Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 11 marca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. B. i M. B.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie zapłatę i ustalenie

I.  Oddala powództwo w zakresie roszczeń głównych;

II.  Zasądza od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz:

a.  E. B. kwotę 84 135,29 zł (osiemdziesiąt cztery tysiące sto trzydzieści pięć złotych i dwadzieścia dziewięć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty:

i.  70 901,48 zł (siedemdziesiąt tysięcy dziewięćset jeden złotych i czterdzieści osiem groszy) od dnia 2 lutego 2021 r. do dnia zapłaty

ii.  13 233,81 zł (trzynaście tysięcy dwieście trzydzieści trzy złote i osiemdziesiąt jeden groszy) od dnia 8 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty,

b.  M. B. kwotę 84 135,30 zł (osiemdziesiąt cztery tysiące sto trzydzieści pięć złotych i trzydzieści groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty:

i.  70 901,49 zł (siedemdziesiąt tysięcy dziewięćset jeden złotych i czterdzieści dziewięć groszy) od dnia 2 lutego 2021 r. do dnia zapłaty,

ii.  13 233,81 zł (trzynaście tysięcy dwieście trzydzieści trzy złote i osiemdziesiąt jeden groszy) od dnia 8 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty;

II.  Ustala, że powodowie E. B. i M. B. nie są związani:

a.  umową kredytu hipotecznego nr (...) zawartą pomiędzy powodami i Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. w dniu 15 września 2008 r. w zakresie:

i.  § 1 ust. 1 w zakresie słów „kredytu hipotecznego denominowanego”,

ii.  § 2,

(...).  § 8 ust. 2,

b.  Zbiorem Ogólnych Zasad Kredytowania w zakresie udzielania kredytów hipotecznych ( (...)) w zakresie:

i.  § 17 ust. 3 i 4,

ii.  § 18 ust. 1-7;

III.  Oddala powództwo w zakresie roszczeń ewentualnych w pozostałym zakresie;

IV.  Na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem zwrotu wydatków:

a.  nakazuje ściągnąć od E. B. i M. B. ze świadczeń zasądzonych na ich rzecz w punkcie II wyroku kwoty po 1340,90 zł (jeden tysiąc trzysta czterdzieści złotych i dziewięćdziesiąt groszy),

b.  zasądza od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 3681,79 zł (trzy tysiące sześćset osiemdziesiąt jeden złotych i siedemdziesiąt dziewięć groszy).

Sygn. akt I C 75/21

UZASADNIENIE

W dniu 8 stycznia 2021 r. E. B. i M. B. skierowali przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. pozew, zmodyfikowany pismem z dnia 8 kwietnia 2021 r., o:

1)  ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu hipotecznego nr (...), zawartej pomiędzy powodami a pozwanym w dniu 15 września 2008 r. (stwierdzenie nieważności umowy) oraz zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 392 801,28 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty, z uwagi na nieważność umowy kredytu;

ewentualnie, w przypadku braku stwierdzenia podstaw do uwzględnienia w całości lub w części żądania wskazanego powyżej, a zatem uznania przez Sąd, że umowa kredytu jest ważna, o:

2)  zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 170 191,55 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty oraz ustalenie, że postanowienia § 1 ust. 1 w zakresie słów „kredytu hipotecznego denominowanego”, § 2, § 7 ust. 1 lit. b, § 8 ust. 2, § 12 ust. 3 i 7-12 umowy kredytu hipotecznego nr (...), zawartej pomiędzy powodami a pozwanym w dniu 15 września 2008 r. oraz Załącznika nr 3 do tejże umowy, jak również postanowienia § 1 pkt 21 i 27, § 2 ust. 3 pkt 3, § 3 ust. 8, § 5 ust. 15, § 17 ust. 3 i 4 oraz § 18 ust. 1-7 (...) Kredytowania w zakresie udzielania kredytów hipotecznych – stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów (są bezskuteczne wobec powodów) od chwili zawarcia umowy.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powodowie podnieśli, że wskutek zastosowania przez pozwany bank w umowie kredytowej, zawartej z nimi jako konsumentami, niedozwolonych postanowień, przedmiotowa umowa jest nieważna, bądź jest ważna, ale bez postanowień niedozwolonych. Wskazali, że kwestionowane klauzule są sprzeczne z przepisami ustawy Prawo bankowe, Kodeksu cywilnego oraz zasadami współżycia społecznego. Szczegółowe uzasadnienie żądań pozwu i podniesionych dla jego uzasadnienia twierdzeń przedstawili w uzasadnieniu pozwu i modyfikacji powództwa (pozew – k. 3-26, replika na odpowiedź na pozew wraz ze zmianą powództwa – k. 85-95).

Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował żądanie pozwu co do zasady i wysokości, a z ostrożności podniósł, że uwzględnienie powództwa byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Szczegółowe uzasadnienie swojego stanowiska pozwany przedstawił w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew i odpowiedzi na modyfikację powództwa (odpowiedź na pozew – k. 69-79v, odpowiedź na modyfikację powództwa – k. 114-115).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół z rozprawy z dnia 11 marca 2024 r. – k. 366-366v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 15 września 2008 r. E. B. i M. B. zawarli z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego nr (...), na mocy której bank udzielił im kredytu w kwocie 303 185,44 CHF, nie więcej niż równowartość 614 738,80 złotych (§ 2 umowy).

Integralną częścią umowy był (...) Kredytowania w zakresie udzielania kredytów hipotecznych, stanowiący Załącznik nr 1 do umowy oraz wyciąg z „Taryfy opłat i prowizji Banku (...) S.A. za czynności bankowe w obrocie krajowym i zagranicznym dla Klientów Indywidualnych”. Kredytobiorcy oświadczyli, iż przed podpisaniem umowy zostały im doręczone ww. dokumenty, zapoznali się z ich treścią i uznają ich wiążący charakter (§ 1 ust. 2 i 3 umowy).

Kredyt miał być uruchomiony w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorców i określoną w umowie walutę, po kursie kupna dewiz według Tabeli kursów z dnia uruchomienia kredytu (§ 18 ust. 1 (...) Kredytowania).

Spłata kredytu denominowanego wraz z odsetkami miała następować w złotych, w ratach określonych w walucie kredytu z umowy kredytu wg przeliczenia z dnia wpływu środków na rachunek kredytowy kredytobiorcy, po ustalonym wg Tabeli Kursów kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku w momencie dokonania operacji (§ 18 ust. 4 (...) Kredytowania).

Okres kredytowania ustalono na 384 miesiące od dnia wypłaty kredytu, bez okresu karencji w spłacie kapitału. Ostateczny termin spłaty kredytu miał zostać określony w harmonogramie spłat stanowiącym załącznik Nr 7 do umowy (§ 3 umowy).

Kredyt miał być przeznaczony na spłatę kredytu mieszkaniowego zaciągniętego w (...) Banku (...) S.A. (99,84%), zaś pozostała część (0,16%) na pokrycie składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (§ 5 umowy).

Wypłata kredytu miała nastąpić jednorazowo w ten sposób, że kwota w CHF nie więcej niż 613 739,15 złotych na rachunek nr (...) w (...) Banku (...) S.A. oraz kwota w CHF nie więcej niż 999,65 złotych na pokrycie składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (§ 7 ust. 1 umowy).

Kredyt miał być spłacany w terminach i kwotach określonych w harmonogramie spłat stanowiącym integralną część umowy (§ 10 ust. 3 umowy).

Kredytobiorcy upoważnili bank do pobierania środków pieniężnych na spłatę rat kredytu wraz z odsetkami, prowizjami, opłatami oraz innymi kosztami i należnościami banku z jego rachunku prowadzonego w banku (§ 10 ust. 4 umowy).

Kredyt został oprocentowany zmienną stopą procentową, odpowiadającą sumie stopy bazowej LIBOR 6M i stałej marży banku wynoszącej 1 p.p. W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3,8775% w stosunku rocznym.

Stopa procentowa miała ulegać zmianom w okresach 6-miesięcznych liczonych od dnia podpisania umowy, przy czym:

a)  dla ustalenia stopy procentowej na pierwszy 6-miesięczny okres jako stopę bazową przyjęto stawkę LIBOR 6M notowaną na 2 dni robocze przed podpisaniem umowy,

b)  dla ustalenia stopy procentowej na następne 6-miesięczne okresy jako stopę bazową miano przyjmować stawkę LIBOR 6M notowaną na 2 dni robocze przed zakończeniem poprzedniego okresu.

W przypadku zmiany oprocentowania bank zobowiązany był doręczyć kredytobiorcom harmonogram spłat określający nową wysokość rat (§ 9 umowy).

Zgodnie z § 17 ust. 3 (...) Kredytowania Bank był uprawniony do dokonania przewalutowania kredytu denominowanego na kredyt złotowy w przypadku postawienia kredytu w stan wymagalności. Bank miał dokonać przeliczenia wierzytelności banku na złote po kursie sprzedaży dewiz danej waluty według Tabeli kursów Banku, na dzień przewalutowania (§ 17 ust. 4) (umowa nr (...) z dnia 15 września 2008 r. wraz z załącznikami – k. 31-42, zeznania powoda – k. 122-123v, zeznania powódki – k. 123v-124).

Aneksem z dnia 21 marca 2012 r., na wniosek kredytobiorców, bank zawiesił termin płatności 12 rat kapitałowo-odsetkowych począwszy od 10 kwietnia 2012 r. do 11 marca 2013 r. (Aneks nr (...) – k. 43-43v).

Na podstawie Aneksu nr (...) z dnia 10 września 2013 r. strony przedłużyły okres kredytowania do 400 miesięcy od dnia uruchomienia kredytu (Aneks nr (...) – k. 44-44v).

E. B. i M. B. od dnia uruchomienia kredytu spłacali raty kapitałowo-odsetkowe w złotych polskich ( zaświadczenie z dnia 18 września 2020 r. – k. 46-48v).

Pismem z 14 maja 2020 r. E. B. i M. B. skierowali do Banku (...) S.A. reklamację wskazując na abuzywność klauzul zawartych umowie nr (...) ( reklamacja z dnia 14 maja 2020r. – 51-53).

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wskazane wyżej dowody z dokumentów, których treść i autentyczność nie była przez strony kwestionowana i również Sąd nie znalazł podstaw do podważenia waloru dowodowego tych dokumentów.

Sąd uwzględnił zeznania powodów w zakresie, w jakim potwierdzał je pozostały materiał dowodowy. Podkreślić należy, co wynika z zeznań powodów, że w czasie zawierania spornej umowy, powodowie byli już stronami wspólnie zaciągniętej w (...) S.A. umowy kredytu hipotecznego denominowanego w CHF, a zatem, co potwierdzili w zeznaniach, mieli wiedzę o wpływie zmiany kursu CHF na ich zobowiązanie.

Wysokość świadczenia nienależnego uiszczonego przez powodów Sąd ustalił na podstawie opinii biegłego sądowego M. Z. ( opinia – k. 166-191, k. 270-292v, 317-339), która w znacznej części była rzetelna, poparta rzeczową, logiczną i spójną argumentacją oraz zgodna z określoną przez Sąd tezą dowodową. Sąd uwzględnił jednak niekwestionowane zarzuty do opinii zgłoszone przez powodów w piśmie z dnia 28 grudnia 2023 r., oparte na zaświadczeniu wystawionym przez pozwany bank, w świetle których w wariancie I różnicę za okres od 15 września 2008 r. do 10 września 2020 r. należało podwyższyć o 804,79 zł, a więc do kwoty 168 270,59 zł, zaś za okres od 10 stycznia 2011 r. do 10 września 2020 r. o kwotę 171,49 zł, tj. do kwoty 141 802,97 zł.

Sąd pominął pozostałe dowody z dokumentów lub kopii dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, a nie wskazanych powyżej, jako niemające istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Podstawę prawną żądań pozwu stanowią art. 189 k.p.c., a także art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez nich umowa kredytu jest nieważna, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2041, a wyrok ustalający wprowadziłby jasność co do sytuacji prawnej powodów, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powodów spłaty zadłużenia.

Mimo posiadania przez powodów interesu prawnego uzasadniającego generalnie dochodzenie roszczenia o ustalenie, powództwo o ustalenie nieważności przedmiotowej umowy okazało się niezasadne, bowiem nie zostało wykazane, iżby umowa ta była dotknięta wadami powodującymi jej nieważność. W konsekwencji za niezasadne uznać należało powództwo także w zakresie żądania zwrotu świadczeń nienależnych, opartych na art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. przy założeniu, że umowa jest nieważna.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Zawarta przez powodów umowa jest czynnością prawną, typem umowy uregulowanej w art. 69 Prawa bankowego z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Zgodnie z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego w brzmieniu z dnia zawarcia umowy kredytu przez powodów, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Umowa kredytu zawarta przez powodów określa kwotę i walutę kredytu (303 185,44 CHF), cel kredytu (spłatę kredytu mieszkaniowego zaciągniętego w (...) SA), zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (6-miesięczna stawka LIBOR + marża banku), sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, a także pozostałe warunki wskazane w przytoczonym przepisie.

W zakwestionowanej umowie określone zostały więc wszystkie istotne elementy, zgodnie z prawem bankowym, cywilnym i w ramach dozwolonego obrotu dewizowego, a w szczególności w zakresie określenia kwoty i waluty kredytu. Umowa została opatrzona podpisami powodów i osób upoważnionych do reprezentowania banku. W tej sytuacji uznać trzeba, że istniał konsens w zakresie zawarcia umowy tego rodzaju.

W dacie zawarcia przedmiotowej umowy obowiązywały art. 3 ust 3 i art. 9 ust. 1 pkt 15 Prawa dewizowego z dnia 27 lipca 2002 r., zgodnie z którymi ograniczenie w zawieraniu umów oraz dokonywaniu innych czynności prawnych, powodujących lub mogących powodować dokonywanie w kraju rozliczeń w walutach obcych, a także dokonywaniu w kraju takich rozliczeń określonych, nie stosuje się do obrotu dewizowego dokonywanego z udziałem banków lub innych podmiotów mających siedzibę w kraju, w zakresie działalności podlegającej nadzorom: bankowemu, ubezpieczeniowemu, emerytalnemu lub nad rynkiem kapitałowym, sprawowanym na podstawie odrębnych przepisów, prowadzonej przez te podmioty na rachunek własny lub rachunek osób trzecich uprawnionych na podstawie ustawy lub zezwolenia dewizowego do dokonania obrotu dewizowego podlegającego tym ograniczeniom.

W świetle przytoczonych przepisów dopuszczalne było zawarcie z bankiem umowy o kredyt wyrażonej w walucie obcej, skutkującej koniecznością spłaty kredytu w walucie obcej. Przepisy te nie wykluczają możliwości zastrzeżenia w umowie kredytu, zgodnie z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c., że wypłata kwoty wyrażonej w walucie obcej nastąpi w walucie polskiej oraz, że także w PLN nastąpi spłata takiego zobowiązania. Zawarciu w umowie takich postanowień nie sprzeciwiają się przepisy prawa, a nadto uzasadnione są one celem umowy kredytu, które miał sfinansować cel mieszkalny w Polsce za PLN i miał być spłacany przez kredytobiorców w osiągających dochody w PLN.

