Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Królikowski

Protokolant: stażysta Aleksandra Sieńczewska

po rozpoznaniu w dniu 21 stycznia 2025 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa T. K. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Rozwoju i Technologii

o odszkodowanie

I.  zasądza od Skarbu Państwa – Ministra Rozwoju i Technologii na rzecz T. K. (1) kwotę 412.008,58 zł (czterysta dwanaście tysięcy osiem złotych i pięćdziesiąt osiem groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 marca 2023 r. do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  ustala, że powódka ponosi koszty procesu w 86% zaś pozwany w 14% pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się niniejszego wyroku.

sędzia Piotr Królikowski

Sygn. akt I C 23/17

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 21 lutego 2025 r.

Pozwem z dnia 31 grudnia 2016 roku skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa -Ministerstwu Rozwoju Gospodarki powódka T. K. (1) domagała się zasądzenia od pozwanego kwoty 3.000.000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem naprawienia szkody poniesionej na skutek wydania nieważnej decyzji administracyjnej z rażącym naruszeniem prawa – orzeczenia Nr (...)Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 14 grudnia 1950 roku o przejęciu na własność państwa przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul (...) oraz orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 28 sierpnia 1958 roku zatwierdzającego protokół zdawczo – odbiorczy ustalający składniki majątkowe przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul (...) (dalej jako „Przedsiębiorstwo” lub Przedsiębiorstwo (...)) przechodzącego na własność Skarbu Państwa. Powódka wskazała, że na skutek ww. decyzji przedsiębiorstwo zostało pozbawione wszelkiego majątku. Nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 27 września 1950 roku stwierdził Minister Gospodarki decyzją z dnia 3 kwietnia 2014 roku. Powód wskazał, że wskutek wydania powyższych sprzecznych z prawem decyzji powódce należy się odszkodowanie za utracone mienie oraz z tytułu braku możności korzystania i czerpania zeń korzyści. (k. 2 – 8)

W odpowiedzi na pozew z dnia 14 marca 2017 roku pozwany Skarb Państwa – Minister Rozwoju wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Zakwestionował legitymację czynną powódki, wskazując iż przysługuje ona spółce prowadzącej przedsiębiorstwo, wskazał, iż nieruchomość nie została znacjonalizowana wskutek wydania wskazanych w pozwie decyzji lecz na podstawie art. 1 dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) Warszawy, co wynika wprost z decyzji z 3 kwietnia 2014 r., zakwestionował też możliwość wyrównania powódce utraconych przez nią korzyści. (k. 131 – 140)

W ostatecznie sprecyzowanym żądaniu w piśmie z dnia 11 września 2017 roku powódka wskazała, że na dochodzoną kwotę 3.000.000 złotych składały się: 1.000.000 zł tytułem wartości znacjonalizowanego przedsiębiorstwa obejmującego jego majątek nieruchomy; 1.000.000 zł tytułem utraty składników przedsiębiorstwa obejmującego jego składniki ruchome, zapasy, produkcję w toku, oraz utraty wartości niematerialnych przedsiębiorstwa, znajomości metod produkcji, jego marki; 1.000.000 zł tytułem utraconych korzyści jakie mogłoby przynieść utracone przedsiębiorstwo gdyby nie zostało znacjonalizowane. (k. 170)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Pierwotnym właścicielem przedsiębiorstwa (...) był W. M. (1), który umową z 27 sierpnia 1946 r. sprzedał połowę przedsiębiorstwa (...). W dniu 21 stycznia 1950 r. W. M. (1) i M. M. (2) zawarli umowę spółki jawnej celem prowadzenia przedsiębiorstwa pod firmą „(...) W. M.i M. M. z siedzibą przy ul (...)” (dalej jako „Spółka”). Dla przedmiotowej spółki był prowadzony rejestr handlowy (...), została ona z niego wykreślona postanowieniem z 11 kwietnia 1961 r. przez Sąd Powiatowy dla W. P. w W.. Przedsiębiorstwo prowadziło działalność na posesji o nr (...) w W. o powierzchni 995,4 m ^{( 2)} na której posadowiony był budynek produkcyjny, garaż i parterowy budynek mieszkalny. Jej pierwotną właścicielką była Z. D., , która zbyła ją na rzecz M. M. (2).

( dowód: decyzja Ministra Gospodarki z 3 kwietnia 2014 r. z uzasadnieniem k. 18 – 36, protokół k. 38, zgłoszenie k. 70 – 71, umowa spółki jawnej k. 72 – 75, postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie k. 76 – 78, postanowienie z 11 kwietnia 1961 r. k. 89, zaświadczenie z 24 października 2013 r. k. 91, zaświadczenie z 14 grudnia 2009 r. k. 92, notatka służbowa z 20 sierpnia 1986 r. k. 93, wypis z repertorium k. 96 – 98, odpis z rejestru handlowego k. 516 - 518)

M. M. (4) z domu G. czterokrotnie w ciągu życia wychodziła za mąż, po wyjściu za mąż za S. G. w dniu 25 czerwca 1959 r. zmieniła nazwisko na G. i pod takim nazwiskiem zmarła 22 listopada 1984 r. Spadek po niej odziedziczyły jej dzieci: Z. M. i J. T.. Powódka T. K. (1) odziedziczyła 1/3 spadku po J. T. zmarłym 12 kwietnia 1992 r.

( dowód: odpis skrócony aktu zgonu k. 114, odpis skrócony aktu małżeństwa k.115, postanowienie z 22 listopada 1991 r. k. 100, postanowienie z 30 listopada 1992 r. k. 102)

Z dniem 6 listopada 1950 r. „Fabryka (...) W. M. (1) i M. M. z siedzibą przy ul (...)” została przejęta pod zarząd państwowy. Orzeczeniem Nr (...)Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 14 grudnia 1950 roku o Skarb Państwa przejął na własność przedsiębiorstwo – (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul (...) i z dniem 1 stycznia 1951 r. weszła w skład (...)Zakładów (...) z siedzibą w W. przy ul (...).

( dowód: wydruk orzeczenia z Monitora Polskiego nr (...) z 20 stycznia 191 r., poz. 53 l.p. 9 k. 55 – 56, pismo z dnia 16 czerwca 1952 r. k. - 83).

W dniu 10 lipca 1951 r. roku został sporządzony protokół zdawczo – odbiorczy z przejęcia przedsiębiorstwa przez Zjednoczenie (...). Protokół zdawczo-odbiorczy został zatwierdzony Orzeczeniem Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 28 sierpnia 1958 r. W dacie sporządzania protokołu Przedsiębiorstwo miało zobowiązania z tytułu podatku obrotowego przechodzące na Skarb Państwa w kwocie 29397,63 zł.

( dowód: protokół zdawczo – odbiorczy k. 513 – 515, 520 - 535 i 38 – 53, decyzja z 3 kwietnia 2014 r. wraz z uzasadnieniem k. 18 – 36, orzeczenie Ministra Przemysłu Lekkiego z 28 sierpnia 1958 r. k. 512).

Decyzją z dnia 3 kwietnia 2014 roku DP-I-461-32-11-BJ/14 Minister Gospodarki po rozpatrzeniu wniosku z 23 czerwca 2011 r. stwierdził nieważność zarządzenia Ministra Przemysłu Lekkiego z 27 września 1950 r. o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul. (...) (hip. (...)). W tej samej decyzji Minister Gospodarki stwierdził, iż orzeczenie Ministra Przemysłu Lekkiego nr (...) z dnia 14 grudnia 1950 r. o przejęciu na własność przedsiębiorstw w części dotyczącej przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul. (...) ( (...)) oraz orzeczenie Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 28 sierpnia 1958 r. w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul. (...) ( (...)) zostały wydane z naruszeniem prawa.

W uzasadnieniu organ wskazał, że podstawą prawną zarządzenia z 27 września 1950 r. o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego nad Przedsiębiorstwem (...) stanowił art. 1 ust 3 dekretu Naczelnika Państwa z 16 grudnia 1918 r. w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego (Dz. U. z 1927 r., nr 49, poz. 437) z którego wynikało, iż zarządem przymusowym mogły być objęte tylko przedsiębiorstwa których uruchomienie lub utrzymanie w ruchu leżało w interesie Państwa. Organ administracji wskazał, iż przedsiębiorstwo produkujące grzebienie i płytki do grzebieni nie może zostać uznane za mające podstawowe czy strategiczne znaczenie dla Państwa, zwłaszcza, że miało kilku odbiorców i jednego wierzyciela. Nadto w dacie przejęcia było ono czynne i nie było zagrożone bezruchem, co jest drugą konieczną przesłanką wymienioną w wyżej wskazanym Dekrecie. Tym samym nie istniały przesłanki do ustanowienia przymusowego zarządu państwowego, a zarządzenie z 27 września 1950 r. nosiło znamiona rażącego naruszenia prawa, a ponieważ nie wywołało ono nieodwracalnych skutków rzeczowych to na podstawie art. 156 § 2 k.p.a. stwierdzono nieważność tego zarządzenia.

Odnosząc się do orzeczenia nr(...) Ministra Przemysłu Lekkiego z 14 grudnia 1950 r. umieszczenie przedsiębiorstwa (...) nastąpiło na podstawie art. 3 ust. 1 lit A i B oraz art. 6 ust 1 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3. Poz. 17). W dniu 28 stycznia 1950 r. W. i M. M. (2) wnieśli odwołanie od Zarządzenia Przewodniczącego Głównej Komisji do spraw Upaństwowienia Przedsiębiorstw z 19 sierpnia 1950 r. o umieszczeniu ich przedsiębiorstwa w wykazie przedsiębiorstw przejmowanych na własność Państwa, w którym wskazano, iż na jedną zmianę są w stanie zatrudniać jedynie 22 pracowników, w związku z czym ich przedsiębiorstwo jest zbyt małe by miały do niego zastosowanie przepisy w/w ustawy, nie posiada także faktycznej wyłączności produkcji w ważnej gałęzi gospodarki narodowej. Główna Komisja do spraw Upaństwowienia Przedsiębiorstw w W. po rozpatrzeniu w/w zarzutów przedstawiła Ministrowi Przemysłu Lekkiego wniosek o wydanie orzeczenia o przejęciu na własność Państwa przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) – (...) M. W. ul (...), wskazując, iż zdolność zatrudnienia w tym przedsiębiorstwie na dzień 5 lutego 1946 r. wynosiła 87 osób. Stanowiło to podstawę wydania przez Ministra Przemysłu Lekkiego orzeczenia nr (...) z 14 grudnia 1950 r. w części dotyczącej przedsiębiorstwa (...). Ogłoszenie o terminie sporządzenia protokołu zdawczo-odbiorczego zostało prawidłowo opublikowane w Dzienniku Urzędowym Rady Narodowej Miasta st. W. z 25 czerwca 1951 r., nr 8, poz. 62 p 1-3. Protokół sporządzono 10 lipca 1951 r. ustalając w nim składniki majątkowe przedsiębiorstwa na dzień 6 listopada 1950 r. tj. przejęcia przedsiębiorstwa pod zarząd Państwa. Wskazano, że przedsiębiorstwo mieści się na działce przy P. 20, stanowiącej własność Z. D., która to nieruchomość na podstawie dekretu z 26 października 1945 r. przeszła na własność gminy (...) W.. W skład przedsiębiorstwa wchodziły istotne składniki ruchome wymienione na 10 stronach załącznika i majątek nieruchomy „obcy”, tym samym nieruchomość przy ul. (...) w W. jest poza zakresem orzekania w przedmiotowej decyzji.

Wskazano także, iż orzeczenie z 28 sierpnia 1958 r. zatwierdzające wyżej opisany protokół odbiorczy zostało wydane na podstawie § 75a rozporządzenia Rady Ministrów z 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz. U. nr 16 poz. 62 ze zmianami). Minister zatwierdzając protokół zobowiązany był do rozpatrzenia zgłoszonych uwag i zarzutów oraz ustalenia, które składniki majątkowe objęte protokołem stanowią część składową Przedsiębiorstwa i przechodzą lub zostają przejęte na własność Państwa, a zatwierdzony protokół stawał się integralną częścią orzeczenia o przejęciu przedsiębiorstwa. Tym samym protokół z 10 lipca 1951 r. stał się integralną częścią orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego nr (...) z 14 grudnia 1950 r. W ocenie organu pierwszą czynnością podjętą w postępowaniu nacjonalizacyjnym było ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym (...) W. w 1950 r. wykazu przedsiębiorstw podlegających na własność Państwa, tym samym postępowanie wszczęto po 31 marca 1947 r., a więc po upływie terminu wskazanego w art. 3 ust. 6 ustawy nacjonalizacyjnej. Nadto jako podstawę prawną orzeczenia z 14 grudnia 1950 r. podano art. 3 ust 1 lit A i B oraz art. 6 ust 1 ustawy nacjonalizacyjnej, podczas gdy charakter przedsiębiorstwa (...) nie mieścił się w katalogu przedsiębiorstw wymienionych pod literą A, wiec istotne było czy przedsiębiorstwo mogło na jednej zmianie zatrudnić ponad 50 pracowników. Ponieważ w aktach postępowania nie znajduje się żaden dokument wiarygodnie dowodzący by nacjonalizowane przedsiębiorstwo mogło zatrudniać wskazaną liczbę pracowników na jedną zmianę, to decyzja została wydana z rażącym naruszeniem art. 3 ustawy nacjonalizacyjnej. Z uwagi na fakt, iż przedsiębiorstwo (...) w dacie orzekania już nie istniało i nie sposób ustalić czy jego mienie ruchome nadal istnieje Minister Gospodarki uznał, że decyzje wywarły nieodwracalne skutki prawne w związku z czym stwierdzono o ich wydaniu z rażącym naruszeniem prawa.

( dowód: decyzja Ministra Gospodarki z 3 kwietnia 2014 r. wraz z uzasadnieniem k. 18 – 36, zaświadczenie z 9 lipca 1951 r. k. 519).

Wartość maszyn, urządzeń, narzędzi i innych ruchomości stanowiących wyposażenie Fabryki (...) (...) M. w W. według ich stanu technicznego na dzień 6 listopada 1950 r. i cen aktualnych, przy założeniu kontynuacji działania wynosi 212.200,00 zł

( dowód: opinia biegłego M. K. (1) k. 301 – 331)

Wartość przedsiębiorstwa (...) Wytwórni (...) – (...) M. w W. wg stanu na dzień 10 lipca 1951 r. a cen dzisiejszych wynosi 4.944.102,98 zł.

( dowód: opinia bieglej dr A. W. k. 389 – 466 wraz z opiniami uzupełniającymi k. 562 - 641).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów urzędowych w postaci decyzji administracyjnych oraz postanowień spadkowych, którym przydał walor wiarygodności oraz moc dowodową, która zresztą wynika z treści art. 244 § 1 k.p.c. Faktów płynących z tych dowodów nie kwestionowała żadna ze stron procesu.

Sąd dał wiarę dowodowi z zeznań świadków: A. K., A. S. oraz powódki T. K. (2), zasadniczo były bowiem zgodne z pozostałym zebranym materiałem dowodowym – jednakże z uwagi na ich ogólność i lakoniczność nie były one zasadniczo przydatne do ustalenia stanu faktycznego, poza potwierdzeniem okoliczności wynikających z dokumentów m. in. zaprzestania działalności Spółki Jawnej małżeństwa M..

Z uwagi na specyfikę sprawy Sąd przez dłuższy czas poszukiwał osoby, która mogłaby podjąć się wydania opinii w sprawie z uwagi na specyfikę zadania, które w tej sprawie było jej przedmiotem. Na okoliczność, iż wycena Przedsiębiorstwa przejętego na własność przez Skarb Państwa nie jest prosta wskazuje nie tylko opinia biegłego F., treść opinii biegłej W. ale i opinie z innych postepowań przedkładane przez Skarb Państwa. Sąd przy tym nie uznał za stosowne oprzeć się na tych opiniach, bowiem tych postępowań jest wiele, a pozwany niewątpliwie wybrał spośród nich opinie dla siebie najkorzystniejsze, zaś strona powodowa nie ma komfortu znajomości wszystkich postępowań i sporządzonych w nich opinii. Nadto Sąd nie ma wiedzy odnoście materiału dowodowego na którym w tamtych sprawach opierali się biegli, a biorąc pod uwagę iż, w niniejszej sprawie był on uzupełniany przez obie strony do samego końca postepowania to materiały te nie są tożsame albo strona pozwana nie przedstawiła ich w terminie w którym mogła to uczynić. Także podważanie opinii w niniejszej sprawie opiniami z innych postepowań w których zebrany materiał dowodowy był inny nie mogło odnieść zamierzonego skutku, zwłaszcza wobec budzących wątpliwości (w świetle zebranego w niniejszej sprawie materiału dowodowego) wniosków biegłych, iż Skarb Państwa przejął majątek o ujemnej wartości.

Ustalając wysokość należnego powodowej spółce odszkodowania Sąd oparł się zatem na dowodzie z pisemnej opinii biegłej z zakresu wyceny przedsiębiorstw dr A. W., wraz z opiniami uzupełniającymi i opinia ustną, który to dowód ocenił jako mający dużą wartość dowodową, a także wiarygodny z uwagi na wiedzę i kompetencje biegłej, która na rozprawie w ustnej opinii uzupełniającej szczegółowo i rzeczowo odniosła się do zarzutów formułowanych przez stronę pozwaną. Podkreślić wypadnie, iż ustalenie wysokości szkody z przyczyn obiektywnych tj. z powodu upływu czasu jest w obecnej sprawie trudne. W konsekwencji biegła sporządziła wielowariantową opinię w której dokonała oszacowania wartości Przedsiębiorstwa (...) wg stanu na datę przejęcia Przedsiębiorstwa w zarząd Skarbu Państwa a cen dzisiejszych. Kwestia tego czy data wyceny ma być na datę przejęcia przedsiębiorstwa czy sporządzenia protokołu nie ma istotnego znaczenia w niniejszej sprawie, bowiem protokół uwzględniał stan majątkowy Przedsiębiorstwa na datę wsteczną tj. na dzień 6 listopada 1950 r., a daty te dzieli ledwie kilka miesięcy. Biegła na stronie 68 opinii wskazała który wariant uznaje za najbardziej wiarygodny, a Sąd uwzględniając zarzuty pozwanego odnośnie niepodobieństwa Spółki (...) S.A. z uwagi na skalę jej działalności przyjął wariant wskazany przez biegłą z pominięciem tej Spółki (tabela nr 39 opinii uzupełniającej metoda 9 przy wariancie S przeliczonym na bazie (...)). Sąd przy tym nie podziela stanowiska strony pozwanej, iż metoda porównawcza uwzględnia w sobie utracone korzyści i tym samym nie pozwala na ustalenie szkody rzeczywistej, bowiem uwzględnia cenę za jaką potencjalny kupiec nabyłby przedsiębiorstwo uwzględniając przyszłe dochody w oparciu o dane historyczne. Podkreślić wypadnie, iż szkodą, w rozumieniu prawa cywilnego, jest powstała wbrew woli poszkodowanego różnica między obecnym jego stanem majątkowym a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Na wartość Przedsiębiorstwa ma wpływ wiele czynników w tym także okoliczność czy w ocenie potencjalnego nabywcy będzie ono przynosiło w przyszłości straty czy dochody i jej uwzględnienie w procesie wyceny nijak nie oznacza, że dochodzi do wyrównania tych potencjalnych przyszłych dochodów. Ocena taka ma wpływ na wartość Przedsiębiorstwa w każdym momencie gdy jest ono wyceniane i to niezależne od tego czy zostaną zrealizowane czy nie, tym samym mają one wpływ na wartość szkody rzeczywistej. Jego potencjalny nabywca w 1951 r. dokonywałby takiej oceny i wyceny przed zawarciem transakcji, tak jak dokonywałby jej w chwili obecnej.

Odnosząc się do zarzutów strony pozwanej do opinii to w znacznej mierze stanowią one polemikę z uargumentowanymi wnioskami opinii gdzie strona pozwana zarzuca biegłej ignorowanie wygodnych dla niej danych, sama to czyniąc. Twierdzenia o małej skali działalności Przedsiębiorstwa przy uwzględnieniu tych danych finansowych które zachowały się do dnia dzisiejszego nie może się ostać, a chęć by biegła poprzestała na szacowaniu opierając się jedynie na majątku Przedsiębiorstwa jakkolwiek zrozumiała, nijak ma się do ustalanie jego prawdziwej wartości. Biegła w opinii ustnej w ocenie Sądu w sposób przekonujący wyjaśniła wszystkie wątpliwości i odparła zarzuty pozwanego Skarbu Państwa, wskutek czego Sąd uznał ja za wiarygodną. Podkreślić wypadnie, iż Skarb Państwa na podstawie wydanych sprzecznie z prawem orzeczeń przejął majątek babki powódki, a obecnie z okoliczności iż nie zachował dokumentacji dotyczącej nielegalnie przejętego Przedsiębiorstwa usiłuje osiągnąć korzyść procesową w postaci uznania, że ustalenie wysokości szkody jest niemożliwe. Tym samym nawet gdyby podzielić to stanowisko, iż biegła dokonała jedynie przybliżonego oszacowania, to w ocenie Sądu wysokość szkody oparta o powyższą opinię należałoby uznać za sumę odpowiednią w rozumieniu art. 322 k.p.c., przy przyjęciu że ścisłe wykazanie szkody nie jest możliwe.

Sąd orzekając ostatecznie nie oparł się na opinii biegłego M. K. (2), mimo iż uznał zawartą w niej wycenę za wiarygodną, bowiem biegła dr A. W. w swej opinii wyceniła przedsiębiorstwo (...) jako całość, a wyłączanie zeń majątku ruchomego przedsiębiorstwa byłoby zabiegiem sztucznym i niecelowym, w związku z czym opinia ta mogłaby stanowić podstawę orzekania przy przyjęciu, iż nie da się ustalić wartości przejętego przez Państwo Przedsiębiorstwa.

Sąd nie poczynił ustaleń stanu faktycznego w oparciu o opinię biegłego mgr (...) R. F., bowiem biegły nie potrafił dokonać wyceny Przedsiębiorstwa Fabryka (...) (...) W. M. (1) i M. M. (2). Biegły tylko wskazał które metody wyceny mogłyby znaleźć zastosowanie, ale jednocześnie stwierdził, że będą one niekorzystne dla powódki lub z uwagi na brak bazy porównawczej lub materiału dowodowego nie mogą zostać użyte do wyceny Przedsiębiorstwa. Sąd nie podzielił tego stanowiska z uwagi na okoliczności wskazane jako przyczyny dla których oparł się na opinii biegłej dr A. W..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należało rozpoznać najdalej idący zarzut braku legitymacji po stronie powodowej. W ocenie Sądu nie znajdowało uzasadnienia kwestionowanie przez pozwanego legitymacji procesowej powódki, bowiem wykazała ona następstwo prawne po Spółce jawnej dla której był prowadzony rejestr handlowy nr (...). Wbrew twierdzeniu pozwanego strona powodowa załączyła do akt sprawy dowody na wykreślenie z rejestru handlowego Spółki Fabryka (...) (...) W. i M. M.” w postaci postanowienia z 11 kwietnia 1961 r. Strona pozwana poza zaprzeczeniem tej okoliczności nijak nie wykazała uchylenia powyższego postanowienia czy dalszego figurowania tej Spółki w rejestrze handlowym. To samo wypadnie odnieść do niczym nie popartych twierdzeń o możności zbycia roszczeń przez Spółkę przed jej wykreśleniem, czy prowadzenia przez któregoś ze Wspólników dalszej działalności. To pozwany winien wykazać okoliczności podważające legitymację czynną powódki w sytuacji gdy powódka przedstawiła umowę Spółki, dowód jej wykreślenia z rejestru i ciąg postanowień spadkowych pomiędzy wspólniczką Spółki a nią – w postaci zbycia roszczeń czy innych okoliczności na których hipotetyczne wystąpienie wskazywał. Podkreślić wypadnie, iż zgodnie z § 5 umowy udziały wspólników były równe, mieli oni w równych częściach uczestniczyć w podziale zysków, strat i majątku. Zgodnie z art. 137 § 2 Kodeksu handlowego w brzmieniu obowiązującym na datę wykreślenia Spółki z rejestru majątek spółki po spłaceniu jej zobowiązań dzieli się między wspólników w stosunku w jakim uczestniczą w zysku. Tym samym M. M. (4) przysługiwało roszczenie odszkodowawcze w ½ części tj. takiej w jakiej uczestniczyła w majątku jak i zyskach spółki. Spadek po niej nabyli po ½ części spadku Z. M. i J. T., zaś spadek po J. T. po 1/3 H. T., J. C. i powódka T. K. (1). Tym samym powódka wykazała, że przysługuje jej 1/12 (1/2*1/2*1/3=1/12) roszczeń Spółki.

W tej sytuacji Sąd uznał zarzut braku legitymacji czynnej za nietrafny, natomiast zarzut, iż powódka nie może dochodzić całości roszczeń Spółki uwzględnił, nie wykazała ona by przysługiwały jej roszczenia ponad te które wynikają ze spadkobrania po M. M. (4) i J. T..

Zasadny w pełni okazał się zarzut pozwanej dotyczący braku związku przyczynowo -skutkowego pomiędzy wydaniem stanowiących podstawę pozwu decyzji, a utratą majątku nieruchomego w postaci nieruchomości położonej przy ul (...) w W.. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika jednoznacznie, iż nieruchomość ta nigdy nie weszła w skład Spółki Jawnej małżeństwa M. i została przejęta na własność gminy (...) W. na podstawie art. 1 dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) Warszawy. Strona powodowa nie przedstawiła żadnego dowodu na okoliczność przeciwną a tym samym nie wykazała, by decyzje stanowiące podstawę pozwu objęły swym zakresem nieruchomość przy ul (...), a w konsekwencji powyższego żądanie zapłaty 1.000.000 zł w tym zakresie podlegało oddaleniu o czym orzeczono w pkt II wyroku.

Podstawę prawną dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia stanowi art. 160 § 1 k.p.a. Zgodnie z jego brzmieniem stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji służy roszczenie o odszkodowanie, chyba, że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Przepis ten został uchylony przez art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) z dniem 1 września 2004 roku, ale mimo jego uchylenia, zgodnie z brzmieniem art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku, będzie on miał zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, gdyż do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem jej wejścia w życie, stosuje się przepisy dotychczasowe w brzmieniu obowiązującym do dnia jej wejścia w życie. Akty nacjonalizacyjne wydane zostały przed dniem 1 września 2004 roku, czyli przed uchyleniem art. 160 k.p.a., a to implikuje przyjęcie przez Sąd za podstawę prawną żądania zgłoszonego przez powodów właśnie uchylone przepisy art. 160 k.p.a. Ostatecznie kwestię stosowania przepisu art. 160 k.p.a. przesądził Sąd Najwyższy w uchwale swego pełnego składu z dnia 31 marca 2011 roku wskazując, że do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 roku, której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a., a zatem z pominięciem administracyjnego trybu dochodzenia odszkodowania ( III CZP 112/10, OSNC 2011/7-8/75).

Zgodnie z brzmieniem art. 160 § 2 k.p.a. do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 418 tego kodeksu.

Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej jest powstanie szkody oraz istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zdarzeniem, które ją wywołało. Punktem wyjścia przy badaniu istnienia normalnego związku przyczynowego jest ustalenie, czy fakt wskazany jako przyczyna szkody stanowi conditio sine qua non jej wystąpienia, tj. czy szkoda nastąpiłaby również wtedy, gdyby nie doszło do wydania decyzji niezgodnej z prawem oraz czy zaistniała szkoda jest normalnym następstwem zdarzenia wskazanego jako jej przyczyna.

Źródłem szkody w niniejszej sprawie w postaci utraty Przedsiębiorstwa produkującego grzebienie obejmującej jego składniki ruchome i należącego do Spółki której wspólniczką była babka powódki było zarówno orzeczenie Nr (...) Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 14 grudnia 1950 roku o przejęciu na własność państwa przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul (...) jak również orzeczenie Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 28 sierpnia 1958 roku zatwierdzającego protokół zdawczo – odbiorczy ustalający składniki majątkowe przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) – (...) M., W. ul (...) przechodzącego na własność Skarbu Państwa.

W kontekście niniejszej sprawy wskazać należy, iż jeśliby nie doszłoby do wydania orzeczenia Nr (...) z dnia 14 grudnia 1950 roku oraz orzeczenia z dnia 28 sierpnia 1958 roku spółka nie utraciłaby własności przedsiębiorstwa produkcyjnego. Nadal stanowiłyby jego własność. Uznać więc należy, że szkodę polegającą na utracie prawa własności przedsiębiorstwa wywołały obydwa orzeczenia: zarówno Nr (...) z dnia 14 grudnia 1950 roku oraz z dnia 28 sierpnia 1958 roku. Podkreślić wypadnie, iż orzeczenia te nie wywołały uszczerbku ograniczonego do ruchomości, Skarb Państwa przejął pod swój zarząd przedsiębiorstwo a nie jego poszczególne składniki – wynika to wprost z treści orzeczeń jak i protokołu zdawczo odbiorczego. Nie była to wprawdzie sukcesja generalna, nie przejął bowiem wszystkich wierzytelności i zobowiązań Spółki należącej do małżonków M., jednakże niewątpliwie przejął przedsiębiorstwo produkcyjne jako zorganizowaną całość, co skutkowało zaprzestaniem działalności w tym zakresie przez Spółkę i prowadzeniem jej pod zarządem Państwa pod nazwą (...) Fabryka (...).

Jeśliby nie doszłoby do wydania ww. orzeczeń nie nastąpiłby skutek w postaci przejścia mienia ruchomego przedsiębiorstwa na własność Państwa i ostatecznie utraty przedsiębiorstwa, którymi Państwo mogło swobodnie dysponować, w tym zbywać je i zużywać, do czego doszło, a spółka której jedną z następczyń prawnych jest powódka składników tych nie odzyskała.

Stwierdzenie wydania tych orzeczeń z naruszeniem prawa mocą decyzji Ministra Gospodarki z dnia 3 kwietnia 2014 roku (...) w części dotyczącej przedsiębiorstwa (...) Wytwórnia (...) (...) M., W. (...), przesądza o jego nieodwracalnym skutku wobec niemożliwości odzyskania go w naturze.

Skoro następczyni prawna Spółki nie odzyskała Przedsiębiorstwa na skutek ww. decyzji stwierdzających wydanie z naruszeniem prawa orzeczeń stanowiących o przejściu na własność Skarbu Państwa przedsiębiorstwa produkcyjnego, czyli utraciła przejęty na skutek wadliwych decyzji – pierwszej z 1950 roku i dopełniającej ją – drugiej z 1958 roku – majątek, to powódka poniosła rzeczywistą szkodę, której naprawienia może dochodzić przed Sądem na podstawie art. 160 § l k.p.a. w zw. z art. 361 k.c. Powtórzyć wypadnie, iż szkodą, w rozumieniu w/w przepisów, jest powstała wbrew woli poszkodowanego różnica między obecnym jego stanem majątkowym a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 11 lipca 1957 roku, 2 CR 304/57, OSN 1958, nr III, poz. 76 oraz w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1963 roku, IH PO 31/63, OSNCP 1964, nr 7-8, poz. 128 czy też w wyroku z dnia 16 kwietnia 2002 roku w sprawie V CKN 960/00 oraz z dnia 15 listopada 2002 roku w sprawie V CKN 1325/00).

Stwierdzenie nieważności orzeczeń o przejęciu na własność przedsiębiorstwa, ze względu na skutek eliminacji orzeczeń przejmujących od dnia jego wydania ( ex tunc), prowadzi do sytuacji, w której brak jest materialnej przesłanki pozostawania przedsiębiorstwa we władztwie Skarbu Państwa. W niniejszej sprawie treść decyzji w zakresie tych orzeczeń jest odmienna tylko z uwagi na wystąpienie negatywnej przesłanki w tym zakresie tj wywołały one nieodwracalne skutki prawne. Oznacza to, że przedmiotowe przedsiębiorstwo w chwili wydania orzeczeń nacjonalizacyjnych nie mogło przejść z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa. Wydanie w takich warunkach orzeczenia o przejściu własności tego przedsiębiorstwa na rzecz Skarbu Państwa było wadliwe, co potwierdzone zostało przez Ministra Gospodarki z powołaniem się na tę argumentację.

Powódce, wywodzącej swe uprawnienie z następstwa po Spółce Jawnej będącej właścicielką Przedsiębiorstwa (...) należy się zatem zgodnie z brzmieniem art. 160 § 3 k.p.a. odszkodowanie za nieodwracalne skutki będące efektem orzeczeń nacjonalizacyjnych w postaci pozbawienia własności zorganizowanej części przedsiębiorstwa obejmującej mienie ruchome, które zostało definitywnie utracone. Odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał decyzję z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. Jak wykazano wyżej prawnie wadliwymi były: orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego, a ponieważ organy, który je wydały już nie istnieją, odpowiedzialność odszkodowawcza obciąża jego następcę prawnego, którym jest obecnie Minister Rozwoju i Technologii.

Aktualna wartość przedsiębiorstwa (...) Fabryka (...) (...) W. M. jako zorganizowanej jego całości wynosi 4.944.102,98 złotych, zgodnie z wyceną sporządzoną przez biegłą z zakresu wyceny przedsiębiorstw dr A. W..

Wobec powyższego należało zasądzić tytułem odszkodowania od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Rozwoju i Technologii na rzecz powódki T. K. (3) kwotę 412.008,58 zł złotych (4.944.102,98 zł : 12), o czym orzeczono w pkt I wyroku.

Dalej idące żądanie jako bezzasadne podlegało oddaleniu (pkt II wyroku).

O odsetkach ustawowych za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 363 § 2 k.c. Odsetki ustawowe z uwagi na odszkodowawczy charakter roszczenia i ustalenie odszkodowania na podstawie zaktualizowanej na tę chwilę opinii biegłej zostały zasądzone od następnego dnia po doręczeniu pozwanemu opinii biegłej zawierającej wycenę na której oparł się Sąd, w związku z czym powództwo o zasądzenie odsetek od wskazanych przez powódkę dat podlegało oddaleniu jako bezzasadne (pkt II wyroku).

Biorąc pod uwagę treść art. 160 § l k.p.a. ograniczającego odpowiedzialność Skarbu Państwa do szkody rzeczywistej żądanie zapłaty 1.000.000 zł tytułem utraconych korzyści które przyniosłoby Przedsiębiorstwo gdyby nie zostało znacjonalizowane należy uznać za bezpodstawne, gdyż dotyczy szkody przyszłej lucrum cessans, a więc wykraczającej poza szkodę rzeczywistą. Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podziela stanowisko wyrażone we wspomnianej wyżej uchwale Sadu Najwyższego o sygn. III CZP 112/10, iż nawet w sytuacjach gdy ostateczna wadliwa decyzja administracyjna została wydana przed wejściem w życie Konstytucji, odszkodowanie na podstawie art. 160 § 1 KPA nie obejmuje korzyści utraconych wskutek jej wydania, choćby ich utrata nastąpiła po wejściu w życie Konstytucji. Podkreślić wypadnie, iż strona powodowa nie przedstawiła żadnej argumentacji prawnej na uzasadnienie odstąpienia od tego utrwalonego w orzecznictwie stanowiska. Tym samym roszczenie to zostało oddalone w całości w punkcie II wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w oparciu o treść art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zdanie drugie k.p.c., zgodnie z którym Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Sąd może jednak rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony. Ponieważ z kwoty 3.000.000 zł roszczenia powódki zostały uwzględnione jedynie w 14% to w takim zakresie koszty postępowania winien ponieść pozwany Skarb Państwa, zaś w pozostałym powódka.

sędzia Piotr Królikowski