Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Protokolant: st. sekr. sądowy Monika Górczak

po rozpoznaniu w dniu 16 lipca 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa P. D.

przeciwko (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. i (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  oddala powództwo w odniesieniu do (...) Bank (...) AG z siedzibą w W.;

II.  odstępuje od obciążania P. D. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz (...) Bank (...) AG z siedzibą w W..

Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Sygn. akt I C 246/24

UZASADNIENIE

W dniu 29 października 2021 r. P. D. złożył pozew przeciwko (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. oraz (...) Bank S.A. z siedzibą w W., wnosząc o:

1.  ustalenie odpowiedzialności pozwanego (...) Bank (...) AG wobec powoda za skutki nienależytego wykonywania przez pozwanego obowiązków depozytariusza funduszu Inwestycje (...);

2.  ustalenie odpowiedzialności pozwanego (...) Bank S.A. wobec powoda w związku z nienależytym wykonaniem umowy doradztwa inwestycyjnego przez pozwanego w stosunku do powoda oraz za skutki dopuszczenia się przez pozwanego w stosunku do powoda nieuczciwych praktyk rynkowych przy procesie oferowania i sprzedaży certyfikatów inwestycyjnych funduszu Inwestycje (...);

3.  zasądzenie in solidum od (...) Bank (...) oraz (...) Bank S.A. na rzecz powoda kwoty (...) zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 kwietnia 2021 r. w stosunku do pozwanego (...) Bank (...) AG, a od dnia 18 października 2021 r. w stosunku do pozwanego (...) Bank S.A. tytułem częściowego odszkodowania w związku z nienależytym wykonaniem przez pozwanego (...) Bank (...) AG obowiązków depozytariusza funduszu Inwestycje (...) oraz w związku z dopuszczeniem się przez pozwanego (...) Bank S.A. w stosunku do powoda nieuczciwych praktyk rynkowych przy sprzedaży certyfikatów funduszu Inwestycje (...);

4.  ustalenie odpowiedzialności pozwanego (...) Bank (...) AG wobec powoda na przyszłość za skutki nienależytego wykonania przez pozwanego obowiązków depozytariusza funduszu Inwestycje (...);

5.  ustalenie odpowiedzialności pozwanego (...) Bank S.A. wobec powoda na przyszłość w związku z nienależytym wykonaniem umowy doradztwa inwestycyjnego przez tego pozwanego w stosunku do powoda oraz za skutki dopuszczenia się przez pozwanego (...) Bank S.A. w stosunku do powoda nieuczciwych praktyk rynkowych przy procesie oferowania i sprzedaży certyfikatów inwestycyjnych funduszu Inwestycje (...).

Ponadto powód wniósł o zasądzenie od każdego z pozwanych na jego rzecz „kosztów sądowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych”.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w październiku 2015 r. pracownik pozwanego (...) Bank S.A. złożył mu propozycję nabycia certyfikatów inwestycyjnych funduszu inwestycyjnego Inwestycje (...) serii (...), którego depozytariuszem był (...) Bank (...) S.A. Powód miał zostać zapewniony, że przedmiotowa inwestycja jest w pełni bezpieczna i gwarantuje 100% zwrot zainwestowanego kapitału, powiększonego o zysk w wymiarze nie niższym niż 10%. Przedstawiciel banku przekonywał powoda, że produkt ten jest tak samo bezpieczny jak lokaty, jednocześnie zapewniając większe korzyści z oprocentowania. Bank deklarował, że dokonał weryfikacji funduszu. Powodowi nie zostały przedstawione żadne informacje dotyczące ryzyk związanych z oferowaną mu inwestycją. Powód zdecydował się nabyć oferowane certyfikaty i podpisał formularz zapisu na 149 sztuk certyfikatów funduszu Inwestycje (...) serii (...), za które uiścił stosowną kwotę na rachunek funduszu, i których pozostaje posiadaczem. Tymczasem, 21 listopada 2017 r. KNF cofnęła (...) S.A. (towarzystwo, które zarządzało przedmiotowym funduszem) zezwolenie na prowadzenie działalności, jednocześnie nakładając na ww. towarzystwo karę finansową. Następnie, 14 września 2018 r. KNF wydała komunikat informujący o nałożeniu na (...) Bank (...) S.A. jako depozytariusza funduszy inwestycyjnych m.in. Inwestycje (...) karę w wysokości 5 mln zł w związku z dopuszczeniem się przez bank szeregu uchybień skutkujących naruszeniem przepisów ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Z kolei 6 sierpnia 2019 r. KNF opublikowała komunikat, wskazujący że w stosunku do (...) Bank S.A. orzeczono kary pieniężne wobec stwierdzenia naruszenia przez ten bank przepisów w związku z procesem sprzedaży certyfikatów.

Strona powodowa wskazała, że na dzień złożenia pozwu prowadzone jest postępowanie likwidacyjne funduszy Inwestycje (...), a aktualna wartość aktywów netto funduszu przypadających na jednostkę uczestnictwa spada. Powód wyjaśnił, że podstawy prawnej roszczenia w stosunku do pozwanego (...) Bank (...) AG upatruje w art. 75 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarzadzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi w zw. z art. 72 ust. 1 tej ustawy oraz art. 471 k.c. i art. 415 k.c. Depozytariusz miał obowiązek zapewnienia zgodnego z prawem i statutem wykonywania obowiązków zarządzającego funduszem (poprzez stałą kontrolę czynności faktycznych i prawnych dokonywanych przez fundusz oraz nadzorowanie doprowadzania do zgodności tych czynności z prawem i statutem funduszu). Ponadto, powód upatruje odpowiedzialności banku depozytariusza na zasadzie zawinionego działania przedsiębiorcy, zaś w odniesieniu do reżimu odpowiedzialności kontraktowej z uwagi na niedopełnienie obowiązku właściwego sformułowania umów regulujących zasady przechowywania aktywów i wykonywania swojej funkcji, a także nierealizowania jej w należyty sposób. Powód wskazał w pozwie szereg zaniechań pozwanego Ad. 1, jakie w ocenie powoda doprowadziły do powstania po jego stronie szkody.

Odnośnie pozwanego (...) Bank S.A. powód wskazał, że upatruje podstawy roszczenia w art. 415 k.c. i 417 k.c. oraz art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Przyjąć bowiem należy, że pomiędzy stronami doszło ze strony (...) Banku S.A. do świadczenia na rzecz powoda usług doradztwa inwestycyjnego, pomimo że strony nie zawarły pisemnej umowy o doradztwo inwestycyjne - do jej zawarcia doszło w sposób konkludentny. Wobec powyższego na pozwanym ciążyły obowiązki takie jak: dostosowanie oferty do potrzeb klienta, weryfikacja przedmiotu oferty, świadczenie usługi doradztwa inwestycyjnego w uwzględnieniem najlepiej pojętego interesu klienta oraz działania usługodawcy w ramach prowadzenia działalności maklerskiej w sposób rzetelny i profesjonalny. Tymczasem powód otrzymał od (...) Banku S.A. kilka informacji, które mogły wprowadzić go w błąd co do charakteru kupowanych przez niego instrumentów finansowych, a które w konsekwencji spowodowały, że powód jako konsument podjął decyzję o zakupie oferowanych mu certyfikatów, której by nie podjął w sytuacji niewprowadzenia go przez (...) Bank S.A. w błąd.

W zakresie wysokości poniesionej szkody powód podniósł, że certyfikaty inwestycyjne Inwestycje (...) nabył za łączną kwotę 250 663,83 zł. Wartość jednego certyfikatu na dzień 23 sierpnia 2021 r. ustalona została na kwotę 652,08 zł, a przed stwierdzeniem przez KNF uchybień i otwarciem procesu likwidacji wartość wynosiła 1 171,72 zł, co oznacza stratę po stronie powoda w wysokości co najmniej 519,64 zł na jednym certyfikacie. Łączna strata powoda z tytułu utraty wartości przedmiotowych aktywów na dzień złożenia pozwu wynosiła zatem nie mniej niż 77 426,36 zł.

W marcu 2021 r. powód przesłał pozwanemu (...) Bank (...) AG reklamację, wskazując na niedopełnienie przez niego obowiązków jako depozytariusza i utratę wartości certyfikatów jako konsekwencję tego działania, jednocześnie zwracając się z żądaniem naprawienia szkody poprzez wypłatę kwoty, stanowiącej różnicę pomiędzy wartością posiadanych przez powoda certyfikatów przed ogłoszeniem likwidacji a ostatnią ustaloną wartością aktywów netto przypadającą na certyfikat inwestycyjny. Bank odmówił przyjęcia na siebie odpowiedzialności, podnosząc, że za straty odpowiedzialność ponosi podmiot zarządzający funduszem, a także podmiot oferujący powodowi przedmiotowe papiery wartościowe.

Powód skierował kolejną reklamację do pozwanego (...) Bank S.A., który nie udzielił na nią odpowiedzi w ustawowym terminie 30 dni, ani nie zawiadomił powoda o przedłużeniu terminu do jej rozpoznania.

( pozew – k. 3-28v, pismo z dnia 9 lipca 2024 r. – k. 335-338v)

(...) Bank S.A. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany Ad. 2 wskazał, że powód zawarł w dniu 19 października 2015 r. z (...) Bank S.A. umowę o świadczenie usługi przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa przez (...) Bank S.A. Biuro Maklerskie jest wyodrębnioną jednostką Banku. Czynność polegająca na przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych jest czynnością odrębną od doradztwa inwestycyjnego czy oferowania instrumentów finansowych. Dalej wyjaśniono, że (...) S.A. przyjął od (...) S.A. zlecenie pośrednictwa w przyjmowaniu zapisów na certyfikaty inwestycyjne (...). Pozwany był związany umową z (...) S.A. (...) Bank S.A. prowadziło czynności w zakresie oferowania certyfikatów inwestycyjnych (...) S.A., w drodze oferty niepublicznej. Pozwany Ad. 2, działając w imieniu i na rzecz (...), zaoferował powodowi nabycie Certyfikatów (...), przedstawił mu formularz zapisu przygotowany przez (...), a powód złożył zapis na Certyfikaty i dokonał przelewu środków. Pozwany Ad. 2 nie świadczył na rzecz powoda usługi doradztwa inwestycyjnego ani jakiejkolwiek innej usługi maklerskiej.

