Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Paweł Duda

Protokolant: protokolant sądowy Urszula Flaga

po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 2025 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. L.

przeciwko (...) Zakładowi (...) na (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą
w W.

o zapłatę

I.  zasądza od (...) Zakładu (...) na (...) Spółki Akcyjnej
z siedzibą w W. na rzecz J. L. kwotę 34.068,73 zł (trzydzieści cztery tysiące sześćdziesiąt osiem złotych siedemdziesiąt trzy grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  zasądza tytułem zwrotu kosztów postępowania od J. L. na rzecz (...) Zakładu (...) na (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. kwotę 48,06 zł (czterdzieści osiem złotych sześć groszy) wraz
z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXV C 1143/22

Uzasadnienie
wyroku z dnia 30 kwietnia 2025 r.

J. L. pozwem z dnia 5 sierpnia 2022 r. wniósł o zasądzenie od (...) Zakładu (...) na (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 390.572 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wyrokowania do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powód podniósł, że żądnej pozwem kwoty dochodzi tytułem zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego, należnego mu jako uposażonemu w 1/2 części po zmarłej Z. L., wynikającego z umowy ubezpieczenia renty odroczonej, którą
w dniu 28 października 1975 r. Z. L. z poprzednikiem prawnym pozwanego ubezpieczyciela – Państwowym Zakładem (...). Na podstawie tej umowy ubezpieczona dokonała wpłat składek: 60.000 zł w dniu 28 października 1975 r., 2.500 zł
w dniu 20 stycznia 1976 r. i 40.000 zł w dniu 3 listopada 1976 r., czyli łącznie 102.500 zł.
W umowie ubezpieczenia przewidziane zostały dwa odrębne świadczenia: renta comiesięczna oraz jednorazowe świadczenie pośmiertne w wysokości wpłaconych składek. Początek płatności renty wyznaczono na dzień 1 maja 1995 r. Postanowienia umowy przewidywały wypłatę świadczenia pośmiertnego uposażonym (lub spadkobiercom, gdyby ich brakowało), bez względu na to, czy śmierć ubezpieczonego nastąpiła przed, czy po rozpoczęciu wypłaty renty. Początkowo, zgodnie z warunkami taryfy XII, świadczenie pośmiertne miało być corocznie zwiększane o 2%, zaś na podstawie zmiany wprowadzonej pismem z dnia
8 listopada 1982 r., postanowiono, że składki w okresie odroczenia renty będą wzrastać corocznie o 11,5%. Wzrost ten miał być kontynuowany także po rozpoczęciu wypłaty renty. Zmiana powyższa stanowiła integralną część polisy, nie została nigdy uchylona, a jej obowiązywanie przewidziano na czas nieokreślony. Ponadto w dniu 1 lutego 1982 r. (...) dokonał rewaloryzacji wpłaconych składek o dodatkową kwotę 30.400 zł, którą powód traktuje jako waloryzację wewnętrzną i nie uwzględnia w swoim żądaniu. W 1995 r. ubezpieczenie renty odroczonej zostało przekształcone technicznie w polisę renty natychmiast płatnej (o numerze (...)), według taryfy XVIII. Zmiana ta miała wyłącznie charakter techniczny i nie wpływała na zakres świadczeń ani prawa wynikające z umowy, w tym prawa do świadczenia pośmiertnego. Uposażonymi wskazanymi w polisie w razie śmierci ubezpieczonej były dzieci Z. L.: J. L. i K. L. – każdy
w udziale po 1/2. Po śmierci ubezpieczonej w dniu 18 grudnia 2021 r., pozwany wypłacił powodowi kwotę 3.088,14 zł jako połowę świadczenia pośmiertnego, którego całkowita wysokość została ustalona na 6.176,28 zł. Według powoda, kwota wypłacona przez pozwanego nie odpowiada wartości nabywczej pierwotnie wpłaconych składek, które zgodnie z treścią umowy, OWU oraz aneksem z 1982 r. powinny być corocznie waloryzowane. Według powoda, do składki wpłaconej w 1975 r. w wysokości 60.000 zł należy doliczyć 12% (coroczne zwiększania świadczenia o 2% składki w latach 1975-1981), co daje kwotę 67.200 zł; następnie do tej kwoty należy doliczyć kolejne 161% (coroczne zwiększanie świadczenia
o 11,5% w latach 1982-1995), co daje kwotę 175.392 zł; następnie do tej kwoty należy doliczyć kolejne 299% (coroczne zwiększanie świadczenia o 11,5% w latach 1995-2021, co daje kwotę 699.814,08 zł, od której należy liczyć wysokość świadczenia pośmiertnego od składki wpłaconej w 1975 r. Natomiast do wysokości składek wpłaconych w 1976 r.
w łącznej wysokości 42.500 zł należy doliczyć 10% (coroczne zwiększania świadczenia o 2% w latach 1977-1981), co daje kwotę 46.750 zł; następnie od tej kwoty należy doliczyć kolejne 161% (coroczne zwiększanie świadczenia o 11,5% w latach od 1982-1995), co daje kwotę 122.017,50 zł; następnie do tej kwoty należy doliczyć kolejne 299% (coroczne zwiększanie świadczenia o 11,5% w latach 1995-2021), co daje kwotę 486.849,82 zł, od której należy liczyć wysokość świadczenia pośmiertnego od składek wpłaconych w 1976 r. Przy ustalaniu wysokości świadczenia należy uwzględnić zwaloryzowaną wartość składek, a także zastosować model waloryzacji oparty na porównaniu przeciętnych zarobków z lat 1975–1976 z zarobkami aktualnymi. Przy waloryzacji świadczenia pośmiertnego według kryterium opartego na porównaniu średnich wynagrodzeń w latach 1975 i 1976 ze średnim wynagrodzeniem netto w 1 kwartale 2022 r., zwaloryzowana kwota świadczenia pośmiertnego należnego uposażonym wynosi 1.312.199,46 zł, zaś kwota należna powodowi wynosi 656.099,73 zł. Po uwzględnieniu ryzyka spadku wartości siły nabywczej pieniądza, zgodnie z art. 358 ^{( 1)} § 3 k.c., po stronie pozwanego w 60%, a po stronie powoda
w 40%, oraz kwoty wypłaconej powodowi przez pozwanego w wysokości 3.088,14 zł, do dopłaty na rzecz powoda pozostaje suma 390.572 zł.

W piśmie procesowym z dnia 20 marca 2023 r. powód cofnął pozew bez zrzeczenia się roszczenia w części co do kwoty 308.181 zł i wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 82.391 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wyrokowania do dnia zapłaty. Powód wyjaśnił, że ogranicza swoje roszczenie, rezygnując z dochodzenia podwyższonych wskaźników procentowych wynikających z aneksów do polisy renty odroczonej, ustalonych w pismach z 8 listopada 1982 r. i z 2 grudnia 1983 r. które dokonywały zmiany wskaźnika procentowego, o jaki corocznie umownie podwyższana była wysokość świadczenia pośmiertnego (wskaźnik ten wynosił 11,5 % corocznego wzrostu świadczenia pośmiertnego, zamiast pierwotnych 2% corocznego wzrostu). Jednocześnie powód wniósł o obciążenie pozwanego ryzykiem inflacji w 65%, a powoda w 35%.

W związku z częściowym cofnięciem pozwu postanowieniem z dnia 12 stycznia
2024 r. Sąd umorzył postępowanie w części co do kwoty 308.181 zł .

W piśmie procesowym z dnia 9 lipca 2024 r. powód rozszerzył powództwo w ten sposób, że zamiast dochodzonej uprzednio kwoty 82.391 zł wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty kwoty 99.124 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku. Powód wskazał, że waloryzacji podlegają kwoty:
1) 127.680 starych złotych – z tytułu składki 60.000 zł wpłaconej w 1975 r., powiększonej
o 40% (coroczne zwiększanie składki o 2% w latach 1976-1995) i następnie o 52% (coroczne zwiększanie składki o 2% w latach 1995-2021), 2) 89.148 starych złotych – z tytułu sumy składek 42.500 zł wpłaconych w 1976 r., powiększonej o 38% (coroczne zwiększanie składki o 2% w latach 1977-1995) i następnie o 52% (coroczne zwiększanie składki o 2% w latach 1995-2021). Według powoda, ciężar ryzyka inflacyjnego pomiędzy stronami należy ustalić na poziomie 65% pozwany i 35% powód. Waloryzacji należy dokonać w odniesieniu do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia netto z I kwartału 2024 r., które wynosi 5.883,65 zł. Przy tych założeniach suma zwaloryzowanych składek z roku 1975 r. i 1976 r. wynosi 314.498,73 zł, w tym przypadających na powoda 157.249,36 zł (1/2), zaś po rozłożeniu ryzyka inflacji (65% pozwany, 35% powód) oraz odjęciu kwoty wypłaconej już przez pozwanego w 2021 r. (3.088,14 zł), należne powodowi świadczenie wynosi 99.123,94 zł.

(...) Zakład (...) na (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.
w odpowiedzi na pozew i w piśmie procesowym z dnia 1 sierpnia 2024 r., stanowiącym odpowiedź na rozszerzenie powództwa, wniósł o oddalenie powództwa całości.

Pozwany zakwestionował wyliczenia powoda i wskazał, że powód błędnie przyjął do wyliczeń przeciętne miesięczne wynagrodzenie netto z I kwartału 2024 r. w sytuacji, gdy umowa została zakończona 2021 r. na skutek śmierci ubezpieczonej. Ponadto wyliczenia przedstawione przez powoda prowadzą do podwójnej waloryzacji – powód stosuje wskaźniki waloryzacyjne przewidziane w umowie i jednocześnie dokonuje waloryzacji w odniesieniu do zmiany przeciętnego wynagrodzenia. Dodatkowo umowna klauzula waloryzacyjna, na którą powołuje się powód, utraciła moc obowiązującą na mocy zawartych ugód z ubezpieczającą – w tym ugody z 1995 r. Niezasadny jest postulowany przez powoda podział ryzyka inflacyjnego w stosunku 65% po stronie pozwanego do 35% po stronie powoda. Pozwany ani jako poprzednik prawny nie mieli możliwości – jak to ma miejsce obecnie – dokonywania inwestycji kapitałowych i obrotu środkami pieniężnymi z tytułu wpłaconych składek, wobec czego podział ryzyka inflacyjnego powinien być równy. Według pozwanego, błędne jest prowadzenie wyliczeń w starych złotych i przejście na nowe złote po denominacji złotego na mocy ustawy z 7 lipca 1994 r. Łączna wartość składek wyniosła 102.500 starych złotych, co odpowiada 10,25 zł po denominacji. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne wynosiło
w 1975 r. 3.913 zł, a w 1976 r. 4.281 zł. Zatem wpłacona składka wynosiła łącznie 2526,11% przeciętnego wynagrodzenia. Przeciętne wynagrodzenie netto w 2021 r. wynosiło natomiast 4.080,02 zł. Łączna wysokość zwaloryzowanej składki wynosi zatem maksymalnie 51.532,88 zł, przy podziale ryzyka inflacji po połowie na każdą ze stron. Powód jest jedną z osób uprawnionych do świadczenia pośmiertnego, po podziale powyższej kwoty na pół oraz po odliczeniu wypłaconej już powodowi kwoty 3.088,14 zł, kwota należna powodowi wynosi 22.679 zł.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Państwowy Zakład (...) w dniu 28 października 1975 r. objął Z. L. (ubezpieczającą, ubezpieczoną) ubezpieczeniem renty odroczonej, według taryfy XII,
z umówionym wiekiem 55 lat. Jako uposażeni zostali wskazani w polisie ubezpieczenia synowie ubezpieczonej J. L. i K. L.. Zgodnie z warunkami ubezpieczenia, przy ubezpieczeniu rent oszczędnościowych na starość ze zwrotem składek (taryfa XII) (...) wypłaca następujące świadczenia: 1) ubezpieczonemu – miesięczną dożywotnią rentę płatną od dnia, w którym ubezpieczony osiągnie umówiony wiek; renta zakupiona w danym roku kalendarzowym w okresie odroczenia jej płatności zwiększa się od następnego roku corocznie o 2%; obliczona w ten sposób renta, od następnego roku kalendarzowego, po roku, w którym nastąpił początek jej płatności, zwiększa się również corocznie o 2%; 2) uposażonemu: a) jeżeli zgon ubezpieczonego nastąpi przed początkiem płatności renty – jednorazowe świadczenie w wysokości wpłaconych składek; świadczenie to od następnego roku kalendarzowego po wpłaceniu każdorazowej składki, zwiększa się corocznie o 2%, b) jeżeli zgon ubezpieczonego nastąpi w okresie wypłacania mu renty – jednorazowe świadczenie w wysokości wpłaconych składek; świadczenie to, od następnego roku kalendarzowego po wpłaceniu każdorazowej składki, zwiększa się corocznie o 2%; obliczone w ten sposób świadczenie na dzień płatności renty, od następnego roku kalendarzowego, zwiększa się również corocznie o 2%. Początek płatności renty ustalono
na 1 maja 1995 r. W związku z powyższą umową Z. L. wpłaciła na rzecz (...) tytułem składek: w dniu 28 października 1975 r. 60.000 zł, w dniu 20 stycznia 1976 r. 2.500 zł, w dniu 3 listopada 1976 r. 40.000 zł ( książeczka rentowa – polisa nr (...)
z 28.10.1975 r. – k. 21-31; Ogólne warunki ubezpieczenia rent odroczonych – k. 32-34, pokwitowania wpłat – k. 37).

W dniu 1 lutego 1982 r. Państwowy Zakład (...) dokonał rewaloryzacji
o 20%, z ważnością od 1 lutego 1982 r., rent odroczonych zakupionych w (...). W związku
z tym renta Z. L. według stanu na 21 grudnia 1981 r. w wysokości 1.242,87 zł uległa zwiększeniu o 248.57 zł, zaś świadczenie pośmiertne o 30.400 zł (pismo (...)
z 02.12.1982 r. – k. 36).

(...) pismem z 8 listopada 1982 r. poinformował Z. L., że w związku
z podwyższeniem (...) oprocentowania lokat rezerw technicznych ubezpieczeń osobowych, począwszy od 1 stycznia 1982 r. zakupione raty renty oraz świadczenie pośmiertne
w wysokości opłaconych i nie wycofanych składek od dnia początku płatności renty, wzrastają co roku o 11,5%, zamiast jak dotychczas o 2% (pismo (...) z 08.11.1982 r. – k. 35).

W dniu 20 kwietnia 1995 r. przedmiotowe ubezpieczenie renty odroczonej wg taryfy XII, zawarte przez Z. L. z (...), zostało zmienione na rentę natychmiast płatną
o nr (...) według taryfy XVIII, które przewidywało wypłatę dożywotniej renty
w wysokości 5,00 zł miesięcznie od dnia 1 maja 1995 r. ( książeczka rentowa – k. 24).

Następcą prawnym Państwowego Zakładu (...) jest (...) Zakład (...) na (...) S.A. ( fakt bezsporny).

Z. L. pismem z 25 kwietnia 1995 r. skierowanym do (...) Zakładu (...) na (...) S.A., wniosła o podwyższenie wysokości renty według polisy ubezpieczeniowej z dnia 28 października 1975 r. Na mocy ugody z dnia 26 maja 1995 r., na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. z dniem 1 maja 1995 r. nastąpiło podwyższenie renty Z. L. płatnej na podstawie umowy z dnia 28 października 1975 r. z kwoty 5,00 zł miesięcznie do kwoty 80,00 zł miesięcznie. W ugodzie postanowiono, że na mocy tej ugody traci moc klauzula waloryzacyjna zawarta w umowie z dnia 20 kwietnia 1995 r. i renta
w wysokości ustalonej ugodą nie będzie waloryzowana co roku według wskaźników ustalonych przez (...) S.A. dla pozostałych rent, jednakże (...) S.A. będzie dokonywał corocznie operacji matematycznych polegających na podwyższaniu kwoty renty
z umowy sprzed zawarcia ugody według wskaźników ustalonych przez (...) S.A. (stosownie do dochodów uzyskiwanych z lokat składek). Kiedy kwota renty osiągnie poziom ustalony przedmiotową ugodą – renta będzie podlegała corocznej waloryzacji na zasadach powszechnie przyjętych w (...) S.A (pismo Z. L. z 25.04.1995 r. – k. 51, pismo pozwanego z 15.05.1995 r. – k. 52, ugoda z dnia 26.05.1995 r. – k. 53).

Z. L. wnosiła również do sądu przeciwko (...) Zakładowi (...) na (...) S.A. pozwy o podwyższenie wysokości renty. W ugodzie sądowej
z dnia 29 października 1997 r., zawartej pomiędzy Z. L. a (...) Zakładem (...) na (...) S.A. w sprawie sygn. akt I C 1444/97 Sądu Rejonowego
w B., strony uzgodniły, że (...) Zakład (...) na (...) S.A. będzie płacić Z. L. rentę w kwocie 150 zł miesięcznie począwszy od 1 października
1997 r. (pozew z 15.07.1995 r. – k. 54-54v., pozew z 15.06.1997 r. – k. 57-57v., protokół rozprawy z 29.10.1997 r. w sprawie sygn. akt I C 1444/97 Sądu Rejonowego w Bydgoszczy – k. 59-59v.).

Z. L. i (...) Zakład (...) na (...) S.A. zawierali również kolejne ugody sądowe, na mocy których dokonywano podwyższenia renty przysługującej Z. L. na podstawie umowy z dnia 28 października 1997 r. Na mocy ugody z dnia
7 lipca 2000 r., z dniem 1 czerwca 2000 r. renta została podwyższona z kwoty 150 zł miesięcznie do kwoty 190 zł miesięcznie. Na mocy ugody z dnia 30 maja 2005 r., z dniem
1 czerwca 2005 r. renta została podwyższona z kwoty 190 zł miesięcznie do kwoty 250 zł miesięcznie. Na mocy ugody z dnia 7 stycznia 2011 r., z dniem 1 stycznia 2011 r. renta została podwyższona do kwoty 513 zł miesięcznie. Na mocy ugody z dnia 4 sierpnia 2021 r., z dniem 1 września 2021 r. renta została podwyższona z kwoty 513 zł miesięcznie do kwoty 688 zł miesięcznie (ugoda z dnia 07.07.2000 r. – k. 63, ugoda z dnia 30.05.2005 r. – na płycie CD – k. 178, ugoda z dnia z dnia 07.01.2011 r. na płycie CD – k. 178, ugoda z dnia 04.08.2021 r. – k. 65).

Z. L. w ostatnich latach życia poważnie chorowała. Cierpiała na liczne schorzenia przewlekłe, (...) Ze względu na znaczne ograniczenia zdrowotne wymagała stałej opieki i wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Opiekę na Z. L. sprawował wówczas jej mąż oraz syn J. L., który przyjeżdżał do jej domu, udzielając pomocy w codziennych czynnościach, w tym
w czynnościach higienicznych. J. L. choruje (...) (orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z 06.08.2021 r. – k. 72-72v., orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z 20.09.2021 r. – k. 73, dokumentacja medyczna Z. L. – k. 74-112v., dokumentacja medyczna J. L. – k. 120-122v., przesłuchanie powoda J. L. – k. 231v.).

(...) na (...) S.A. wypłacało Z. L. świadczenie rentowe od maja 1995 r. aż do śmierci Z. L. w dniu 18 grudnia 2021 r. (odpis skrócony aktu zgonu Z. L. – na płycie CD – k. 178).

J. L. pismem z 28 grudnia 2021 r. wystąpił do (...) Zakładu (...) na (...) S.A. o wypłatę świadczenia pośmiertnego z polisy renty odroczonej,
w związku ze śmiercią Z. L. (pismo powoda z 28.12.2021 r. – k. 38).

(...) Zakład (...) na (...) S.A. pismem z 30 grudnia 2021 r. przyznał J. L. świadczenie pośmiertne z tytułu śmierci Z. L., w kwocie 3.088,14 zł, tj. w wysokości 50% kwoty świadczenia pośmiertnego, wynoszącej 6.176,28 zł, która przysługuje dwójce uposażonych ( pismo pozwanego z 30.12.2021 r. – k. 34).

W wiadomości przesłanej w dniu 11 stycznia 2022 r. za pomocą poczty elektronicznej J. L. złożył reklamację w związku z przyznanym świadczeniem pośmiertnym, wskazując, że wysokość świadczenia jest zbyt niska w stosunku do wpłaconych składek (wiadomość e-mail z 11.01.2022 r. – k 40).

W odpowiedzi na reklamację, (...) Zakład (...) na (...) S.A.
w piśmie z dnia 8 lutego 2022 r. poinformował powoda, że nie może podwyższyć świadczenia pośmiertnego, które zostało wypłacone w dniu 30 grudnia 2021 r., a także przedstawił sposób wyliczenia przyznanego powodowi świadczenia pośmiertnego ( pismo pozwanego z 08.02.2022 r. – k. 41-41v.).

Pełnomocnik J. L. w piśmie z dnia 2 czerwca 2022 r. wniósł zastrzeżenia co do sposobu wyliczenia świadczenia pośmiertnego na rzecz J. L. oraz wezwał (...) Zakład (...) na (...) S.A. do zapłaty na rzecz powoda tytułem zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego kwoty 390.571,69 zł,
w terminie 14 dni od daty doręczenia pisma. Pismo powyższe zostało doręczone pozwanemu 6 czerwca 2022 r. (pismo powoda z 02.06.2022 r. – k. 42-46, potwierdzenie odbioru pisma – k. 47– 48).

(...) S.A. pismem z 14 czerwca 2022 r. poinformował pełnomocnika powoda, że nie może podwyższyć świadczenia pośmiertnego i wypłacić wnioskowanej przez powoda kwoty tj. 390 571,69 zł (pismo pozwanego z 14.06.2022 r. –
k. 49-49v.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów.

Sąd uznał za wiarygodne obiektywne dowody z wymienionych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania.

Sąd dał w całości wiarę zeznaniom powoda J. L., ponieważ korespondowały one z dowodami z dokumentów, składając się wraz z nimi na logiczną całość tworzącą opisany wyżej stan faktyczny sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

W sprawie niniejszej poza sporem pozostawało, że powodowi, jako uposażonemu
w umowie ubezpieczenia renty odroczonej z dnia 28 października 1975 r., zawartej przez Z. L. z poprzednikiem prawnym pozwanego zakładu ubezpieczeń, przysługiwało
w związku śmierci ubezpieczonej jednorazowe świadczenie w wysokości wpłaconych składek (tzw. świadczenie pośmiertne). Świadczenie to zostało ustalone przez pozwanego i wypłacone powodowi w kwocie 3.088,14. Z wysokością tego świadczenia powód się nie zgodził, żądając jego waloryzacji ze względu na spadek siły nabywczej pieniądza.

Do oceny żądania powoda znajdzie zastosowanie art. 358 ¹ § 3 k.c., który stanowi, że
w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby było ustalone w orzeczeniu lub
w umowie. Powyższy przepis ma zastosowanie jedynie do zobowiązań, które od początku miały charakter zobowiązań pieniężnych. Przedmiotowe świadczenie pośmiertne ma charakter pieniężny, wobec czego podlega waloryzacji na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. ( por. orz. SN z 10.04.1992 r., III CZP 126/91).

Przesłanką dokonania waloryzacji sądowej jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Faktem powszechnie znanym – a zatem nie wymagającym dowodu w myśl art. 228 § 2 k.p.c. – jest, że od lat 70., w których nastąpiło wpłacenie składek ubezpieczeniowych w związku z zawarciem przedmiotowej umowy renty odroczonej, nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza na skutek inflacji, a zwłaszcza zjawiska tzw. „hiperinflacji” na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Wobec tego istnieją przesłanki do dokonania waloryzacji sądowej należnego powodowi świadczenia pośmiertnego, odpowiadającego sumie wpłaconych składek, na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. Przepis ten nie zawiera wytycznych odnośnie mierników dokonywanej przez sąd waloryzacji. Zgodnie z kierunkowymi dyrektywami wskazanymi w powołanym przepisie, sąd dokonując wyboru sposobu waloryzacji powinien natomiast rozważyć interesy obu stron przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego.

W ocenie Sądu, w rozpatrywanej sprawie waloryzacji należy dokonać w oparciu
o przeciętne miesięczne wynagrodzenie (zgodnie z żądaniem powoda), którego zmiana najlepiej oddawać będzie spadek siły nabywczej pieniądza w rozważanym okresie. Takie kryterium pozwoli na obiektywne ustalenie, jaka jest obecnie realna wartość składek, wpłaconych w związku z przedmiotową umową ubezpieczenia w latach 1975 – 1976,
w odniesieniu do wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w tamtym czasie oraz w czasie dokonywania waloryzacji ( por. orz. SN z 28.10.1998 r., II CKN 19/98). Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż obecnie wynagrodzenie miesięczne pracowników zawiera składniki, których nie zawierało wynagrodzenie pracowników w dacie wpłat składek ubezpieczeniowych. Z tego względu dla prawidłowego dokonania mechanizmu waloryzacji konieczne jest pomniejszenie przeciętnego wynagrodzenia z chwili obecnej o zaliczkę na podatek dochodowy i tzw. „ubruttowienie” płac dokonane w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych z 1999 r. oraz porównanie waloryzowanej kwoty z tzw. wynagrodzeniem „netto” (bez składek na ubezpieczenie społeczne i składki na ubezpieczenie zdrowotne i podatek dochodowy). Wskazane wyżej składniki wynagrodzenia należy traktować bowiem jako sztuczne powiększenie wynagrodzenia, gdyż w rzeczywistości pracownicy dysponują wynagrodzeniem pomniejszonym o te kwoty.

Podkreślić trzeba, że powód niezasadnie domagał się waloryzacji składek powiększonych o coroczne kwoty odpowiadające określonemu procentowi wartości tych składek, od roku następującego po wpłaceniu składek aż do roku 1995. Ubezpieczająca, poza wpłatami z 1975 r. i 1976 r., nie wpłacała bowiem żadnych dalszych składek ubezpieczeniowych w związku z przedmiotową umową ubezpieczenia. Przewidziane
w umowie rozwiązanie corocznego zwiększania o 2% wysokości wpłaconych składek w celu ustalenia wysokości jednorazowego świadczenia, stanowiło umowny mechanizm waloryzacyjny. Przyjęta przez powoda metodologia waloryzacji, polegająca na doliczeniu do wpłaconych faktycznie składek kwot odpowiadających ich procentowemu zwiększeniu o 2% rocznie do 1995 r., a następnie zastosowaniu ustawowej waloryzacji także do tej powiększonej kwoty, jest błędna. Jej zastosowanie prowadziłoby do podwójnej waloryzacji (umownej i ustawowej) tego samego świadczenia (składek ubezpieczeniowych), a nadto do waloryzacji ustawowej kwot wyliczonych w oparciu o waloryzację umowną składek. Taka kumulacja mechanizmów przeliczeniowych, umownego i ustawowego, nie znajduje oparcia na gruncie zawartej umowy ubezpieczenia ani nie znajduje uzasadnienia na gruncie art. 358 ¹
§ 3 k.c.

Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., sąd wydając wyrok bierze pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Ponadto wyrok sądowy wydany w następstwie zgłoszenia żądania waloryzacji sądowej ma charakter konstytutywny, a więc na nowo kształtuje stosunki stron od daty jego wydania. Oznacza to, że ustaleń w zakresie zmiany siły nabywczej pieniądza oraz waloryzacji świadczenia dokonuje się nie na datę śmierci ubezpieczonego, jak postulował pozwany, lecz (co do zasady) na datę rozstrzygania żądania
o waloryzację. W sprawie niniejszej powód, żądając waloryzacji powołał się ostatecznie na wskaźnik waloryzacyjny w postaci przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z I kwartału 2024 r., wobec czego ten wskaźnik należało przyjąć przy obliczaniu wysokości zwaloryzowanego świadczenia.

Wychodząc z powyższych założeń, Sąd dokonał waloryzacji dochodzonego świadczenia w następujący sposób:

1.  Składka wpłacona na poczet spornej umowy ubezpieczenia w 1975 r. wynosiła 60.000 zł. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 1975 r. wynosiło 3.913 zł, zatem wpłacona składka stanowiła równowartość 1.533,35% ówczesnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

2.  Składka wpłacona na poczet spornej umowy ubezpieczenia w 1976 r. wynosiła łącznie 42.500 zł. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 1976 r. wynosiło 4.281 zł, zatem wpłacona składka stanowiła równowartość 992,76% ówczesnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

3.  Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w I kwartale 2024 r. wynosiło 8.147,38 zł brutto
(M.P. z 2024 r., poz. 358). W celu ustalenia wysokości wynagrodzenia netto z 2024 r., powyższą kwotę wynagrodzenia brutto należy pomniejszyć o: a) składki pracownika na ubezpieczenia społeczne (ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe)
w wysokości 1.117 zł (13,71%), b) składkę na ubezpieczenie zdrowotne
w wysokości 632,73 zł (9% podstawy wymiaru), c) podatek dochodowy w wysokości 514 zł (12%, przy uwzględnieniu wolnej od podatku kwoty 30.000 zł). W związku
z tym przeciętne miesięczne wynagrodzenie „netto” z I kwartału 2024 r. wynosiło 5.883,65 zł.

4.  W celu dokonania waloryzacji składki z 1975 r. powyższą kwotę wynagrodzenia netto z I kwartału 2024 r. pomnożono przez ustalony wskaźnik waloryzacyjny 1.533,35%, w wyniku czego uzyskano zwaloryzowaną składkę w wysokości 90.216,96 zł.

5.  W celu dokonania waloryzacji składki z 1976 r. powyższą kwotę wynagrodzenia netto z I kwartału 2024 r. pomnożono przez ustalony wskaźnik waloryzacyjny 992,76%,
w wyniku czego uzyskano zwaloryzowaną składkę w wysokości 58.410,52 zł.

6.  Suma zwaloryzowanych składek wpłaconych na poczet spornej umowy ubezpieczenia (w 1975 r. i w 1976 r.) wynosi 148.628,78 zł.

Wskazana wyżej suma 148.628,78 zł stanowiłaby wysokość pełnej waloryzacji wpłaconych składki ubezpieczeniowych. Sumę tę należy traktować jako punkt wyjścia do ustalenia nowej treści przedmiotowego zobowiązania (wysokości świadczenia), po rozważeniu interesów obydwu stron i z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego – zgodnie z art. 358 ¹ § 3 k.c. Sytuacja, w której tylko strona pozwana byłaby obciążona spadkiem siły nabywczej pieniądza pozostawałby bowiem w sprzeczności z dyrektywami
z art. 358 ¹ § 3 k.c. Celem zawarcia umowy ubezpieczenia renty odroczonej oraz wpłacenia
w związku z tą umową składek ubezpieczeniowych było zapewnienie ubezpieczonemu długoterminowego zabezpieczenia finansowego na wypadek osiągnięcia określonego wieku (renty) oraz zapewnienie uposażonemu w razie śmierci osoby ubezpieczonej przysporzenia majątkowego w postaci tzw. świadczenia pośmiertnego. Umowy tego rodzaju, zawierane powszechnie w latach 70. i 80. XX wieku, miały charakter oszczędnościowo-ochronny. Polegały na systematycznym opłacaniu składek, które po osiągnięciu przez ubezpieczonego ustalonego wieku miały stanowić podstawę do wypłaty renty – początkowo w formie renty odroczonej, a następnie często przekształcanej w rentę natychmiastową. Równocześnie umowy przewidywały obowiązek wypłaty jednorazowego świadczenia pośmiertnego na rzecz osoby uposażonej w wysokości odpowiadającej sumie wpłaconych składek. Funkcją tego rodzaju świadczenia było zapewnienie ochrony finansowej osobie bliskiej ubezpieczonemu, najczęściej członkowi rodziny, w razie jego śmierci.

W ocenie Sądu sam fakt, że stroną pozwaną jest osoba prawna a powodem osoba fizyczna, nie może powodować uprzywilejowania osoby fizycznej przy orzekaniu
o waloryzacji świadczenia. Sąd nie znalazł uzasadnionych podstaw do przyjęcia, żeby pozwany zakład ubezpieczeń miał ponosić skutki spadku siły nabywczej pieniądza
w większym zakresie niż powód. W analizowanym stosunku prawnym pozwany nie zajmował pozycji silniejszej ani uprzywilejowanej względem ubezpieczonego czy uposażonego. Należy mieć przy tym na względzie, iż w latach 70. i 80. ubiegłego wieku Państwowy Zakład (...) (poprzednik prawny pozwanego) nie miał możliwości inwestowania składek w sposób przynoszący korzyści finansowe, z uwagi na brak dostępnych instrumentów finansowych umożliwiających takie operacje (nie istniał wówczas rynek finansowy pozwalający na inwestycyjne lokowanie środków). Z drugiej, wpłacający składki na ubezpieczenie nie miał mieć żadnego wpływu na sposób dysponowania wpłacanymi na rzeczy ubezpieczyciela środkami. Powód nie wykazał przy tym, aby istniały szczególne okoliczności, związane np. z jego sytuacją majątkową czy życiową, które by przemawiały za obciążeniem pozwanego skutkami spadku siły nabywczej pieniądza w większym zakresie niż powoda. Z powyższych względów, kierując się klauzulą generalną w postaci interesów stron, przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego, Sąd uznał, że skutkami istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza należy obciążyć obie strony w częściach równych ( por. orz. SN
z 28.10.1998 r., II CKN 19/98; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 03.06.2015 r.,
I ACa 141/15). Żadna ze stron nie ponosi winy za zaistniałą sytuację wynikającą
z negatywnych zjawisk ekonomicznych. Zatem obciążenie skutkami inflacji obydwu stron po połowie będzie najbardziej zgodne z „poczuciem sprawiedliwości”, które często stanowi podstawę ocen postaw i zjawisk w społeczeństwie. Mechanizm waloryzacji nie ma bowiem służyć zagwarantowaniu uzyskania przez którąkolwiek ze stron przedmiotowego stosunku zobowiązaniowego materialnych korzyści, lecz ma zapewnić, aby wpłacone przez ubezpieczającego składki nie były źródłem niezawinionej straty dla jednej bądź drugiej strony.

Z opisanych przyczyn, ustaloną sumę tzw. pełnej waloryzacji w wysokości 148.628,78 zł Sąd podzielił na połowę, a uzyskana w wyniku tego kwota 74.313,74 zł stanowi należne uposażonym zwaloryzowane świadczenie pośmiertne, odpowiadające sumie wpłaconych składek. Zważywszy jednak, że powód jest jednym z dwóch uposażonych, przysługuje mu połowa tej kwoty, czyli 37.156,87 zł. Jako że pozwany wypłacił już powodowi tytułem jednorazowego świadczenia 3.088,14 zł, do dopłaty na rzecz powoda pozostaje kwota 34.068,74 zł .

Jeśli chodzi o odsetki za opóźnienie w zapłacie powyższej sumy, trzeba mieć na uwadze, że w sytuacji, gdy zgodnie z art. art. 358 ¹ § 3 k.c. sąd dokonuje oznaczenia wysokości świadczenia należnego stronie umowy, staje się ono wymagalne dopiero z chwilą wydania prawomocnego orzeczenia w tym zakresie. Orzeczenie sądu ma w tej sytuacji charakter prawokształtujący (konstytutywny). Dlatego odsetki za opóźnienie w zapłacie powyższej kwoty, zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c., należało przyznać powodowi od dnia uprawomocnienia się wyroku zasadzającego świadczenie.

Roszczenie powoda o zapłatę zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego nie jest przedawnione. Termin przedawnienia roszczenia o podwyższenie tego świadczenia na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. i o zapłatę takiego podwyższonego świadczenia rozpoczął bieg od daty śmierci ubezpieczonej Z. L., czyli od 18 grudnia 2021 r., gdyż w tej dopiero dacie zaktualizował się obowiązek wypłaty jednorazowego świadczenia pośmiertnego. Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech (art. 819 § 1 k.c.). Powód złożył pozew w dniu 5 sierpnia 2022 r. Czynność ta przerwała bieg przedawnienia, zgodnie z art. 123 § 1 pkt. 1 k.c. Oznacza ta, że nie nastąpiło przedawnienie dochodzonego przez powoda roszczenia.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd w pkt. I sentencji zasądził od pozwanego na rzecz powoda wskazaną wyżej kwotę wraz z odsetkami, zaś w pkt. II sentencji wyroku oddalił powództwo w pozostałej części.

Orzekając o kosztach postępowania w pkt. III sentencji wyroku, Sąd na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. stosunkowo rozdzielił je pomiędzy stronami, odpowiednio do wyniku sprawy.
Z dochodzonej kwoty 99.124 zł, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 34.068,73 zł, zatem powód wygrał sprawę w 34%, a przegrał w 66%. Strony powinny zatem ponieść koszty procesu w następujących udziałach: powód w 66%, pozwany w 34%. Koszty powoda w niniejszej sprawie wyniosły 10.374 zł, na co składają się opłata sądowa od pozwu w wysokości 4.120 zł, opłata skarbowa od pisma rozszerzającego powództwo w wysokości 837 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł
i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w stawce 5.400 zł, ustalonej na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r., poz. 1935). Koszty pozwanego wyniosły 5.417 zł, na co składają się opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w stawce 5.400 zł, ustalonej analogicznie jak w przypadku powoda. Suma kosztów obydwu stron wyniosła zatem 15.791 zł. Powód, stosownie do wyniku sprawy, powinien pokryć koszty procesu
w wysokości 10.422,06 zł (66% z 15.791 zł), a poniósł koszty w wysokości 10.374 zł. Wobec tego powód powinien zwrócić pozwanemu część poniesionych przez pozwanego kosztów procesu w kwocie 48,06 zł (10.422,06 zł minus 10.374 zł).