Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W.

przeciwko (...)z siedzibą w P.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W. na rzecz (...) z siedzibą w P. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 5 417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Sygn. akt I C 460/24

UZASADNIENIE

Pozwem z 29 listopada 2023 r. Polski Fundusz Rozwoju S.A. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od (...) z siedzibą w P. (Finlandia) na jego rzecz 148.961,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 26 lipca 2023 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że dochodzi zwrotu nienależnie uzyskanej przez pozwanego kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”. Powód wyjaśnił, że powierzono mu realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19. Programem objęci byli - zgodnie z brzmieniem warunków programu oraz dokumentami regulującymi udzielanie wsparcia w ramach programu - przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa przedsiębiorców, którzy spełniali warunki wskazane w Programie.

W celu zapewnienia szybkości rozpoznawania wniosków powód stosował uproszczone, automatyczne i przyspieszone procedury przyznawania subwencji finansowych, w tym realizowania ich za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków). Nie dokonywał indywidualnej analizy poszczególnych wniosków o udzielenie subwencji, nie dokonywał weryfikacji prawdziwości lub zgodności z prawem oświadczeń złożonych przez przedsiębiorców ani nie uwzględniał żadnych dodatkowych informacji przekazywanych przez wnioskodawców poza treścią ustandaryzowanego wniosku o przyznanie subwencji finansowej. Ocena spełnienia przez przedsiębiorcę warunków koniecznych do udzielenia subwencji finansowej w ramach Programu miała w zasadniczej części charakter zautomatyzowany, w tym znaczeniu, że dokonywana była na podstawie danych zadeklarowanych przez przedsiębiorcę we wniosku i w oparciu o kryteria określone w Programie.

W dniu 30 czerwca 2020 r. została zawarta między powodem a oddziałem pozwanej działającym na rzecz (...) umowa subwencji finansowej nr (...) (...), na mocy której przyznano i wypłacono pozwanemu subwencję w wysokości 271.000 zł.

Powód w toku następczego monitoringu zasadności udzielenia i wykorzystania subwencji finansowej przyznanej pozwanemu ustalił, że pozwany – jako przedsiębiorca zagraniczny - nie jest i nigdy nie mógł być Beneficjentem Programu, bowiem nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 lub 2 Prawa przedsiębiorców. Zdaniem powoda, oznacza to, że pozwany złożył nieprawdziwe oświadczenie, że wszystkie przedstawione we wniosku informacje oraz złożone tam oświadczenia są zgodne z prawdą, a on sam kwalifikuje się do wzięcia udziału w Programie. W ocenie powoda, pozwany nie był uprawniony do otrzymania subwencji finansowej, złożył nieprawdziwe oświadczenie co do spełniania warunków udziału w Programie, a subwencja mu wypłacona winna ulec zwrotowi w całości.

Powód wskazał również, że w odniesieniu do pozwanego 30 lipca 2021 r. wydana została decyzja o zwolnieniu z obowiązku zwrotu subwencji w wysokości 40% (decyzja umorzeniowa). Nastąpiło to przed dokonaniem kontroli następczej wniosków złożonych w związku z zawarciem Umowy Subwencji, a więc przed powzięciem informacji, że pozwany nie spełnia definicji Beneficjenta, co –zdaniem powoda – oznacza, że okoliczność ta nie stoi na przeszkodzie żądaniu od pozwanego zwrotu całości wypłaconej Subwencji Finansowej, w tym umorzonej części.

Powód jako podstawę swojego żądania w pierwszej kolejności wskazywał na § 3 ust. 6 umowy subwencji, § 3 ust. 6 oraz § 11 ust. 13 zd. 1 Regulaminu, a jako alternatywną podstawę swoich żądań wskazał przepisy o świadczeniu nienależnym (art. 405-410 k.c.).

(pozew – k. 3-17v)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany zakwestionował roszczenie wywiedzione przez powoda zarówno co do zasady, jak i co do wysokości.

