Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Wagner
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Monika Górczak

po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa M. O. i A. C.

przeciwko Syndykowi masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 23 stycznia 2008 roku zawarta między M. O. i E. O. a (...) Bank S.A. z siedzibą w K., którego następcą prawnym jest (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W., jest nieważna.

Sygn. akt I C 204/24

UZASADNIENIE

Pozwem z 31 grudnia 2020 r. skierowanym przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W. powodowie M. O. i E. O. wnieśli o:

1.  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z 23 stycznia 2008 r. zawarta pomiędzy powodami a (...) Bank S.A. w K. – (...) Oddział w Ł. – poprzednika prawnego (...) Bank S.A. jest nieważna;

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 700.544,58 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi do dnia zapłaty – tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powodów na rzecz pozwanego w okresie od lutego 2008 r. do marca 2020 r. w wykonaniu nieważnej umowy kredytu;

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 167.850 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi do dnia zapłaty – tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powodów na rzecz pozwanego w okresie od maja 2014 r. do marca 2020 r. w wykonaniu nieważnej umowy kredytu.

Powodowie sformułowali również roszczenie ewentualne – w przypadku uznania, iż wady prawne umowy kredytu nie prowadzą do jej nieważności w całości, a w szczególności uznania, że umowa kredytu może obowiązywać po wyeliminowaniu z jej treści klauzul abuzywnych, wnieśli o ustalenie za nieobowiązujące wobec powodów postanowień umowy kredytu: § 9 ust. 2 oraz § 10 ust. 3 jako abuzywnych w zakresie w którym odwołują się do kursów walutowych ustalanych jednostronnie i w sposób nieograniczony przez pozwanego oraz przewidują rozróżnienie pomiędzy kursem kupna zastosowanym przy wypłacie kredytu, a kursem sprzedaży przy ustalaniu wysokości spłacanej raty – tzw. spread walutowy.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

(pozew – k. 3-25)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatami skarbowymi. Pozwany zakwestionował roszczenia powodów zarówno co do zasady, jak i wysokości. Podniósł również zarzut przedawnienia.

(odpowiedź na pozew – k. 116-203)

Postanowieniem z 7 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zawiesił postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. wobec śmierci powódki E. O.. Postanowieniem z 25 stycznia 2024 r. podjęto zawieszone postępowanie z udziałem następcy prawnego zmarłej powódki E. A. B. C.. Zawieszono jednocześnie postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. ze skutkiem na datę ogłoszenia upadłości pozwanego, tj. 20 lipca 2023 r. W pkt 3 postanowienia podjęto postępowanie w zakresie roszczenia o ustalenie – z udziałem syndyka masy upadłości (...) Bank S.A. z siedzibą w W. w upadłości, wzywając syndyka do udziału w sprawie.

(postanowienie z 7 lipca 2020 r.– k. 255, postanowienie z 25 stycznia 2024 r. – k. 334)

Syndyk masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości, po przystąpieniu do sprawy wnosił o zawieszenie w całości postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., z ostrożności procesowej wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

(pismo syndyka – k. 350-366)

Postanowieniem z 20 maja 2024 r. Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania w zakresie żądania ustalenia.

(protokół rozprawy – k. 489)

W dalszym toku postępowania stanowiska stron nie uległy zmianie.

(protokół rozprawy – k. 501v.)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

7 stycznia 2008 r. M. O. i E. O. złożyli do (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. (poprzednik prawny (...) Bank S.A. z siedzibą w W.) wniosek o kredyt hipoteczny nr (...), w którym wnioskowali o udzielenie kredytu w wysokości 1.200.000 zł. Na formularzu wniosku zaznaczono poniżej tej kwoty „CHF” w pozycji „indeksowana kursem waluty”. Jako cel kredytu wskazano zakup działki zabudowanej wiatą.

(okoliczność bezsporna w zakresie następstwa prawnego po stronie pozwanego; wniosek kredytowy - k. 210-217)

24 stycznia 2008 r., po uzyskaniu pozytywnej decyzji kredytowej, M. O. i E. O. zawarli z (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. UMOWĘ KREDYTU HIPOTECZNEGO nr (...) indeksowanego do CHF, sporządzoną w dniu 23 stycznia 2008 r. Przy zawarciu umowy wykorzystano wzorzec umowny stworzony przez bank i w tym zakresie umowa nie podlegała negocjacjom (nie doszło do indywidualnego uzgodnienia jej postanowień).

Zgodnie z § 1 ust. 1 umowy bank udzielił powodom kredytu w kwocie 1.195.681,83 zł „indeksowanego kursem CHF”. Dalej wskazano, że przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy, równowartość kredytu wynosiłaby 545.973,44 CHF. Jednocześnie zastrzeżono, że rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie kredytu. Nadto, kredytobiorca oświadczał, iż jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 1 zd. 3).

Zgodnie z § 1 ust. 2 umowy spłata kredytu miała nastąpić w 312 równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych. Wskazano przy tym w § 1 ust. 4 umowy, że rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia kredytu w dacie sporządzenia umowy wynosiłaby równowartość 3.661,37 CHF, natomiast rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat.

Według zapisu § 1 ust. 3 umowy oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 6,59 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałej marży banku – 3,75 %. Dalej kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko.

Zgodnie z postanowieniem § 2 ust. 1 umowy, kredyt miał być przeznaczony na:

- 1.156.000 zł na dowolny cel konsumpcyjny kredytobiorcy na rachunek kredytobiorcy;

- 23.913,64 zł na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości;

- 11.956,82 zł na pokrycie składek ubezpieczeniowych, o których mowa w § 4 ust. 1;

- 224,32 zł na uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu,

- 3.587,05 zł na uiszczenie składki z tytułu Pakietowego Ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki.

Paragraf 3 umowy zatytułowany został „Zabezpieczenie spłaty kredytu”. W ust. 1 określał, że zabezpieczeniem spłaty kredytu była w pierwszej kolejności hipoteka kaucyjna na rzecz banku, ustanowiona na dwóch wskazanych lokalach mieszkalnych (nr (...) położonych w W., przy ul. (...)) stanowiącej 170 % kwoty kredytu określonej w § 1 ust. 1 umowy.

Z kolei w § 4 ust. 1 kredytobiorca wyraził zgodę na uczestnictwo w programie (...) w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w życiu codziennym – wysokość składki za pierwsze 2 lata ubezpieczenia wynosiła 11.956,82 zł.

W § 6 umowy zawarto definicje niektórych pojęć występujących w umowie. W § 6 ust. 1 wskazano: Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów – sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Zgodnie z § 9 ust. 2 umowy: W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków .

Z kolei § 10 ust. 3 umowy stanowił: Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF - po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

Zgodnie z § 25 ust. 1 umowy „Regulamin do umowy kredytu hipotecznego” stanowił integralną część umowy.

( umowa k. 17-22v; w zakresie braku indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy – domniemanie prawne na podstawie art. 385 ¹ § 3 w zw. z § 4 k.c. oraz zeznania powoda - protokół skrócony rozprawy z 20 maja 2024 r. – k. 489v.-490)

„Regulamin produktu kredyt hipoteczny DOM” (dalej: Regulamin) w § 2 w słowniczku pojęć wskazywał, że „Bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut”, zwana Tabelą Kursów, sporządzana jest przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzona jest o godzinie 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Z kolei § 19 ust. 5 Regulaminu stanowił: W przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej, kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku na podstawie obowiązującej w banku (...) z dnia wpływu środków .

(Regulamin - k. 45-58)

Opisana wyżej umowa kredytu hipotecznego, ani załączniki do niej, nie zawierały w swojej treści informacji odnoszących się do sposobu tworzenia tabel kursowych, wykraczających ponad definicję „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut” ujętą w umowie i powtórzoną w Regulaminie.

(okoliczność bezsporna)

W dacie zawierania umowy powodowie uzyskiwali dochody w złotówkach i potrzebowali funduszy także w złotówkach – na zakup działki budowlanej („na wsi”), na której planowali wybudować dla siebie dom mieszkalny. Każde z małżonków w dacie zawierania umowy prowadziło działalność gospodarczą. Nie był to pierwszy kredyt hipoteczny zaciągnięty przez powodów. Pierwszy raz natomiast zaproponowano im kredyt powiązany z kursem waluty obcej. Przekonywani o bezpieczeństwie i stabilności waluty oraz tego rodzaju zobowiązania, zdecydowali się na taki rodzaj kredytu. Powodowie zamieszkali w domu wybudowanym za środki pochodzące z tego kredytu. (wniosek kredytowy – k. 213, zeznania powoda – k. 489v.-490)

W trakcie spotkań z przedstawicielem banku nikt nie przedstawił powodom symulacji zmian rat, w zależności od zmian kursu, nikt nie poinformował ich, że wraz ze zmianą kursu zmianie ulegnie nie tyko wysokość raty, ale również saldo kredytu. Powodowie nie zostali poinformowani dlaczego i jak Bank stosuje kursy kupna i sprzedaży, nie przedstawiono im również historycznych notować kursu franka. ( zeznania powoda – k. 489v.-490))

Przed zawarciem przedmiotowej w sprawie umowy, 7 stycznia 2008 r. (to jest w dacie podpisywania wniosku kredytowego), każdemu z powodów przedstawiono do podpisu dokument zatytułowany: „Oświadczenie kredytobiorcy o wyborze waluty obcej”. Opisano tam wpływ zmian wysokości oprocentowania i kursu waluty kredytu na wysokość miesięcznych rat w modelowej sytuacji: przy założeniu, że kredyt udzielony jest w wysokości 150.000 zł na okres 15 lat. Poniżej znajdowało się oświadczenie, w którym kredytobiorca wskazywał, że po zapoznaniu się z występującym ryzykiem kursowym oraz ryzykiem wynikającym ze zmiennej stopy procentowej, wnosi o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej.

( oświadczenie kredytobiorcy o wyborze waluty obcej - k. 224-225)

Kredyt został wypłacony powodom zgodnie z postanowieniami umowy w wysokości 1.195.681,83 zł.

(okoliczność bezsporna, zaświadczenie – k. 64)

Strony zawarły „Aneks nr 2” do opisanej wyżej umowy kredytu sporządzony w dniu 17 kwietnia 2014 r., na podstawie którego kredytobiorcy zostali uprawnieni do spłaty kredytu bezpośrednio w CHF. Nadto wprowadzono zapisy precyzujące zasady ustalania kursów walut obcych w tabelach banku.

(Aneks nr 2 z dnia 17 kwietnia 2014 r. - k. 60-62)

W okresie od lutego 2008 r. do marca 2020 r. powodowie wpłacili na rzecz Banku kwotę łącznie 700.544,58 zł oraz 167.850 zł CHF.

(okoliczności niezaprzeczone, a nadto: zaświadczenie k. 66-69)

4 lutego 2021 r. zmarła E. O.. Spadek po niej na podstawie testamentu notarialnego nabyła w całości A. C..

(akt zgonu – k. 282, postanowienie z 19 stycznia 2023 r. o stwierdzeniu nabycia spadku – k. 329)

Umowa nie została wypowiedziana przez żadną ze stron i nie została też przez strony rozwiązana.

(okoliczność bezsporna)

Sąd ustalił stan faktyczny sprawy na podstawie dokumentów, kserokopii oraz wydruków zgromadzonych w aktach sprawy, albowiem zostały one sporządzone przez kompetentne osoby w ramach wykonywanych przez nie czynności, nie pozostawały ze sobą w sprzeczności, a strony w toku procesu nie zakwestionowały skutecznie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Nie budziły one wątpliwości Sądu, w związku z czym mogły stanowić wiarygodne dowody w sprawie. Zawarte w dokumentacji informacje tworzyły spójny obraz stanu faktycznego sprawy. Ponadto, Sąd ustaleń faktycznych dokonał na podstawie zeznań powoda, które uznał za wiarygodne, gdyż były one jasne, logiczne, a także znajdowały potwierdzenie w dokumentach złożonych do akt sprawy.

Sąd dopuścił dowód z przesłuchania świadka R. D. – pracownika Banku, który odbierał od powodów wniosek kredytowy, jednak jego zeznania okazały się nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dotyczyły one de facto ogólnych zasad obowiązujących przy zawieraniu umów kredytów indeksowanych do waluty obcej. Sąd Pominął natomiast wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka P. S. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. jako zmierzający do wykazania okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Zawnioskowany świadek nie uczestniczył bezpośrednio w zawieraniu spornej umowy, a jedynie dysponował ogólną wiedzą o mechanizmie udzielania kredytu oraz standardowym, wzorcowym przebiegu tej procedury.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo o ustalenie zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Wobec zastrzeżeń pozwanego syndyka zaznaczyć najpierw należy, że dochodzone w sprawie roszczenia o ustalenie nie podlegają regulacji art. 145 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t. jedn.: Dz. U. z 2022 r. poz. 1520 ze zm., dalej zwanej pr. upadł.).

Regulacja to dotyczy wierzytelności, które podlegają zgłoszeniu do masy upadłości.

Wierzytelności podlegające zgłoszeniu określone zostały w części pierwszej tytule V dziale I rozdziale 1 pr. upadł. w szczególności w art. 236 pr. upadł. Zwłaszcza w kontekście regulacji art. 236 ust. 4 pr. upadł. wysnuć należy generalną zasadę, że zgłoszeniu do masy upadłości podlegają wierzytelności i inne należności, podlegające zaspokojeniu z masy upadłości. Masa upadłości to natomiast majątek upadłego, który służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (art. 61 pr. upadł.).

Dochodzone w niniejszej sprawie roszczenia o ustalenie, w szczególności roszczenie o ustalenie nieważności umowy, jako takie, nie podlegają natomiast zaspokojeniu z majątku upadłego. Wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie nie podlega bowiem wykonaniu w drodze egzekucji, z jakiegokolwiek majątku. Zaspokojenie dochodzonego roszczenia, sprowadzające się zwłaszcza do wyeliminowania stanu niepewności prawnej między stronami co do konkretnego stosunku prawnego, jest możliwe i nastąpi niezależnie od tego, czy upadły dysponuje w ogóle jakimkolwiek majątkiem.

Mając powyższe na uwadze, dochodzone w niniejszym postępowaniu roszczenia o ustalenie nie podlegają zgłoszeniu do masy upadłości. Nie ma przeszkód, by roszczenia te były dochodzone w procesie cywilnym od syndyka masy upadłości i nie zachodzi w tym zakresie przejściowy brak drogi sądowej.

Wobec jednak dochodzenia przez powodów także roszczeń o zapłatę, które muszą zostać zgłoszone do masy upadłości i co do których postępowanie musi pozostać zawieszone, o żądaniach ustalenia rozstrzygnięto wyrokiem częściowym (art. 317 § 1 k.p.c.).

Powyższa możliwość prowadzenia postępowania w przedmiocie ustalenia i zakończenia go została potwierdzona uchwałą Sądu Najwyższego (sygn. III CZP 5/24) z 19 września 2024 r. Uchwała zapadła więc po wydaniu niniejszego wyroku, jej przytoczenie w uzasadnieniu stanowi jedynie potwierdzenie możliwości orzekania w zakresie żądania ustalenia w przedmiotowej sprawie.

Powodowie swoje roszczenie o ustalenie nieważności całości umowy opierali na twierdzeniu, że niektóre postanowienia zawarte w umowie kredytowej o nr (...) z dnia 23 stycznia 2008 r. są abuzywne, co w konsekwencji miało skutkować tym, że umowa jest nieważna. Zapisy te dotyczyły indeksacji kwoty kredytu (§ 9 ust. 2), indeksacji rat kredytu (§ 10 ust. 3 umowy).

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powodów umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (1.195.681,83 zł), zasady i termin spłaty kredytu (spłata w okresie 312 miesięcy), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku).

Do przedmiotowej umowy strony wprowadziły modyfikację ustawowego typu umowy, która nie sprzeciwia się właściwości (naturze) umowy kredytu, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ k.c.), ustalając, że w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank dokona wypłaty po przeliczeniu do CHF kwoty wyrażonej w PLN według kursu kupna tej waluty z tabeli banku, zaś przy spłacie z rachunku prowadzonego w PLN przy zastosowaniu kursu sprzedaży danej waluty z tabeli banku.

W dacie zawarcia spornej umowy (23 stycznia 2008 r.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu denominowanego/indeksowanego w walucie obcej. Tym niemniej, obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalności zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ K.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdzeniem tego stanowiska jest ustawa z dnia 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 – „ustawa antyspreadowa”), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty).

Zasadny okazał się podniesiony przez powodów zarzut zamieszczenia
w przedmiotowej umowie klauzul abuzywnych.

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie;



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron;



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Kredytobiorcy zawarli przedmiotową umowę jako konsumenci, bowiem kredyt zaciągnęli celem zakupu nieruchomości, która miała zaspokajać ich potrzeby mieszkaniowe. Małżonkowie po wybudowaniu domu ze środków pochodzących z kredytu zamieszkali w przedmiotowej nieruchomości.

Materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na przyjęcie, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez pozwany bank, nie była przedmiotem negocjacji, albowiem jej zapisy w żaden sposób nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą.

Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca zostały zmienione w umowie z powodami (powodem oraz poprzedniczką prawną powódki), a także aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji przez kredytobiorców, rzeczywiście została stworzona możliwość negocjacji zapisów umowy. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosownego przez pozwanego, to zachodzi domniemanie, iż postanowienia umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie – domniemania tego pozwany nie wzruszył. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu denominowanego nie świadczy o tym, że postanowienia umowne były negocjowane przez powodów. O indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych (§ 9 ust 2 i § 10 ust. 3) należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z dnia 20.09.2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej (szeroko rozumianego), ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazywanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami, w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta – obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...) Bank (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) Z.., pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. P. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20, (...) Bank (...) pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do niniejszej sprawy, w świetle zeznań powoda wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała na zrozumienie przez kredytobiorców wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących konsekwencji wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki. Trudno bowiem uznać, mając na uwadze, że strona powodowa nie osiągała dochodów w CHF, że gdyby faktycznie uzmysłowiono jej ryzyko, jakie wiąże się z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności możliwego wpływu wzrostu kursu na saldo zadłużenia przeliczne na złotówki (że może wzrastać mimo regularnej spłaty kredytu), że zdecydowałaby się na zawarcie takiej umowy.

Nie sposób uznać, iż powodowie rozumieli konsekwencje ekonomiczne możliwego spadku waluty krajowej dla swoich zobowiązań finansowych.

Dalej wskazać należy, że postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowie (§ 3 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy) przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw używane są w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, która zostanie udostępniona kredytobiorcy, a następnie do określenia wysokości rat, którymi kredytobiorca spłaca taki kredyt.

W przedmiotowej umowie nie ma zapisów na temat zasad kształtowania kursów walut przez kredytodawcę. W ocenie Sądu przeciętny konsument, a za takiego należy uznać powodów, nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Tak właśnie było w przypadku powodów, którym pomimo niejasnych zapisów umowy, nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści ich zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem i nie spełniały kryterium jednoznaczności, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ §1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku, jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, nie publ.; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, nie publ.).

Nie miały znaczenia natomiast okoliczności, w jaki sposób pozwany bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne, czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.), zgodnie z którą w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

W tym miejscu po krótce należało odnieść się do interesu prawnego powodów w podtrzymywanym żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy. W ocenie Sądu, powodowie posiadają interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w dochodzeniu ustalenia nieważności umowy kredytu. Nie ulega wątpliwości, że z uwagi na upadłość pozwanego nie jest możliwe rozstrzygnięcie o żądaniu zapłaty. Pomiędzy stronami istnieje spór co do ważności i skuteczności umowy, a jednocześnie do czasu zamknięcia rozprawy umowa nie została wykonana w całości, ani też umowa ta nie została rozwiązania. Wydanie wyroku ustalającego w tym zakresie przesądza kwestię nieważności umowy. Jednocześnie wyrok ustalający nieważność umowy kredytu hipotecznego, czy też ustalający nieistnienie stosunku prawnego na podstawie takiej umowy, będzie mógł stanowić podstawę wykreślenia z księgi wieczystej hipoteki ustanowionej jako zabezpieczenie roszczeń banku z tytułu przedmiotowej umowy kredytu (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, Legalis).

Dla porządku wypada w tym miejscu odnieść się krótko do zarzutu przedawnienia podniesionego przez pozwanego. Umknęło uwadze pozwanego, że w odniesieniu do roszczenia o ustalenie zarzut taki z zasady nie mógł być skutecznie podniesiony. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 marca 1963 r. (sygn. akt III CR 193/62, Legalis): Zarzut przedawnienia może spowodować oddalenie powództwa tylko wówczas, gdy przedmiotem procesu jest „roszczenie" w znaczeniu art. 106 POPCU. Tam natomiast, gdzie pozew nie zmierza do zaspokojenia powoda, zarzut przedawnienia jest bezprzedmiotowy. Jeżeli więc powód nie dochodzi roszczenia w tym właśnie znaczeniu, przedmiotem zaś procesu jest ustalenie nieważności umowy, czyli ustalenie nieistnienia praw, jakie miałyby z tej umowy wynikać, to w stosunku do takiego żądania pozwu aktualność zarzutu przedawnienia jest logicznym niepodobieństwem. Stanowisko to pozostaje aktualne pomimo zmiany stanu prawnego, w tym zwłaszcza uchylenia przywołanego w ww. orzeczeniu przepisu art. 106 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. Kodeks postępowania cywilnego i wejścia w życie obecnie obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego.

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, w konsekwencji, po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niemożności zastąpienia ich innymi postanowieniami, Sąd ustalił, że umowa nr (...) jest nieważna.

Wobec powyższego, Sąd orzekł jak w sentencji.