Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Rafał Wagner

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Monika Górczak

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W.

przeciwko (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M.

o zapłatę

I.  zasądza od (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. na rzecz Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W. 371 542,80 (trzysta siedemdziesiąt jeden tysięcy pięćset czterdzieści dwa i 80/100) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 13 lipca 2023 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. na rzecz Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W. tytułem kosztów procesu 29 395 (dwadzieścia dziewięć tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt pięć) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 309/24

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tut. Sądu w dniu 27 grudnia 2023 r. (data stempla pocztowego – k. 124) skierowanym przeciwko (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M., powód Polski Fundusz Rozwoju S.A. z siedzibą w W. wniósł o:

1.  orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, że pozwany ma zapłacić na rzecz powoda kwotę 371 542,80 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 13 lipca 2023 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz zwrotu opłat skarbowych od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że dochodzi zwrotu nienależnie uzyskanej przez pozwanego kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” oraz zawartej między stronami w oparciu o zasady tego programu umowy z dnia 6 czerwca 2020 roku. Spółce Polski Fundusz Rozwoju S.A. powierzono realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19. Programem objęci byli - zgodnie z brzmieniem warunków programu oraz dokumentami regulującymi udzielanie wsparcia w ramach programu - przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa przedsiębiorców, którzy spełniali warunki wskazane w Programie. W ramach umowy zawartej pomiędzy stronami zawarto uregulowanie przyznające powodowi uprawnienie do kontrolowania prawdziwości informacji i oświadczeń złożonych przez beneficjenta, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości takich informacji lub oświadczeń – uprawnienie do podjęcia decyzji o zwrocie subwencji. Na mocy tych uprawnień (§3 ust 6 umowy) powód – już po wypłacie subwencji – ustalił, że pozwany nie jest małym-średnim przedsiębiorcą (MŚP) z uwagi na istniejące powiązania kapitałowe z innymi podmiotami, a zatem złożył nieprawdziwe oświadczenie w zakresie spełniania warunków koniecznych do uzyskania subwencji. W konsekwencji powód podjął decyzję o zwrocie przez pozwanego całości subwencji finansowej i poinformował go o tej decyzji, wzywając do zwrotu kwoty wypłaconego wsparcia. Powód upatrywał zatem podstawy prawnej powództwa w §3 ust. 6 i §11 ust. 13 Regulaminu (stanowiącego integralną część umowy), a także art. 471 k.c., tj. żądał naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Jako alternatywną podstawę prawną żądania powództwa powód wskazał art. 415 k.c. oraz przepisy o nienależnym świadczeniu, tj. art. 405 – 410 k.c. (pozew – kk. 3-21).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym w dniu 16 stycznia 2024 r. uwzględniono w całości roszczenie powoda (nakaz zapłaty – k. 128).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty skutecznie wniesionym w dniu z 2 lutego 2024 r. (data stempla pocztowego – k. 259) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według spisu kosztów, a w wypadku jego nieuwzględnienia – o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości trzykrotności stawki minimalnej określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany wskazał, że spłacił subwencję finansową w całości w wymiarze wskazanym w decyzji umorzeniowej, w efekcie czego umowa subwencji wygasła, a powód utracił możliwość kontroli i żądania zwrotu. Podniósł, że powód błędnie ustalił datę wymagalności roszczenia. Zarzucił także powodowi, że ten w sposób jednostronny ukształtował treść umowy i regulaminu, a zatem wszelkie wątpliwości powinny być rozstrzygane na korzyść pozwanego. Przede wszystkim jednak podniósł, że podstawą Programu jest decyzja Komisji Europejskiej, a nie Rozporządzenie Pomocowe, z czego powinno wynikać, że status pozwanego jako przedsiębiorcy należy ustalić na gruncie Prawa Przedsiębiorców, a zatem bez uwzględnienia przedsiębiorców powiązanych i partnerskich. Ponadto pozwany zarzucił powodowi, że w sposób niewłaściwy ustalił zatrudnienie u pozwanego przy ustalaniu jego statusu jako przedsiębiorcy – powód odwołuje się bowiem do średniorocznego zatrudnienia (zgodnie z Rozporządzeniem Pomocowym), które jest ustalane w inny sposób niż zatrudnienie na dany dzień (tj. na 31 grudnia 2019 roku), zaś umowa, Regulamin, informacje opublikowane przez powoda (Q&A) oraz Przewodnik wskazują, że zatrudnienie należy ustalać wyłącznie na dzień 31 grudnia 2019 roku. W myśl zaś art. 385 §1 k.c. w razie sprzeczności umowy z wzorcem umowy (za który należy traktować Rozporządzenie Pomocowe), powinno się zastosować umowę. Pozwany w swojej ocenie działał w dobrej wierze, w zaufaniu do powoda będącego emanacją państwa polskiego i instytucji zaufania publicznego, w dobrej wierze zużył środki pochodzące z subwencji, zaś to powód nadużył prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. (sprzeciw – k. 137-149).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W 2020 r. w związku z pandemią choroby zakaźnej COVID-19 wywoływanej wirusem Sars-Cov-2 doszło w Polsce do znacznych zakłóceń gospodarczych spowodowanych między innymi wprowadzanymi restrykcjami sanitarnymi mającymi zapobiec rozwojowi epidemii. Zakłócenia gospodarcze spowodowały istotny spadek aktywności gospodarczej. Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom gospodarczym panującej epidemii na podstawie uchwały Rady Ministrów z 27 kwietnia 2020 r. w sprawie „Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: „Program”) ustanowiono program rządowy mający na celu realizację podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw i gospodarki, w szczególności poprzez zapewnienie płynności i stabilności finansowej oraz ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli. Program kierowany był do beneficjentów, którzy łącznie wytwarzali istotną część polskiego PKB. Program miał na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią COVID-19.

Zasady Programu zostały zatwierdzone na mocy decyzji Komisji Europejskiej z 27 kwietnia 2020 r. C(2020) 2822, State Aid SA.56996 (2020/N) – Poland. Realizacja Programu została natomiast powierzona Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. (dalej: PFR) na podstawie art. 21a ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju oraz umowy pomiędzy Skarbem Państwa a PFR.

W celu określenia zasad rozpatrywania wniosków sporządzony został dokument w postaci Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: Regulamin). Wersja pierwotna Regulaminu obowiązywała od 29 kwietnia 2020 r., zaś wersja zmieniona została przyjęta 13 maja 2020 r. z datą wejścia w życie w dniu 28 maja 2020 r. Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta programu określała natomiast umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR a przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję finansową.

Zgodnie z §10 ust. 2 Regulaminu, udział w Programie mogli wziąć wyłącznie beneficjenci posiadający status mikroprzedsiębiorcy lub MŚP. W definicjach zawartych w §1 ust. 2 Regulaminu określono, że beneficjent oznacza na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznaniu mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP, wnioskującego do PFR o udzielenie subwencji finansowej, lub któremu PFR udzielił subwencji finansowej. Z kolei jak wynika z definicji, jak również z Rozdziału 3 pkt 3.1.1 Regulaminu, małymi i średnimi przedsiębiorstwami (MŚP), które mogą być objęte programem, są przedsiębiorstwa, które na dzień 31 grudnia 2019 roku zatrudniają do 249 pracowników i których roczny obrót za 2019 r. nie przekracza 50 milionów euro lub roczna suma bilansowa za 2019 r. nie przekracza 43 milionów euro, przy czym nie jest Mikrofirmą lub nie jest już beneficjentem programu.

Jak też wynika z definicji, przedsiębiorstwa partnerskie oznaczają wszystkie przedsiębiorstwa, które nie są przedsiębiorstwami powiązanymi zgodnie z Regulaminem i między którymi istnieją opisane w Regulaminie związki. Z kolei przedsiębiorstwa powiązane oznaczają przedsiębiorstwa, które pozostają w jednym z poniższych związków:



przedsiębiorstwo ma większość praw głosu w innym przedsiębiorstwie w roli udziałowca/akcjonariusza lub członka;



przedsiębiorstwo ma prawo wyznaczyć lub odwołać większość członków organu administracyjnego zarządzającego lub nadzorczego innego przedsiębiorstwa;



przedsiębiorstwo ma prawo wywierać dominujący wpływ na inne przedsiębiorstwo na podstawie umowy zawartej z tym przedsiębiorstwem lub postanowień w jego statucie lub umowie spółki;



przedsiębiorstwo będące udziałowcem/akcjonariuszem lub członkiem innego przedsiębiorstwa kontroluje samodzielnie, na mocy umowy z innymi udziałowcami/akcjonariuszami lub członkami tego przedsiębiorstwa, większość praw głosu udziałowców/akcjonariuszy lub członków w tym przedsiębiorstwie, z uwzględnieniem metodologii przyjętej w Załączniku I do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187/1 z 26.6.2014; dalej: Rozporządzenie Pomocowe).

Ww. definicje przedsiębiorstwa partnerskiego oraz przedsiębiorstwa pomocowego zostały również zawarte w art. 3 ust. 2 i 3 Załącznika nr I do Rozporządzenia Pomocowego. Jak wskazano też w art. 3 ust. 3 Załącznika nr I do Rozporządzenia Pomocowego, zakłada się, że wpływ dominujący nie istnieje, jeżeli inwestorzy wymienieni w ust. 2 akapit drugi nie angażują się bezpośrednio lub pośrednio w zarządzania danym przedsiębiorstwem bez uszczerbku dla ich praw jako udziałowców/akcjonariuszy. Przedsiębiorstwa, które pozostają w jednym ze związków opisanych w akapicie pierwszym za pośrednictwem co najmniej jednego przedsiębiorstwa lub jednego z inwestorów, o których mowa w ust. 2, również uznaje się za powiązane. Przedsiębiorstwa pozostające w jednym z takich związków za pośrednictwem osoby fizycznej lub grupy osób fizycznych działających wspólnie również uznaje się za przedsiębiorstwa powiązane, jeżeli prowadzą one swoją działalność lub część działalności na tym samym rynku właściwym lub rynkach pokrewnych. Za „rynek pokrewny” uważa się rynek dla danego produktu lub usługi znajdujący się bezpośrednio na wyższym lub niższym szczeblu rynku w stosunku do rynku właściwego. Z kolei zgodnie z art. 3 ust 1, przedsiębiorstwo samodzielne oznacza każde przedsiębiorstwo, które nie jest zakwalifikowane jako przedsiębiorstwo partnerskie w rozumieniu ust. 2 ani jako przedsiębiorstwo powiązane w rozumieniu ust. 3.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 Załącznika nr I do Rozporządzenia Pomocowego, do określania liczby personelu i kwot finansowych wykorzystuje się dane odnoszące się do ostatniego zatwierdzonego okresu obrachunkowego i obliczane w skali rocznej. Uwzględnia się je począwszy od dnia zamknięcia ksiąg rachunkowych. Kwota wybrana jako obrót jest obliczana z pominięciem podatku VAT i innych podatków pośrednich. Jak stanowi ust. 2, jeżeli w dniu zamknięcia ksiąg rachunkowych dane przedsiębiorstwo stwierdza, że w skali rocznej przekroczyło pułapy zatrudnienia lub pułapy finansowe określone w art. 2, lub spadło poniżej tych pułapów, uzyskanie lub utrata statusu średniego, małego lub mikroprzedsiębiorstwa następuje tylko wówczas, gdy zjawisko to powtórzy się w ciągu dwóch kolejnych okresów obrachunkowych. Zgodnie zaś z ust. 3, w przypadku nowo utworzonych przedsiębiorstw, których księgi rachunkowe nie zostały jeszcze zatwierdzone, odpowiednie dane pochodzą z szacunków dokonanych w dobrej wierze w trakcie roku obrotowego.

Jak stanowi art. 5, liczba personelu odpowiada liczbie rocznych jednostek pracy (RJP), to jest liczbie pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy w obrębie danego przedsiębiorstwa lub w jego imieniu w ciągu całego uwzględnianego roku referencyjnego. Praca osób, które nie przepracowały pełnego roku, osób, które pracowały w niepełnym wymiarze godzin, bez względu na długość okresu zatrudnienia, lub pracowników sezonowych jest obliczana jako część ułamkowa RJP. W skład personelu wchodzą:

a)  pracownicy,

b)  osoby pracujące dla przedsiębiorstwa, podlegające mu i uważane za pracowników na mocy prawa krajowego,

c)  właściciele-kierownicy,

d)  partnerzy prowadzący regularną działalność w przedsiębiorstwie i czerpiący z niego korzyści finansowe.

Praktykanci lub studenci odbywający szkolenie zawodowe na podstawie umowy o praktyce lub szkoleniu zawodowym nie wchodzą w skład personelu. Nie wlicza się okresu trwania urlopu macierzyńskiego ani wychowawczego.

Zgodnie z §10 ust. 3 Regulaminu, określając status mikroprzedsiębiorcy lub MŚP, beneficjent jest zobowiązany zweryfikować, czy zachodzą po jego stronie powiązania w ramach relacji łączących go z innymi przedsiębiorstwami (m.in. w ramach grup kapitałowych), które mogą mieć następujący charakter i w razie konieczności sumować dane dotyczące przedsiębiorstw z nim powiązanych w następujący sposób: (i) w przypadku gdy dane przedsiębiorstwo posiada przedsiębiorstwo powiązane, do jego danych w zakresie liczby pracowników oraz rocznego obrotu i sumy bilansowej dolicza się w całości dane przedsiębiorstw powiązanych, (ii) w przypadku gdy dane przedsiębiorstwo posiada przedsiębiorstwo partnerskie – do jego danych w zakresie liczby pracowników oraz rocznego obrotu i sumy bilansowej dolicza się dane przedsiębiorstw partnerskich proporcjonalnie do procentowego udziału w kapitale lub prawach głosu (z tym że należy wziąć pod uwagę wyższy udział) – nie dotyczy to (i) publicznych korporacji inwestycyjnych, spółek venture capital, osób fizycznych lub grupy osób fizycznych prowadzących regularną działalność inwestycyjną w oparciu o venture capital, które inwestują w firmy nienotowane na giełdzie (jako tzw. „anioły biznesu”), o ile całkowita kwota inwestycji tych inwestorów w jedno przedsiębiorstwo nie przekroczy 1 250 000 euro, (ii) uczelni wyższych lub ośrodków badawczych nienastawionych na zysk, (iii) inwestorów instytucjonalnych, w tym funduszy rozwoju regionalnego, (iv) niezależnych władz lokalnych z rocznym budżetem poniżej 10 000 000 euro oraz liczbą mieszkańców poniżej 5 000.

Dane przedsiębiorstw, które podlegają sumowaniu należy ustalać na podstawie ksiąg rachunkowych lub danych pochodzących ze skonsolidowanego sprawozdania finansowego (§10 ust. 6 Regulaminu). Szczegółowe informacje dotyczące ustalenia statusu przedsiębiorstwa znajdują się w Załączniku I Rozporządzenia Pomocowego (ust. 7).

Finansowanie programowe udzielane było za pośrednictwem Banków, przyjmujących w imieniu PFR wnioski, odwołania, przekazujących Beneficjentom decyzje PRF, zawierających umowy subwencji finansowej w charakterze pełnomocników PFR i przekazujących Beneficjentom w imieniu PFR środki pieniężne tytułem subwencji finansowych (wyłącznie po uprzednim otrzymaniu tych środków od PFR - §3 ust. 3 Regulaminu).

Zgodnie z §3 ust. 6 Regulaminu w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, PFR mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu beneficjenta do zwrotu całości lub części subwencji finansowej.

Umowy subwencji były zawierane z beneficjentami programu za pośrednictwem systemu bankowego z wykorzystaniem środowiska informatycznego i sieciowego udostępnianego przez banki. Wniosek o udzielenie subwencji finansowej udostępniany był w bankowości elektronicznej banku wyłącznie jako interfejs i służył zebraniu wszelkich oświadczeń składanych przez przedsiębiorcę starającego się o subwencję finansową. Oświadczenia wpisane przez przedsiębiorcę we wniosku implementowane były do projektu umowy subwencji finansowej udostępnianej w bankowości elektronicznej. Każdy podmiot ubiegający się o subwencję musiał zaakceptować oświadczenia znajdujące się w formularzu aplikacyjnym dostępnym w bankowości elektronicznej.

Z uwagi na pomocowy charakter programu, polegający na udzielaniu subwencji finansowych w związku z istotnymi zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek COVID-19, oraz efektywność i szybkość rozpoznawania wniosków w interesie wszystkich aplikujących przedsiębiorców kwalifikujących się jako potencjalni beneficjenci programu, PFR został uprawniony do:

1)  stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów programu,

2)  przyjęcia, iż każdy beneficjent programu jest wypłacalny i zdolny do zwrotu i spłaty subwencji,

3)  do uznawania jakiegokolwiek warunku programowego, za spełniony wyłącznie w oparciu o oświadczenie beneficjenta programu, jego przedstawiciela lub osoby, która podaje się wobec PFR za beneficjenta programu lub jego przedstawiciela (rozdział 3.2 Załącznika nr 1 do Regulaminu).

W myśl §11 ust. 13 Regulaminu w przypadku, gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji finansowej lub wysokość subwencji finansowej, beneficjent zobowiązany był do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od otrzymania subwencji finansowej, zwrotu subwencji finansowej lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny Banku. (Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa PFR dla małych i średnich firm” – k. 36-75).

(...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą. W okresie złożenia wniosku o subwencję była zarejestrowana w KRS i ujawniona w tej ewidencji jako prowadząca działalność gospodarczą na czas nieoznaczony, a przedmiotem jej działalności była i jest m.in. produkcja cegieł, dachówek i materiałów budowlanych z wypalanej gliny, produkcja wyrobów ceramicznych (wydruk z KRS – k. 77-80, k. 154-167v.). Przy składaniu wniosku spółka korzystała z pomocy prawnej od profesjonalnych pełnomocników (zeznania A. K. jako przedstawiciela pozwanego – k. 281v.).

Spółka ta złożyła wniosek o udzielenie subwencji finansowej w kwocie 528 998 zł. Zaakceptowała oświadczenia, które były w formularzu aplikacyjnym dostępnym w bankowości elektronicznej, w tym m.in., że na dzień 31 grudnia 2019 roku prowadziła działalność gospodarczą oraz że na ten dzień zatrudniała do 249 pracowników, z wyłączeniem właściciela, a jej roczny obrót nie przekracza 50 mln EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43 mln EUR, przy czym nie jest mikroprzedsiębiorcą oraz że jest świadoma tego, że subwencja finansowa [...] dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria Mikro-, Małego i Średniego - Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu oraz Załącznika Nr 1 do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz UE L 187/1 z 26.6.2014).

Po wprowadzeniu danych w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej został wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej. Tak wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej został następnie podpisany przez obie strony. Do zawarcia pomiędzy PFR a pozwanym umowy subwencji finansowej nr (...)SP doszło 6 czerwca 2020 r.

Zgodnie z §2 pkt 19 umowy, przedsiębiorca oświadczył, że jest świadomy tego, że subwencja finansowa dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria M.-, Małego i Średniego - Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu oraz Załącznika Nr 1 do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187/1 z 26.6.2014). Zgodnie z §2 pkt 20 umowy, w razie stwierdzenia, iż przedsiębiorca jest dużym przedsiębiorcą, PFR może wydać decyzję o zwrocie udzielonego wsparcia.

Zgodnie zaś z §3 ust. 6 umowy, do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez przedsiębiorę, PFR może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie może podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR.

Integralną część umowy subwencji finansowej stanowił też Regulamin (§11 ust. 5 umowy; umowa subwencji – k. 82-89).

Decyzją z dnia 8 czerwca 2020 r. PFR dokonał częściowo pozytywnej weryfikacji spełnienia przez (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. warunków otrzymania kwoty subwencji finansowej, w związku z czym podjął decyzję o wypłacie subwencji finansowej w kwocie 528 997 zł (decyzja – k. 91).

Kwota subwencji została beneficjentowi wypłacona w dniu 9 czerwca 2020 r. (potwierdzenie przelewu – k. 93).

(...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. jako beneficjent złożył datowane na dzień 22 czerwca 2021 roku oświadczenie o rozliczeniu subwencji finansowej nr (...)SP. W jego treści wskazał m.in., że średnia liczba pracowników przez okres pełnych 12 miesięcy kalendarzowych od końca miesiąca kalendarzowego poprzedzającego datę zawarcia umowy wynosi 56.62. Liczba zatrudnionych pracowników na dzień 31 grudnia 2019 roku wyniosła 58.95, zaś na dzień 30 czerwca 2019 roku: 60.95 (§3 ust. 1 i 2 pkt a-b oświadczenia). W §1 ust. 7 oświadczenia beneficjent oświadczył, że wnioskuje o zwolnienie z obowiązku zwrotu subwencji finansowej w kwocie nie większej niż 528 997 zł (oświadczenie – k. 95).

W dniu 7 lipca 2021 roku PFR wydał decyzję w sprawie zwolnienia z obowiązku zwrotu subwencji finansowej, w której wyliczył zwolnienie z obowiązku zwrotu subwencji w wysokości 47%, tj. w kwocie 249 806,67 zł, co oznaczało, że wartość subwencji finansowej pozostająca do spłaty wynosi 279 190,33 zł. Płatność tej subwencji został rozłożona na 24 miesięczne raty płatne w wysokości i terminach określonych w harmonogramie (decyzja z 7.07.2021 – k. 97; harmonogram – k. 99).

Fabryka (...) sp. z o.o. z siedzibą w O. jest powiązana kapitałowo ze spółką (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M., jako jej wspólnik. W 2018 roku przystąpiła do długu członka Rady Nadzorczej w stosunku do spółki (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M.. Te same osoby były lub są członkami zarządu obu spółek (J. K., A. K.). W treści sprawozdań finansowych spółki te funkcjonują również w ramach jednej „struktury własności”. Działają one na tym samym rynku geograficznym, mają też te same przedmioty działalności (produkcja cegieł, dachówek i materiałów budowlanych z wypalanej gliny, produkcja wyrobów ceramicznych). W 2017 roku zatrudniały one łącznie 283 pracowników, w 2018 roku – 287 pracowników, zaś w 2019 roku – 280 pracowników, przy czym w 2019 roku (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. zatrudniał 59 pracowników, zaś Fabryka (...) sp. z o.o. z siedzibą w O. zatrudniała 221 pracowników (fakty bezsporne, ponadto: wydruk z KRS – k. 77-80; sprawozdanie finansowe pozwanego za rok 2017 – k. 105-108; sprawozdanie finansowe Fabryki (...) sp. z o.o. w O. za rok 2018 – k. 113-116; sprawozdanie finansowe pozwanego za rok 2019 – k. 110-111v.; sprawozdanie finansowe Fabryki (...) sp. z o.o. za rok 2019 – k. 118-121v.).

Na skutek weryfikacji danych zadeklarowanych przez beneficjenta we wniosku o udzielenie subwencji, pismem z dnia 8 grudnia 2023 r. PFR wezwał beneficjenta do niezwłocznego, nie później niż w terminie 7 dni roboczych, zwrotu całej kwoty subwencji finansowej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po upływie czternastego dnia roboczego od dnia otrzymania przez beneficjenta kwoty subwencji do dnia zapłaty. PFR ustalił, że beneficjent jest powiązany z innym przedsiębiorcą – Fabryką (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Wskazano, że beneficjent wraz z tym przedsiębiorcą powiązanym:

1.  w 2017 roku zatrudniali średnio 252 pracowników;

2.  w 2018 roku zatrudniali średnio 253,5 pracowników

3.  w 31 grudnia 2019 roku zatrudniali 241,725 pracowników.

Z powyższych danych wynika, że beneficjent przy uwzględnieniu przedsiębiorstw powiązanych nie może być uznany ani za mikroprzedsiębiorcę ani za MŚP. W związku z tym przekroczył on pułap zatrudnienia przewidziany dla MŚP w latach 2017, 2018 i 2019, a w chwili wnioskowania o wsparcie w ramach Programu posiadał status dużego przedsiębiorcy, gdyż zatrudnienie w ramach grupy podmiotów powiązanych z beneficjentem przekroczyło 249 pracowników. Tym samym subwencja finansowa została udzielona nienależnie, na podstawie nieprawdziwych oświadczeń złożonych przez beneficjenta. PFR poinformował, że zalicza wszelkie kwoty otrzymane dotychczas od beneficjenta tytułem spłaty subwencji w pierwszej kolejności na poczet należnych odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia następującego od upływu czternastego dnia roboczego od dnia otrzymania subwencji. Pismo zostało doręczone w dniu 13 grudnia 2023 r. (decyzja – k. 101-102; wydruk z systemu Poczty Polskiej S.A. – k. 103).

Na dzień wniesienia pozwu (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. dokonał wpłat w łącznej kwocie 279 190,33 zł, przy czym ostatnia wpłata nastąpiła w dniu 12 lipca 2023 roku. Tym samym do zapłaty z tytułu zwrotu ww. subwencji pozostaje kwota 371 542,80 zł (zestawienie wpłat – k. 123).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedstawionego materiału dowodowego w postaci przedłożonych do akt sprawy dokumentów, w szczególności regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm”, przedmiotowej umowy subwencji finansowej. Fakt zawarcia i wykonania przedmiotowej umowy subwencji nie był sporny, a spór sprowadzał się przede wszystkim do tego, czy pozwany spełniał kryteria uzyskania subwencji w zakresie spełnienia prawnie dopuszczalnej – zgodnie z Regulaminem Programu – definicji MŚP. Sąd Okręgowy oparł się także posiłkowo na dowodzie z przesłuchania stron z ograniczeniem do strony pozwanej, w której imieniu zeznawał A. K. – Prezes Zarządu (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M., choć nie wniósł on zbyt wiele do sprawy – zeznania strony pozwanej dotyczyły przede wszystkim tego, że pozwany zapoznał się wcześniej z wszelkimi materiałami informacyjnymi dotyczącymi warunków otrzymania subwencji i składając wniosek kierował się ich treścią, konsultując się też z profesjonalnymi pełnomocnikami. Te zeznania mogły dowodzić jedynie temu, że strona pozwana miała dobrą wiarę i dochowała należytej staranności na etapie składania wniosku, natomiast przedmiot niniejszej sprawy sprowadzał się do przepisów prawa oraz zapisów przedmiotowej umowy subwencji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało uwzględnieniu w całości.

Program rządowy „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” był programem, dzięki któremu mali i średni przedsiębiorcy mogli skorzystać z finansowania na preferencyjnych warunkach. Rozwiązanie miało na celu zapewnienie płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii COVID-19. Dofinansowanie było częściowo bezzwrotne. Środki uzyskane w ramach Tarczy Finansowej PFR dla MŚP można było przeznaczyć wyłącznie na pokrycie kosztów bieżącej działalności, w tym pokrycie kosztów wynagrodzeń pracowników. W myśl zapisów regulujących zasady funkcjonowania programu, aby zostać jego beneficjentem, należało mieć status przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców. Kwestią problematyczną było ustalenie, czy biorąc pod uwagę fakt, iż pozwany jest powiązany z innym przedsiębiorcą – Fabryką (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w O. – mógł on zostać zakwalifikowany jako beneficjent Programu, a więc czy posiadał status MŚP, z uwagi na fakt, że przy uwzględnieniu przedsiębiorstwa powiązanego, przekroczył on pułap zatrudnienia przewidziany dla MŚP.

Nie można się zgodzić z argumentacją strony pozwanej, że decyzja Komisji Europejskiej z 27 kwietnia 2020 r. C(2020) 2822, State Aid SA.56996 (2020/N) – Poland, zatwierdzająca podstawy Programu, jest jedyną i samodzielną podstawą prawną Programu, a Rozporządzenie Pomocowe nie ma do niego zastosowania. Jak już wskazano wyżej, zgodnie z §2 pkt 19 umowy, przedsiębiorca oświadczył, że jest świadomy tego, że subwencja finansowa dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria Mikro-, Małego i Średniego - Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu oraz Załącznika Nr 1 do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu. Zapis ten wprost przeczy twierdzeniom pozwanego w tym zakresie. Zarówno umowa subwencji, jak i Regulamin (§1 ust. 2, §10 ust.7), zawierają odpowiednie odesłanie do Rozporządzenia Pomocowego, które to, jako że jest częścią polskiego porządku prawnego, znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie.

Pozwany nie zaprzeczył, że Fabryka (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. jest przedsiębiorstwem powiązanym w rozumieniu zasad Programu. Spółki te są bowiem powiązane kapitałowo ( Fabryka (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. jest wspólnikiem pozwanej spółki), personalnie (za sprawą tych samych osób zasiadających w przeszłości lub obecnie w zarządach obu spółek – (...), A. K.), ponadto spółki te mają ten sam przedmiot działalności (produkcja cegieł, dachówek i materiałów budowlanych z wypalanej gliny, produkcja wyrobów ceramicznych) i prowadzą działalność na tym samym rynku geograficznym, a zatem działają na tym samym rynku właściwym lub co najmniej rynku pokrewnym. Pozwany nie wskazał też żadnych okoliczności świadczących o tym, by nie istniał dominujący wpływ – w rozumieniu art. 3 ust. 3 Załącznika nr I do Rozporządzenia Pomocowego – (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. na pozwaną spółkę. Tym samym nie zaprzeczył, że spółka ta spełnia definicję takiego przedsiębiorstwa w rozumieniu zapisów Regulaminu oraz art. 3 ust. 3 Załącznika nr I do Rozporządzenia Pomocowego. Nie było to zresztą przedmiotem sporu, a argumentacja pozwanego sprowadzała się do tego, że owe przedsiębiorstwo powiązane nie powinno być brane pod uwagę przy wyliczaniu zatrudnienia, albowiem powinna być przyjęta definicja MŚP wynikająca z Prawa Przedsiębiorców, w ramach której przy obliczaniu zatrudnienia nie uwzględnia się zatrudnienia przedsiębiorstw powiązanych. Nie jest to jednak rozumowanie właściwe. Czym innym jest bowiem faktyczne zatrudnienie w konkretnej spółce, a czym innym warunki Programu, w ramach których jasno określono, że przy ustalaniu statusu beneficjenta, bierze się pod uwagę również zatrudnienie w przedsiębiorstwach powiązanych (§10 ust. 3 Regulaminu).

Nadto pozwany niezasadnie kwestionował sam sposób wyliczenia zatrudnienia – podnosił bowiem, że średnioroczne zatrudnienie (przyjęte zgodnie z Rozporządzeniem Pomocowym) jest ustalane w inny sposób niż zatrudnienie na dany dzień (tj. na 31 grudnia 2019 roku), zaś umowa, Regulamin oraz informacje udostępniane powszechnie przez powoda wskazują, że zatrudnienie należy ustalać wyłącznie „na dzień 31 grudnia 2019 roku”. Przywoływane przez pozwanego zapisy umowy, Regulaminu, a także Q&A i Przewodnika nie przesądzają jednak w sposób precyzyjny, jaką w istocie należałoby zastosować metodę przy obliczaniu liczby pracowników, a z pewnością nie rozstrzygają, że decydująca jest liczba zatrudnionych pracowników w konkretnym dniu. Sąd w tym miejscu miał też wątpliwości, czy powód, w ramach sformułowania zawartego w wezwaniu do zapłaty z dnia 8 grudnia 2023 roku, że w 2019 roku zatrudnienie wynosiło 241,725 pracowników (k. 101v.), miał na myśli „średnie” zatrudnienie, czy rzeczywiste (jako że wcześniej w treści pisma wskazywał, że spółki w 2017 roku zatrudniały „średnio” 252 pracowników, w 2018 roku zatrudniały „średnio” 253,5 pracowników, zaś w odniesieniu do 2019 roku owo sformułowanie już się nie pojawia). Należy jednak zauważyć, że w myśl art. 7 ust. 1 pkt 3 Prawa Przedsiębiorców, średnim przedsiębiorcą jest przedsiębiorca, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników. Zatem również wg zapisów Prawa Przedsiębiorców, do którego odwołuje się pozwany i które również znajduje zastosowanie w myśl zapisów Regulaminu, mowa jest o średniorocznym zatrudnieniu. Zgodnie natomiast z art. 4 ust. 1 Załącznika nr I do Rozporządzenia Pomocowego, do określania liczby personelu i kwot finansowych wykorzystuje się dane odnoszące się do ostatniego zatwierdzonego okresu obrachunkowego i obliczane w skali rocznej. Uwzględnia się je począwszy od dnia zamknięcia ksiąg rachunkowych. Zgodnie zaś z art. 5, liczba personelu odpowiada liczbie rocznych jednostek pracy (RJP), to jest liczbie pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy w obrębie danego przedsiębiorstwa lub w jego imieniu w ciągu całego uwzględnianego roku referencyjnego. Ww. zapisy stanowią o sposobie określenia zatrudnienia, które odnoszone jest do całego okresu obrachunkowego, nie zaś do zatrudnienia na dany dzień. Należy też zwrócić uwagę, że w Załączniku 2. do Wyciągu z Dokumentu Programu (k. 72), w ramach kryteriów przyznania, wskazano, że o subwencję finansową może ubiegać się przedsiębiorca będący MŚP na dzień 31 grudnia 2019 r. a jednocześnie „zatrudniający na ostatni dzień miesiąca kalendarzowego poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o udzielenie subwencji finansowej, co najmniej 1 Pracownika, z wyłączeniem właściciela (…)”. Dokonując zatem wykładni zapisu znajdującego się np. w §1 ust. 2 Regulaminu, w odniesieniu do definicji MŚP, należy więc uznać, że w sformułowaniu „na dzień 31 grudnia 2019 roku” chodzi o konkretne umiejscowienie czasowe, w odniesieniu do którego beneficjent jest MŚP, a nie o sam sposób obliczenia zatrudnienia w spółce, który jest dokonywany wg innych kryteriów.

Niezależnie od powyższego – nawet gdyby przyjąć sposób wyliczenia podnoszony przez pozwanego – nie ulega wątpliwości, że w 2019 roku (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. zatrudniał 59 pracowników, zaś Fabryka (...) sp. z o.o. z siedzibą w O. zatrudniała 221 pracowników, co stanowi łącznie 280 pracowników. Pozwany nie wykazał tym samym w żaden sposób, by na konkretny dzień 31 grudnia 2019 roku liczba ta była niższa (zaś sformułowanie o zatrudnieniu, które wynosiło „241,725 pracowników” budzi wątpliwości i wskazuje raczej na średnioroczne zatrudnienie) a zatem w myśl art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. twierdzenia te nie mogły podlegać uwzględnieniu.

Pozwany podniósł też zarzut nadużycia prawa przez powoda w świetle art. 5 k.c., który stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące (summum ius summa iniuria), niedające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. Klauzula ta – jak powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie – winna być jednak stosowana ostrożnie, w wyjątkowych przypadkach, z uwzględnieniem całokształtu okoliczności konkretnej sprawy.

Sąd miał na uwadze argumentację pozwanego dotyczącą tego, że instytucje publiczne, stosując prawo, mają obowiązek zagwarantować jednostce pewne bezpieczeństwo prawne. Prawo nie może być nieprzewidywalne, a państwo nie może zastawiać pułapek legislacyjnych na obywatela, ale musi mu zagwarantować, by mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny (zob. wyrok TK z 7 lutego 2001 r., K 27/00, OTK 2001, Nr 2, poz. 29). Celem rozwiania wątpliwości pozwany jednak powinien – tak jak np. komornicy sądowi – wystąpić do PFR o udzielenie informacji, czy może korzystać ze wsparcia w postaci subwencji w ramach programu, tj. w tym przypadku czy przyjęty przez pozwanego sposób wyliczenia zatrudnienia jest właściwy. Gdyby PFR udzielił konkretnej informacji w tym przedmiocie, zaś następnie zmienił swoje stanowisko i wezwał do zwrotu udzielonej subwencji, wtedy rzeczywiście można by było uznać zachowanie pozwanego jako podważające zaufanie obywateli do państwa, naruszające zasady jednoznaczności prawa i prowadzące do pozbawienia uprawnień nabytych, a zatem podważające zasady wywodzone z art. 2 Konstytucji RP. Wtedy też można by było rozważać zarzut pozwanego dotyczący rzekomego nadużycia prawa podmiotowego przez powoda w rozumieniu art. 5 k.c. W niniejszej sprawie taka sytuacja jednak nie występuje. Co więcej, pozwany przy okazji wnioskowania o otrzymanie subwencji korzystał z profesjonalnej pomocy prawnej, a zatem miał, a przynajmniej powinien mieć wiedzę dotyczącą tego, jak należy rozumieć definicję MŚP (w tym w jaki sposób należy wyliczyć zatrudnienie) oraz czy pozwany ją spełnia. W ocenie powyższego zarzut nadużycia prawa w ocenie Sądu nie znajduje akceptacji.

Zgodnie z §2 pkt 20 umowy, w razie stwierdzenia, iż przedsiębiorca jest dużym przedsiębiorcą, PFR może wydać decyzję o zwrocie udzielonego wsparcia. Powód swoje roszczenie oparł także na §3 ust. 6 oraz §11 ust. 13 Regulaminu, uzasadniając obowiązek zwrotu subwencji złożeniem nieprawdziwych oświadczeń przez pozwanego. Powód zatem był uprawniony do zażądania zwrotu udzielonej subwencji. Bez znaczenia pozostawał zatem fakt, iż świadczenie zostało wykorzystane zgodnie z celami jej przyznania (§2 Regulaminu), gdyż środki pieniężne zostały spożytkowane na pokrycie bieżących kosztów prowadzonej działalności, czego zresztą powodowy Fundusz nie negował. §11 ust. 13 Regulaminu został spełniony, tj. powód po weryfikacji uznał, że pozwany nie jest średnim przedsiębiorcą w rozumieniu warunków Programu, a zatem nie może być jego beneficjentem, w związku z czym jest obowiązany do zwrotu całego otrzymanego świadczenia, jako nienależnego w rozumieniu art. 410 §2 k.c. (a zatem art. 405 k.c. stanowi dodatkową podstawę prawną uwzględnienia powództwa).

Nie budziło również wątpliwości Sądu roszczenie powoda co do wysokości. Powód przedłożył do akt sprawy jako załącznik do pozwu szczegółowe zestawienie wpłat, z uwzględnieniem także poszczególnych kwot, które były zaksięgowywane na poczet odsetek (k. 123). Zgodnie z zestawieniem, na dzień wniesienia pozwu (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w M. dokonał wpłat w łącznej kwocie 279 190,33 zł, a zatem do zapłaty z tytułu zwrotu ww. subwencji pozostaje kwota 371 542,80 zł. Takiej kwoty żądał powód i to taka kwota podlegała zasądzeniu od pozwanego na rzecz powoda w całości. W przedmiocie odsetek Sąd orzekł na podstawie art. 481 §1 i §2 k.c. w zw. z art. 455 k.c., uznając zgodnie z żądaniem pozwu jako datę początkową naliczania odsetek dzień 13 lipca 2023 roku jako dzień następujący po dniu uiszczenia ostatniej wpłaty przez pozwanego z tytułu zwrotu subwencji.

W związku z powyższym, na podstawie ww. rozważań, należało orzec jak w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku na podstawie art. 98§1, §1 ¹ i §3 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na zasądzone koszty składały się: opłata od pozwu w wysokości 18 578 zł, koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10 800 zł (ustalone na podstawie §2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.