W pierwszej kolejności pozwany wskazał, że jako przedsiębiorca zagraniczny był uprawniony do ubiegania się o dofinansowanie, bowiem w treści załącznika do uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z dnia 27 kwietnia 2020 r., zaakceptowanych decyzją Komisji Europejskiej, z którego wyciąg stanowi Załącznik nr 1 do Regulaminu, wskazano, że programem objęci są jako beneficjenci przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, bez zawężenia wyłącznie do podmiotów wymienionych w ust. 1 i 2 wymienionego artykułu. Definicja Beneficjenta w Regulaminie Tarczy Finansowej 1.0, zawężająca w ten sposób definicję Beneficjenta, jest sprzeczna z warunkami określonymi w programie rządowym.

Pozwany zauważył dalej, że przyznana mu subwencja stanowiła pomoc dla działalności prowadzonej przez niego w Polsce. Chęć uzyskania pomocy finansowej związana była z sytuacją oddziału działającego na terenie Polski, którego działalność została dotknięta skutkami wystąpienia pandemii Covid-19. Przyznana subwencja nie naruszała zasad udzielania pomocy publicznej, a w szczególności nie była niezgodna z prawem Unii Europejskiej – służyła wręcz utrzymaniu konkurencyjności na polskim rynku, umożliwiając oddziałowi pozwanej dalsze prowadzenie działalności.

Pozwany zakwestionował zarzuty powoda, jakoby w złożonych dokumentach, w fazie ubiegania się o przyznanie subwencji, złożył nieprawdziwe oświadczenia. Wszelkie informacje, w tym dotyczące formy organizacyjnej, w jakiej działa pozwany, były zgodne z prawdą, a nadto były znane powodowie w dacie zawierania umowy.

Pozwany niezależnie od powyższego wskazał, że decyzją z 30 lipca 2021 r. powód zwolnił pozwanego z długu co do kwoty 108.400 zł, a pozwany oświadczenie to przyjął. Cała pozostała część subwencji została natomiast przez pozwanego zwrócona zgodnie z harmonogramem do 25 lipca 2023 r., z ta datą wierzytelność powoda o zwrot subwencji wygasła.

Pozwany zakwestionował również możliwość zaliczenia przez powoda post factum uiszczanych przez niego wpłat zgodnie z harmonogramem na poczet zaległych odsetek.

(odpowiedź na pozew – k. 97-105)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W 2020 r. w związku z pandemią choroby zakaźnej COVID-19 wywoływanej wirusem Sars-Cov-2 doszło w Polsce do znacznych zakłóceń gospodarczych spowodowanych między innymi wprowadzanymi restrykcjami sanitarnymi mającymi zapobiec rozwojowi epidemii. Zakłócenia gospodarcze spowodowały istotny spadek aktywności gospodarczej.

Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom gospodarczym panującej epidemii, na podstawie uchwały Rady Ministrów z 27 kwietnia 2020 r. w sprawie „Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: „Program”) ustanowiono program rządowy mający na celu realizację podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw i gospodarki, w szczególności poprzez zapewnienie płynności i stabilności finansowej oraz ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli. Program kierowany był do beneficjentów, którzy łącznie wytwarzali istotną część polskiego PKB. Program miał na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią COVID-19.

Zasady Programu zostały zatwierdzone na mocy decyzji Komisji Europejskiej z 27 kwietnia 2020 r. C(2020) 2822, (...) SA.56996 (2020/N) – (...). Realizacja Programu została natomiast powierzona Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. (dalej: PFR) na podstawie art. 21a ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju oraz umowy pomiędzy Skarbem Państwa a PFR.

W celu określenia zasad rozpatrywania wniosków sporządzony został dokument w postaci „Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: Regulamin).

Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta programu określała umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR a przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję finansową. Integralną część umowy subwencji finansowej stanowił Regulamin (§ 11 ust. 5 umowy subwencji finansowej).

W definicjach zawartych w § 1 ust. 2 Regulaminu określono, że „ Beneficjent” oznacza na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznaniu mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP, wnioskującego do PFR o udzielenie subwencji finansowej, lub któremu PFR udzielił subwencji finansowej.

Zgodnie z § 10 ust. 11 Regulaminu PFR mógł, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych spośród wymienionych wyżej warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej programu.

(okoliczności bezsporne, fakty powszechnie znane, Regulamin – k. 32-52)

W celu otrzymania subwencji Beneficjenci składać musieli stosowne wnioski. Wówczas zawierana była umowa subwencji i następnie na podstawie wydawanej decyzji konkretyzującej stosunek zobowiązaniowy pomiędzy danym Beneficjentem a PFR dochodziło do wypłaty subwencji.

Finansowanie programowe udzielane było za pośrednictwem banków, przyjmujących w imieniu PFR wnioski, odwołania, przekazujących Beneficjentom decyzje PRF, zawierających umowy subwencji finansowej w charakterze pełnomocników PFR i przekazujących Beneficjentom w imieniu PFR środki pieniężne tytułem subwencji finansowych (wyłącznie po uprzednim otrzymaniu tych środków od PFR - § 3 ust. 3 regulaminu).

Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta programu określała umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR a przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję finansową. Integralną część umowy subwencji finansowej stanowił Regulamin (§ 11 ust. 5 umowy subwencji finansowej).

Umowy subwencji były zawierane z beneficjentami programu za pośrednictwem systemu bankowego z wykorzystaniem środowiska informatycznego i sieciowego udostępnianego przez banki. Wniosek o udzielenie subwencji finansowej udostępniany był w bankowości elektronicznej banku wyłącznie jako interfejs i służył zebraniu wszelkich oświadczeń składanych przez przedsiębiorcę starającego się o subwencję finansową. Oświadczenia wpisane przez przedsiębiorcę we wniosku implementowane były do projektu umowy subwencji finansowej udostępnianej w bankowości elektronicznej. Każdy podmiot ubiegający się o subwencję musiał zaakceptować oświadczenia znajdujące się w formularzu aplikacyjnym dostępnym w bankowości elektronicznej. PFR został uprawniony do stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów Programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów Programu (rozdział 3.2 Regulaminu).

Z uwagi na pomocowy charakter programu, polegający na udzielaniu subwencji finansowych w związku z istotnymi zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek COVID-19, oraz efektywność i szybkość rozpoznawania wniosków w interesie wszystkich aplikujących przedsiębiorców kwalifikujących się jako potencjalni beneficjenci programu, PFR został uprawniony do:

1)  stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów programu,

2)  przyjęcia, iż każdy beneficjent programu jest wypłacalny i zdolny do zwrotu i spłaty subwencji,

3)  do uznawania jakiegokolwiek warunku programowego, za spełniony wyłącznie w oparciu o oświadczenie beneficjenta programu, jego przedstawiciela lub osoby, która podaje się wobec PFR za beneficjenta programu lub jego przedstawiciela (rozdział 3.2 Załącznika nr 1 do Regulaminu).

(Regulamin– k. 32-52)

Pozwany jest przedsiębiorcą zagranicznym zarejestrowanym w Finlandii, działającym tam pod firmą (...) (dalej: „Spółka” lub (...)). Akta rejestrowe spółki są prowadzone przez (...), pod numerem: (...). Na terenie Rzeczypospolitej Polskiej Spółka działa w formie oddziału, pod firmą (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oddział w Polsce.

W 2020 r., w związku z trudną sytuacją wynikającą z pandemii Covid-19, pozwany, za pośrednictwem formularza aplikacyjnego, złożył wniosek o przyznanie Subwencji Finansowej w ramach Tarczy Finansowej 1.0. Możliwość i zasady ubiegania się o subwencję oraz treść dokumentów stanowiących załączniki do wniosku były konsultowane z przedstawicielami Banku (...) S.A. W bankowości elektronicznej został wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej, który następnie został podpisany przez obie strony - w dniu 30 czerwca 2020 r. doszło do zawarcia Umowy Subwencji nr (...) pomiędzy Polskim Funduszem Rozwoju S.A. z siedzibą w W. a (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Oddział w W. jako Przedsiębiorcą (Beneficjentem).

W § 1 ust. 1 zd. 2 umowy osoba działająca w imieniu Beneficjenta oświadczała, że potwierdza, że wszystkie przedstawione informacje oraz złożone oświadczenia są zgodne z prawdą i jest świadomy(a) odpowiedzialności karnej za przedstawienie fałszywych informacji oraz złożenia fałszywych oświadczeń.

W § 1 ust. 2 Beneficjent oświadczył, że na dzień 31 grudnia 2019 r. był małym lub średnim przedsiębiorcą. W § 2 ust. 19 oświadczył zaś, że „jest świadomy, że subwencja finansowa jest udzielana jako pomoc przewidziana w Sekcji 3,1 Tymczasowych ram oraz dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria Mikro, Małego i Średniego Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu oraz Załącznika nr 1 do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187/1 z 26.6.2014)”.

Pozwany zawnioskował o subwencję finansową w kwocie 271.000 zł (§ 1 ust. 9 umowy).

Zgodnie z a § 3 ust. 6 umowy do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez Przedsiębiorcę, PFR mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem niniejszej Umowy przez Przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości informacji lub oświadczeń zawartych w niniejszej umowie PFR mógł podjąć decyzję o zwrocie przez Przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim wypadku subwencja finansowa miała stać się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia Przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający Przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR.

Stosownie zaś do treści § 3 ust. 6 Regulaminu, stanowiącego integralną część umowy: w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we Wniosku nieprawdziwych informacji, PFR może podjąć decyzję o zobowiązaniu Beneficjenta do zwrotu całości lub części Subwencji Finansowej. § 11 ust. 13 Regulaminu wskazywał, że w przypadku, gdy Beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji finansowej lub wysokość subwencji finansowej, Beneficjent zobowiązany był do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania subwencji finansowej zwrotu subwencji lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny.

(okoliczności bezsporne bądź niezaprzeczone, umowa subwencji finansowej – k. 59-68, Regulamin – k. 32-52)

PFR w dniu 1 lipca 2020 r. podjął decyzję o wypłacie pozwanemu Subwencji Finansowej w wysokości 271.000 zł. W treści decyzji znalazła się m.in. informacja, że PFR dokonał pozytywnej weryfikacji spełnienia przez Przedsiębiorcę warunków otrzymania subwencji finansowej. Kwota powyższa została wypłacona przedsiębiorcy 2 lipca 2020 r.

(okoliczności bezsporne bądź niezaprzeczone, decyzja w sprawie subwencji finansowej z 1 lipca 2020 r. – k. 70, potwierdzenie przelewu – k. 72)

Zarówno w umowie, jak i w treści decyzji oznaczenie Przedsiębiorcy (Beneficjenta) brzmiało: (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Oddział w Polsce, NIP (…) REGON (…)”.

(okoliczność bezsporna, umowa subwencji finansowej – k. 59-68, decyzja - k. 70)

W dniu 28 grudnia 2020 r. pozwany złożył oświadczenie o potwierdzeniu stanu związania umową subwencji oraz wszelkimi oświadczeniami złożonymi w imieniu pozwanego w związku z procesem uzyskiwania subwencji finansowej od PFR. W szczególności potwierdził, że w okresie od 30 czerwca 2020 r. do dnia wygaśnięcia umowy subwencji pozostaje związany jej postanowieniami oraz potwierdził wszystkie oświadczenia składane w imieniu pozwanego w związku z uzyskaniem subwencji.

(okoliczność bezsporna, oświadczenie z 28 grudnia 2020 r. – k. 74)

W dniu 5 lipca 2020 r.(...)złożyło oświadczenie o rozliczeniu Subwencji Finansowej.

( okoliczność bezsporna, oświadczenie – k. 77-78)

W dniu 30 lipca 2021 r. PFR podjął decyzję w sprawie zwolnienia pozwanego z obowiązku zwrotu subwencji finansowej w wysokości 40%. Pozostałą do zapłaty wartość subwencji (60%) PFR rozłożył pozwanemu na 24 miesięcznych rat płatnych w wysokości i terminach określonych w harmonogramie z 4 sierpnia 2021 r., w tym ostatnia płatność miała zostać dokonana do 25 lipca 2023 r. Wartość zwolnienia z obowiązku zwrotu części subwencji wynosiła 108.400 zł. Wartość subwencji pozostająca do spłaty – 162.600 zł.

(okoliczność bezsporna, decyzja z 30 lipca 2021 r. – k. 80-80v, harmonogram spłat – k. 82)

(...) do dnia 25 lipca 2023 r. dokonał na rzecz PFR zwrotu całej pozostałej kwoty subwencji, tj. 162.600 zł, zgodnie z ww. harmonogramem.

(okoliczność bezsporna, zestawienie wpłat – k. 123-125)

Pismem z dnia 14 września 2023 r., doręczonym pozwanemu 22 września 2023 r., PFR wezwał pozwanego do zwrotu całej otrzymanej na podstawie przedmiotowej w sprawie umowy kwoty subwencji wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po upływie czternastego dnia roboczego od dnia otrzymania przez Beneficjenta kwoty subwencji. Wskazano, że oddział zagranicznego przedsiębiorcy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu Prawa przedsiębiorców. Dalej wskazano, że w Programie mógł wziąć udział tylko Beneficjent, którego działalność gospodarcza została zarejestrowana na terytorium RP. PFR powołał się również na § 3 ust. 6 Umowy subwencji oraz § 11 ust. 13 Regulaminu, uzasadniając obowiązek zwrotu złożeniem nieprawdziwych oświadczeń przez wnioskodawcę.

(okoliczność bezsporna, wezwanie do zapłaty – k. 84)

Powyższy stan faktyczny był w zasadzie między stronami bezsporny i wynikał z dowodów z dokumentów złożonych do akt sprawy, a częściowo z niezaprzeczonych twierdzeń.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

W żadnym wypadku roszczenie powoda o zwrot części kwoty wypłaconej pozwanemu tytułem subwencji nie mogło mieć swojej podstawy prawnej w przepisach o nienależnym świadczeniu. Zgodnie z art. 410 § 2 k.c.: Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Żadna z tych sytuacji nie zachodziła w okolicznościach tej sprawy. Strony zawarły ważną umowę i na jej podstawie wypłacono pozwanemu subwencję.

Postanowienia umowne także nie uzasadniały żądania zwrotu subwencji.

Bezspornym w niniejszej sprawie był fakt powierzenia Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. w W. realizacji rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19 „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” oraz to, że strony zawarły umowę subwencji finansowej nr (...) w dniu 30 czerwca 2020 r., na podstawie której pozwany otrzymał subwencję finansową w wysokości 271.000 zł.

Przywoływany kilkukrotnie w toku niniejszego postępowania art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców stanowi w ust. 1, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą, zaś w ust. 2, że przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Z kolei zgodnie z art. 4 ust. 3 ww. ustawy zasady podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej przez osoby zagraniczne określają odrębne przepisy.

Owe odrębne przepisy, o których mowa w art. 4 ust. 3 Prawa przedsiębiorców, zawarte są w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 470). W myśl art. 3 pkt 5 lit. b) ww. ustawy przez osobę zagraniczną rozumie się osobę prawną z siedzibą za granicą. Przedsiębiorca zagraniczny to natomiast osoba zagraniczna wykonująca działalność gospodarczą za granicą oraz obywatel polski wykonujący działalność gospodarczą za granicą (art. 3 pkt 7). Dla wykonywania działalności gospodarczej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorcy zagraniczni z państw członkowskich mogą tworzyć oddziały z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 14 ust. 1 ww. ustawy). W ramach oddziału może być wykonywana działalność gospodarcza wyłącznie w zakresie, w jakim przedsiębiorca zagraniczny prowadzi tę działalność za granicą (art. 15).

W świetle powołanych unormowań, podmiot zagraniczny prowadzący działalność na terytorium Polski w formie oddziału, traktowany jest jako jeden podmiot - przedsiębiorca zagraniczny. Rejestracja oddziału jest jednoznaczna z rejestracją przedsiębiorcy zagranicznego. Oddział posiada więc jedynie samodzielność organizacyjną (jest wydzielony ze struktur firmy macierzystej), natomiast nie posiada możliwości prowadzenia działalności gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek, zaś prowadzona działalność stanowi jedynie część działalności gospodarczej przedsiębiorcy zagranicznego. Potwierdza to również regulacja zawarta w art. 17 ustawy, zgodnie z którym przedsiębiorca zagraniczny może rozpocząć działalność w ramach oddziału po uzyskaniu wpisu oddziału do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Zatem podmiotem prowadzącym działalność w Polsce pozostaje, pomimo utworzenia i funkcjonowania oddziału w Polsce, przedsiębiorca zagraniczny. W kontekście posiadanej podmiotowości prawnej należy stwierdzić, że oddział nie jest odrębnym podmiotem w stosunku do jednostki macierzystej, lecz jest jej częścią (tak NSA w wyroku z 17 listopada 2022 r., sygn. II GSK 184/20, Lex 3478769, podobnie wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2002 r., V CKN 1279/00, niepubl., i z dnia 21 maja 2004 r., V CK 502/03, Lex nr 188494 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2007 r., II CSK 25/07, OSNC z 2008 r. Nr 5, poz. 52). Wszelkie czynności dokonywane w ramach tych oddziałów powodują skutki prawne bezpośrednio na rzecz podmiotu zagranicznego. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2010 r., sygn. V CSK 96/10, Lex 737294).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić trzeba, że nie ulega wątpliwości, że pozwany jest przedsiębiorcą zagranicznym w rozumieniu ustawy o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych (…). Siedzibą pozwanego jest bowiem miejscowość P. w Finlandii. Na terenie Rzeczypospolitej Polskiej pozwany prowadzi natomiast działalność wyłącznie w formie oddziału przedsiębiorcy zagranicznego, o czym świadczy stosowny wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym. Nie ulega również wątpliwości, że taka forma organizacyjna działalności pozwanego nie stanowi odrębnego bytu, któremu można przypisać status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 lub 2 Prawa przedsiębiorców.

W Regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym (w § 1 ust. 2) wskazano, że programem objęci są przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa przedsiębiorców (zatem z pominięciem ust. 3 tego artykułu) pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznania mu statusu mikroprzedsiębiorcy lub mały lub średni przedsiębiorca. Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym był integralną częścią umowy subwencji finansowej. Powód miał rację, wskazując, że pozwany nie zalicza się do kategorii przedsiębiorców wymienionych w art. 4 ust. 1 lub 2 Prawa przedsiębiorców. Z kolei jednak pozwany trafnie zauważył, że w treści załącznika do uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z dnia 27 kwietnia 2020 r., zaakceptowanych decyzją Komisji Europejskiej, z którego wyciąg stanowi Załącznik nr 1 do Regulaminu, wskazano, że programem objęci są jako beneficjenci przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, bez zawężenia wyłącznie do podmiotów wymienionych w ust. 1 i 2 wymienionego artykułu. Rozstrzygnięcie kwestii, czy pozwany mógł być Beneficjentem przedmiotowej subwencji w świetle przywołanych przez obie strony zapisów aktów opisujących zasady przyznawania dofinansowania, nie było natomiast konieczne dla oceny zasadności powództwa. Wbrew bowiem twierdzeniom powoda, nie można zarzucić pozwanemu, że złożył nieprawdziwe oświadczenie w rozumieniu zapisów zawartej przez strony umowy, bowiem oświadczył, że spełnia warunki udziału w Programie, tj. że jest Beneficjentem zgodnie z definicją zawartą w Regulaminie.

Pozwany w żaden sposób nie usiłował ukryć swojej formy organizacyjnej, z umowy jasno wynika, że została zawarta z oddziałem zagranicznym pozwanego w Polsce (przy czym uznać należało, że oddział reprezentował przy tej czynności pozwaną spółkę zagraniczną, bowiem na swoją rzecz nie mógł owej umowy zawrzeć, nie posiadając zdolności prawnej). Powód doskonale zdawał sobie sprawę z tego, jaki podmiot ubiega się o subwencję, z jakim podmiotem zawarł umowę i w stosunku do jakiego podmiotu wydał decyzje o wypłacie subwencji, a następnie o częściowym umorzeniu obowiązku jej zwrotu.

Powód twierdził, iż przedmiotowa umowa została zawarta z pozwanym w wyniku zautomatyzowanej pozytywnej weryfikacji formalnej poprawności wniosku i w celu zapewnienia szybkości przyznania wniosków PFR nie dokonywał indywidualnej analizy poszczególnych wniosków o udzielenie subwencji, nie dokonywał weryfikacji prawdziwości lub zgodności z prawem złożonych oświadczeń. Twierdzenia te stoją jednak w sprzeczności z treścią Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” , w szczególności § 12 ww. Regulaminu ( k. 41), w którym określono zasady rozpatrywania wniosków . PFR na etapie złożenia wniosków miał obowiązek weryfikacji złożonych wniosków pod kątem ich spełnienia przez Beneficjenta Warunków Programowych (§ 12 ust. 1 Regulaminu), w celu weryfikacji prawdziwości oświadczeń złożonych przez Beneficjentów we wniosku PFR mógł pozyskiwać informacje od osób trzecich i organów administracji, w tym między innymi od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ministra Finansów oraz Krajowej Administracji Skarbowej (§ 12 ust. 4 Regulaminu), co też czynił. Powód mógł więc i powinien był zweryfikować oświadczenia składane przez pozwanego już w dacie ich wpłynięcia za pośrednictwem systemu bankowego.

Nadto, sam fakt, że powód twierdzi, że stosował bardzo uproszczoną procedurę weryfikacji beneficjentów, aby możliwe było szybkie rozpatrywanie wniosków i dokonywanie wypłat, nie uzasadnia obarczenia pozwanego odpowiedzialnością za skutki przyjętej w tym zakresie przez powoda metodologię pracy. Ustalenie, jaki podmiot ubiega się o subwencję, nie wymagało przy tym przeprowadzania żadnego postępowania weryfikacyjnego, skoro podane to było wprost we wniosku o subwencję. Twierdzenie, że powód dopiero we wrześniu 2023 r. powziął wiedzę o tym, że umowa została zawarta z przedsiębiorcą zagranicznym musi zatem budzić zdziwienie i jest niewiarygodne.

Dodatkowo wypada zaznaczyć, że rację miał pozwany, wywodząc, że skoro autorem tekstu wzorca umowy, na podstawie którego zawarta została przedmiotowa w sprawie umowa, i autorem treści umowy jako takiej, był powód, to wszelkie wątpliwości interpretacyjne należy tłumaczyć na korzyść pozwanego. W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że wątpliwości interpretacyjne, które nie dają się usunąć w drodze ogólnych dyrektyw wykładni oświadczeń woli, powinny być rozstrzygnięte na niekorzyść strony, która zredagowała tekst je wywołujący (in dubio contra proferentem). Ryzyko nie dających się usunąć w drodze ogólnych dyrektyw wykładni oświadczeń woli niejasności tekstu umowy powinna ponieść ta strona, która tekst zredagowała (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2013 r., sygn. akt IV CSK 1/13, Legalis).

W okolicznościach tej sprawy, gdyby nawet sformułowanie „nieprawdziwe informacje lub oświadczenia” uznać za niejednoznaczne i budzące wątpliwości co do tego, czy w ten sposób można potraktować samo oświadczenie wnioskodawcy, że spełnia on warunki do ubiegania się o dofinansowanie, mimo że przedsiębiorca zagraniczny z zasady nie mógł ich spełniać, w sytuacji gdy wskazał wprost swoje dane, w ocenie Sądu ową niejednoznaczność trzeba by tłumaczyć na korzyść pozwanego.

Zwrócić należy jednocześnie uwagę na treść art. 3 ust. 6 umowy. Powód przyznał sobie prawo do kontrolowania prawdziwości informacji i oświadczeń beneficjenta tylko do określonego momentu – tj. całkowitego zwrotu subwencji. Po tej dacie zaś utracił to uprawnienie. Z materiału dowodowego zgromadzone w niniejszej sprawie wynika, że następcza kontrola dokumentacji dotyczącej pozwanego została przeprowadzona już po całkowitym zwrocie subwencji. Wezwanie do zapłaty powód skierował we wrześniu 2023 r., zaś ostatnia rata zwrotowa została przez pozwanego uiszczona w lipcu 2023 r. W ocenie Sądu odmienna wykładnia tego postanowienia umowy prowadziłaby do umożliwienia powodowi dokonywania kontroli prawidłowości przyznania subwencji nawet wiele lat po ich wykonaniu (zwrocie środków).

Nie można przy tym uznać, że decyzja z 30 lipca 2021 r. o zwolnieniu z obowiązku zwrotu 40% kwoty subwencji była nieskuteczna czy nieważna. Pozwany słusznie interpretował jej znaczenie na gruncie przepisów prawa cywilnego materialnego jako zwolnienie z długu (art. 508 k.c.). Oświadczenie woli pozwanego o przyjęciu owego zwolnienia zostało wyrażone w sposób dorozumiany, co było dopuszczalne. Powód nie wykazał, ani nie podnosił, aby decyzja z 30 lipca 2021 r. była nieważna. Powód nie uchylił się także od skutków prawnych oświadczenia woli polegającego na wydaniu tej decyzji, w szczególności z powołaniem się na błąd. Ogólne twierdzenie, że decyzja ta nie wywołuje skutków, nie znajduje żadnego uzasadnienia. Zwolnienie z długu co do 40% kwoty subwencji nastąpiło zatem w lipcu 2021 r., a pozostała część (60%) została zwrócona do lipca 2023 r. Wezwanie do zwrotu umorzonej części subwencji dokonane we wrześniu 2023 r. nie miało swojej podstawy w postanowieniach umowy. Na marginesie wypada zauważyć, że pozwany trafnie wytknął powodowi, że nie została nigdy wydana decyzja nakazująca zwrot subwencji.

Jeżeli zaś nawet nie podzielić powyższej argumentacji i uznać, że powodowi przysługiwało prawo dochodzenia od pozwanego zwrotu umorzonych 40% subwencji, to w sprawie zastosowanie winien znaleźć art. 5 k.c.

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Wyrażona w art. 5 k.c. klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące ( summum ius summa iniuria), niedające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie.

Rok 2020 rozpoczął jeden z największych kryzysów w zakresie prowadzenia działalności. Tzw. „lockdowny”, chaos informacyjny i legislacyjny niewątpliwie miały negatywny wpływ na każdy sektor gospodarki. W okresie pandemii COVID-19 faktyczne skutki wprowadzenia ustawowych ograniczeń w prowadzeniu działalności dotknęły wszystkich przedsiębiorców. Oczywistym jest, iż zakazy i ograniczenia związane z pandemią nie dotyczyły jedynie przedsiębiorców sensu stricte, w rozumieniu przepisów ustawy prawo przedsiębiorców, ale również podmiotów zagranicznych prowadzących działalność w Polsce w formie oddziałów – tak jak w przypadku pozwanego. Pozwany niewątpliwie prowadził działalność gospodarczą na terenie Polski, a środki z subwencji wykorzystał zgodnie z jej celem (nie było to kwestionowane przez powoda).

Nadto, wskazać należy, że to sam powód jako autor procedury i wzorów dokumentów mających zastosowanie do udzielenia subwencji, wybrał model maksymalnego zautomatyzowania i uproszczenia procedur. Obarczenie pozwanego odpowiedzialnością za taki stan rzeczy jawi się jako niesłuszne, niesprawiedliwe. Zwłaszcza, że pozwany miał prawo działać w zaufaniu do profesjonalizmu i rzetelności strony powodowej jako dysponenta środków publicznych.

Z tych wszystkich względów Sąd oddalił powództwo w całości, o czym orzekł w pkt. I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na zasądzone koszty składały się koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.400 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł (pkt II wyroku).

Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska