Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2025r.

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Bożena Chłopecka

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2025r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Rozwoju i Technologii

o zapłatę

I.  zasądza od Skarbu Państwa – Ministra Rozwoju i Technologii na rzecz J. M. kwotę 93.733 zł ( dziewięćdziesiąt trzy tysiące siedemset trzydzieści trzy złote) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 20 maja 2025r. do dnia zapłaty,

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

III.  ustala, że pozwany w całości ponosi koszty postępowania, z tym, że ich wyliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt I C 433/20

UZASADNIENIE

W pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Rozwoju i Technologii, ostatecznie zmodyfikowanym w piśmie z dnia 12 grudnia 2024 roku, powód J. M. wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 93.733 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi:

a)  od kwoty 77.900 zł od dnia 29 listopada 2019 roku do dnia zapłaty;

b)  od kwoty 9600 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powoda z dnia 20 września 2023 roku o rozszerzeniu powództwa do dnia zapłaty;

c)  od kwoty 6233 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma z dnia 12 grudnia 2024 roku do dnia zapłaty.

Nadto powód domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Powód wskazał, iż żądana przez niego kwota stanowi odszkodowanie za bezprawne odebranie przedsiębiorstwa pod nazwą (...) w K. stanowiącego własność ojca powoda – W. K.. Powód dodał, że w dniu 6 stycznia 1953 r. na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z 1 grudnia 1952 r. wprowadzającym przymusowy zarząd państwowy, przedstawiciele ówczesnej władzy państwowej odebrali jego spadkobiercy przedsiębiorstwo (...) w K.. Następnie orzeczeniem Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 8 kwietnia 1960 r. stwierdzono przejście tego przedsiębiorstwa na własność Państwa. Powód wskazał, że oba orzeczenia decyzją ostateczną Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z 31 maja 2019 r. zostały uznane za nieważne. Źródła szkody powód upatrywał w zarządzeniu Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z 1 grudnia 1952 r. Dalej powód podał, że nie jest jedynym spadkobiercą pierwotnego właściciela przedsiębiorstwa i dochodzi odszkodowania w wysokości 1/3 wartości przedsiębiorstwa. Wobec natomiast braku odszkodowania za mienie przejęte oraz braku obecnie możliwości restytucji naturalnej wnosi o odszkodowanie na zasadach odpowiedzialności deliktowej / pozew k. 3-5v., pismo k. 207-207v., pismo k. 253-253v./.

W odpowiedzi na pozew z dnia 20 marca 2020 roku pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany zakwestionował wystąpienie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej w postaci szkody oraz związku przyczynowego. Odnosząc się od przesłanki szkody, pozwany podniósł, że powód nie wykazał jakie konkretnie okoliczności spowodowały brak możliwości zwrotu powodowi przedsiębiorstwa w naturze. Zakwestionował przy tym twierdzenia powoda, że brak możliwości uzyskania zwrotu przedsiębiorstwa w naturze wynika z wyeliminowanych z obrotu prawnego orzeczeń wskazanych w pozwie. Nie podzielił też twierdzeń powoda o wysokości szkody i że jest ona następstwem wadliwego zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z 1 grudnia 1952 r. Jednocześnie pozwany zakwestionował złożony przez powoda operat.

Pozwany wskazał na brak istnienia związku przyczynowego pomiędzy szkodą w postaci braku możliwości odzyskania przedsiębiorstwa w naturze a wadliwym zarządzeniem z 1 grudnia 1952 r. Podniósł, że z treści wynika wprost ze szkoda nie powstała z powodu wadliwego przejęcia przedsiębiorstwa przez Państwo, lecz z powodu jego likwidacji. Zatem to inne zdarzenia prawne, zaszły już po dacie wydania wadliwych decyzji z 1953 r. i 1960 r. spowodowały uszczerbek w majątku powoda i to w związku z ich zaistnieniem powstała szkoda polegająca na braku możliwości zwrotu nieruchomości w naturze.

Pozwany zakwestionował też, że źródłem szkody w postaci utraty przedsiębiorstwa było wydanie zarządzenia z 1 grudnia 1952 r., podnosząc, że przejecie na własność przedsiębiorstwa nastąpiło na podstawie orzeczenia z 8 kwietnia 1960 r.

Na koniec pozwany zakwestionował żądanie odsetkowe wskazując, że dopiero wyrok w przedmiotowej sprawie ustali wysokość odszkodowania i niezasadne jest żądanie odsetek za czas sprzed wyroku / odpowiedź na pozew k. 64-69, pismo k. 213-216, pismo k. 277/.

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie.

Zarządzeniem z dnia 25 lutego 2025 roku Przewodnicząca składu orzekającego zobowiązała pełnomocników stron do złożenia stanowiska na piśmie przed zamknięciem rozprawy i wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym /zarządzenie k. 280/.

Strona pozwana w piśmie z dnia 20 marca 2025 roku podtrzymała w całości swoje stanowisko w sprawie /k. 284-285v./.

Strona powodowa w piśmie z dnia 20 marca 2025 roku podtrzymała w całości swoje stanowisko w sprawie /k. 287-288/.

Postanowieniem z dnia 20 maja 2025 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zamknął rozprawę /k. 292/.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ojciec powoda -W. K. prowadził przedsiębiorstwo pod nazwą (...) funkcjonujące pod adresem przy ul. (...) w K., na nieruchomości nie stanowiącej własności właściciela przedsiębiorstwa /okoliczności bezsporne, dowody: dane wynikające z decyzji Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z 31 maja 2019 r. k. 16-19/.

W 1952 r. W. K. osiągnął dochód z prowadzonego przedsiębiorstwa w wysokości (...)zł / dowód: zaświadczenie Miejskiej Rady Narodowej k. 21-21v./.

Zarządzeniem Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z 1 grudnia 1952 r. nad przedsiębiorstwem (...) ustanowiono z dniem 1 grudnia 1952 r. przymusowy zarząd państwowy na podstawie dekretu z 16 grudnia 1918 r. / dowód: zarządzenie Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia 1 grudnia 1952 r. k. 8 /.

Objęcie poszczególnych składników majątkowych przedmiotowego przedsiębiorstwa przez przymusowego zarządcę państwowego - (...) Zakłady (...) w K. nastąpiło protokołem zdawczo - odbiorczym z wprowadzenia przymusowego zarządu państwowego, spisanym w dniu 6 stycznia 1953 r. Protokół zawierał załączniki opisujące stan prawny przedsiębiorstwa, budynki, produkcję, materiały, ruchomości i inne narzędzia (spis inwentarza z natury) / dowód: protokół z 6 stycznia 1953 r. wraz z załącznikami k. 9-12/.

W dniu objęcia przedsiębiorstwa (...) w przymusowy zarząd państwowy, przedsiębiorstwo działało na podstawie zgłoszenia z 7 lutego 1949 r., a jego właścicielem był W. K.. Mieściło się w budynku murowanym, krytym papą, mieszkalnym. Lokale wytwórni znajdowały się na parterze. Jeden z nich przeznaczony był na magazyn piwa beczkowego, drugi na magazyn gotowego produktu, dwa zaś na rozlewnię piwa i wytwórnię wody sodowej. Domem tym administrował Miejski Zarząd Nieruchomości. Wytwórnia zajmowała się rozlewem piwa i produkcją wody sodowej, lemoniady i oranżady. Posiadała jeden saturator do lemoniad, myjkę do mycia butelek, obciągarkę do piwa. W zimie zatrudniała 4 pracowników, a latem 5. Produkcja była zbywana w 80% do sektora prywatnego a w 20% do sektora uspołecznionego / dowody: protokół z 6 stycznia 1953 r. wraz z załącznikami k. 9-12, potwierdzenie zgłoszenia k. 51v./.

Orzeczeniem Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 9 kwietnia 1960 r. stwierdzono przejście z dniem 8 marca 1958 r. na własność Państwa przedsiębiorstwa (...) w stanie, w jakim znajdowało się w dniu objęcia w zarząd przymusowy / dowód: orzeczenie Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 9 kwietnia 1960 r. k. 13-13v./.

(...) Zakłady (...) w K., które przejęły mienie ruchome przedsiębiorstwa, prowadziły przez pewien czas działalność w jego dotychczasowym miejscu, lecz w późniejszym czasie zostały zlikwidowane ( bezsporne).

Spadek po W. K. zmarłym 30 maja 1982 r. nabyli: C. K., K. E., J. M. i Z. K. po ¼ części każdy z nich / dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie z 21 listopada 1989 r. sygn.. akt I Ns 2154/89/K k. 14/.

Spadek po C. K. nabyli: K. E., J. M. i Z. K. po 1/3 części każdy z nich / dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie z 25 maja 2011 r. sygn.. akt I Ns 68/11/K k. 15/.

W dniu 31 maja 2019 r. Minister Przedsiębiorczości i Technologii wydał ostateczną decyzję o stwierdzeniu nieważności zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z 1 grudnia 1952 r. w sprawie ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem (...) oraz orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 9 kwietnia 1960 r. w sprawie stwierdzenia przejścia tego przedsiębiorstwa na własność Państwa / dowód: decyzja Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z 31 maja 2019 r. k. 16-19, zaświadczenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z 5 września 2019 r. k. 20/.

Mimo zapadnięcia decyzji nadzorczych spadkobiercom pierwotnego właściciela przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwo nie zostało zwrócone w naturze ( bezsporne).

Pismem z dnia 21 listopada 2019 r. J. M. wezwał Ministra Rozwoju do zapłaty w terminie 7 dni na jego rzecz kwoty 77.900 złotych tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem przejęcie przedsiębiorstwa, stanowiącego własność jego ojca / dowód: wezwanie do zapłaty z 21 listopada 2019 r. k. 22-22v./.

W odpowiedzi, Minister Rozwoju z 29 listopada 2019 r. nadesłał pismo, w którym wskazał na brak podstaw do wypłaty odszkodowania / dowód: pismo Ministra Rozwoju z 29 listopada 2019 r. k. 23-23v.).

Wartość rynkowa przedsiębiorstwa (...) według stanu na dzień 6 stycznia 1953 r. i cen aktualnych wynosi 281.200 zł / dowód: opinia biegłego sądowego S. G. k. 162-170, opinia pisemna uzupełniająca biegłego k. 190-192, opinia pisemna uzupełniająca biegłego k. 237-241v./.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów złożonych w kserokopiach przez strony w postaci orzeczeń administracyjnych, postanowień Sądu oraz opinii biegłych specjalistów. Sąd ocenił, że wszystkie wskazane dowody złożone w kserokopiach mają moc dowodową równą oryginałom, ponieważ forma dokumentów nie była kwestionowana przez przeciwnika. Sąd przydał tym dowodom walor wiarygodności. Orzeczenia administracyjne, odpisy postanowień korzystają z materialnej mocy dowodowej nadanej im treścią art. 244 § 1 k.p.c., co nie zostało również skutecznie podważone przez pozwany Skarb Państwa.

Ustalając wysokość należnego powodom odszkodowania Sąd oparł się na dowodach z pisemnej opinii biegłego sądowego S. G., które to dowody ocenił jako mające dużą wartość dowodową z uwagi na wiedzę i kompetencje biegłego. Biegły w opiniach w sposób obiektywny, rzetelny, logiczny i rzeczowy wyjaśnili metodologię przyjętą do wyceny wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot postępowania. Opinie nie zawierają luk w rozumowaniu nie dających się uzasadnić logicznie, a wszystkie założenia konieczne z punktu widzenia dokonania prawidłowych ustaleń, mają zakotwiczenie w dokumentach zawartych w aktach sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa powód J. M. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa na jego rzecz kwoty 93.733 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi:

d)  od kwoty 77.900 zł od dnia 29 listopada 2019 roku do dnia zapłaty;

e)  od kwoty 9600 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powoda z dnia 20 września 2023 roku o rozszerzeniu powództwa do dnia zapłaty;

f)  od kwoty 6233 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma z dnia 12 grudnia 2024 roku do dnia zapłaty;

tytułem odszkodowania za przedsiębiorstwo pn. (...)w K. przejętego na własność Państwa. Tak sformułowane powództwo zasługiwało w większej mierze na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 417 k.c. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. W myśl art. 417 ¹ § 2 zd. 1 k.c. jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Jednakże w odniesieniu do szkód spowodowanych wydaniem przed dniem 01 września 2004 roku ostatecznej decyzji administracyjnej, której nieważność w świetle przepisu art. 156 § 1 k.p.a. lub wydanie z naruszeniem prawa w rozumieniu art. 158 § 2 k.p.a. stwierdzono następnie decyzją nadzorczą, podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa stanowi przepis art. 160 k.p.a. w brzmieniu obowiązującym w dniu 31 sierpnia 2004 roku. Przepis art. 160 k.p.a. został uchylony z dniem 01 września 2004 roku na mocy art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. nr 162 poz. 1692). W myśl art. 5 tej ustawy do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed jej wejściem w życie stosuje się przepisy art. 160 k.p.a. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia tej ustawy w życie. W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 31 marca 2011 roku (III CZP 112/10, LEX numer 751460) Sąd Najwyższy stwierdził, że „do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 01 września 2004 roku, której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.”

W konsekwencji stwierdzić należy, że w myśl tej uchwały w omawianych przypadkach nie zachodzi konieczność wyczerpania administracyjnego trybu dochodzenia odszkodowania przewidzianego w art. 160 § 4 k.p.a.

Przepis art. 160 k.p.a. w brzmieniu obowiązującym na dzień poprzedzający wejście w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. stanowił w § 1, że stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Z kolei § 2 tego przepisu stanowił, że do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego z wyłączeniem art. 418 tego Kodeksu. Wedle § 3 art. 160 k.p.a. odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał decyzję z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a., chyba że winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie ponosi inna strona postępowania dotyczącego tej decyzji; w tym ostatnim przypadku roszczenie o odszkodowanie służy w stosunku do strony winnej powstania tych okoliczności. Zgodnie natomiast z § 6 art. 160 k.p.a. roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1.

Przepis art. 160 k.p.a. nie zawiera żadnej regulacji dotyczącej przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną wadliwą decyzją administracyjną, odsyłając w tym zakresie do przepisów k.c. Z uwagi na publicznoprawny charakter decyzji administracyjnych i organów je wydających istotne znaczenie dla określenia przesłanek tej odpowiedzialności ma przepis art. 417 k.c. Ponadto w zakresie określenia rozmiaru szkody i związku przyczynowego między wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej a szkodą zastosowanie znajdują także przepisy art. 361 - 363 k.c. Powyższe determinuje również zakres faktów, które obowiązana jest udowodnić strona domagająca się odszkodowania z tego tytułu.

Przechodząc do oceny zaistnienia przesłanek odpowiedzialności strony pozwanej wywodzonej z faktu wydania decyzji o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem (...) w K. oraz decyzji o przejściu na własność Państwa tego przedsiębiorstwa, stwierdzić należy, że rzeczą strony powodowej było wykazanie bezpośredniego, normalnego związku przyczynowego pomiędzy powstałą szkodą a wydanymi decyzjami administracyjnymi, dotkniętymi wadami. Jak bowiem wynika z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wydanego na gruncie art. 160 k.p.a., stwierdzenie wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa przesądza jedynie o bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 maja 1985 r., II CR 121/85, OSNC 1986, nr 4, poz. 53 ).

W okolicznościach niniejszej sprawy nie było między stronami sporu co do tego, że zarządzenie z dnia 1 grudnia 1952 roku Ministra Drobnego i Rzemiosła w sprawie ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem pod (...) w K. było nieważne, natomiast wydane w jego następstwie orzeczenie Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 8 kwietnia 1960 roku w którym stwierdzono przejście na własność Państwa przedsiębiorstwa (...) w K. zostało wydane z naruszeniem prawa. Nie było także sporne to, że wskazane decyzje wywołały nieodwracalne skutki prawne w rozumieniu art. 156 § 2 k.p.a.

W ocenie Sądu nie budził wątpliwości również fakt powstania szkody majątkowej po stronie powoda. Pierwotnie szkoda powstała w majątku poprzednika prawnego powoda. Podjęte przez niego kroki prawne nie doprowadziły do wyeliminowania z obrotu wadliwych decyzji nacjonalizacyjnych, a uznanie ich za bezprawne stało się faktem dopiero przez wydanie ostatecznej decyzji nadzorczej w dniu 31 maja 2019 roku.

Powód J. M. jako następca prawny W. K. nabył prawo do żądania naprawienia tej szkody. Przez szkodę majątkową rozumie się uszczerbek w majątku poszkodowanego. Uszczerbek ten może powstawać w różne sposoby i przyjmować różne postaci. Może on w ogólności polegać na zmniejszeniu aktywów majątku poszkodowanego lub na zwiększeniu pasywów. Bezprawne odjęcie własności przedsiębiorstwa niewątpliwie skutkowało zmniejszeniem aktywów majątku poprzednika prawnego powoda.

W świetle art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Powód obowiązany był zatem udowodnić istnienie adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem z naruszeniem prawa przedmiotowych decyzji nacjonalizacyjnych a powstaniem szkody. W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, że taki związek w niniejszej sprawie powód wykazał. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 25 lutego 1958 roku o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym (Dz. U. z 1958 roku, Nr 11, poz. 37), przedsiębiorstwa pozostające w dniu wejścia w życie tej ustawy pod zarządem państwowym, ustanowionym na podstawie dekretu z dnia 16 grudnia 1918 roku w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego (Dz. Pr. P. P. Nr 21, poz. 67 ze zm.) przechodzą z mocy prawa na własność Państwa, chyba że nastąpi ich zwrot w trybie określonym w niniejszej ustawie. Z kolei art. 9 przywołanej ustawy stanowił, że przejście przedsiębiorstwa na własność Państwa następuje bez odszkodowania, w stanie wolnym od obciążeń i zobowiązań powstałych przed objęciem przedsiębiorstwa. Z powyższych względów oczywiste jest, że wydanie ostatecznej decyzji nacjonalizacyjnej wywołało skutek w postaci odjęcia poprzednikowi prawnemu powoda własności tego przedsiębiorstwa, a tym samym zmniejszenia aktywów jego majątku. Postępowanie dowodowe przeprowadzone w niniejszej sprawie nie wykazało, aby w tym samym czasie zaistniały inne zdarzenia prowadzące do takiego skutku. Nie ma przy tym znaczenia fakt, że wydane z naruszeniem prawa decyzje nacjonalizacyjne zostały uznane za niezgodne z prawem dopiero po niemal sześćdziesięciu latach, gdyż rozpiętość czasowa między tymi elementami zdarzenia nie niweczy jego znaczenia prawnego.

W tym miejscu podkreślić trzeba, że w niniejszej sprawie niezaprzeczalnie ma miejsce sytuacja łańcucha zdarzeń prowadzących do szkody, a więc zachodzi wieloczłonowy związek przyczynowy, gdy każdy z elementów łańcucha przyczynowego może być przypisany innemu zdarzeniu o innych cechach podmiotowych i czasowych. Ustalenie odpowiedzialności za każde ze zdarzeń tworzących ów łańcuch przyczynowości wymaga dokonania oceny normalności relacji pomiędzy poszczególnymi ogniwami łańcucha, gdyż każde kolejne ogniwo winno być normalnym następstwem poprzedniego.

Pierwotna wadliwa decyzja o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem (...) w K. była przyczyną późniejszej decyzji o nacjonalizacji tego przedsiębiorstwa. Zauważyć należy, że pomiędzy orzeczeniem o przejściu przedsiębiorstwa na własność państwa a zarządzeniem o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego zachodzi konieczny związek. Mianowicie pozostawanie w obrocie prawnym zarządzenia o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego stanowi dla orzeczenia o przejęciu przedsiębiorstwa na własność warunek sine qua non. Gdyby więc decyzja o ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem nie została wydana, to nie istniałyby podstawy do wydania decyzji nacjonalizacyjnej, gdyż przedsiębiorstwo nie podlegałoby przepisom przywołanej ustawy z dnia 25 lutego 1958 roku o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym. W rezultacie decyzja o ustanowieniu zarządu przymusowego stanowiła pierwszy i bardzo istotny krok, w procesie pozbawiania prywatnych przedsiębiorców ich własności przez władze państwowe po II - ej wojnie światowej.

Nie można także pominąć faktu, że jakkolwiek decyzja o ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedmiotowym przedsiębiorstwem nie wywołała sama w sobie nieodwracalnych skutków prawnych, gdyż formalnie jego właściciel nie został pozbawiony prawa własności, to jednak w rzeczywistości już na mocy tej decyzji stracił wszelkie uprawnienia właścicielskie. Zauważyć bowiem trzeba, że zgodnie z art. 6 powołanego wyżej dekretu z dnia 16 grudnia 1918 roku w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego, zarządca państwowy zarządza powierzonym mu majątkiem lub przedsiębiorstwem i jest wyłącznie upoważniony do wykonywania czynności prawnych dotyczących tego zarządu. Z kolei z § 1 Instrukcji Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 01 marca 1948 roku w sprawie ustalenia trybu postępowania przy ustanawianiu zarządu państwowego i zakresu uprawnień zarządcy państwowego (Monitor Polski z 01 kwietnia 1948 roku, Nr 33) wydanej na podstawie w/w dekretu wynika, że zarząd przymusowy obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, jako zorganizowanej całości, a w szczególności firmę i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo, księgi handlowe, ruchomości należące do przedsiębiorstwa nie wyłączając towarów i pieniędzy w bankach, wierzytelności powstałe przy prowadzeniu przedsiębiorstwa. Stosownie natomiast do § 11 wskazanej instrukcji, na skutek wydania decyzji o zarządzie przymusowym właściciel i inne osoby, które zarządzały przedsiębiorstwem, tracą z mocy samego prawa zarząd oraz możliwość korzystania i rozporządzania majątkiem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa.

W orzeczeniu z dnia 19 czerwca 1953 roku (II C 1832/52, PIP 1953/11/731) Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, że ustanowienie państwowego zarządu przymusowego, dotyczące stosownie do art. 1 § 3 dekretu z 1918 roku o przymusowym zarządzie państwowym przedsiębiorstw, których utrzymanie w ruchu lub puszczenie w ruch leży w interesie państwa, powoduje wciągnięcie przedsiębiorstwa prywatnego w sferę gospodarki uspołecznionej. W orzecznictwie podkreśla się także, iż władztwo realizowane na podstawie dekretu z 16 grudnia 1918 roku przez podmiot wykonujący zarząd przymusowy nie ma jedynie charakteru posiadania w rozumieniu prawa cywilnego. Charakteryzując uprawnienia zarządcy, podkreślano, że może on zaciągać zobowiązania wobec przedmiotu zarządu w taki sposób, jak gdyby był właścicielem. W orzeczeniu z dnia 13 maja 1954 roku (II CR 631/54, OSNCK 1955/2/28) Sąd Najwyższy wskazał, że „przymusowy zarządca państwowy nie jest w stosunku do składników przedsiębiorstwa kontynuatorem uprawnień ani właściciela przedsiębiorstwa, ani jego kontrahenta, ani nawet własnych poprzednich uprawnień, lecz ma do użytkowania tych składników tytuł samoistny i pierwotny, wynikający z aktu ustanowienia zarządu, którego zakres określa dokonana w trybie administracyjnym czynność wprowadzenia w posiadanie ujęta w odpowiednim protokole”. Z kolei w orzeczeniu z dnia 18 kwietnia 1956 roku (III CO 5/56, OSNCK 1957/4/99) Sąd Najwyższy stwierdził, że „zarządca przymusowy nie jest niczyim przedstawicielem, a zwłaszcza nie jest przedstawicielem właściciela zarządzanego majątku, lecz wykonuje zarząd samodzielnie we własnym imieniu, będąc uprawnionym do rozporządzania zarządzanym majątkiem i zaciągania względem niego zobowiązań w taki sposób, jak gdyby był właścicielem”. Zarząd prowadzono na rachunek właściciela i znoszono go po ustaniu powodów, dla których został on ustanowiony (uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1987 roku, III CZP 47/87, OSNC 1988/7-8/91).

Z powyższych rozważań jednoznacznie wynika, że wskutek ustanowienia zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem (...) w K., dotychczasowy jego właściciel nie był pozbawiony prawa własności z cywilnoprawnego punktu widzenia. Z drugiej jednak strony to zarządca przymusowy działając we własnym imieniu i na rachunek właściciela, był uprawniony do dysponowania majątkiem przedsiębiorstwa jak właściciel. Ponadto, przywołana wyżej instrukcja wyraźnie wskazywała, że dotychczasowy właściciel utracił możliwość korzystania i rozporządzania majątkiem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa. W praktyce więc, mimo iż właścicielowi przysługiwało przynajmniej formalnie prawo własności, to został on pozbawiony możliwości wykonywania jakichkolwiek uprawnień związanych z tym prawem i w konsekwencji nie miał żadnego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, a także możliwości rozporządzania wchodzącym w jego skład mieniem.

Uzupełniając powyższe wskazać jeszcze trzeba, że w dacie wydania zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego Rzemiosła z dnia 1 grudnia 1952 roku w sprawie ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem pod nazwą (...) w K., obowiązywały ustawa z dnia 03 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. z 1946 roku, Nr 3, poz. 17) oraz ustawa z dnia 03 stycznia 1946 roku o zakładaniu nowych przedsiębiorstw i popieraniu prywatnej inicjatywy w przemyśle i handlu (Dz. U. z 1946 roku, Nr 3, poz. 18). Pierwsza z tych ustaw zawierała zasady na jakich następowało przejęcie przez Państwo przedsiębiorstw prywatnych funkcjonujących w strategicznych gałęziach gospodarki narodowej. W art. 3 § 1A pkt 13 ustawy wskazano, że Państwo przejmuje na własność za odszkodowaniem m.in. młyny zbożowe o zdolności przemiałowej powyżej 15 ton zboża na dobę. Z kolei druga z przywołanych ustaw stanowiła w swoim art. 1, iż przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe nieobjęte postanowieniami ustawy z dnia 03 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność (...), stanowią nienaruszalną własność prywatną, a właściciele tych przedsiębiorstw mają prawo rozporządzania nimi w ramach obowiązujących przepisów. W myśl natomiast art. 3 tej ustawy, Państwo zapewnia właścicielom przedsiębiorstw objętych jej przepisami, swobodę ich rozwoju oraz poparcie ich działalności gospodarczej w ramach ogólnopaństwowego planu gospodarczego. Ograniczenie zatem poprzednikowi prawnemu powoda prawa dysponowania własnością(...) w K. poprzez ustanowienie przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem na mocy przepisów dekretu z dnia 18 grudnia 1918 roku, w trybie innym niż było to przewidziane w postanowieniach ustawy o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, pozostaje w rażącej sprzeczności z przepisami cytowanej ustawy z dnia 03 stycznia 1946 roku o zakładaniu przedsiębiorstw i popieraniu prywatnej inicjatywy w przemyśle i handlu, a w szczególności z jej art. 1, który gwarantował nienaruszalność prawa własności takich przedsiębiorstw.

Zdaniem Sądu przedstawione powyżej okoliczności jednoznacznie wskazują, że pomiędzy wydaniem i wykonaniem wadliwych decyzji administracyjnych, najpierw o ustanowieniu państwowego zarządu przymusowego nad przedmiotowym przedsiębiorstwem, a następnie będącą jej następstwem decyzji o przejęciu na własność państwa tego przedsiębiorstwa, a szkodą w postaci utraty prawa własności przedsiębiorstwa zachodzi adekwatny związek przyczynowy.

Powód udowodnił także rozmiar szkody majątkowej. Zgodnie z art. 363 § 2 k.c. jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. Zasada ustalania odszkodowania pieniężnego według cen z daty jego dokonywania t.j. z daty wyrokowania ma na celu zapewnienie pełnego odszkodowania oraz chroni poszkodowanego przed skutkami spadku wartości pieniądza między dniem wyrządzenia szkody a chwilą wyrokowania. W razie ustalenia odszkodowania, zgodnie z art. 363 § 2 k.c., według cen z chwili wyrokowania, należy się ono w tej wysokości i dopiero od tej chwili można mówić o opóźnieniu się dłużnika w zapłacie odszkodowania ustalonego według tych cen i w konsekwencji od tego momentu należne są odsetki za opóźnienie. Jeżeli odszkodowanie ustalone według cen z chwili wyrokowania jest wyższe od odszkodowania należnego we wcześniejszym terminie płatności i żądanych od niego odsetek za okres od tego terminu do chwili wyrokowania, zasądzenie, oprócz odsetek za opóźnienie od daty wyrokowania, żądanych uprzednio odsetek prowadziłoby do kompensaty uszczerbku pokrytego już przez kwotę odszkodowania ustalonego zgodnie z zasadą przewidzianą w art. 363 § 2 k.c.

Skoro zgodnie z art. 363 § 2 k.c. wysokość odszkodowania ustalona zostaje według cen z daty wyrokowania, to odszkodowanie w takiej wysokości staje się wymagalne dopiero z datą wyroku sądu, a zasądzenie odsetek od daty wcześniejszej narusza art. 481 § k.c. Nie znajduje bowiem usprawiedliwienia stosowanie równocześnie dwóch mierników równoważących skutki utraty siły nabywczej pieniądza, które prowadzą do podwójnej waloryzacji. Ponadto należy wskazać, że powód nie powołał się na inne szczególne okoliczności, które uzasadniałyby przyjęcie daty wcześniejszej dla zasądzenia odsetek.

Zgodnie z dyspozycją tego przepisu powołany na wniosek powoda biegły z zakresu wyceny ustalił wartość przedsiębiorstwa będącego własnością poprzednika prawnego powoda. Biegły uwzględnił także zmianę cen, która miała miejsce pomiędzy wezwaniem do zapłaty a sporządzeniem tej opinii.

W świetle powyższego należało uznać, że powództwo jest usprawiedliwione co do zasady w zakresie szkody rzeczywistej, a także co do wysokości. Wysokość kwoty zasądzonej na rzecz powoda była więc zgodna z żądaniem pozwu.

Stosownie do treści art. 481 § 1 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, Sąd zasądził więc na rzecz powoda odsetki ustawowe od daty wyrokowania w pierwszej instancji jako daty konkretyzacji roszczeń odszkodowawczych powoda. Z powyższych względów Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku. W pozostały zakresie, co do żądania wcześniejszego zasądzenia odsetek, powództwo zostało oddalone.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., ustalając, że pozwany jako przegrywający spór ponosi koszty procesu w całości. Natomiast na podstawie art. 108 § 1 zdanie drugie k.p.c. pozostawiono szczegółowe wyliczenie kosztów procesu referendarzowi sądowemu.