Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Królikowski

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2025 r. w Warszawie

na podstawie art. 326 ¹ k.p.c. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. L.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w G.

o ustalenie i zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu z 19 lutego 2007 r. nr (...) zawarta przez P. L. z (...) Bankiem Spółką Akcyjną z siedzibą w G. jest nieważna,

II.  zasądza od Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na rzecz powoda P. L. kwotę 107.140,67 zł (sto siedem tysięcy sto czterdzieści złotych 67/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 8 sierpnia 2020 r. dnia do dnia zapłaty,

III.  zasądza od Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na rzecz powoda P. L. kwotę 6.417,00 zł (sześć tysięcy czterysta siedemnaście złotych 00/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

Sędzia Piotr Królikowski

Sygnatura akt: I C 1951/20

UZASADNIENIE WYROKU

z 12.02. 2025 r. (k. 681)

Pozwem skierowanym do Sądu Rejonowego dla Warszawy Woli w Warszawie 04.06.2018 r. (data stempla pocztowego k. 44) a następnie przekazanym do Sądu Okręgowego po dokonaniu modyfikacji powództwa (postanowienie k. 321) P. L. domagał się ostatecznie:

1)  ustalenia, że umowa kredytu nr (...) z 19.02. 2007 r. zawarta z (...) Bank S.A. (poprzednikiem prawnym pozwanego) jest nieważna,

2)  zasądzenia od Banku (...) S.A. w G. na rzecz powoda kwoty 107.140,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu modyfikacji z 20.07.2020 r. do dnia zapłaty tytułem rat kredytowych uiszczonych przez powoda za okres od 23.07.2210 r. do 23.10.2017 r.

a także zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Powód zgłosił także roszczenia ewentualne (pozew k. 4 – 43, modyfikacja k. 317 – 318).

Powód podnosił, że zawarta przez niego umowa zawiera wady prawne, które odpowiadają przesłankom nieważności wskazanym w art. 58 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, a także postanowienia stanowiące klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ze względu na które umowa jest nieważna. Wpłaty uiszczone na rzecz pozwanego należy w związku z tym zakwalifikować jako świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 k.c.

W odpowiedzi na pozew Bank (...) S.A. w G. wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Bank podniósł zarzut przedawnienia roszczenia, wskazywał, że kredyt udzielony powodowi miał charakter walutowy, zaś umowa kredytu była negocjowana przez strony i jest ważna oraz nie zawiera klauzul abuzywnych. Pozwany negował status konsumenta po stronie powoda a ostatecznie wskazywał na zasadność utrzymania umowy w mocy z wyeliminowaniem części klauzuli dot. marży banku (odpowiedź na pozew k. 49 – 203, odpowiedź na modyfikację k. 371).

W toku postępowania oraz ostatecznych stanowiskach strony podtrzymywały swoje stanowiska (pismo powoda k. 650, pismo pozwanego k. 662).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powód poszukiwał finansowania dokończenia budowy domu systemem gospodarczym na posiadanej przez niego działce położnej w P. przy ul. (...). W tym celu udał się do doradcy kredytowego z firmy (...), u którego złożył wniosek kredytowy w (...) Banku S.A. na kwotę 250.000 zł przez okres 30 lat indeksowany do CHF. Powodowi przedstawiono ofertę kredytu indeksowanego, jednakże powód ubiegał się redukcję opłat związanych z kredytem, którą finalnie uzyskał. Innych zapisów powód nie negocjował ani nie miał możliwości ich negocjacji. Powód z wykształcenia jest mgr inż. (...)natomiast w dacie składania wniosku pracował jako kierownik projektu w (...) S.A. w Ł.. Wraz z wnioskiem powód podpisał oświadczenie o tym, że przedstawiono mu ofertę kredytu hipotecznego w złotych polskich, jednak wybrał kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowany o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, a także został poinformowany przez (...) Bank o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytu o zmiennej stopie procentowej. Powodowi nie przedstawiono symulacji zmian salda i raty w przypadku wzrostu kursu franka szwajcarskiego ani wykresów historycznych kursu tej waluty. Powód był upewniany, że CHF jest stabilnym odnośnikiem walutowym, nie ulegającym zmianom a kredyt indeksowany jest dla niego korzystny (wniosek kredytowy z załącznikami k. 133-145, zwrócona umowa z korespondencją k. 146 – 154, zeznania M. D. k. 645 – 645v znacznik 00:02:17 – 00:18:15, zeznania powoda k. 567 - 568v znacznik 00:13:17 – 00:55:47).

Powód finalnie zawarł z (...) Bankiem umowę sporządzoną 12.02.2007 r. podpisaną 19.02.2007 r. nr (...) (umowa z załącznikami k. 155 – 171).

W § 1 ust. 1 zd. 2 wskazano, że w dniu wypłaty saldo zostanie wyrażone w walucie, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank, opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane będzie dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży walut do której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank, opisanej szczegółowo w § 17. Kredyt miał zostać spłacony w ciągu 360 miesięcy, w równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych na zasadach określonych w §10 umowy (§ 1 ust. 1 i 5 umowy).

Wypłata kwoty kredytu miała być dokonana po otrzymaniu przez bank wniosku o wypłatę, sporządzonego prawidłowo przez kredytobiorcę na formularzu, którego wzór stanowił Załącznik (...)do umowy, przelewem na wskazany w tym wniosku rachunek bankowy prowadzony w banku krajowym. Dzień takiego przelewu miał być uważany za dzień wypłaty wykorzystanego kredytu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich miała być przeliczona na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank (§ 7 ust. 1 i 2 umowy).

Oprocentowanie kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,290% w skali roku i stanowiło sumę marży banku niezmiennej w okresie trwania umowy w wysokości 1,440%, aktualnie obowiązującego indeksu L3 opisanego szczegółowo w § 8 oraz 0,95 punktu procentowanego do czasu określonego w ust. 2 umowy. Po przedstawieniu w banku odpisu z księgi wieczystej dla każdej nieruchomości opisanej w § 3 ust. 1 zawierającego prawomocny wpis hipoteki na rzecz banku zgodnie z postanowieniami § 12 ust. 1 oraz prawa osób wymienionych w § 3 ust. 1 do nieruchomości opisanych w § 3 ust. 1 i niezawierającego niezaakceptowanych przez bank obciążeń, oprocentowanie kredytu miało ulec obniżeniu o 0,95 punktu procentowego. Obniżenie oprocentowania miało nastąpić w tym samym dniu kalendarzowym miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu najbliższym po dniu, w którym został przedstawiony w banku ww. odpis z KW dla każdej nieruchomości opisanej w § 3 ust. 1. Jeżeli wypłata kredytu miała by miejsce w dniu, który nie ma swojego odpowiednika w danym miesiącu, zmiana oprocentowania miała nastąpić w ostatnim dniu kalendarzowym danego miesiąca (§ 2 ust. 1-2 umowy).

Spłata kredytu miała być dokonywana w formie równych rat kapitałowo-odsetkowych, a rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę miało następować według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do banku.

Wysokość raty miała ulec zmianie wyłącznie w przypadku zmiany oprocentowania zgodnie z § 8 umowy. W przypadku zmiany oprocentowania kredytobiorca miał otrzymać aktualny harmonogram spłat kredytu. Na wniosek bank mógł dokonać zmiany waluty, do której jest indeksowany kredyt w okresie kredytowania, za którą kredytobiorca nie ponosił opłaty (§ 10 ust. 7 oraz 11 umowy).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i miało ulegać zmianie w tym samym dniu kalendarzowym, w jakim nastąpiła wypłata I transzy kredytu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu L3 (§ 8 ust. 1 umowy.) Indeks L3 miał ulegać zmianie zgodnie z następującymi zasadami:

a)  indeks L3 dla każdego kwartału kalendarzowego oblicza się jako arytmetyczną średnią stawek LIBOR 3m (dla lokat międzybankowych trzymiesięcznych) obowiązujących w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca zamykającego kwartał poprzedzający ostatni kwartał kalendarzowy do 25 dnia miesiąca kończącego kwartał poprzedni,

b)  indeks L3 ulega zmianie w okresach kwartalnych, w przypadku, gdy bieżąca wartość Indeksu jest różna od obowiązującej poprzednio o przynajmniej 0,1 punktu procentowego i obowiązuje od 1 dnia kalendarzowego kwartału,

c)  indeks L3 ulega zmianie w okresach miesięcznych i obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca, jeśli średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę, jest różna od obowiązującej stawki Indeksu L3 o przynajmniej 0,5 punktu procentowego,

d)  w przypadkach określonych w pkt. b i c indeks L3 przyjmuje wartość obliczoną jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3M do w/w okresów,

e)  w kwartałach, w których nastąpiła zmiana Indeksu L3 w okresach krótszych niż kwartalne, sprawdzenie czy występuje konieczność zmiany Indeksu na koniec kwartału kalendarzowego odbywa się poprzez porównanie średniej arytmetycznej stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca poprzedzającego ostatnią zmianę do 25 dnia miesiąca kończącego kwartał kalendarzowy,

f)  w przypadku, gdy 26 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczana jest od najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu. W przypadku, gdy 25 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczana jest od najbliższego dnia roboczego, poprzedzającego ten dzień.

g)  indeks L3 obliczany jest do dwóch miejsc po przecinku (§ 8 ust. 2).

Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorców miało następować według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany kredyt podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do banku. W przypadku dokonania nadpłaty, o ile kredytobiorcy nie złożą wniosku o zmiany wysokości raty, okres kredytowania miał ulec odpowiedniemu skróceniu, z zastrzeżeniem, że w przypadku zmiany oprocentowania zostaje przywrócony pierwotny okres kredytowania określony w § 1 (§ 10 ust. 6 umowy).

Zgodnie z § 17 ust. 1 umowy, do rozliczenia transakcji wypłat i spłat kredytów miały być stosowane odpowiednie kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji. Kursy kupna miały być określane jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (ust. 2). Kursy sprzedaży miały być określane jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (ust. 3). Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. miały być stosowane kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży(...)Banku S.A. (ust. 4). Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku miały być określane przez bank po godzinie 15 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Bank S.A. (ust. 5).

W § 6 ust. 1 umowy wskazano, że całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy kredytu wynosi 158.953,63 zł (z zastrzeżeniem, że podana kwota nie uwzględnia ryzyka kursowego), a rzeczywista roczna stopa oprocentowania, przy uwzględnieniu podwyższonego oprocentowania na zasadach określonych w umowie wynosi 3,675 %. W § 6 ust. 3 wskazano, że w przypadku, gdy kredyt jest indeksowany kursem waluty obcej, zmiana tego kursu będzie miała wpływ na wysokość raty oraz saldo zadłużenia z tytułu kredytu, przy czym saldo zadłużenia może przekroczyć wartość nieruchomości. Ryzyko z tego tytułu ponosił kredytobiorca.

W § 11 ust. 3 umowy powód oświadczał, że postanowienia umowy zostały z nimi indywidualnie uzgodnione.

Umowa została zabezpieczona hipoteką kaucyjną na rzecz (...) Banku S.A. do kwoty 430.444,08 zł (oświadczenie o ustanowieniu hipoteki k. 164).

Kredyt został uruchomiony w transzach 23.03.2007 r. – 125.000 zł i 05.06.2007 r. – 124.999 zł na podstawie wniosków o wypłatę (wniosek k. 172 – 175). Kredyt był spłacany zgodnie z harmonogramem (k. 176 – 194). Powód zrezygnował z ubezpieczenia od ryzyka utraty stałego źródła dochodu (k. 195). Powód uiścił na rzecz pozwanego kwotę 107.140,67 zł tytułem rat kredytowych za okres od 23.07.2010 r. do 23.10.2017 r. (niesporne, dokumentacja k. 38-43).

Bank (...) jest następcą prawnym (...) Banku S.A. (wydruk (...) k. 436). Powód sprzedał dom w 2020 r., wydanie nastąpiło w 2021 r. ze względu na rozwód. Od 2016 r. miał pod tym adresem zarejestrowaną działalność gospodarczą, powód zajmuje się (...) (zeznania powoda k. k. 567 -568v znacznik 00:13:17 – 00:55:47).

Powód oświadczeniem z 11.06.2024 r. wyraził wolę skorzystania z ochrony konsumenckiej polegającej na niezwiązaniu abuzywnymi postanowieniami umowy w całości, a także ustalenia, że konsument i bank nie byli nigdy taką umową związaniu (oświadczenie k. 578).

Powyższy stan faktyczny Sad Okręgowy ustalił w pierwszej kolejności na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, załączonych do pozwu i odpowiedzi na pozew oraz dalszych pism procesowych. Ich autentyczność oraz rzetelność nie były kwestionowane a i Sąd nie znalazł podstaw do odmówienia im mocy dowodowej.

Nieprzydatne dla rozstrzygnięcia były zeznania B. B. i M. C. (protokół k. 288), którzy nie brali udziału w negocjacjach treści umowy z powodem, nie byli w stanie wskazać jakie zostały mu udzielone pouczenia i informacje. Podobnie zeznania pisemne I. W. (k. 481 – 493) i A. W. (k. 495 – 499) były nieprzydatne, bowiem świadkowie nie zajmowali się bezpośrednio obsługą klientów detalicznych jak powód i nie miały z nim osobistej styczności.

Sąd oparł się na zeznaniach M. D. (protokół k. 645 – 645v znacznik 00:02:17 – 00:18:15), który dał wiarę w części. Świadek nie pamiętał wielu szczegółów związanych z przedmiotową umową, nie pamiętał czy pokazywał powodowi symulacje zmiany salda kredytu i raty kredytowej a także historycznego kursu franka. Wprawdzie w dalszej części zeznań świadek wskazywał, że „raczej przedstawiał” powodowi symulacje związane z ww. ryzykami, jednakże nie przedstawiono żadnego z nich w dokumentacji związanej z zawartą umową. Świadek jednocześnie wskazał ze nie było procedury w tym czasie wymagającej przedstawienia takich dokumentów. Zarazem powód zaprzeczył przedstawieniu mu takich symulacji. Wbrew także oświadczeniom blankietowym zawartym w umowie nie przedstawiono żadnych dokumentów potwierdzających wykonanie tych zapisów. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy uznał, iż zeznania świadka o przedstawieniu powodowi wykresów, informacji o historycznym kursie franka szwajcarskiego są niewiarygodne. Wiarygodnie świadek zeznał, że możliwość negocjacji obejmowała jedynie marżę, prowizję oraz inne kwestie cenowe.

Sąd oparł się na zeznaniach powoda P. L. (protokół k. 567 -568v znacznik 00:13:17 – 00:55:47) dając im wiarę w przeważającej części. Powód wiarygodnie zeznawał o okolicznościach zawarcia umowy, jego zeznania były spójne z dokumentacją zgromadzoną w aktach oraz logiczne w takim zakresie w jakim pozwany nie przedstawił dokumentów potwierdzających wykonanie treści zapisów i oświadczeń załączonych do wniosku kredytowego oraz zawartych w umowie kredytowej.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Roszczenia główne powoda zasługiwały na uwzględnienie w całości.

W sprawie niesporna była treść stosunku prawnego ukształtowanego pomiędzy stronami umową nr (...) z 19.02.2007 r. zawartą z (...) Bank S.A. a zobrazowaną dokumentami zgormadzonymi w sprawie. Sporne natomiast były ważność umowy, istnienie w jej treści klauzul abuzywnych, możliwość ich ewentualnego utrzymania w części, status konsumencki powoda a także przedawnienie roszczenia dochodzonego w sprawie.

Po modyfikacji powództwa powód wnosił o ustalenie nieważności umowy a także o zasądzenie części kwot uiszczonych na rzecz pozwanego tytułem umowy kredytowej.

Podstawę prawną ww. roszczeń stanowi po pierwsze art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny, a ponadto art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c., zgodnie z którymi ten kto spełnił świadczenie nienależne, może żądać zwrotu tego świadczenia lub jego wartości. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z 14 .03. 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z 24 .03. 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z 20.02. 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powód posiadał interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez niego umowa kredytu jest ważna, ewentualnie, czy wiążą go określone postanowienia umowne, bowiem ostateczny termin spłaty kredytu przypada na 2037 rok, a wyrok ustalający wprowadziłby jasność co do sytuacji prawnej powoda, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od niego spłaty zadłużenia, czy też utrzymywania zabezpieczenia hipotecznego na nieruchomości, sprzedanej przez powoda w związku z jego sytuacją osobistą.

Odnosząc się do roszczenia o zapłatę Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, iż przedmiotowa umowa kredytu zawiera postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi umownymi lub wynikającymi z przepisów prawa, co skutkuje nieważnością przedmiotowej umowy. Powód złożył także oświadczenie o chęci skorzystania z ochrony konsumenckiej i stwierdzenia nieważności umowy w całości, akceptując także negatywne konsekwencje z tego dlań wynikające.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powoda umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (250.000 zł powiększone o opłaty związane z udzieleniem kredytu), zasady i termin spłaty kredytu (okres kredytowania wynoszący 360 miesięcy), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku).

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umowy kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, którą sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

W dacie zawarcia spornej umowy (19.02.2007 r.) ustawa z 29.08.1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu denominowanego/indeksowanego w walucie obcej. Tym niemniej obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalność zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdza to ustawa z 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 – „ustawa antyspreadowa”), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27.02. 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty).

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Wbrew zarzutom formułowanym przez pozwanego, powodowi przysługuje status konsumenta w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. bowiem przedmiotowy kredyt zaciągnął celem finansowania wydatków związanych z budową domu jednorodzinnego, w którym zamieszkiwał do 2021 r. Nie zmienia tego wniosku fakt, że od 2016 r. powód zarejestrował w nieruchomości działalności gospodarczą. W ocenie Sądu było to związane z wybraną forma zatrudnienia powoda, który pracuje w branży budowlanej – brak jest rozsądnych argumentów przemawiających za uznaniem, iż powód mógł wykonywać realnie działalność gospodarczą w miejscu zamieszkania, biorąc pod uwagę jej specyfikę. Powód zarejestrował działalność w miejscu zamieszkania i to funkcja mieszkalna była przyczyna budowy domu i zaciągnięcia zobowiązania na tę budowę, a nie chęć prowadzenia w tym budynku działalności gospodarczej. Pozwany nie wykazał, aby zaciągniecie kredytu przez powoda pozostawało w przeważającej mierze w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą (por. wyrok TSUE C-570/21 z 08.06.2023 r.).

W dalszej kolejności wskazać należy, że materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na przyjęcie, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez bank, nie była przedmiotem negocjacji poza zapisami dotyczącymi wyłącznie wysokości kredytu, marży i prowizji, bowiem jej zapisy zasadniczo nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powód mógł podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez bank lub z kredytu zrezygnować.

Pozwany nie udowodnił, aby kwestionowane postanowienia wzorca zostały zmienione w umowie z powodem, a także, aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji treści umowy przez powoda, rzeczywiście została stworzona realna możliwość negocjacji zapisów umowy. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosownego przez pozwanego, to postanowienia tej umowy obejmuje domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu indeksowanego nie świadczy, aby postanowienia umowne były negocjowane przez powoda. O indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych zawarte w §1 ust. 1, §7 ust. 2 zd. 4, §10 ust. 8, §17 ust. 1 – 5 Umowy należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z 20.09.2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej , ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16,(...)i in. przeciwko (...), pkt 59, 50, z 20 września 2018 r., C-51/17, (...) i (...), pkt 74-75, z 14 .03. 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D.przeciwko (...) pkt 34-35, 40, 43, 46, z 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z 22 .02. 2018 r. w sprawie C-119/17, L. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z 6 .12. 2021 r., C-670/20, (...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności zeznań powoda wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała na zrozumienie przez niego wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących konsekwencji wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki. Trudno bowiem uznać, mając na uwadze, że strona powodowa nie osiągała dochodów w CHF, że gdyby faktycznie uzmysłowiono jej ryzyko jakie wiąże się z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności możliwego wpływu wzrostu kursu na saldo zadłużenia przeliczne na złotówki (że może wzrastać mimo regularnej spłaty kredytu), że zdecydowałaby się na zawarcie takiej umowy. Dalej wskazać należy, że przywołane wyżej postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowie przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw używane są w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, która zostanie udostępniona kredytobiorcy, a następnie do określenia wysokości rat, którymi kredytobiorca spłaca taki kredyt.

Postanowienia umowne odnoszące się do bankowej tabeli kursów dają bankowi możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorców dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie jest możliwe w dniu podpisania umowy. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany CHF, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta. Kurs sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera bowiem także marżę kupna lub sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli banku. W ocenie Sądu, taka regulacja stanowi naruszenie przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia. Odwołanie się do średniego kursu NBP jest dla tej oceny irrelewantne skoro marża Banku mogła być dowolnie i jednostronnie kształtowana.

W ocenie Sądu przeciętny konsument nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Tak właśnie było w przypadku powoda, któremu pomimo niejasnych zapisów umowy, nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści jego zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ §1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 22.01.2016 r., w sprawie I CSK 1049/14, z 1 .03. 2017 r., w sprawie IV CSK 285/16, z 19.09.2018 r., w sprawie I CNP 39/17, z 24 .10. 2018 r., w sprawie II CSK 632/17, z 13 .12. 2018 r., w sprawie V CSK 559/17, z 4.04.2019 r., w sprawie III CSK 159/17, z 9 .05. 2019 r., w sprawie I CSK 242/18, z 27.11.2019 r. w sprawie II CSK 483/18, z 29 .10. 2019 r. w sprawie IV CSK 309/18 czy z 11.12.2019 r., w sprawie V CSK 382/18).

Nie miały znaczenia natomiast okoliczności, w jaki sposób bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała (7) Sądu Najwyższego z 20.06.2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Dodatkowo nie sposób przyjąć, że w chwili zawierania przedmiotowej umowy powód miał także pełną świadomość, co do stopnia ryzyka zaciągniętego zobowiązania, wobec zaniechań banku związanych z obciążającym go obowiązkiem informacyjnym. Wskazać bowiem należy, że od banku jako profesjonalisty, wymaga się szczególnej staranności przy stosowaniu w umowie mechanizmu indeksacji kredytu walutą obcą, w szczególności gdy ta ma charakter umowy długoterminowej (por. wyroki Sądu Najwyższego z 29.10.2019 r., w sprawie IV CSK 309/18 i z 27.11.2019 r., w sprawie II CSK 438/18). W takim wypadku szczególnie istotne jest wyraźne wskazanie niebezpieczeństw wiążących się z oferowanym produktem (kredytem), tak by konsument miał pełne rozeznanie, co do możliwości wystąpienia wszystkich ekonomicznych skutków związanych z zawartą umową, a co za tym idzie mógł prawidłowo – przynajmniej w przybliżeniu – oszacować ryzyko związane z wysokością obciążających go zobowiązań, związanych właśnie ze zamianą (wahaniem) kursu waluty w całym czasie trwania umowy. Obowiązek informacyjny powinien zostać zatem wykonany w sposób pozwalający na przedstawienie konsumentowi takiego ryzyka, a wiec poprzez uświadomienie mu, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu niesie w sobie poważne ryzyko, a jego zaakceptowanie może rodzić powinność zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, pomimo dokonywanych regularnych spłat. Taki obowiązek banku musi być zatem wypełniony w ten sposób, aby zapewnić konsumentowi pełną wiedzę i świadomość, co do istoty i mogących wystąpić skutków zawieranej z przedsiębiorcą umowy. W orzecznictwie TSUE wskazuje się, przy tym, że o ile symulacje matematyczne mogą stanowić użyteczną informację, wtedy gdy zostały oparte na wystarczających i prawidłowych danych zawierając przy tym obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały, o tyle wymogu dopełnienia obowiązku informacyjnego nie spełnia przekazywanie konsumentowi takich informacji, które opierają się na założeniu stabilności relacji między walutą rozliczeniową, a walutą spłaty przez cały okres obowiązywania umowy, czy przekazaniu samej ogólnej informacji o zmienności kursu waluty w czasie i możliwości jej wpływu na wysokość zobowiązania. Tak zaś dzieje się w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym, mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, a przez to nie miał możliwości zrozumienia wszystkich potencjalnie istotnych i poważnych dla niego konsekwencji finansowych, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego czy indeksowanego do waluty obcej (patrz tak TSUE w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawie C–776/19).

Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy stwierdzić należy, że pozwany bank nie wykazał, aby przed zawarciem przedmiotowej umowy dopełnił wobec powoda tak określonych obowiązków informacyjnych przez co uniemożliwił mu realne oszacowanie konsekwencji ekonomicznych przyjętych na siebie zobowiązań.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 3.10.2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z 18.11. 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 23.08.2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 .02. 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z 10 .05. 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z 20 .05. 2022 r., II CSKP 403/22 i z 20 .02. 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z 25 .10. 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25.04.2024 r.), z godnie z treścią której w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Sąd Okręgowy uznał też, że postanowienie § 17 przedmiotowej umowy, odwołujące się do dwóch różnych podstaw ustalenia wartości waluty, na potrzeby tworzonych przez pozwanego tabel kursowych, stanowi w istocie jedno postanowienie umowne, w ramach którego, dla wykreowania jego wysokości odwołano się do dwóch różnych czynników, której jednak łącznie składać się mają na podstawę ustalenia tej wartości. W takim wypadku nie sposób uznać, że te dwa odrębne czynniki, pod względem gramatycznym i funkcjonalnym, nie składają się na jedną całość, a co za tym idzie mogą być oceniane odrębnie. Z tego też względu, nie sposób twierdzić, że przedmiotowa umowa mogłaby być utrzymania w mocy poprzez wyeliminowanie z jej treści jedynie części w/w postanowienia, odnoszącego się wyłącznie do marży banku zwiększającej lub zmniejszającej wartość (średni kurs NBP) w oparciu, o którą ostatecznie ustalana jest wartość danej waluty w tabelach kursowych pozwanego.

Zatem w sprawie niniejszej brak jest podstaw do twierdzenia, że na podstawie takiej redukcji części ocenianego postanowienia przedmiotowa umowa mogłaby być utrzymana w mocy tym bardziej, że zakwestionowaniu z opisanych wyżej względów podlegały nie tylko klauzule przeliczeniowe, ale i sam mechanizm indeksacji kredytu waluta obcą.

Co istotne krajowy porządek prawny nie przewiduje takiej regulacji, która mogłaby prowadzić do zastąpienia przedmiotowych postanowień umownych, pozwalając tym samym na utrzymanie - w oparciu o te postanowienia - umowy zawierającej tego rodzaju klauzule. Odwołanie się do przepisu art. 358 k.c. nie stanowiłoby wystarczającej podstawy do takiego zastąpienia - niezależnie od kwestii intertemporalnych dotyczących jego stosowania - bowiem nie usuwałoby z umowy postanowień o abuzywnym (niedozwolonym) charakterze, skoro te odnoszą się nie tylko do zasad ustalania przez bank kursu waluty indeksacji (CHF) i zagadnienia wynikającego stąd tzw. spreadu walutowego, ale przede wszystkim do kwestii ryzyka walutowego, wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem indeksowanym (waloryzowanym) do waluty obcej. Takiego ryzyka nie usuwa zaś w/w regulacja, która nie została również przez ustawodawcę przewidziana, jako regulacja mająca zastąpić bezskuteczne postanowienia umów zawieranych przez profesjonalistów z konsumentami.

W tym miejscu podnieść należy, że na gruncie prawa krajowego i możliwości jego zastosowania w zakresie ,,uzupełnienia” umowy, której postanowienia zostały uznane za niedozwolone, nie sposób doszukać się analogii z wnioskami TSUE zaprezentowanymi między innymi w wyroku z 2.09.2021 r. (w sprawie C‑932/19), bowiem te odnosiły się
do całkowicie odmiennego stanu faktycznego, w ramach którego ustawodawca węgierski rozwiązał problem wadliwości tzw. ,,kredytów frankowych”, stwierdzając wprost w ustawie nr XXXVIII z 2014 r. nieważność klauzul przewidujących stosowanie różnych kursów waluty, w której indeksowano kredyt i wprowadzając jednolity kurs przeliczenia.

Takiej odpowiedniej do w/w regulacji przyjętej przez Węgry brak jest w krajowym porządku prawnym i już z tej przyczyny wykluczone jest stosowanie w miejsce abuzywnych postanowień dotyczących indeksacji nie tylko przepisu art. 358 k.c., ale i art. 24 i 32 ustawy o Narodowym Banku Polskim jako, że te ostatnie mają również charakter ogólny, a ich celem nie jest zastępowanie luk w umowie, wywołanych wyeliminowaniem z niej niedozwolonych postanowień (porównaj również wyrok TSUE z 27.04.2023 r. w sprawie C-705/21).

Oczywistym jest również że niedopuszczalnym byłoby funkcjonowanie przedmiotowej umowy kredytu, po ,,wyeliminowaniu” z niej niedozwolonych postanowień umownych, jako kredytu ,,czysto” złotowego, albowiem to w istocie prowadziłoby do związania stron zupełnie inna umową - jak to już wyżej wskazano (porównaj również uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. w sprawie III CZP 11/20) - czy zastąpienie zakwestionowanych postanowień o abuzywnym charakterze postanowieniami dotyczącymi kredytu złotowego, a wreszcie kredytu indeksowanego do średniego kursu CHF w Narodowym Banku Polskim, z uwagi na brak normy pozwalającej na taką operację, a nadto brak zgodnego zamiaru stron w tym zakresie, a przede wszystkim zgody
konsumenta (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z 11.12.2019 r., w sprawie V CSK 382/18).

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, zgodnie z którym po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, należało przyjąć i ustalić, że umowa nr (...) z 19.02.2007 r. nie mogłaby obowiązywać, gdyż nie zawiera elementów istotnych dla tej umowy, tj. określenia świadczenia stron, także w rozumieniu art. 353 ^{( 1)} k.c.

Sąd uznając abuzywność klauzul kursowych i przeliczeniowych w ww. umowie orzekł o ustaleniu, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z Umowy wobec jej nieważności, o czym orzeczono jak w sentencji w punkcie I.

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znalazły przepisy art. 405-410 k.c. Jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. ( vide: uchwała (7) Sądu Najwyższego - zasada prawna z 7.05.2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z 4.04.2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z 9.05.2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z 11.12.2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, uchwała Sądu Najwyższego z 16.02.2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

P. L. bezspornie w wykonaniu umowy nr (...) z 19.02.2007 r. uiścił na rzecz pozwanego w okresie od 23.07.2010 r. do 23.10.2017 r. kwotę 107.140,67 zł - skoro żądanie dotyczyło również zasądzenia to należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego.

Roszczenie pozwu nie było przedawnione. Przedmiotem żądania było spełnienie świadczenia polegającego na zwrocie spełnionego ratalnie świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), a w tej sytuacji termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Podnieść przy tym należy, że za początek biegu przedawnienia uznać należy nie datę zawarcia umowy, czy też uiszczenia przez kredytobiorcę pierwszej raty kapitałowo-odsetkowej, lecz dzień, w którym konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o abuzywnym charakterze klauzuli, mającym uzasadniać jego roszczenie restytucyjne ( patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21 oraz przywołane tam orzecznictwo TSUE). W niniejszej sprawie należało wiązać to z datą wytoczenia powództwa bowiem już w pozwie sformułowane zostały zarzuty abuzywności umowy i jej nieważności.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W niniejszej sprawie jako datę wymagalności należało oznaczyć – zgodnie z żądaniem strony powodowej dzień kolejny pod dniu doręczenia pozwanemu odpis modyfikacji z 20.07.2020 r. kiedy powód ostatecznie sformułował swoje żądania w sprawie. Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji w punkcie II.

Ze względu na uwzględnienie roszczenia głównego w całości zbędne było rozważanie zasadności roszczeń ewentualnych.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 §1 k.p.c. w zw. z art. 98 §1 k.p.c. Na zasądzone koszty złożyły się: 6.417,00 zł

1)  opłata od pozwu 1.000 zł,

2)  opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł,

3)  koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.400 zł obliczone na podstawie §2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat z czynności adwokackie.

Z tych przyczyn postanowiono jak w sentencji w punkcie III.

Sędzia Piotr Królikowski