Sądowi nie są znane przepisy, które umowa o kredyt z dnia 15 września 2008 r. miałaby obchodzić, brak jest zatem podstaw do stwierdzenia drugiej przesłanki nieważności.

Nie zachodzi podstawa do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. W kontekście stosunków prawnych łączących bank z jego klientami (stosunków umownych o charakterze ekonomicznym) przyjąć trzeba, że zasady współżycia społecznego wymagają od stron tych stosunków uczciwości (uczciwego obrotu) oraz lojalności. Powodowie, mieli świadomość ryzyka kursowego (w dacie zawarcia byli już stronami umowy kredytu denominowanego), a w takiej sytuacji brak jest podstaw dla twierdzenia, że umowa ta narusza zasady współżycia społecznego.

Okoliczności sprawy nie pozwalają uznać, żeby pozwany w zamian za swoje świadczenie przyjął albo zastrzegł dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jego własnych świadczeń. Motywem złożenia pozwu są skutki znacznego wzrostu kursu waluty obcej, co spowodowało podwyższenie kosztów obsługi zobowiązania. Motywy złożenia pozwu opierają się zatem na okolicznościach zaistniałych po zawarciu umowy kredytu, a nie istniejących w momencie jej podpisania. Nadto powodowie nie wykazali, iżby pozwany zawarł z nimi umowę mając świadomość realności groźby znacznego wzrostu kursu waluty i w zamiarze pokrzywdzenia kredytobiorców. Powodowie nie wykazali też, iżby znaczny wzrost kursu waluty przyniósł pozwanemu korzyść rażąco przewyższającą korzyści uzyskane przez powodów na skutek zawarcia przedmiotowej umowy kredytu.

Zważyć nadto trzeba, mając na uwadze stanowiący element wiedzy powszechnej fakt, że po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. kredyty hipoteczne powiązane z walutą obcą były udzielane na masową skalę, iż wg stanu na dzień zawarcia przedmiotowej umowy za dyskryminujące (sprzeczne z zasadami obrotu) można by uznać zachowanie banku polegające na tym, że kredytobiorcom świadomym ryzyka kursowego odmawia udzielenia kredytu denominowanego w CHF, którego oprocentowanie, a zatem i obciążenie wynikające z comiesięcznej raty było znacząco niższe od obciążenia związanego z kredytem niepowiązanym z CHF – oprocentowanym w oparciu o wyższą stopę bazową WIBOR.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd oddalił powództwo w zakresie roszczenia głównego, co znalazło wyraz w pkt I. wyroku.

Przechodząc do rozważań dotyczących zarzutu abuzywności klauzul zawartych w umowie kredytu, podnieść trzeba, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Zawierając umowę kredytu, której dotyczy niniejsze postępowanie, E. B. i M. B. działali jako konsumenci, bowiem dokonali z bankiem-przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio ze swoją działalnością gospodarczą. Zakwalifikowanie strony umowy jako przedsiębiorcy wymaga istnienia bezpośredniego związku między czynnością prawną a działalnością zawodową podmiotu dokonującego czynności. Pozwany zawierając z powodami ww. umowę traktował ich jako konsumentów, co wynika z treści kontraktu, gdzie nie ma mowy o kredytobiorcach jako przedsiębiorcach, a także z wymienionego w umowie mieszkaniowego celu kredytu.

Ocena, czy dane postanowienie wzorca umowy, kształtując prawa i obowiązki konsumenta, „rażąco” narusza interesy konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.), uzależniona jest od tego, czy wynikająca z tego postanowienia nierównowaga praw i obowiązków stron (nierównowaga kontraktowa) na niekorzyść konsumenta jest istotna, znacząca. Ustalenie, czy klauzula wzorca umowy powoduje taką nierównowagę, dokonane może być w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa. Znacząca nierównowaga kontraktowa na niekorzyść konsumenta pozostaje sprzeczna z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem tej nierównowagi.

Dla uznania klauzuli za niedozwoloną, zgodnie z przepisem art. 385 ¹ § 1 k.c., poza kształtowaniem praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, musi ona rażąco naruszać jego interesy. Konieczne zatem jest tak ustalenie nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy (sprzeczność z dobrymi obyczajami), jak i stwierdzenie prawnie relewantnego znaczenia tej nierównowagi (rażące naruszenie interesów konsumenta). Należy uwzględnić nie tylko interesy o wymiarze ekonomicznym, ale inne, zasługujące na ochronę dobra konsumenta, jak jego zdrowie, czas, dezorganizacja zajęć, prywatność, poczucie godności osobistej czy satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści (por. M. Bednarek (w:) System prawa prywatnego, t. 5, s. 768–769; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, s. 341).

W ocenie Sądu abuzywne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. są postanowienia zawarte w § 1 ust. 1 umowy w zakresie słów „kredytu hipotecznego denominowanego”, § 2 umowy, § 8 ust. 2 umowy oraz § 17 ust. 3 i 4 i § 18 ust. 1-7 (...) w zakresie udzielania kredytów hipotecznych ( (...)).

Wskazane wyżej postanowienia kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, bowiem na ich podstawie jedynie pozwany bank został upoważniony do decydowania o wysokości kursów kupna i sprzedaży, w tym poprzez samodzielne i arbitralne ustalenie wysokości spreadu, wpływającego na wysokość kursów. Omawiane postanowienia umowne dają bankowi możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla powodów dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie było możliwe w dniu podpisania umowy. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany CHF, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt zaciągniętego zobowiązania ponoszony przez konsumentów. W ocenie Sądu, taka regulacja stanowi o naruszeniu przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.

Powodowie zawarli umowę nr (...) z dnia 15 września 2008 r. na podstawie wzorca sporządzonego przez pozwany bank, na którego treść nie mieli wpływu. W tych okolicznościach klauzule opierające przeliczenia świadczeń stron na kursie z tabeli banku nie wiążą powodów, skoro zaś, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i TSUE, brak jest podstaw do zastąpienia kursu ustalanego przez bank innym kursem, należy przyjąć, że powodów nie wiążą w całości postanowienia umowne dotyczące denominacji kredytu w walucie obcej CHF.

Mając na uwadze treść art. 65 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, a w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu, a także biorąc pod uwagę fakt, że powodowie wnioskowali o udostępnienie im przez bank określonych środków w PLN w ramach kredytu denominowanego w CHF i bank wypłacił świadczenie w PLN, przyjąć należało, że zgodny zamiar stron obejmował udzielenie kredytu w PLN, zaś denominacja miała na celu jedynie obniżenie kosztów ich obsługi.

Umowa kredytu może być wykonywana z pominięciem denominacji, a przy zachowaniu pozostałych postanowień umownych (w tym opierających zmienne oprocentowanie na stawce LIBOR), bowiem umowa zachowuje istotne warunki umowy kredytu, której naturą jest udostępnienie określonego kapitału za wynagrodzeniem w postaci odsetek. Wprawdzie w obrocie gospodarczym zasadniczo nie występują umowy o kredyt złotowy oprocentowane w oparciu o stopę bazową ustalaną dla waluty obcej, w tym CHF, jednakże funkcją instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ k.c. nie jest przekształcenie umowy zawierającej postanowienia abuzywne w występującą w obrocie gospodarczym umowę pozbawioną tych postanowień, lecz eliminacja postanowień tego typu, co stanowi pewnego rodzaju dolegliwość dla przedsiębiorcy stosującego postanowienia abuzywne.

W ocenie Sądu wykładania i zastosowanie instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ § 2 k.c. w sposób prowadzący do nieważności umowy nie znajduje uzasadnienia w treści tego przepisu i jego funkcji. Przepis ten jednoznacznie wskazuje na potrzebę utrzymania umowy z pominięciem klauzul abuzywnych, jeżeli umowa oczyszczona z postanowień niedozwolonych nadal zawiera istotne elementy umowy, którą strony zawarły. Jak wcześniej zaznaczono, umowa nadal zachowuje naturę umowy kredytu, a zatem nie ma przeszkód, aby utrzymać w mocy umowę na takich okrojonych warunkach.

Wykładnię postanowień umowy w świetle art. 385 ¹ k.c. w sposób prowadzący do jej nieważności należy także ocenić jako prowadzącą do skutków sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Na skutek takiej wykładni doszłoby bowiem do sytuacji, że sytuacja kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt powiązany z walutą obcą na podstawie umowy, która zostanie uznana za nieważną bez konieczności zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, byłaby diametralnie korzystniejsza niż kredytobiorców spłacających w tym samym czasie zwykły kredyt złotowy, przy czym brak jest jakiegokolwiek racjonalnego, ekonomicznego i aksjologicznego uzasadnienia dla wprowadzenia takiej dysproporcji w sytuacji prawnej i ekonomicznej kredytobiorców realizujących podobny cel mieszkaniowy.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd uznał za zasadne roszczenie o zapłatę świadczenia nienależnego w kwotach 84 135,29 zł i 84 135,30 zł na rzecz każdego z powodów (suma nadpłat ustalona na podstawie kalkulacji przedstawionej przez stronę powodową), odpowiadającego różnicy pomiędzy świadczeniem spełnionym przez powodów, a świadczeniem, które spełniliby w razie wyeliminowania z umów denominacji w walucie CHF. Sąd nie znalazł podstaw do zasądzenia na rzecz powodów łącznej kwoty 168 270,59 zł, bowiem solidarność wierzycieli nie wynika ani z ustawy, ani z czynności prawnej (art. 369 k.c. a contrario), a zatem dochodzona należność została zasądzona jako świadczenie podzielne.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zasądzając odsetki od kwot 70 901,48 złotych i 70 901,49 złotych od dnia 2 lutego 2021 r. tj. od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty oraz od kwot po 13 233,81 złotych od dnia 8 czerwca 2021 r. tj. od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu modyfikacji powództwa do dnia zapłaty, w której rozszerzono żądanie pozwu.

Bezpodstawne było żądanie zapłaty świadczenia nienależnego spełnionego na poczet ubezpieczenia kredytu. Zawieranie umów ubezpieczenia dopuszczają przepisy prawa, w tym art. 805 i n. k.c. i brak jest przepisów, które zakazywałyby poniesienia kosztu ubezpieczenia przez osobę, która nie jest beneficjentem ubezpieczenia. Przeciwnie, z art. 805 i n. k.c. wynika, że w umowach ubezpieczenia różne osoby mogą pełnić rolę ubezpieczającego (ponoszącego koszt ubezpieczenia) i ubezpieczonego (beneficjenta ubezpieczenia).

Zważyć trzeba, że powodowie nie przedstawili w istocie tak konkretnej i przekonującej argumentacji przemawiającej za uznaniem postanowień umownych dotyczących ubezpieczeń kredytu za abuzywne. Dalej idące żądanie ewentualne podlegało zatem oddaleniu, o czym Sąd orzekł w pkt. IV wyroku.

W punkcie V wyroku, na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 w zw. z art. 83 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144) w zw. z art. 100 k.p.c., tytułem zwrotu wydatków Sąd nakazał ściągnąć od E. B. i M. B. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwoty po 1340,90 złotych oraz zasądził od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 3681,79 złotych. Sąd obciążył powodów wydatkami w łącznej kwocie 2681,80 zł, bowiem uiścili oni zaliczkę na poczet opinii biegłego w kwocie 1000 zł, rozstrzygnięcie w zakresie wydatków związanych ze sporządzeniem opinii biegłego miało na celu wyrównanie kosztów poniesionych przez strony w tym zakresie.