W ocenie pozwanego Ad. 2 powództwo powinno zostać oddalone uwagi na brak odpowiedzialności odszkodowawczej Banku, co wynika z:

1)  należytego wykonania obowiązków informacyjnych przez pracownika Banku w stosunku do powoda,

2)  świadomości powoda do ryzyka dotyczącego nabycia certyfikatów inwestycyjnych,

3)  braku zaistnienia szkody majątku powoda związanego z nabyciem certyfikatów inwestycyjnych,

4)  braku związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy działaniem Banku a ewentualną szkodą w majątku powoda,

5)  uchylenia decyzji KNF, a nadto braku prejudycjalności decyzji administracyjnej.

( odpowiedź na pozew pozwanego (...) Bank S.A. – k. 81-111)

(...) Bank (...) AG wniósł o zarządzenie zwrotu pozwu obarczonego brakiem fiskalnym oraz brakami formalnymi, ewentualnie odrzucenie pozwu z uwagi na wskazanie jako pozwanego podmiotu, który nie posiada zdolności sądowej, to jest oddziału zagranicznego przedsiębiorcy, a w dalszej kolejności wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany Ad. 1 zaznaczył, że zarówno jego poprzednik prawny, jak i on sam, wywiązywali się z wszelkich obowiązków wynikających z funkcji depozytariusza Funduszu, przy czym z dniem 23 lutego 2018 r. depozytariusz stał się likwidatorem Funduszu. Wartość aktywów netto przypadających na jeden certyfikat ustalona przy sporządzaniu sprawozdania finansowego według stanu na dzień otwarcia likwidacji została oszacowana na 650,70 zł. Dalej pozwany Ad. 1 wskazał na treść art. 75 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych, zwracając uwagę na fakt, że odpowiedzialność depozytariusza względem uczestników funduszu wynikająca z tego przepisu ma charakter deliktowy, a nie kontraktowy, co związane jest z tym, że depozytariusza nie łączy z uczestnikami funduszu żaden stosunek prawny. Jak podniesiono w odpowiedzi na pozew, powód nie wykazał przesłanek odpowiedzialności deliktowej pozwanego Ad. 1. Pozwany Ad. 1 zwrócił uwagę na fakt, że powód nie sprecyzował, na czym polegać miało naruszenie przez Bank obowiązków, kiedy Bank się tego dopuścił, jakie naruszenia miały miejsce i w jaki sposób doprowadziły do powstania w majątku powoda szkody w wysokości wskazanej w pozwie.

Pozwany Ad. 1 podkreślił, że to FinCrea jako towarzystwo funduszy inwestycyjnych było odpowiedzialne za zarządzanie oraz reprezentację funduszu (podejmowanie decyzji dotyczących lokowania środków pieniężnych pozyskanych od uczestników, wypełnianie bieżących obowiązków funduszu, w tym sporządzanie okresowych wycen aktywów funduszu, administrowanie tymi aktywami, organizowanie procesu wykupu certyfikatów inwestycyjnych).

Pozwany zakwestionował również, aby powód udowodnił, że w ogóle poniósł jakąkolwiek szkodę. W majątku powoda wciąż znajdują się certyfikaty inwestycyjne, stanowiące papiery wartościowe i które zostaną w przyszłości wykupione przez fundusz i umorzone.

( odpowiedź na pozew pozwanego (...) Bank (...) AG – k. 166-190)

Na rozprawie w dniu 16 lipca 2024 r. powód cofnął powództwo w zakresie roszczeń o ustalenie z uwagi na zakończenie procesu likwidacji Funduszu. Wskazał, że powodowi wypłacono 927,99 zł za każdy certyfikat. Pozwani wyrazili zgodę na cofnięcie pozwu.

Sąd wydał postanowienie o odmowie odrzucenia pozwu i o umorzeniu postępowania w odniesieniu do roszczeń o ustalenie.

( protokół rozprawy z dnia 16 lipca 2024 r. – k. 358-363v, postanowienie – k. 364)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 19 października 2015 r. P. D. zawarł z (...) Bank S.A. umowę o świadczenie usługi przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa przez (...) Bank S.A., stanowiące jednostkę organizacyjną (...) Bank S.A. Biuro (...) zobowiązało się w ramach usługi przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia tytułów uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania do przyjmowania zleceń i dyspozycji określonych w Statutach oraz Prospektach informacyjnych Funduszy.

Załącznikiem do umowy był formularz informacji o kliencie, w którym P. D. wskazał, że ma wykształcenie średnie ekonomiczne oraz posiada doświadczenie w inwestowaniu w obligacje i/lub fundusze inwestycyjne, w inwestowaniu w akcje oraz w różnego rodzaju instrumenty finansowe, w tym w instrumenty pochodne.

( umowa z dnia 19 października 2015 r. wraz z formularzem – k. 118-121)

Pracownik Biura Maklerskiego (...)S.A. przedstawił P. D. propozycję nabycia certyfikatów inwestycyjnych Funduszu serii (...), działając w imieniu (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej także jako (...)), reprezentującego (...) Inwestycje (...) (dalej także jako „Fundusz”). Jednostkowa cena emisyjna oferowanego certyfikatu wynosiła 1 643,30 zł, z terminem przyjęcia propozycji do dnia 26 października 2015 r. Liczba oferowanych certyfikatów objętych propozycją wynosiła 149, ze stawką 2% opłaty dystrybucyjnej.

Załącznik do propozycji stanowiły warunki emisji certyfikatów inwestycyjnych (...) Inwestycje (...) serii (...). W tamtym czasie Fundusz był zarządzany przez (...), które zleciło zarządzanie tym funduszem (...). (...) zawarł umowę z (...) Bank S.A., na podstawie której (...) Bank S.A. przedstawiał swoim klientom propozycje nabycia certyfikatów inwestycyjnych w imieniu (...).

( propozycja nabycia certyfikatów – k. 41, 126, zeznania świadka Ł. M. –k. 360-362v / protokół skrócony/)

W dniu 19 października 2015 r. P. D. dokonał wpłaty łącznej kwoty 249 748,73 zł na poczet ceny 149 certyfikatów serii (...) emitowanych przez fundusz WI Inwestycje (...): 244 851,70 zł wymaganej wpłaty na certyfikaty oraz 4 897,03 zł wysokości opłaty manipulacyjnej za wydanie certyfikatów.

Z dniem 30 października 2015 r. P. D. został wpisany do ewidencji uczestników funduszu jako posiadacz 149 certyfikatów inwestycyjnych serii (...) funduszu (...) Inwestycje (...).

( formularz zapisu na certyfikaty – k. 42-44, 127-130, potwierdzenie wpłaty i wpisu do ewidencji uczestników – k. 45, zaświadczenie o treści wpisu w ewidencji uczestników funduszu – k. 46-46v)

Depozytariuszem prowadzącym rejestr aktywów Funduszu Inwestycje (...) był (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., a następnie jego następca prawny (...) Bank (...) AG z siedzibą w W..

(okoliczność bezsporna)

W dniu 22 listopada 2017 r. Komisja Nadzoru Finansowego wydała komunikat w sprawie (...) S.A., informujący o nałożeniu na wskazane Towarzystwo kary pieniężnej oraz cofnięciu zezwolenia na wykonywanie działalności polegającej na tworzeniu funduszy inwestycyjnych otwartych oraz funduszy zagranicznych, zarządzaniu nimi, w tym pośrednictwa w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa, reprezentowania ich wobec osób trzecich oraz zarządzaniu zbiorczym portfelem papierów wartościowych oraz zezwolenia na wykonywanie działalności polegającej na tworzeniu specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych i funduszy inwestycyjnych zamkniętych, zarządzaniu tymi funduszami, w tym pośrednictwie w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa, a także reprezentowaniu ich wobec osób trzecich oraz zarządzaniu unijnymi AFI, w tym wprowadzaniu ich do obrotu. Powodem wydania decyzji KNF było stwierdzenie w wyniku postępowania administracyjnego rażącego naruszenia przez (...) S.A. art. 45a ust. 4a ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi poprzez niewykonywanie bieżącego nadzoru nad podmiotem, któremu (...) S.A. powierzyło zarzadzanie m.in. portfelem inwestycyjnym Inwestycje (...) oraz rażące naruszenie przez m.in. Inwestycje (...) postanowień statutów w zakresie wykupu certyfikatów inwestycyjnych w okresie od dnia 30 czerwca 2016 r. do dnia 30 czerwca 2017 r.

( komunikat KNF z dnia 22 listopada 2017 r. – k. 52)

W dniu 20 lutego 2018 r. rozpoczęła się likwidacja Funduszu Inwestycje (...). Likwidatorem był bank depozytariusz. W czerwcu 2024 r. zakończył się etap postępowania likwidacyjnego obejmujący sprzedaż majątku funduszu i umorzenie certyfikatów. Za posiadane przez P. D. 149 certyfikaty została mu wypłacona kwota 927,99 zł za każdy certyfikat.

(okoliczności bezsporne, a nadto: informacja o wystąpieniu przyczyn rozwiązania Inwestycje (...) z dnia 21 lutego 2018 r. – k. 222, zeznania świadka Ł. M. –k. 360-362v / protokół skrócony/)

Stan faktyczny w sprawie został ustalony przede wszystkim na podstawie dowodów z dokumentów, których prawdziwość i wiarygodność nie była w toku postępowania kwestionowana, a także nie budziła wątpliwości Sądu. Większość okoliczności była w istocie bezsporna bądź też wynikała z niezaprzeczonych twierdzeń stron. Sąd oparł się nadto na zeznaniach świadka Ł. M., które uznał za wiarygodne w całości.

Podkreślenia wymaga, że Sąd poczynił ustalenia faktyczne wyłącznie w zakresie, w jakim było to konieczne dla rozpoznania powództwa w zakresie roszczenia o zapłatę dochodzonego od pozwanego Ad. 1. Dlatego też Sąd nie czynił szczegółowych ustaleń odnoszących się do okoliczności przedstawienia powodowi przez pracownika (...) Bank S.A. propozycji nabycia certyfikatów, które będą miały znaczenie dla oceny zasadności powództwa wyłącznie w odniesieniu do pozwanego Ad. 2.

Sąd nie objął zakresem ustaleń faktycznych treści decyzji Komisji Nadzoru Finansowego z 14 września 2018 r. i podtrzymującej tęże decyzji z 30 października 2018 r. w przedmiocie nałożenia na (...) Bank (...) AG kary pieniężnej za naruszenie przepisów ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z 27 września 2019 r., sygn. akt VI SA/Wa 2418/18, uchylił powyższą decyzję. Wyrok ten został z kolei uchylony wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 kwietnia 2023 r., sygn. akt II GSK 97/20 (Lex), a sprawę przekazano WSA do ponownego rozpoznania. Na datę zamknięcia rozprawy nie zapadło ponowne orzeczenie WSA. Niezależnie od tego, rozstrzygnięcie owej sprawy nie ma zdaniem Sądu znaczenia prejudycjalnego dla niniejszego postępowania.

Sąd pominął szereg dowodów wnioskowanych przez powoda, uznając, że ich przeprowadzenie nie miałoby wpływu na kierunek rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo w zakresie roszczenia o zapłatę dochodzonego przez powoda od pozwanego (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z przepisem art. 317 § 1 k.p.c. sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu. Zdaniem Sądu ocena zasadności powództwa przeciwko pozwanemu Ad. 1, w zakresie, w jakim było ono ostatecznie podtrzymywane przez powoda, była możliwa już na tym etapie postępowania, bez konieczności przeprowadzenia dalszych dowodów, które z kolei są niezbędne dla rozpoznania sprawy w odniesieniu do pozwanego Ad. 2.

Uzasadniając swoje roszczenia skierowane przeciwko (...) Bank (...) AG z siedzibą w W., powód wskazywał na niedopełnienie przez ten bank oraz jego poprzednika prawnego obowiązków depozytariusza Funduszu, co miało prowadzić do powstania szkody w majątku powoda.

Zgodnie z art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1034; dalej: ustawa o funduszach inwestycyjnych), w brzmieniu obowiązującym od 4 czerwca 2016 r.: Depozytariusz odpowiada za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonywaniem obowiązków określonych w art. 72 ust. 1 i art. 72a .

Art. 72a ustawy o funduszach inwestycyjnych odnosi się do obowiązku wytoczenia przez depozytariusza powództwa na rzecz uczestników funduszu przeciwko towarzystwu funduszy inwestycyjnych. Powód nie zarzuca pozwanemu Ad. 1 naruszenia obowiązków w tym zakresie, zatem kwestia ta nie wymaga bliższej analizy.

Art. 72 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych począwszy od 4 czerwca 2016 r. stanowi: Obowiązki depozytariusza wynikające z umowy o wykonywanie funkcji depozytariusza funduszu inwestycyjnego, z uwzględnieniem art. 83, art. 85-90 i art. 92-97 rozporządzenia 231/2013 - w przypadku specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego i funduszu inwestycyjnego zamkniętego, obejmują:

1) przechowywanie aktywów funduszu inwestycyjnego;

2) prowadzenie rejestru wszystkich aktywów funduszu inwestycyjnego;

3) zapewnienie, aby środki pieniężne funduszu inwestycyjnego były przechowywane na rachunkach pieniężnych i rachunkach bankowych prowadzonych przez podmioty uprawnione do prowadzenia takich rachunków zgodnie z przepisami prawa polskiego lub spełniające w tym zakresie wymagania określone w prawie wspólnotowym lub równoważne tym wymaganiom;

4) zapewnienie monitorowania przepływu środków pieniężnych funduszu inwestycyjnego;

5) zapewnienie, aby zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa oraz emitowanie, wydawanie i wykupywanie certyfikatów inwestycyjnych odbywało się zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego;

6) zapewnienie, aby rozliczanie umów dotyczących aktywów funduszu inwestycyjnego następowało bez nieuzasadnionego opóźnienia, oraz kontrolowanie terminowości rozliczania umów z uczestnikami funduszu;

7) zapewnienie, aby wartość aktywów netto funduszu inwestycyjnego oraz wartość aktywów netto przypadających na jednostkę uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny była obliczana zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego;

8) zapewnienie, aby dochody funduszu inwestycyjnego były wykorzystywane w sposób zgodny z przepisami prawa i ze statutem funduszu inwestycyjnego;

9) wykonywanie poleceń funduszu inwestycyjnego, chyba że są sprzeczne z prawem lub statutem funduszu inwestycyjnego;

10) weryfikowanie zgodności działania funduszu inwestycyjnego z przepisami prawa regulującymi działalność funduszy inwestycyjnych lub ze statutem w zakresie innym niż wynikający z pkt 5-8 oraz z uwzględnieniem interesu uczestników.

Z kolei poprzednio przepis ten mówił: Obowiązki depozytariusza wynikające z umowy o prowadzenie rejestru aktywów funduszu inwestycyjnego obejmują:

1) prowadzenie rejestru aktywów funduszu inwestycyjnego, w tym aktywów zapisywanych na właściwych rachunkach oraz przechowywanych przez depozytariusza i inne podmioty na mocy odrębnych przepisów lub na podstawie umów zawartych na polecenie funduszu przez depozytariusza;

2) zapewnienie, aby zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa lub emitowanie, wydawanie i wykupywanie certyfikatów inwestycyjnych odbywało się zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego;

3) zapewnienie, aby rozliczanie umów dotyczących aktywów funduszu inwestycyjnego następowało bez nieuzasadnionego opóźnienia, oraz kontrolowanie terminowości rozliczania umów z uczestnikami funduszu;

4) zapewnienie, aby wartość netto aktywów funduszu inwestycyjnego i wartość jednostki uczestnictwa była obliczana zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu inwestycyjnego;

5) zapewnienie, aby dochody funduszu inwestycyjnego były wykorzystywane w sposób zgodny z przepisami prawa i ze statutem funduszu;

6) wykonywanie poleceń funduszu inwestycyjnego, chyba że są sprzeczne z prawem lub statutem funduszu inwestycyjnego.

Należy podkreślić, że w doktrynie prawa występują rozbieżne poglądy co do tego, czy odpowiedzialność depozytariusza za naruszenie obowiązków depozytariusza należy rozpatrywać w reżimie odpowiedzialności kontraktowej, czy też deliktowej. Funkcjonuje pogląd powoływany przez pozwanego Ad. 1, mianowicie, że odpowiedzialność depozytariusza wobec uczestników funduszu na podstawie art. 75 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków określonych w art. 72 ust. 1 i art. 72a ww. ustawy ma charakter odpowiedzialności deliktowej (por. R. Mroczkowski: ustawa o funduszach inwestycyjnych. Komentarz. Lex 2014, art. 75, nb 4). Prezentowany jest jednak także pogląd odmienny, zgodnie z którym odpowiedzialność ta ma charakter kontraktowy, bowiem umowa depozytu zawarta pomiędzy depozytariuszem a towarzystwem zarządzającym funduszem jest traktowana jako umowa na rzecz osób trzecich - uczestników funduszu (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 października 2020 r., sygn. XXV C 368/20, LEX nr 3081768).

Natomiast niezależnie od tego, które z powyższych stanowisk przyjąć, konieczną przesłanką odpowiedzialności pozwanego Ad. 1 za szkodę powoda wynikającą z niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków depozytariusza, jest adekwatny związek przyczynowy pomiędzy działaniem bądź zaniechaniem pozwanego Ad. 1 a szkodą, którą powód utożsamia z różnicą pomiędzy sumą uiszczoną przez niego przy zapisie na certyfikaty a sumą uzyskaną w wyniku ich umorzenia w czerwcu 2024 r. Zgodnie z art. 361 § 1 k.c. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Zdaniem Sądu powód nie wykazał zaistnienia tak rozumianego związku przyczynowego. Powód nie zaoferował dowodów pozwalających ustalić, że to na skutek danych działań bądź zaniechań (...) Bank (...) AG lub jego poprzednika prawnego, pełniących kolejno funkcję depozytariusza Funduszu, kwota uzyskana przez powoda w wyniku likwidacji Funduszu, odpowiadająca udziałowi powoda w aktywach Funduszu spieniężonych w toku postępowania likwidacyjnego, była niższa w porównaniu z kwotą wpłaconą przez powoda w 2015 r. przy zapisie na certyfikaty.

Przyjęte przez powoda założenie, że spadek wartości nabytych przez niego certyfikatów wynika w całości z działań czy zaniechań banku depozytariusza, jest w świetle zasad logiki błędne. Nawet gdyby powód zdołał wykazać wszystkie swoje twierdzenia co do tego, że bank depozytariusz uchybił swoim obowiązkom, to w żadnym razie nie świadczyłoby to o wykazaniu, że powód poniósł na skutek tego szkodę odpowiadającą różnicy pomiędzy ceną nabycia certyfikatów a kwotą uzyskaną wskutek ich umorzenia.

Wartość certyfikatów jest ze swej natury zmienna i zależy od bardzo wielu czynników. Skład aktywów Funduszu w sposób istotny zmienił się pomiędzy 2015 r. a 2018 r., kiedy rozpoczęto likwidację, na co zwrócił uwagę zeznający w sprawie świadek. Nie sposób obarczać banku depozytariusza odpowiedzialnością chociażby za wadliwe decyzje Towarzystwa co do zainwestowania środków w daną spółkę, za wahania giełdowe, czy też za to, że w ogóle doszło do likwidacji majątku Funduszu, co związane było z koniecznością spieniężenia majątku w warunkach, które nie gwarantowały osiągnięcia optymalnej ceny.

Prezentowane przez powoda rozumowanie, zgodnie z którym, skoro w Funduszu doszło do nieprawidłowości, polegających w szczególności na przestępczym wyprowadzeniu środków finansowych z majątku Funduszu, to z pewnością depozytariusz nie dopełnił swoich obowiązków, jest obarczone błędem logicznym.

Powód zdaje się też nie dostrzegać tego, że bank depozytariusz nie ma w stosunku do funduszu zarządzanego przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych uprawnień pozwalających mu np. na uchylanie decyzji inwestycyjnych towarzystwa, czy też na pozbawienie towarzystwa uprawnień w zakresie zarządzania majątkiem funduszu. Nie sposób obarczać depozytariusza odpowiedzialnością za nietrafione inwestycje funduszu, polegające np. na nabyciu akcji spółki, których wartość następnie spadła, czy nabyciu nieruchomości, której zbycie bez straty okazało się niemożliwe.

Sąd miał też na względzie fakt, że powód nie wyjaśnił, jakie konkretnie działania powinien był jego zdaniem podjąć depozytariusz, aby uczynić zadość ciążącym na nim obowiązkom, i w jaki sposób wpłynęłoby to na rzeczywistą wartość aktywów Funduszu i w efekcie na wartość certyfikatów. Powód w sposób ogólny zarzuca brak dopełnienia obowiązków depozytariusza przez pozwanego Ad. 1 i jego poprzednika prawnego, nie podając konkretnych zachowań depozytariusza, które miały być wadliwe, i nie wyjaśniając, jaki wpływ miały mieć poszczególne zachowania na rzeczywistą wartość posiadanych przez powoda certyfikatów.

I tak, zdaniem powoda wartość certyfikatów już w dacie zapisu na nie przez powoda była inna niż wskazywał Fundusz, a wynikać to miało z braku rzetelności wyceny poszczególnych składników majątku Funduszu i braku rzetelnej weryfikacji prawidłowości tej wyceny ze strony poprzednika prawnego pozwanego Ad. 1 jako depozytariusza. Powód wywodzi, że szkoda w znacznej części została mu wyrządzona już na etapie nabywania certyfikatów, nie wyjaśniając jednak, jakie dokładnie wadliwe zachowania poprzednika prawnego pozwanego Ad. 1, mające miejsce przed nabyciem certyfikatów przez powoda, doprowadzić miały do owej błędnej, zdaniem powoda, wyceny.

Podobnie powód nie wyjaśnia, w jaki sposób uchybienia banku depozytariusza, których zdaniem powoda dopuścił się poprzednik prawny pozwanego Ad. 1 oraz pozwany Ad. 1 już w okresie, gdy powód był posiadaczem certyfikatów, miały wpłynąć na wartość tych certyfikatów.

W powyższym zakresie brak jest twierdzeń powoda i brak jest też wniosków dowodowych, za pomocą których ustalenia w ww. zakresie mogłyby zostać poczynione.

Wypada zauważyć, że zaniechanie sprecyzowania konkretnych zaniedbań, które zdaniem powoda zostały popełnione przez depozytariusza, wytknął powodowi pozwany Ad. 1 w odpowiedzi na pozew. Pozwany Ad. 1 zauważył przy tym, że zakres obowiązków depozytariusza wynikający z art. 72 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych był inny do dnia 3 czerwca 2016 r., a od dnia 4 czerwca 2016 r. uległ rozszerzeniu na mocy nowelizacji ustawą z dnia 31 marca 2016 r. o zmianie ustawy o funduszach inwestycyjnych (…) (Dz. U. z 2016 r., poz. 615), co służyło implementacji do polskiego porządku prawnego przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (…). W świetle powyższego sama weryfikacja zarzutów powoda co do niedopełnienia przez pozwanego Ad. 1 i jego poprzednika prawnego obowiązków depozytariusza wymagała sprecyzowania przez powoda jakich działań bądź zaniechań, te podmioty miały się dopuścić, ze wskazaniem kiedy do tego doszło.

W replice na odpowiedź na pozew pozwanego Ad. 1 powód wskazuje, że „Potencjalne ustalenie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem Pozwanego Ad. 1 a wartością certyfikatów i stanem finansowym funduszu wymaga w pierwszym rzędzie ustalenia, jakie były rzeczywiste przyczyny problemów finansowych funduszu skutkujące utratą wartości certyfikatów i likwidacją samego funduszu, kiedy one zaistniały i co było ich przyczyną. (…) Po ustaleniu tych przyczyn i ich zestawieniu z nieprawidłowościami poczynionymi przez Pozwanego Ad. 1, wykazany zostanie związek przyczynowy pomiędzy działaniami Pozwanego Ad. 1 a szkodą poniesioną przez Powoda” (k. 279). Z powyższego fragmentu repliki na odpowiedź na pozew wynika, że powód dostrzega konieczność wykazania związku przyczynowego pomiędzy zarzucanymi pozwanemu Ad. 1 „nieprawidłowościami” a szkodą, naprawienia której powód dochodzi w tej sprawie. Dowody wnioskowane w tym zakresie przez powoda nie mogły jednak prowadzić do wykazania owego związku.

Niezależnie od poczynionych uprzednio uwag odnoszących się do zaniechania sprecyzowania przez powoda zachowań depozytariusza, które miałyby stanowić źródło szkody powoda, wypada zauważyć, że wykazanie, że dana „nieprawidłowość” po stronie depozytariusza (po jej sprecyzowaniu i wykazaniu) przełożyła się na konkretny spadek wartości certyfikatów (np. o x złotych), wymagałoby przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego. Na te okoliczności żadna ze stron nie zgłosiła jednak takiego dowodu. Powód w pozwie ujął wprawdzie wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego w zakresie bankowości i finansów (pkt XV, k. 6-7), natomiast żadna część niezwykle rozbudowanej tezy dowodowej, rozwiniętej nadto i uszczegółowionej w piśmie z dnia 9 lipca 2024 r. (k. 337-338v), nie odnosi się do związku przyczynowego pomiędzy danym zachowaniem pozwanego Ad. 1 bądź jego poprzednika prawnego a spadkiem wartości certyfikatów.

Skoro brak było podstaw do ustalenia zaistnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem pozwanego Ad. 1 lub jego poprzednika prawnego a szkodą powoda, z tytułu której dochodził on w tej sprawie odszkodowania, powództwo należało oddalić, o czym Sąd orzekł w pkt. I sentencji wyroku.

W pkt. II sentencji wyroku Sąd rozstrzygnął o kosztach procesu. Co do zasady wyrok częściowy nie stanowi orzeczenia kończącego sprawę w instancji i z tego względu przyjmuje się, że w świetle art. 108 § 1 k.p.c. brak jest podstaw do rozstrzygania w nim o kosztach postępowania. Zdaniem Sądu, reguła ta nie powinna jednak znajdować zastosowania w przypadku wydania wyroku częściowego w stosunku do jednego bądź niektórych spośród współuczestników procesowych. Jeżeli bowiem w takim wypadku wyrok częściowy rozstrzyga o całości żądania lub o wszystkich żądaniach zgłoszonych przez danego współuczestnika lub wobec niego, to w stosunku do tego współuczestnika wyrok częściowy kończy sprawę w instancji. Można zatem rozstrzygać w nim o kosztach postępowania, tym bardziej, że wynik sprawy w części jeszcze nierozstrzygniętej (wobec pozostałych współuczestników) nie będzie już miał wpływu na rezultat procesu w zakresie objętym wyrokiem częściowym.

W okolicznościach tej sprawy powód dochodził od pozwanego Ad. 1 roszczenia o zapłatę oraz roszczeń o ustalenie. Co do roszczeń o ustalenie powód cofnął powództwo, co skutkowało umorzeniem postępowania w tej części. Co do zasady, w razie cofnięcia powództwa stroną przegrywającą postępowanie jest strona powodowa, chyba że cofnięcie powództwa wynikało z zadośćuczynienia dochodzonemu roszczeniu – co w niniejszej sprawie bezspornie nie miało miejsca. Powód zaznaczał, że cofnięcie powództwa wynikało wyłącznie z tego, że doszło do umorzenia posiadanych przez niego certyfikatów i nie jest wyrazem przyznania braku zasadności roszczeń o ustalenie. Niewątpliwie wypłata na rzecz powoda środków pieniężnych odpowiadających jego udziałowi w aktywach Funduszu i umorzenie posiadanych przez powoda certyfikatów oznaczało, że nieaktualna stała się argumentacja powoda ujęta w pozwie i kolejnych pismach, mająca przemawiać za istnieniem po stronie powoda interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Natomiast, zdaniem Sądu, również na datę złożenia pozwu istnienie takiego interesu było co najmniej wątpliwe.

Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił jednak od obciążania powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego Ad. 1, uznając, że przemawiają za tym zasady słuszności. Zdaniem Sądu, w świetle treści decyzji KNF z września i października 2018 r. oraz doniesień medialnych na temat Funduszy (...) powód mógł mieć uzasadnione przekonanie, że pozwany Ad. 1 i jego poprzednik prawny ponoszą odpowiedzialność za spadek wartości certyfikatów przedmiotowego w sprawie Funduszu. W Funduszach (...) doszło niewątpliwie do nieprawidłowości, najprawdopodobniej wyprowadzono z nich środki finansowe na skutek działań o charakterze przestępczym, które przypisywane są przez organy ścigania osobom zarządzającym tymi funduszami. Z punktu widzenia społeczeństwa bank, który pełni funkcję depozytariusza funduszu inwestycyjnego, powinien stać na straży tego, aby nie dochodziło do jakichkolwiek nieprawidłowości, których skutkiem mogłaby być utrata środków przez uczestników funduszu, czyli posiadaczy certyfikatów.

sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska