu pobudowania drogi na stosunki wodne a nie ocena kwestii technicznych odnoszących się do projektu budowalnego czy wykonawczego. Przedmiotowa okoliczność nie miała również znaczenia z uwagi na konfigurację podmiotową po stronie pozwanej, po której występował pozwany Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad odpowiadający wyłącznie za czyn własny, a nie za błędy, nieprawidłowości popełnione przez projektanta czy wykonawcę.

Mając na uwadze powyższe w ocenie Sądu sporządzone opinie pisemne oraz złożona na rozprawie w dniu 15 czerwca 2016 r. ustna opinia są spójne, rzetelne, a wyciągnięte w nich wnioski należycie uzasadnione. Opinia ustna zawiera jednoznaczne stwierdzenia a także wskazuje na przyczyny wyrażenia w opinii pisemnej wniosku, iż „nie można stwierdzić, że zaprojektowane systemy odwodnienia drogi były złe”. Ponadto w pełni potwierdza wnioski opinii głównej wskazując, iż po pierwsze były zastoiska już przed budową drogi a po drugie, że budowa drogi w niewielkim zakresie mogła wpłynąć na urządzenia melioracji, których było niewiele i to tylko w okresie o ekstremalnych warunkach. Podkreślili również należy, że tam nawet gdzie zbiornik się przelewał nie dotyczyło to działek wskazywanych przez powódkę.
W ocenie Sądu sporządzone opinie pozwalają na wysnucie jednoznacznego wniosku, że nawodnienie terenu stanowi wynik zwiększonych ilość opadów i ukształtowania terenu, morfologii terenu, występowania gruntów trudno-przepuszczalnych. W/w wniosek został również w całości potrzymany w opinii uzupełniającej ( k. 1471), w której stwierdzili, że funkcjonująca sieć odwadniająca trasę (...) i włączona sieć już istniejących cieków nie jest przyczyną występowania wody na powierzchni działek powódki. (...) odwodnienia drogi (...) składający się z rowów, rurociągów, studni i zbiorników ewaporacyjnych działa prawidłowo ( k. 1473). W oparciu o zebrane dane wykluczono możliwość zalewania pól powódki wodą przesiąkającą przez nieszczelne ścianki zbiornika północ, a także rowu ( k. 1477). Niemożliwy jest także spływ wody w kierunku działek położonych w obrębie S. z uwagi na ukształtowanie terenu ( k. 1479). Wskazując na powyższe podkreślić wypada, iż w pisemnej opinii uzupełniającej biegli odpowiedzieli na szereg pytań pomocniczych, w ramach których dodatkowo wykazali kierunki spływu wód oraz jaki wpływ na powyższe miała pobudowana droga (...). Przedstawione przez opiniujących dane nadal jednak nie potwierdziły tez forsowanych przez stronę powodową w zakresie wpływu wybudowanej drogi na tworzenie, czy raczej prawidłowo jakby należało określić, na powiększenie się terenów wyłączonych spod upraw.

Zwrócić również należy uwagę na fakt, iż wnioski sporządzonych opinii pozostają kompatybilne z zeznaniami świadka Z. M., który, jako kierownik Biura (...) Związku Spółek (...), którą to funkcję pełni od 2004 r., sam przyznał, iż problemy wodne na działkach rolnych występują zawsze jak są opady, jak również gdy teren jest nierówny - występują dolinki. Wskazał również, że nie ma kolizji urządzeń melioracji szczegółowej z melioracją trasy drogi (...) oraz, że niektóre urządzenia melioracji szczegółowej zostały poniszczone przez samych rolników. ( k. 1032)

Sąd oddalił dwukrotnie wnioski strony powodowej o wyłączenie osoby, dr hab. inż. T. D. od sporządzenia opinii. W ocenie Sądu okoliczności, na które powoływała się strona powodowa zarówno na rozprawie w dniu 15 czerwca 2016 r. jak również w piśmie z dnia 29 czerwca 2016 r. nie uzasadniały istnienia/powstania wątpliwości co do bezstronności w/w osoby.

Według art. 281 k.p.c. do ukończenia czynności biegłego strona może żądać jego wyłączenia z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Złożenie wniosku po rozpoczęciu przez biegłego czynności zobowiązuje stronę do uprawdopodobnienia, że przyczyna wyłączenia powstała później lub, że przedtem nie była znana. Z powołanego przepisu wynika, że wyłączenie biegłego po jego wyznaczeniu następuje jedynie na wniosek strony.

Żądanie wyłączenia biegłego mogą uzasadniać zarówno przyczyny wyłączenia sędziego "z mocy samej ustawy" (art. 48 k.p.c.), jak i na wniosek strony (art. 49 k.p.c.).

Odnosząc się w pierwszej kolejności do terminu złożenia wniosku o wyłączenie w/w osoby wskazać należy, iż pierwszy wniosek został zgłoszony przed rozpoczęciem czynności procesowej polegającej na odebraniu od w/w ustnej opinii. Strona powodowa o osobie, która została wyznaczona do sporządzenia opinii uzyskała wiedzę dopiero z chwilą doręczenia odpisu opinii, tj. w dniu 14 kwietnia 2016 r., przy czym okoliczność, na którą strona powołała się
w pierwszym wniosku o wyłącznie, złożonym 15 czerwca 2016 r., była jej znana od chwili doręczenia odpisu odpowiedzi na pozew. Nie ulega zatem wątpliwości, iż w zakresie opiniowania na piśmie przedmiotowy wniosek mogła już złożyć w piśmie zawierającym zarzuty do opinii. Wskazać jednak wypada, iż w świetle przytoczonych okoliczności oraz treści przepisu art. 291 k.p.c. złożenie przedmiotowego wniosku przed rozpoczęciem czynności w postaci złożenia ustnej opinii należało uznać, za podjęte w terminie.

Odnosząc się do przyczyny wyłączenia, strona powodowa precyzując powyższe wskazała, iż stanowi ją po pierwsze fakt, iż strona pozwana i projektanci powoływali się na wypowiedzi T. D. wyrażone w 2011 roku, oraz wywiad przeprowadzony
z T. D. i zamieszczony na łamach Kuriera (...). Wskazała również, że skoro T. D. wypowiadał się w tym samym zakresie na łamach prasy i w niniejszej sprawie to zachodzi podstawa do jego wyłączenia.

Drugi wniosek strony powodowej został oparty na tożsamej okoliczności jak również w oparciu o fakt, iż T. D. sam przyznał, że świadczył usługi – sporządzał projekt kompensacji dróg dla odcinka pod S. na rzecz pozwanego.

Odnosząc się do wskazanych powyżej okoliczność podnieść należy, iż faktycznie na łamach Kuriera (...) w dniu 18 lutego 2011 roku został zamieszczony wywiad z dr hab. inż. T. D. na temat przyczyn występowania podtopień w regionie. Jak wynika z wyjaśnień T. D. jego wypowiedź dotyczyła całego województwa (...) a nie wyłącznie obszaru/działek, które były przedmiotem opinii. Ponadto w/w w zakresie spornego odcinka nie wykonywał żadnych usług na rzecz pozwanego. Jedyny kontakt z pozwanym jaki miał dotyczył wykonania projektu kompensacji dróg ale dla zupełnie innego odcinka. Rejon objęty opinią nie był wcześniej przedmiotem jego badań czy sporządzania opinii. ( k. 1382v)

Oceniając powyższe okoliczności wskazać należy, iż artykuł, na który powołuje się powódka nie powstał na zlecenie pozwanego, nie dotyczył indywidualnie zjawiska, które było objęte przedmiotem opinii jak również zawarte w nim stanowisko miało wyłącznie charakter ogólny. Ze spornymi działkami opiniujący zapoznał się i poddał badaniom dopiero na skutek powierzonego mu zlecenia wykonania opinii. Wcześniej w tych rejonach nie był i nie badał zjawiska tam występującego co zresztą wprost wynika ze sporządzonej opinii, na potrzeby której konieczne było wykonanie kilku wizji w terenie oraz samodzielnych badań. Wskazać również wypada, iż T. D. zajmuje się działalnością dydaktyczną, jest osoba pracującą
w innym środowisku niż pozwany i nie świadczył żadnych usług na rzecz pozwanego odnośnie badania przyczyn zalewnia terenów w okolicy budowy drogi (...).

Również fakt sporządzenia przez w/w projektu kompensacji dróg odcinka pod S. nie pozostaje w jakimkolwiek związku przedmiotem niniejszej opinii, jak również nie wskazuje na występowanie jakiejkolwiek zależności czy powiązania pomiędzy pozwanym a T. D.. Jeszcze raz należy podkreślić, iż T. D. nigdy nie był bezpośrednio zaangażowany w problemy dotyczące spornego odcinka, nie zajmował się nim wcześniej jak również odnośnie tej kwestii czy też tegoż odcinka drogi (...) nie wykonywał żadnych projektów, usług na rzecz pozwanego.

Oceniając po kolei przesłanki, które mogą uzasadniać wyłącznie biegłego wskazać ostatecznie należy, iż dr hab. inż. T. D. nie był stroną w sprawie i nie pozostawał z żadną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływałby na jej prawa lub obowiązki (art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.). Nie był małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym bocznym do czwartego stopnia bądź powinowatym bocznym do drugiego stopnia strony, którymi były osoba prawna i Skarb Państwa (art. 48 § 1 pkt 2 k.p.c.). Nie był związany ze stroną z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli (art. 48 § 1 pkt 3 k.p.c.). Nie był pełnomocnikiem ani radcą prawnym jednej ze stron (art. 48 § 1 pkt 4 k.p.c.). Poza sporządzoną opinią nigdy wcześniej nie brał udziału w niniejszym postępowaniu (art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c.). Nie zachodziła zatem żadna z okoliczności uzasadniająca jego wyłączenie z mocy prawa. Co również istotne, nie istniały okoliczności, tego rodzaju, że mogłyby uzasadniać wątpliwości co do bezstronności T. D..

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 02 października 2014 r. (sygn. akt I ACa 342/14niepubl. LEX nr 1544871) „Za okoliczność uzasadniającą wątpliwości co do bezstronności należy uznać rodzaj emocjonalnego zaangażowania sędziego/biegłego
w odniesieniu do strony postępowania sądowego bądź jej przedstawiciela. Wskazuje się na przykłady relacji, mogących ewentualnie uzasadniać wątpliwości co do bezstronności
w konkretnej sprawie, a są to przyjaźń, nienawiść, więź rodzinna, powiązania majątkowe, gospodarcze, jak również ujawniona niechęć lub sympatia do strony albo faworyzowanie jednej ze stron kosztem drugiej.” Ponadto w orzecznictwie wskazuje się również, że takie sytuacje jak faworyzowanie strony, zachowywanie się w stosunku do jednej ze stron w sposób arogancki czy też formułowanie wypowiedzi niemerytorycznych może uzasadniać powstanie wątpliwości co do bezstronności biegłego.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy nie sposób uznać aby, którakolwiek z w/w okoliczności zaistniała. Jak już wskazano powyżej wszystkie wypowiedzi T. D., który sporządził opinię łączną z G. J. miały charakter merytoryczny i nie wykraczały poza ramy okoliczności zakreślonych tezą dowodową. Nie występowało też pomiędzy pozwanym a T. D., jakiekolwiek powiązanie gospodarcze czy finansowe. W/w nie jest i nie był pracownikiem pozwanego a projekt, na który wskazywał podlegał wykonaniu zgodnie z zasadami wolnego rynku i co najważniejsze nie miał żadnego związku z istotą niniejszego postępowania.

Również zainteresowanie T. D. problemem jaki ogólnie, powszechnie dotknął województwo (...) w ramach prowadzonej działalności naukowej nie może być uznane za wywołujące wątpliwości co do jego bezstronności skoro nie dotyczyły one stricte działek objętych przedmiotem postępowania.

Z uwagi na w/w okoliczności Sąd na rozprawie w dniu 15 czerwca 2016 r. oraz postanowieniem z dnia 21 lipca 2016 r. oddalił wnioski strony powodowej w zakresie wyłączenia T. D., wobec braku okoliczności, które mogłyby wywołać wątpliwości co jego bezstronności.

Sąd na rozprawie w dniu 20 października 2016 r. oddalił wniosek strony powodowej
o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i szacowania szkód w zasiewach, uprawach wieloletnich i ustalania wartości produkcji na okoliczność rozmiaru i wysokości poniesionych przez powoda szkód w uprawach oraz tych związanych z wyłączeniem części gruntów powódki z uprawy rolnej, powstałych na gruntach będących we władaniu powódki
w woj. (...), powiat (...) z uwagi na fakt, iż przeprowadzenie przedmiotowego dowodu w świetle poczynionych ustaleń polegających na przyjęciu, że zastoiska, na które powołuje się powód nie powstały na skutek budowy drogi ekspresowej (...), braku nieprawidłowości po stronie Zamawiającego przy realizacji robót, które miałyby skutkować przerwaniem systemów melioracji, było niecelowe i prowadziłoby wyłącznie do przedłużenia postępowania a także do generowania dodatkowych, bezzasadnych kosztów. Co istotne, jak wskazały osoby powołane do wykonania opinii zleconej Instytutowi nie istniała również możliwość dokonania określenia o ile zwiększyły się powierzchnie zastoisk w latach 2010-2011 przez co również wyliczenie rozmiaru szkód nawet przy ustaleniu, że istnieje związek pomiędzy powstaniem zastoiska a budową drogi (...) nie był możliwy. W tym miejscu wskazać należy, iż niezależnie od nie wykazania związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy powstawaniem zastoisk a budową drogi (...), jak wskazali świadkowie, nawet J. S. czy T. M., zastoiska – czy też nieużytki z uwagi na występowanie wody na powierzchni, były już przed rozpoczęciem budowy drogi co oznacza, iż ewentualną odpowiedzialnością mogłyby zostać objęte wyłącznie obszary, odpowiadające różnicy pomiędzy dotychczas występującymi nieużytkami, tj. przed 2010 r. a obszarem nieużytku występującego w 2011 r. Powyższe, jak już wskazano, również nie zostało udowodnione przez powódkę, której pracownicy również nie potrafili określić jakie to były powierzchnie a podawane przez nich wielkości odbiegają od siebie. Faktem jest, iż zostały złożone do akt mapy lotnicze działek z poszczególnych obrębów niemniej jednak jak wskazał T. D. i G. J. nie pozwalają one na ustalenie tych wielkości. Co również istotne powódka, jak wynika z zeznań świadków, ubiegała się o przyznanie jednolitej płatności obszarowej, dla uzyskania której konieczne jest wypełnienie odpowiedniego wniosku zawierającego informację zarówno o całkowitej powierzchni działki i powierzchni uprawy – czyli wykorzystywanej rolniczo. Przedmiotowe dokumenty załączyła dopiero do ostatniego pisma a ponadto tylko
w zakresie działek położonych w obrębie S.-B. o nr 1, 2/2 i 489/2. Co do pozostałych obszarów powódka nie złożyła w/w dokumentów, w oparciu, o które, jak sama wskazywała, można by było ustalić jaki areał powierzchni ze względu na jego nieużytek został wyłączony od ubiegania się o płatność. Jak już podkreślono, złożone wnioski o przyznanie płatności dotyczą tylko obrębu S.. Z tych dokumentów wynika bezspornie, że część terenu była wyłączona z użytkowania już w 2009r. Wcześniejsze dane nie zostały przedstawione. Ponadto w 2014 r. powódka pomimo nadal funkcjonowania drogi zgłosiła do uzyskania płatności największy ze wszystkich lat obszar jako wykorzystywany rolniczo
w zakresie działek o nr (...). Zaznaczyć również należy, iż w oparciu o przedmiotowe dokumenty należy wysnuć jednoznaczny wniosek, iż nieużytki istniały przed zakończeniem robót drogowych przy czym powódka dochodząc roszczenia nie wskazała, iż tylko zakres,
w którym doszło do zwiększenia powierzchni nieużytków, co najwyżej powinien być przedmiotem rozpatrywania, a nie całość nieużytków. Na podkreślenie również zasługuje fakt, iż analiza danych obszarowych zgłoszonych do dotacji, prowadzi do wniosku, że już w 2013 r. a zatem jeszcze przed wykonaniem robót w oparciu o pozwolenie wodnoprawne wydane
w listopadzie 2013 r., ale już po robotach, w zakresie udrożnienia melioracji szczegółowej
w obrębie B., wykonanych przez powódkę, nastąpiło zwiększenie areału przydatnego do rolniczego wykorzystania. Powyższe pozwala zatem na postawienie tezy, iż zmiany w zakresie podłączenia zbiorników odparowujących, bezodpływowych do sieci melioracji szczegółowej – zrealizowane po listopadzie 2013 r. wcale nie stanowiły okoliczności, która miała znaczenie dla obniżenia poziomu wód lecz taką okolicznością było udrożnienie systemu melioracji szczegółowej oraz zmniejszenie poziomu opadów atmosferycznych.

W tym miejscu dodać wypada, iż ustalenie szkody pod postacią utraconych korzyści ma zawsze charakter hipotetyczny, niemniej jednak należy wyraźnie ograniczyć szkodę w postaci utraconego zysku, od sytuacji, w której dochodzi jedynie do utraty samej szansy uzyskania określonej korzyści majątkowej. O wystąpieniu szkody w postaci lucrum cessans decyduje wysoki, graniczący z pewnością stopień prawdopodobieństwa uzyskania określonych korzyści, gdyby nie wystąpiło zdarzenie uznane za przyczynę szkody. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.06.2011 r. I CSK 598/10 LEX nr 863906). Przedmiotowe okoliczności również nie zostały w żaden sposób udowodnione przez powódkę, która nie przedstawiła żadnych dowodów wskazujących na to, że gdyby nie doszło do zalania określonego przez nią terenu wodą, to uzyskałaby plony, a w tym w takich ilościach, które zostały przyjęte do wyliczenia szkody.

Sąd oddalił również wniosek o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego
z dziedziny hydrografii, hydrologii, stosunków wodnych, urządzeń i systemów melioracyjnych, budownictwa wodnego oraz hydrogeologii na okoliczności tożsame, na które odpowiedzi udzielili już pracownicy naukowi (...) Technologicznego
w S.. Z uwagi na przyczyny, okoliczności, które Sąd wskazał w ocenie tegoż dowodu, brak było podstaw do kwestionowania opinii sporządzonej przez w/w podmiot. Zaznaczyć wypada, iż sam fakt niezadowolenia z opinii nie może być podstawą do domagania się przeprowadzenia dowodu przez inny podmiot, w sytuacji gdy wnioski postawione przez biegłych zostały należycie uzasadnione i poparte badaniami przeprowadzonymi przez dany instytut, w tym jak w niniejszej sytuacji twierdzeniami odnośnie rodzaju gleby, podłoża czy także odległości od drogi, która już sama z siebie nie mogła uzasadniać wpływu tejże inwestycji na działki, z których powód korzystał.

Jak już wskazano powyżej, okolicznością uzasadniającą dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego nie mógł być fakt, że osoby opiniujące nie posiadają uprawnień budowalnych oraz złożone przez nich oświadczenia, że nie zapoznali się z dokumentacją projektową, na podstawie której mogliby dopiero ocenić prawidłowość zaprojektowania i wykonania systemu odwodnienia pasa drogowego. Jeszcze raz należy podkreślić, iż okolicznością istotną dla rozpoznania sprawy było ustalanie co de facto było przyczyną powstających na terenach dzierżawionych przez powódkę zastoisk wodnych, w tym czy taką przyczynę (wyłączną) stanowiło pobudowanie drogi (...). Na przedmiotowe okoliczności opiniujący udzielili wyczerpującej odpowiedzi, którą uzasadnili kilku aspektowo. Faktem jest, iż opiniujący nie posiadali uprawnień budowlanych, tj. uprawnień do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych, niemniej jednak powyższe do udzielania odpowiedzi na postawione tezy nie było konieczne. Co najważniejsze opiniujący posiadali wiedzę, doświadczenie z zakresu melioracji, w tym projektowania systemu melioracji, hydrologii i gospodarki wodnej, czyli specjalności, które stricte umożliwiały im wydanie opinii odnośnie prawidłowości działania systemów melioracji, systemu odwodnienia. Podkreślić również wypada, iż wydanie w w/w zakresie opinii pozwoliło im dokonanie wizji systemu funkcjonującego w terenie jak również przeprowadzone badania w zakresie odkrywek, które umożliwiły im zweryfikować stan gruntów a także ustalić ich retencyjność. Wiedza i doświadczenie opiniujących umożliwiły im dokonanie oceny pod względem prawidłowości działania systemu odwodnienia i systemu melioracji, do którego jak sami stwierdzili nie są im potrzebne dokumenty techniczne, posiadają bowiem wiedzę odnośnie parametrów jakie zbiorniki mają spełniać a także jaki system powinien być aby spełniał swoją funkcję.

W zakresie wykonania nasypu drogowego, czyli samego korpusu drogi istotne były natomiast nie kwestie techniczne dotyczące jego realizacji (projektu budowalnego, projektu wykonawczego) lecz jak zrealizowana inwestycja, w niektórych miejscach rozgraniczająca działki powódki faktycznie wpłynęła na układ spływów wód, czy skutkowała zmianą kierunku spływu w taki sposób, że prowadziła do powstawania zastoisk, gromadzeni się wody właśnie na działkach powódki, a także czy doszło do przerwania uszkodzenia na skutek postawienia tego korpusu systemu melioracji, która istniała i która zdaniem powódki spełniała swoją rolę. Przedmiotowe kwestie pozostawały w kompetencjach opiniujących i zostały szczegółowo wyjaśnione w opinii pisemnej uzupełniającej, w której ostatecznie podtrzymano postawiony już jednoznaczny wniosek braku wpływu drogi (...) na powstawanie zastoisk na gruntach powódki. Zwrócić również należy uwagę na fakt, iż za oddaleniem wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii innego Instytutu, biegłego zmierzającego do badania prawidłowości projektu czy wykonania drogi (...) przemawiała również zasada odpowiedzialności, w oparciu o którą powódka konstruowała roszczenie, w myśl której pozwany odpowiadał tylko za czyn własny, a tym samym nie za działania realizowane przez profesjonalistów na jego zlecenie, w którym to zakresie pozwany słusznie powoływał się na zapisy art. 429 k.c.

Sąd zważył, co następuje:

Na podstawie całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd uznał, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie z uwagi na brak podstawy odpowiedzialności pozwanego jak również nie wykazanie wysokości szkody i pozostawania tej szkody
w bezpośrednim związku przyczynowym ze zdarzeniem szkodzącym.

Wskazać należy, że podstawy roszczenia powódka upatrywała wyłącznie w art. 415 k.c., który w ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie z uwagi na określone przez powoda zdarzenie sprawcze nie mógł mieć zastosowania.

Przed dokonaniem subsumpcji ustalonych okoliczności zaznaczyć należy, iż powód podniósł tylko, że budowa i eksploatacja drogi ekspresowej (...), tj. wadliwe zaprojektowanie i wykonanie w zakresie urządzeń dot. stosunków wodnych, melioracji, skutkowało tworzeniem się zastoisk wodnych na polach uprawnych powódki i w konsekwencji powstaniem szkód
w uprawach.

W tej sytuacji należało przyjąć, iż powódka zdarzenia szkodzącego upatruje
w wadliwym wykonaniu urządzeń dotyczących stosunków wodnych, które miały zapewnić prawidłowy odpływ wody z inwestycji drogowej. Przedmiotowe działanie miało natomiast skutkować wyłączeniem części gruntów powódki z produkcji rolnej albowiem w/w nieprawidłowości zburzyły stosunki wodne i doprowadziły do powstania podtopień czy też zwiększenia się powierzchni nieużytków. Czynności podejmowane w tym zakresie, w ocenie Sądu, bezspornie należą do płaszczyzny działania Skarbu Państwa odnoszącej się do dominium, tj. sfery gospodarczej, obejmującej zadania związane z zarządem mieniem w tym przypadku drogi a zatem działaniami dotyczącymi inwestycji drogowej.

Czyniąc uwagi wprowadzające wskazać należy, że gdy chodzi o działania faktyczne poza stosunkiem umownym, podstawą odpowiedzialności administracji są normy ogólne dotyczące czynów niedozwolonych, odnoszące się do wszystkich osób pari passu, a więc także do Skarbu Państwa, a określone odpowiednio w art. 415, 416, 427, 429, 430, 431, 433–436 k.c. Odpowiedzialność może zatem zostać ukształtowana na zasadzie winy, ryzyka lub słuszności, zaś Skarb Państwa może odpowiadać zarówno za czyn własny, jak i cudzy, tj. za winę własną lub cudzą.

W przypadkach odpowiedzialności opartej na zasadzie winy bezprawność, jako element winy, jest rozumiana szeroko, jako zachowanie sprzeczne z prawem pozytywnym, zasadami współżycia oraz regułami ostrożności. W orzecznictwie ukształtowało się stanowisko wskazujące na zaostrzenie mierników staranności i różne postacie winy organizacyjnej, które znajdą zastosowanie do odpowiedzialności za zawinione działania niewładcze (art. 415, 429, 430 k.c.), obciążające publiczne osoby prawne. W szczególności koncepcja winy anonimowej odwołująca się do braku potrzeby zindywidualizowania konkretnego sprawcy szkody ułatwia sytuację poszkodowanego, który nie musi prowadzić dowodu ustalającego tożsamość konkretnego urzędnika, funkcjonariusza lub innego podwładnego publicznej osoby prawnej. Sąd może przyjąć abstrakcyjną winę podwładnych (urzędników, funkcjonariuszy) w obrębie określonej grupy (instytucji, organu administracji). Z kolei koncepcja winy organizacyjnej pozwala przyjąć za udowodnione, że winę ponosi funkcjonariusz nadzorujący konkretnych sprawców szkody, jeżeli szkoda pozostaje w normalnym związku przyczynowym
z zaniedbaniem obowiązków służbowych przez osobę nadzorującą.

Czynności podejmowane przez jednostki organizacyjne Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego, a także przez inne publiczne osoby prawne zaliczyć trzeba do kategorii niewładczych, gdy niespełnione jest funkcjonalne kryterium wykonywania władzy publicznej. Za niewładcze uważa się działania faktyczne, takie jak np. projektowanie mostów i dróg publicznych, a także te działania, które mimo że mogą być wykonywane przez prywatną osobę, przynoszą korzyści również organowi władzy publicznej.

Mając na uwadze istotę sporu i określenie charakteru działań pozwanego, z którymi powódka wiąże odpowiedzialność deliktową wskazać wypada, iż takie zadania jak projektowanie i utrzymanie czystości i bezpieczeństwa dróg, mostów, znaków drogowych, odpowiedniego stanu drzewostanu przy drogach, roboty inwestycyjne itp., służące zaspokojeniu potrzeb i bezpieczeństwa zbiorowości stanowią działania niewładcze, mieszczące się w sferze gospodarczej.

W doktrynie powszechnie akceptowany jest pogląd, że na państwie nie ciąży zobowiązanie rezultatu w zakresie utrzymania porządku i bezpieczeństwa na terenie pozostającym w jego władaniu. Państwo ma tu jedynie obowiązek skutecznego działania, zgodnie z zasadami racjonalnego i nowoczesnego administrowania. Pogląd ten zakłada, że państwo może liczyć na zachowanie przez jednostki ostrożności właściwej działaniom ludzi przeciętnie rozsądnych.

Judykatura przyjmuje jednak, że niepodjęcie przez gminę działań koniecznych do usunięcia zagrożeń bezpieczeństwa dla ludzi może być uznane za czyn niedozwolony, dotyczący sfery działań niewładczych (wyrok SN z 26.3.2003 r., II CKN 1374/00, Legalis - przyczyną szkody powoda była rozlana plama oleju na jezdni; wyr. SN z 2.10.2003 r., V CK 226/02, Legalis - do wypadku doszło na skutek nienależytego oznakowania skrzyżowania dróg, co było naruszeniem obowiązku gminy; wyr. SN z 10.6.2005 r., II CK 719/04, Legalis - szkoda wynikła z nieutrzymania drzew przy drodze publicznej w odpowiednim stanie).

Podkreślić wypada, iż nawet zlecenie wykonania konkretnych czynności w drodze umów z przedsiębiorcami – specjalistami nie skutkuje wyłączaniem odpowiedzialności Skarbu Państwa za własne zaniedbanie, np. niewydanie szczegółowych poleceń, informacji lub zaleceń, których przekazanie wybranemu wykonawcy czynności pozwoliłoby uniknąć wyrządzenia szkody. Tym samym jak przyjęto w orzecznictwie zlecający nie może w prosty sposób uwolnić się od odpowiedzialności, powołując się na art. 429 k.c. - brak winy w wyborze bądź powierzenie czynności specjaliście, ale powstaje ona tylko wtedy gdy można mu przypisać winę własną
w innej postaci. Kwestię winy – w ramach podstawy odpowiedzialności z art. 415 lub 416 k.c. – należy oceniać w świetle konkretnych okoliczności sprawy oraz treści umowy z bezpośrednim wykonawcą, któremu zadania powierzono.

Sfera zadań dotyczących budowy i utrzymania infrastruktury drogowej, za wyjątkiem kwestii organizacji ruchu, jak już wskazano powyżej, nie spełnia kryterium wykonywania władzy publicznej, lecz sposób jej realizacji wyraźnie wskazuje, iż należy do działań niewładczych. Dotyczą one bowiem stricte zarządzania przysługującego Skarbowi Państwa prawem własności. Potwierdzeniem powyższego stanowiska jest orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 202 r. sygn. akt IV CKN 1585/00 (niepubl.), w którym na tle działalności gminy uznał, że „działając jako inwestor, nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo wykonywaniem robót (art. 429 k.c.), nie jest natomiast zwolniona od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną jej własnym zaniedbaniem.

Podejmowanie zatem w w/w zakresie czynności przez pozwanego może skutkować przypisaniem mu odpowiedzialności deliktowej zgodnie z art. 416 k.c. po wykazaniu oczywiście wszystkich przesłanek ją warunkujących.

Zgodnie bowiem z art. 416 k.c. osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. W tym stanie rzeczy, dla bytu odpowiedzialności osoby prawnej po myśli art. 416 k.c. niezbędne jest spełnienie następujących przesłanek:

1) szkoda musi być wyrządzona przez organ przewidziany w statucie osoby prawnej lub przepisach regulujących jej ustrój, przy czym organ ten musi być powołany w sposób tamże określony;

2) wyrządzająca szkodę czynność organu osoby prawnej musi mieścić się w granicach jego uprawnień wynikających z realizacji przypisanych mu funkcji;

3) wyrządzająca szkodę czynność organu musi nosić znamiona winy.

Przedmiotowe przesłanki uzupełniane są przez art. 361 k.c., w którym ustawodawca dodaje do nich adekwatny związek przyczynowy między zachowaniem sprawczym – czynnością organu osoby prawnej i naruszeniem dobra, z którego wynikła szkoda. Dodać przy tym wypada, że żadna z przesłanek odpowiedzialności wynikających z art. 416 k.c. nie jest objęta domniemaniem. Oznacza to, iż ciężar wykazania zaistnienia w/w przesłanek zgodnie z art. 6 k.c. spoczywa wyłącznie na poszkodowanym dochodzącym roszczenia o naprawienie szkody.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, iż powódka nie wykazała aby działanie polegające na realizacji inwestycji drogowej - budowy drogi (...) było działaniem zawinionym czy chociażby bezprawnym jak również aby istniały takie nieprawidłowości systemu odwodnienia drogi, które pozwalałyby na przypisanie winy w ich powstaniu pozwanemu jako jego czynu własnego.

W tym miejscu, przed dalszą kwalifikacją zarzucanego czynu, szczególnie należy podkreślić, iż istotne jest wyłącznie zawinione działanie pozwanego, tj. takie zachowanie, za które winę można przypisać jego organowi.

Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych (j.t. Dz. U. z 2016r. poz. 1440) zarządcą drogi jest organ administracji rządowej lub jednostki samorządu terytorialnego, do którego właściwości należą sprawy z zakresu planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg.

W przypadku dróg krajowych (w tym ekspresowych) przedmiotowy zarząd należy do Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad ( art. 19 ust. 2 cyt. ustawy).

Do zadań zarządcy należy natomiast opracowywanie projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz bieżące informowanie o tych planach organów właściwych do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; opracowywanie projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich a także w przypadku realizacji w/w planów pełnienie funkcji inwestora. ( art. 20 cyt. ustawy).

Pozwany jako zarządca drogi krajowej nr (...) realizując w/w zadanie powierzył Budowę Drogi Ekspresowej (...), S. - G. na odcinku węzeł (...)- węzeł (...) od km 28+200 do km 54+900 (...) S.A. z siedzibą
w W. zgodnie z zawartą umową z dnia 3 października 2007 r. zaś na odcinku węzeł (...) - węzeł (...) od km 0+000 do km 28+200, przekazał do wykonania Konsorcjum (...) na podstawie umowy z dnia 22 stycznia 2008 r. Przedmiotowa inwestycja podlegała i była wykonywana na podstawie decyzji Wojewody (...) z dnia 27 września 2007 roku o zatwierdzeniu projektu budowalnego i udzieleniu pozwolenia na budowę, wydanej na podstawie projektu budowlanego. W żadnej z tych czynności nie sposób dopatrzeć się winy w działaniu pozwanego czy nawet bezprawności.

Zgodnie z umową Wykonawcy zobowiązali się do wykonania i zakończenia robót dotyczących w/w inwestycji oraz do usunięcia wad. Zasady realizacji zostały określone
w szczególnych warunkach kontraktu oraz w warunkach kontraktu na budowę dla robót budowlanych i inżynieryjnych projektowanych przez zamawiającego – FIDIC 1999 r.

Również sporządzenie dokumentacji projektowej – specyfikacji technicznej, rysunków Zamawiający powierzył (...) Sp. z o.o. z siedzibą w G., który zobowiązał się do ich wykonania zgodnie z umową z dnia 4 listopada 2003 r., obowiązującymi przepisami oraz normami. W/w podmiot przejął również sprawowanie nadzoru autorskiego.

Ponadto pozwany zlecił wykonywanie zastępstwa inwestycyjnego, tj. zarządzania projektem Funduszu Spójności budową drogi ekspresowej (...) Sp. z o.o., w ramach którego w/w podmiot przejął wykonywanie czynności przypisanych Inżynierowi Kontraktu, nadzór i czynności określone w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia i wynikających z aktualnych przepisów ustawy „Prawo budowlane”. ( umowa z dnia 27.04.2007r.)

Wszystkie w/w podmioty zostały wyłonione po przeprowadzeniu przetargu i wykazaniu, że spełniają warunki określone w ogłoszeniu o zamówieniu sekcja III, w tym posiadają odpowiedni kapitał a także potencjał kadrowy, zdolność techniczną wykonania zadania. Każdy z wybranych podmiotów złożył również oświadczenie zgodne z art. 22 ust. 1 pzp.

Reasumując powyższe nie sposób zatem zarzuć pozwanemu jakiekolwiek zawinienie czy to na etapie wyłonienia podmiotów, którym powierzono wykonanie poszczególnych stadiów inwestycji a mianowicie projektowania, sprawowania nadzoru oraz wykonawstwa.

Za wszelkie wady, nieprawidłowości zarówno w projektach jak i w sposobie wykonawstwa, każdy we własnym zakresie, odpowiadali poszczególni uczestnicy procesu inwestycyjnego, jako za ich własne czyny polegające na uchybieniach, zaniedbaniach, czy też niewykonaniu zgodnie ze sztuką budowlaną. W granicach przedmiotowej odpowiedzialności będzie się zatem mieściło również ewentualne zarzucane nieprawidłowe zaprojektowanie systemu odwodnienia drogi (...), w tym urządzeń pozostających w granicach obszarowych zakreślonych przez pozew, jak również nieprawidłowe wykonanie robót.

Jak wskazał W. B. (2) ( 00:39:36) „jak wykonawca (…) zrobił szkodę komuś no to on musi wewnątrz, to już nawet do nas nie dochodziło. Jakby on nie naprawił tej szkody to by doszło no, bo inwestor na końcu jest tym ostatnim, który odpowiada za wszystko”. Powyższe wyraźnie wskazuje, iż za wszystkie działania, które skutkowały powstaniem szkody w czasie realizacji robót, odpowiadał Wykonawca i on niezwłocznie podejmował czynności, żeby je naprawić. Ponadto jak wynika z zeznań świadków, nawet sami poszkodowani (wskazują na trzy przypadki) zgłaszali od razu roszczenia do Wykonawcy, który po wykazaniu związku przyczynowego dokonywał stosownych napraw, usuwał skutki swojego działania.

Reasumując powyższe wskazać należy, iż pozwany za przedmiotowe działania zgodnie z art. 429 k.c., wobec braku podstaw do przypisania pozwanemu winy w wyborze podmiotów realizujących inwestycję drogę (...), nie ponosi odpowiedzialności.

Wywód w powyższym zakresie, tj. co do możliwości powoływania się przez Skarb Państwa na wyłączenie odpowiedzialności za zdarzenia, których sprawcą był profesjonalista, któremu powierzono na podstawie umowy wykonanie określonych zadań, został już poczęci przedstawiony na początku rozważań prawnych. W tym miejscu dodać wypada, iż powołanie się na zapisy art. 429 k.c. i wyłączenie w ten sposób z zakres odpowiedzialności pozwanego szkody wyrządzone robotami, które został zlecone projektantowi, wykonawcy, w ocenie Sądu jest w pełni dopuszczalne z uwagi na fakt, iż tą odpowiedzialność powódka wiąże ze sferą niewładczych działań pozwanego.

Wskazując na charakter przedmiotowej odpowiedzialności podnieść należy, że jest to odpowiedzialności za czyn cudzy, oparta na zasadzie winy. Zgodnie z tym przepisem, osoba powierzająca innej wykonanie czynności odpowiada za szkodę przez nią wyrządzoną. Jej podstawą ma być wina w wyborze, która objęta jest wzruszalnym domniemaniem prawnym.

W zakresie przesłanek podlegających wykazaniu przez poszkodowanego należą po pierwsze, fakt powierzenia czynności przez powierzającego wykonawcy; po drugie, bezprawne działanie lub zaniechanie wykonawcy, które pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą.

Przesłankami negatywnymi, których udowodnienie spoczywa na pozwanym, a których wykazanie prowadzi do uwolnienia go od odpowiedzialności są: po pierwsze, brak winy
w wyborze; po drugie, powierzenie wykonania czynności osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności; po trzecie, brak związku działania wyrządzającego szkodę z powierzoną czynnością; po czwarte, istnienie między osobą powierzającą a wykonawcą czynności stosunku podporządkowania.

Reasumując powyższe wskazać należy, iż strona pozwana za pomocą dokumentów udowodniła spełnienie przesłanki negatywnej uwalniającej ją od odpowiedzialności, za czyny mieszczące się w granicach określonych powołanymi powyżej umowami. Bezsporne jest bowiem, iż dokonując wyboru projektanta, konsultanta oraz wykonawcy w trybie postępowania przetargowego – zgodnie przepisami prawa zamówień publicznych, w którym jednym
z wymogów jest dysponowanie odpowiednim potencjałem kadrowym, finansowym, doświadczeniem w zakresie realizacji zleconych zadań, nie sposób zarzucić pozwanemu, iż tak wyłonione podmioty nie były profesjonalistami oraz, że pozwany nie dochował należytej staranności w ich wyborze. W ocenie Sądu o spełnieniu w/w przesłanki negatywnej świadczy chociażby zakres wymagań, od spełnienia których uzależnione było w ogóle dopuszczenie danego kontrahenta do przetargu. Ponadto podany powyżej rodzaj wymagań i dokumentów, którymi przystępujący do przetargu musiał się legitymować, świadczy o podejmowaniu wszystkich czynności, których celem bezspornie jest dokonanie wyboru najlepszego, po przeprowadzaniu wszechstronnej analizy jego możliwości.

Przechodząc już do kwestii odpowiedzialności pozwanego ukształtowanej w oparciu
o treść art. 416 k.c., której przesłanki odpowiedzialności zostały podane już powyżej, podkreślić należy, iż w ramach tej podstawy, wobec wyłączenia odpowiedzialności pozwanego ze względu na skuteczne powołanie się na art. 429 k.c. za te czynności, które zostały powierzone profesjonalnym podmiotom w zakresie realizacji inwestycji (...), odpowiedzialność pozwanego należy rozpatrywać tylko w kategoriach jego własnego czynu, a zatem zdarzeń, które nie mieszczą się w granicach czynności powierzonych w/w umowami.

W świetle zgromadzonego materiału dowodowego, zdarzenie, czyn, który ma mieć charakter bezprawny i który można przypisać wyłącznie do zachowania pozwanego opartego na winie, nie został nawet przez samą powódkę precyzyjnie dookreślony.

Z jednej strony powódka wskazuje na fakt budowy i eksploatacji drogi co doprowadziło do zmiany stosunków wodnych na gruntach powódki a z drugiej na nieprawidłowości
w działaniu systemu odwodnienia pasa drogowego wybudowanego na polecenie pozwanego, zgodnie z projektem, a raczej jego niewystarczalnością, tj. nie spełnianiem zadań jakie zostało przypisane temuż systemowi. Te okoliczności zdaniem powódki pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z tworzeniem się zastoisk na gruntach powódki w 2011 r. a tym samym i szkód w postaci gorszych plonów.

Pytanie, które od razu się nasuwa, to na czym ma polegać bezprawność tych działań nawet gdyby przyjąć, iż zdarzenie sprawcze istniało i można by było przypisać za nie odpowiedzialność pozwanemu.

Przed oceną przesłanek odpowiedzialności deliktowej wskazać należy na jej cel, którym jest ochrona i zabezpieczanie utrwalonych stanów rzeczy. Z uwagi na powyższe, niewątpliwie powódka domagała się ochrony takiego stanu jaki istniał, jak sama twierdziła, przed wybudowaniem (...) czyli takiego stanu działek jaki funkcjonował przed wybudowaniem drogi ekspresowej i wysokości zysków jakie wówczas osiągała.

Już w tym miejscu wskazać należy, iż powódka nie do końca wykazała jaki de facto był stan nieruchomości objętych roszczeniem, a przede wszystkim, że były one wolne od podtopień czy też w jakim obszarze faktycznie one pierwotnie występowały. Jak wynika ze złożonych umów dzierżawy powódka działała na tym terenie od 2007 roku. Zakres działalności rozszerzyła w 2008 roku a prawo do korzystania z ostatnich działek objętych pozwem o numerach (...) nabyła w 2010 roku i to tylko na rok.

Podkreślić wypada, iż zarówno ze złożonej dokumentacji zdjęciowej, zeznań świadków w tym G. Ż., Z. M., W. B. (3) czy nawet J. S., wynika, iż na pewno na działkach z obrębu S. czy też M. występowały jeszcze przed 2010 rokiem tereny podmokłe, czyniąc część obszaru niemożliwym do wykorzystania do produkcji rolnej.

Zakres przedmiotowego obszaru nie został jednakże udowodniony, pomimo złożenia kopii map lotniczych, których jakość i możliwość wykorzystania zakwestionowali opiniujący. Zwrócić w tym miejscu wypada uwagę na treść odpowiedzi udzielonej przez opiniujących na 25 pytanie (opinia uzupełniająca), w którym wskazali, że uprawa jęczmienia ozimego na obszarze działek wskazanych na ortofotomapie dotyczącej obrębu S. sporządzonej w 2009 roku w części, w której oznaczono jako pozostałe nieużytki nie była możliwa w żadnym z sezonów przed powstaniem trasy (...). Zwrócili uwagę na występujące tam wyrobiska po wydobyciu torfu, w których przez cały rok występuje woda. Również tereny przyległe są zbudowane z torfów oraz porośnięte wieloletnią roślinnością ekosystemów mokradłowych. Odnosząc się do złożonego
w tym zakresie materiału powstałego na potrzeby ubiegania się o jednolitą płatność podnieśli, iż deklarowanie tego obszaru jako uprawę jest błędem i materiał ten nie może być brany jako dane wyjściowe opisujące faktyczny stan gruntów rolnych w okresie przed wybudowaniem trasy (...). Dodatkowo co do pozostałych kompleksów, tj. w obrębie C., Z., M. „nie można zaobserwować istotnych zmian w oznaczeniach na ortofotomapach co do powierzchni deklarowanych działek w kolejnych latach”. Wskazali także na niespójności, jakie wynikają
z ortofotomapy w zakresie działki nr (...), odnośnie której na mapie nie zaznaczono aby w 2011 roku było wykluczenie jakiejś części z uprawy. Również na mapie z 2009 roku na działkach (...) obręb M., zdaniem opiniujących widoczne są obszary o wyraźnie większym uwilgotnieniu. W., które istniało na działce nr (...) nie zostało zadeklarowane jako nieużytek w 2011 roku. Przeprowadzona przez opiniujących dalsza analiza ortofotomap odnośnie działek o numerach (...) – obręb M., potwierdziła natomiast, że tereny wykluczone w 2008 roku były większe niż w latach następnych, jak również, że dla obrębu Z. brak jest znaczących zmian w deklarowanych obszarach wykluczonych z użytkowania. Tożsama sytuacja jak w obrębie M. miała miejsce na działce nr (...) – obręb Z., na której wykluczenie w roku 2008 miało największa powierzchnię. Opiniujący podkreślili również, że złożone do akt materiały graficzne są bardzo złej jakości, a tereny zalane oznaczone orientacyjnie przez co ich zdaniem nie jest możliwe ich wykorzystanie. ( opinia uzupełniająca k. 1481-1483).

Ponadto nie sposób również uznać aby powódka wykazała, że na spornych działkach wszędzie działał i był sprawny system melioracji szczegółowej obejmujący takie urządzenia jak rowy, drenowania, rurociągi (art. 73 ustawy z dnia18 lipca 2001 r. prawo wodne j. t. Dz. U. z 2015 r. poz. 469 ze zm. ), którego wykonanie i utrzymanie zgodnie z art. 74 i art. 77 cyt. ustawy należało do właściciela gruntu – a w tym przypadku powódki, która te tereny dzierżawiła lub odpowiednio spółki wodnej jeżeli była jej członkiem. W toku postępowania zarówno w oparciu o opinię (...) Technologicznego w S. jak i zeznań świadków Sąd ustalił, że system melioracji był zaniedbany a ponadto szczątkowy. Ponadto na co szczegółowo wskazał W. B. (2), a co zostało również przyznane przez T. M., na działkach w S. powódka podejmowała działania naprawcze własnej melioracji szczegółowej dopiero po 2011 r., od których następnie uzależniono zmiany w systemie odwodnienia pasa drogi w zakresie jednego zbiornika, na które wskazuje pozwolenie wodnoprawne z dnia 12 listopada 2013 r.

Co do kwestii czynu bezprawnego, którego wystąpienie powódka powinna wykazać pozostającego w związku przyczynowym ze szkodą, której naprawienia się domaga, podnieść należy, iż o bezprawności zachowania wyrządzającego szkodę mogą przesądzać zarówno przepisy prawa pozytywnego, jak i nieskodyfikowane powszechnie obowiązujące normy,
z których wynika nakaz zachowania się w taki sposób, żeby drugiemu szkody nie wyrządzać ( tak: Longchamps de Bérier, Zobowiązania, s. 235; Domański, Instytucje. Część ogólna, 1936, s. 603–604; F. Zoll, Zobowiązania, s. 130–131).

Zachowanie jest określane jako bezprawne, gdy jest sprzeczne z przepisami prawa lub z zasadami współżycia społecznego ( wyr. SN z 21.05.2015r. sygn. akt IV CSK 539/14, Legalis) co oznacza, że każde zachowanie naruszające dobra podmiotu prawa cywilnego, z którego wynika szkoda, jest bezprawne tak długo, jak długo nie zachodzi dodatkowa okoliczność, z którą przepis prawa lub powszechnie uznane zasady wiążą wyłączenie bezprawności. Normy te stanowią konkretyzację zasady neminem laedere.

Kolejnym elementem jest wina, przesądzająca o zarzucalności zachowania sprawczego, oceniana w kategoriach umyślnego lub nieumyślnego naruszenia. Umyślne naruszenie reguł powinnego zachowania, mające wpływ na zarzucalność czynu, o którym mowa w art. 415 k.c., występuje wtedy, gdy określony podmiot ma zamiar wyrządzenia szkody albo przewidując możliwość jej wyrządzenia godzi się na to (por. art. 9 § 1 k.k.). Natomiast nieumyślne wyrządzenie szkody ma miejsce wtedy, gdy określony podmiot prawa cywilnego na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach wyrządza szkodę, mimo że możliwość wyrządzenia szkody przewidywał albo mógł przewidzieć (por. art. 9 § 2 k.k.).

Rozróżnienie umyślnego i nieumyślnego wyrządzenia szkody, co do zasady, nie ma znaczenia na gruncie odpowiedzialności odszkodowawczej ex delicto. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, do przypisania odpowiedzialności na zasadzie winy określonemu podmiotowi wystarczy, że jego zachowanie, w wyniku którego doszło do wyrządzenia szkody, jest zarzucalne nawet jako najlżejszy stopień nieumyślności (culpa levissima).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy wskazać wypada, iż w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie jest możliwe przypisanie działaniom pozwanego związanym z realizacją czy też eksploatacją drogi (...), ani bezprawności ani zarzucalności - winy określonego zachowania.

Jak już wskazano powyżej inwestycja zrealizowana w oparciu o projekt budowlany została wykonana i dopuszczona do użytku. W celu odwodnienia pasa drogowego wykonano szereg zbiorników odparowujących, odwadniających, które mają za zadanie zbierać wodę i tą wodę filtrować przez piaski w grunt oraz zbiorniki retencyjne, czyli z dnem szczelnym, wypełnionym membraną, gdzie woda miała odparowywać. Do tych zbiorników W.
w ramach drogi ekspresowej wybudował w płaszczu drogi kanalizację deszczową i kolektory po to aby ta woda była odprowadzana do tych zbiorników. Wszystko to zostało wybudowane specjalnie, w miejscach tam gdzie, się woda zbierała. Były specjalnie budowane umocnione zbiorniki, żeby ta woda z nawierzchni drogi mogła tam spływać i tam odparowywać bądź filtrować w grunt. Dodatkowo zostały wybudowane separatory oleju oczyszczające też tą wodę deszczową z substancji roponośnych ( 00:59:36)

Przedmiotowy system odpowiadał obowiązującym wówczas przepisom, ale co istotne wszystkie działania zostały podjęte w celu i w granicach określonych art. 97-100 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. nr 62 poz. 627 ze zm.) Ostatecznie dla oceny funkcjonowania czy wystarczalności wykonanego systemu odwodnienia trasy (...), a tym samym dla przyjęcia, iż pozwany nie dopuścił się ani czynu bezprawnego, tj. zachowania, które miałoby w sobie element zawinienia nawet w jej najlżejszej formie, a także nie naruszył nawet zasad współżycia społecznego eksploatując trasę (...) oraz związany z nią system odwodnienia świadczą wnioski opinii, w tym opinii uzupełniającej. Jak wskazali bowiem opiniujący: „funkcjonująca sieć odwodniająca trasę (...) jaka została wybudowana oraz włączona w sieć już istniejących cieków nie jest przyczyną występowania wody na powierzchni działek powódki. Przyczynę stanowi morfologia terenu, naturalne zagłębienia, do których spływają wody powierzchniowe i gruntowe głównie z obszaru działek powódki oraz występujących gruntów trudno-przepuszczalnych w tychże zagłębieniach. Utwory (rodzaj gleby) występujące na działkach powódki są wysycone wodą i nie mają zdolności retencyjnych. Dodatkową przyczynę w przypadku lat 2010 i 2011 stanowiły jeszcze sumy i rozkład opadów jakie występowały w okresie jesieni i zimy oraz temperatury utrzymujące się w analizowanym okresie. Występowanie obfitych opadów atmosferycznych w okresie jesieni, zimy i na wiosnę będzie główną przyczyną stagnowania wody.” ( opinia uzupełniająca k. 1471-1472) Opiniujący wykluczyli również możliwość zalewania pól powódki wodą przesiąkającą przez nieszczelne ścianki zbiornika północ a także rowu z uwagi na ustalony czas przepływu wody. ( opinia uzupełniająca k. 1477, 1479)

Reasumując powyższe w ocenie Sądu, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego nie sposób przypisać pozwanemu nie tylko popełnienie czynu bezprawnego ale również istnienia związku przyczynowego pomiędzy działaniem zarzucanym przez powódkę a powstawaniem czy jak twierdzi powódka powiększeniem nieużytków (co również, jak przedstawiono powyżej nie zostało wykazane).

Zaznaczyć również należy, iż w ocenie Sądu, brak jest podstaw do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego, nawet odnośnie zjawisk dotyczących działek w obrębie S., tj. szczególnie działki (...). Strona powodowa wskazywała na niewystarczalność wybudowanego zbiornika odprowadzającego i przez to zalewanie powierzchni w/w działki. Również opiniujący wskazali, iż fatycznie można by było doszukać się jakiegoś powiązania pomiędzy eksploatacją trasy (...) a zwiększeniem ilości wody na działce (...) ale co podkreślili tylko w przypadku wystąpienia ekstremalnych opadów ( 00:27:24 opinia ustna).

Samo również wykonanie modyfikacji systemu odwadniającego w zakresie dwóch zbiorników i wpięcie ich do systemu melioracji szczegółowej, co miało miejsce po listopadzie 2013 r. – rok 2014 nie stanowi o możliwości przypisania pozwanemu niedbalstwa. Jak wskazywał W. B. (2) oraz W. B. (3) przedmiotowe działania zostały podjęte z uwagi na zmianę prawa, z uwagi na ekstremalne opady, jakie wystąpiły w 2010-2011 roku oraz za zgodą powódki. Ponadto przedmiotowe połączenie obu systemów mogło nastąpić dopiero po oczyszczeniu systemu melioracji szczegółowej należącego do powódki. Co również istotne sami opiniujący oceniając to rozwiązanie, wskazali, iż nie jest ono najlepsze czy prawidłowe.

Zwrócić również należy uwagę na fakt, iż w świetle danych podanych przez powódkę we wnioskach o przyznanie płatności jednolitej, wielkość powierzchni zgłoszonej do płatności
w zakresie działek (...) uległa zwiększeniu już w 2013 roku (wniosek złożony w maju 2013 r) a zatem jeszcze przed wydaniem decyzji pozwolenia wodnoprawnego z dnia 12 listopada 2013 r. i przed wykonaniem zmian w zakresie systemu odwodnienia trasy (...), ale po pracach
w zakresie melioracji szczegółowej należącej do powódki. Powyższe prowadzi zatem do logicznego wniosku, iż na zakres wykorzystania w/w działek do produkcji rolnej nie miały wyłącznie wpływu roboty wykonane na podstawie decyzji pozwolenia wodnoprawnego z dnia 12 listopada 2013 r. lecz de facto działanie systemu melioracji szczegółowej oraz mniejsza ilość opadów w porównaniu do lat 2010-2011. Stąd też przypisywanie znaczenia w/w decyzji jakie wskazywała powódka, tj. potwierdzenia nieprawidłowości, wadliwości systemu odwodnienia
w zakresie zbiornika działającego w obrębie S. i jego wpływu na zakres nieużytków, w którym powódka nie mogła korzystać ze swoich działek w w/w obrębie, przy uwzględnieniu również wniosków opinii ( m.in. k. 1479, brak możliwości spływu wody w kierunku w/w działek), w ocenie Sądu jest całkowicie błędne.

W tym miejscu już tylko wzmiankowo wskazać należy, że powódka nie wykazała również wysokości szkody.

Zgodnie z art. 361 § 2 k.c. na szkodę składają się straty, które poszkodowany poniósł (tzw. damnum emergens), oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (tzw. lucrum cessans). W zakresie związku przyczynowego wskazać należy, że podmiot zobowiązany do naprawienia szkody zgodnie z art. 416 k.c. ponosi odpowiedzialność tylko w granicach relacji przyczynowej określonej w art. 361 § 1 k.c., nie odpowiada natomiast za takie skutki majątkowe zdarzenia stanowiącego delikt Skarbu Państwa, których nie można uznać za normalne następstwa danego zdarzenia.

Faktem jest, iż szkoda polegająca na utracie zysku umożliwia posługiwanie się kryteriami obiektywnymi, oderwanymi od sytuacji konkretnego poszkodowanego nie mniej jednak zawsze naprawieniu podlega tylko uszczerbek mieszczący się w granicach wyznaczonych przez konstrukcję normalnego związku przyczynowego. Obalenie stawianej ogólnie hipotezy następuje poprzez wskazanie okoliczności odnoszących się do indywidualnej sytuacji poszkodowanego.

Ponadto do przyjęcia, że nastąpiła rzeczywiście utrata spodziewanej korzyści, wymagane jest wykazanie dużego prawdopodobieństwa jej uzyskania ( wyrok Sądu Najwyższego I CK 281/04 z dnia 26 listopada 2004r. niepublikowany). W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej, w tym przypadku rolniczej, dla jej wykazania należy wziąć pod uwagę wielkości, ilości plonów właśnie z działek, które były przedmiotem sporu, w okresie, którego dotyczy indemnizacja, oczywiście przy uwzględnieniu warunków pogodowych jakie panowały w 2011 roku, a które rzutują zawsze na wielkość plonów. Ustalenie powyższego było jednak możliwe dopiero po określeniu, faktycznie wykazaniu powierzchni obszarów wykluczonych z użytkowania i to tylko i wyłącznie na skutek działań zarzucanych pozwanemu. Jak wskazano powyżej dla ustalenia tych danych konieczne byłoby posiadanie dokumentów po pierwsze pozwalających na określenie, jakie faktycznie do tej pory powódka uzyskiwała plony z tych działek a ponadto dane umożliwiające wykazanie faktycznej wielkości powierzchni zalanej
w 2011 r. w porównaniu do lat poprzednich. W ocenie Sądu dla ustalania tych danych nie były wystarczające zeznania świadków – mało precyzyjne, niekonkretne, ogólnikowe ani też ortofotomapy, w oparciu o które jak wskazali opiniujący nie jest możliwe określenie danych powierzchni zalewowych, niezależnie już od tego, że część z nich wskazywała na odmienne dane niż twierdzenia powódki odnośnie zwiększenia obszaru nieużytku.

Wobec powyższego Sąd na podstawie a contrario art. 416 k.c. orzekł jak
w sentencji.

W tym miejscu już tylko ubocznie wskazać należy, iż podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia nie był zasadny. Termin dochodzenia roszczeń odszkodowawczych określa art. 442 ¹ k.c. zgodnie z którym roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Skoro jak twierdzi powódka o szkodzie zasadniczo dowiedziała się w 2010 r. czy 2011 r. zatem złożenie pozwu w 2012 r. nie może skutkować uznaniem, że doszło do uchybienia w/w trzyletniemu terminowi dochodzenia roszczeń.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na zasadzie odpowiedzialności za wynik postępowania, tj. w oparciu o art. 98 k.p.c., art. 99 k.p.c. i art. 11 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (j.t. Dz. U. 2013 r. poz. 1150 j.t. ) w zw. z § 6 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. (j.t. Dz. U. z 2013 r. poz. 461) ale również i art. 13 ust. 2 pkt. 1 oraz ust. 4 pkt. 3 cyt. rozporządzenia wobec konieczności rozliczenia kosztów postępowania zażaleniowego oraz kasacyjnego w zw. z art. 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800)

Łącznie na kwotę kosztów poniesionych przez stronę pozwaną składały się:

- koszty zastępstwa za I instancję w wysokości 3 600 zł

- koszty zastępstwa w postepowaniu zażaleniowym 1800 zł (50% stawki z § 6 pkt. 6)

- koszty zastępstwa w postępowaniu kasacyjnym 2 700 zł (75% stawki z § 6 pkt. 6) z uwagi na fakt, iż przed Sądem Najwyższym na rozprawie działał inny pełnomocnik, niż ten który reprezentował stronę w postępowaniu odwoławczym i przed sądem i instancji;

- koszty z tytułu wydatków poniesionych tymczasowo przez pozwanego tytułem zwrotu wydatków za stawiennictwo świadka G. Ż., przyznanych postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2015 r. ( k. 915) w wysokości 722,06 zł.

Zgodnie zatem z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania Sąd zasądził od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 8 100 zł – tytułem zwrotu kosztów zastępstwa a na rzecz Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwotę 722,06 zł tytułem zwrotu wydatków.

Ponadto na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. i art. 107 k.p.c. w zw. z § 6 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (j. t. Dz. U. z 2013 r. poz. 490) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804) Sąd zasądził od powódki na rzecz interwenienta ubocznego kwotę 5 130 zł, którą stanowią koszty opłaty skarbowej - 17 zł, opłata od interwencji 1513 zł (k. 736) i koszty zastępstwa w wysokości 3 600 zł.

Z uwagi na tymczasowe pokrycie części wydatków z tytułu wynagrodzenia (...) Technologicznego w S. za opinię uzupełniającą w kwocie 3 646,65 zł (postanowienie z dnia 20.10.2015r. k. 1574) oraz wynagrodzenia tłumacza w kwocie 96,16 zł (postanowienie z dnia 21.05.2015r. k. 1086), ze środków Skarbu Państwa Sąd na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2016 r. poz. 623) nakazał pobrać łącznie kwotę 3 742,81 zł od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie.