Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Protokolant: Sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2025 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa R. M. (1)

przeciwko J. M.

o wydanie

1.  oddala powództwo;

2.  nieuiszczone przez strony koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie.

Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Sygn. akt I C 482/24

UZASADNIENIE

R. M. (1), pozwem z dnia 29 marca 2024 r. (data nadania), wniósł o nakazanie pozwanej J. M., aby wydała mu „posiadany udział (½) w nieruchomości położonej w miejscowości H., gminie I., powiat (...) (...), województwo (...), o powierzchni 1061 m ^{( 2)}, stanowiącej działkę gruntu oznaczoną numerem ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą nr (...), a który to udział został przekazany przez powoda na mocy umowy darowizny zawartej w dniu 14 lutego 2019 r. pomiędzy R. M. (1) a J. M. i P. M. (1), sporządzonej w formie aktu notarialnego w dniu 14 lutego 2019 r. przed notariuszem w O. J. Z., Rep. A nr (...)”.

W uzasadnieniu swojego roszczenia powód wskazał, że umową darowizny zawartą 14 lutego 2019 r. pomiędzy nim a J. M. (wnuczką powoda) i P. M. (1) (wnukiem powoda) darował on opisaną wyżej nieruchomość wnukom – każdemu po ½ udziału. Wartość przedmiotu darowizny została określona na kwotę 800.000 zł. Powód wskazał, że przedmiotową nieruchomość zakupił w 2016 r. od R. M. (2), a o kupno tej nieruchomości poprosił go syn – P. M. (2), który nie mógł zrobić tego osobiście z uwagi na problemy finansowe. Powód ustalił z synem, iż uiści 300.000 zł na poczet ceny zakupu, a reszta kwoty zostanie spłacona w ratach przez P. M. (2). Powód, działając w zaufaniu do syna zakupił przedmiotową nieruchomość, a następnie – również za namową syna – darował ją wnukom. Po 4 latach okazało się, iż wszczęto przeciwko powodowi egzekucję wobec braku uiszczenia ceny sprzedaży nieruchomości - sprzedający nie otrzymał żadnej części z pozostałej do zapłaty kwoty. Wszystkie oszczędności powoda, jak również świadczenie emerytalne, są obciążone zajęciem komorniczym. W 2024 r. wyznaczono termin licytacji komorniczej mieszkania powoda, w którym zamieszkuje on wraz z żoną. Powód wskazał, że próbował porozumieć się z wnukami, aby sprzedać nieruchomość i z uzyskanej ceny spłacić zadłużenie – na co przystał wierzyciel, jednak J. M. nie wyraziła zgody na powyższe. Powód wskazał dalej, że wskutek działań pozwanej oraz jej ojca (syna powoda) popadł on w niedostatek. Wnuczka zerwała z nim wszelkie kontakty i jej działaniom powód przypisuje rażącą niewdzięczność. W ocenie powoda naruszone przez pozwaną zostały wszelkie akceptowane w społeczeństwie reguły uczciwego, rzetelnego i lojalnego postępowania, zasady słuszności, dobre obyczaje i zasady etyki. Powyższe winno skutkować uznaniem, że darowizna powinna zostać odwołana, a przedmiot darowizny zwrócony powodowi.

(pozew – k. 3-9v)

Na rozprawie w dniu 16 stycznia 2025 r. powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

(protokół skrócony rozprawy z 16.01.2025 r. – k. 143-144 /protokół skrócony/)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na mocy umowy sprzedaży zawartej 14 grudnia 2016 r. pomiędzy R. M. (2) jako sprzedającym a R. M. (1) jako kupującym, sporządzonej w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...) przed notariuszem M. A., R. M. (1) nabył nieruchomość położoną w miejscowości H., w gminie I., w powiecie (...) zachodnim o pow. 1061 m ^{( 2 )}stanowiącej działkę gruntu oznaczoną numerem ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą nr (...) za cenę 800.000 zł. W § 4 umowy strony ustaliły, że cena ta zostanie uiszczona w następujący sposób:

- kwota 100.000 zł w terminie do 31 grudnia 2016 r.

- kwota 100.000 zł w terminie do 31 stycznia 2017 r.

- kwota 100.000 zł w terminie do 28 lutego 2017 r.

- kwota 100.000 zł w terminie do 31 marca 2017 r.

- kwota 100.000 zł w terminie do 30 kwietnia 2017 r.

- kwota 100.000 zł w terminie do 31 maja 2017 r.

- kwota 100.000 zł w terminie do 30 czerwca 2017 r.

- kwota 100.000 zł w terminie do 31 lipca 2017 r.

W § 5 umowy R. M. (1) oświadczył, że w zakresie zapłacenia R. M. (2) ceny sprzedaży w terminach i sposób wskazany w umowie, gotówką, do rąk sprzedającego, za pisemnym pokwitowaniem, poddaje się egzekucji wprost z tego aktu na mocy art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c.

(okoliczność bezsporna; umowa sprzedaży, kopia wypisu aktu notarialnego nr (...) – k. 13-26)

W dniu 14 lutego 2019 r. doszło do zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...) przed notariuszem J. Z., mocą której R. M. (1) darował swoim wnukom: J. M. w udziale ½ i P. M. (1) w udziale ½ prawo własności nabytej od R. M. (2) nieruchomości.

(okoliczność bezsporna; umowa darowizny, wydruk – k. 10-12)

Powód uiścił tytułem ceny sprzedaży 300.000 zł, która to kwotę przekazał mu z przeznaczeniem na ten cel P. M. (2), syn powoda, a ojciec pozwanej oraz P. M. (1). Wobec braku uiszczenia pozostałej części ceny sprzedaży nieruchomości, przeciwko R. M. (1) wszczęta została egzekucja komornicza na wniosek R. M. (2). Na dzień 9 stycznia 2025 r. stan zadłużenia powoda wobec R. M. (2) z tytułu należności głównej wynosił 399.376,21 zł.

(okoliczności niezaprzeczone; zawiadomienia o wyegzekwowanych kwotach, informacja o stanie zadłużenia – k. 27-30v, k. 139-140v, k. 141-141v, postanowienie o podjęciu postępowania egzekucyjnego – k. 142)

Pismem z 26 stycznia 2024 r. R. M. (1) wezwał J. M. do zwrotu przedmiotu darowizny ewentualnie do podjęcia starań celem polubownego rozwiązania zaistniałej sytuacji. W treści pisma wskazał na okoliczności nabycia nieruchomości oraz zawarcia umowy darowizny, wskazując, iż został oszukany przez syna – ojca J. M.. Wskazał, że zawarta umowa darowizny doprowadziła do popadnięcia przez niego w niedostatek, zwracając się o rozwiązanie zaistniałej sytuacji np. poprzez zgodę na sprzedaż nieruchomości. Pismo w imieniu pozwanej odebrał w dniu 21 lutego 2024 r. P. M. (2).

(pismo z 26 stycznia 2024 r. wraz z listem i dowodem nadania oraz odbioru
– k.55-61)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie twierdzeń stron, wymienionych powyżej dokumentów i kopii dokumentów nie kwestionowanych przez strony, w tym przede wszystkim umowy sprzedaży nieruchomości i umowy darowizny. Pozostałe dowody Sąd pominął, uznając je za nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nadto zaś:

- dowód z dokumentów zebranych w aktach Km (...) (k. 4) Sąd pominął wobec zaniechania wskazania przez powoda dokumentów, z których miałby zostać przeprowadzony dowód pomimo wezwania (zarządzenie z 31 grudnia 2024 r.),

- wniosek powoda o zobowiązanie notariuszy do złożenia dokumentów (k. 4) Sąd oddalił wobec braku uprawdopodobnienia przez powoda, że własnymi staraniami nie był w stanie pozyskać wnioskowanych dokumentów, pomimo pouczenia w tym zakresie (zarządzenie z 24 października 2024 r.),

- dowód z zeznań świadka P. M. (2) zgłoszony przez pozwaną na rozprawie 16 stycznia 2025 r. został oceniony jako spóźniony i zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Powód dochodził nakazania pozwanej wydania przedmiotu darowizny – udziału ½ we współwłasności opisanej w pozwie nieruchomości. Powód z jednej strony podnosił sprzeczność umowy darowizny zawartej przez niego 14 lutego 2019 r. z jego wnukami – J. M. i P. M. (1) – z zasadami współżycia społecznego, a niezależnie od tego wskazywał na ziszczenie się przesłanki odwołania darowizny w postaci rażącej niewdzięczności obdarowanej, a także na to, że popadł on w niedostatek na skutek egzekucji wszczętej przeciwko niemu przez R. M. (2), co winno – zdaniem powoda - skutkować obowiązkiem zwrotu przedmiotu darowizny.

W pierwszej kolejności należało rozważyć zasadność zarzutu sprzeczności umowy darowizny z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 58 § 2 k.c. czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna. Umowa darowizny sprzeczna z zasadami współżycia społecznego nie wywołuje zatem żadnych skutków, w tym skutku rzeczowego w postaci przeniesienia prawa do przedmiotu darowizny na obdarowanego. Zdaniem Sądu, powód nie zdołał jednak wykazać, aby umowa darowizny z 14 lutego 2019 r. naruszała zasady współżycia społecznego.

Podkreślić należy, że nieważności przedmiotowej umowy nie można wywodzić ze zdarzeń, które miały miejsce już po jej zawarciu. Nie sposób bowiem stawiać zarzutu sprzeczności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego z perspektywy działań i zaniechań stron czynności prawnej lub osób trzecich zaistniałych dopiero po dokonaniu tej czynności, a zatem nieznanych w dacie czynności. Zarzuty powoda dotyczące zerwania kontaktów przez wnuczkę po zawarciu umowy darowizny, braku zgody pozwanej na sprzedaż darowanej nieruchomości celem zaspokojenia wierzyciela powoda – R. M. (2), trudnej sytuacji finansowej powoda, to wszystko okoliczności, które mogły być rozpatrywane jedynie w ramach oceny przesłanek odwołania darowizny, nie mogły zaś rzutować na ocenę samej darowizny z punktu widzenia zasad współżycia społecznego.

Jednocześnie podkreślenia wymaga, że z twierdzeń powoda nie wynika, aby zachowanie pozwanej sprzed zawarcia umowy darowizny, a najpóźniej z chwili dokonania tej czynności, powód oceniał jako naganne, a przez to godzące w zasady współżycia społecznego. Powód wskazywał jedynie na nieuczciwe, w jego ocenie, zachowanie ojca pozwanej, a syna powoda. To P. M. (2), jak wywodził powód, namówił go najpierw na zakup przedmiotowej w sprawie nieruchomości, zapewniając, że uiści cenę sprzedaży, a następnie na darowanie tej nieruchomości wnukom. Z treści wezwania przedsądowego skierowanego do pozwanej, a także z oświadczeń stron w toku rozprawy w dniu 16 stycznia 2025 r., wynikało, że J. M. nie znała ustaleń pomiędzy jej ojcem a dziadkiem, nie wiedziała, jakie są rozliczenia między nimi i w istocie wiedzieć tego nawet nie chciała. Skoro ewentualne nieuczciwe czy nielojalne postępowanie miałoby dotyczyć wyłącznie P. M. (2), a nie J. M., która występowała w roli obdarowanej, brak było podstaw do uznania zawartej przez strony umowy darowizny za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

Niezależnie od powyższego wypada zauważyć, że powód nie zdołał wykazać swoich twierdzeń co do nieuczciwych poczynań swojego syna, których miał paść ofiarą. Powód nie zaoferował na tę okoliczność żadnych dowodów, chociażby z zeznań świadków czy choćby z przesłuchania stron. Jakkolwiek na początkowym etapie postępowania powód występował samodzielnie, to na rozprawie 16 stycznia 2025 r. był już on reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Nie było zatem podstaw, aby Sąd udzielał powodowi pouczeń w zakresie treści przepisów procedury cywilnej, w tym odnoszących się do ciężaru dowodu.

W świetle powyższego, zarzut sprzeczności umowy darowizny z zasadami współżycia społecznego został przez Sąd uznany za niezasadny.

Dalej należało rozważyć, czy doszło do skutecznego odwołania darowizny.

Zgodnie z art. 896 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Z kolei art. 898 § 1 k.c. stanowi, iż darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuści się względem niego rażącej niewdzięczności. W myśl art. 899 § 2 k.c. zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

W okolicznościach tej sprawy nie budziło wątpliwości, że darowizna z 14 lutego 2019 r. została wykonana. Przepis art. 896 k.c. nie znajdował zatem zastosowania, a odwołanie darowizny mogło nastąpić jedynie z przyczyn wskazanych w art. 898 § 1 k.c.

Przepis art. 898 § 1 k.c. nie precyzuje pojęcia rażącej niewdzięczności i nie zawiera wskazówek, za pomocą których można byłoby sformułować jakieś generalne elementy tej niewdzięczności. W doktrynie i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie się obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę (wyrok Sądu Najwyższego z 7 maja 2003 r., IV CKN 115/01, Legalis). O tym, czy zachodzi rażąca niewdzięczność, decydują okoliczności konkretnej sprawy. Nie ulega wątpliwości, że do takich zachowań należy zaliczyć popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy, gdzie zachowanie obdarowanego cechować będzie znaczne nasilenie złej woli. W doktrynie wskazuje się też, że o rażącej niewdzięczności można mówić w wypadku odmowy pomocy w chorobie, rozpowszechniania uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicia, znieważenia itp. (B. Burian, Odwołanie, s. 13 i n.). Przesłanki odwołania darowizny na podstawie omawianej tu konstrukcji powinny być tak wykładane, by była to instytucja wyjątkowa, stosowana z równą ostrożnością co art. 5 k.c. Darowizna nie może stanowić karty przetargowej w relacjach rodzinnych. Powstanie konfliktu nie może automatycznie prowadzić do odwołania skutków prawnych takiej czynności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14 marca 2018 r., I ACa 918/17, Legalis). W orzecznictwie wyrażono w tym zakresie m.in. pogląd, że obiektywne istnienie przejawów niewdzięczności nie ma jeszcze właściwego znaczenia dla odwołania darowizny. Nie jest bowiem obojętna jej przyczyna, jako że dopiero poznanie tej przyczyny umożliwia sformułowanie właściwego osądu, czy i na ile zachowanie się obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione. Pojęcie rażącej niewdzięczności zawarte w przepisie art. 898 § 1 k.c. wymaga zatem analizy motywów określonych zachowań obdarowanego, w tym zwłaszcza tego, czy zachowania te nie są powodowane, czy wręcz prowokowane przez darczyńców (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 7 lutego 2018 r., I ACa 753/17, Legalis; M. Warciński, Odwołanie, s. 28 i n.). W konsekwencji nie każde zachowanie obdarowanego, które można uznać za naganne z punktu widzenia obowiązku wdzięczności, eo ipso stanowi podstawę do odwołania darowizny (M. Załucki [w]: Kodeks cywilny. Komentarz, Wyd. 4, Warszawa 2024).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt sprawy niniejszej, należy zauważyć, że samo zerwanie kontaktów przez pozwaną z darczyńcą oraz brak jej zgody na sprzedaż darowanej nieruchomości celem zaspokojenia wierzyciela powoda (takie zarzuty pod adresem pozwanej sformułował powód), nie może być zakwalifikowane jako przejaw rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. Wypada nadto zwrócić uwagę na zaistniały po zawarciu umowy darowizny konflikt pomiędzy powodem a P. M. (2), ojcem pozwanej, w którym to konflikcie pozwana starała się zachować neutralność. Także w kontekście przesłanki odwołania darowizny należy wskazać, że wszelkie zarzuty sformułowane przez powoda co do nielojalnych, nieuczciwych zachowań względem jego osoby, odnoszą się do P. M. (2), za którego pozwana, z oczywistych względów, nie może ponosić odpowiedzialności. Niezależnie od tego, ponownie warto też zwrócić uwagę na zaniechanie przedstawienia przez powoda dowodów na poparcie jego twierdzeń - tak co do zachowania syna, jak i co do zachowania wnuczki.

Powód podnosił także, że popadł w niedostatek na skutek skierowania przeciwko niemu egzekucji co do pozostałej części ceny sprzedaży darowanej wnukom nieruchomości. Z okoliczności przedmiotowej sprawy nie wynika jednak, aby to pozwana doprowadziła do pogorszenia się sytuacji finansowej powoda. Winą za aktualną sytuację sam powód obarcza syna – wobec niewywiązania się z ustnych ustaleń dotyczących spłaty ceny nieruchomości, będącej następnie przedmiotem darowizny. Okoliczność, że pozwana nie zdecydowała się – mimo wiedzy o trudnej sytuacji finansowej powoda – na zwrot przedmiotu darowizny, nie może świadczyć o jej rażącej niewdzięczności.

W tym miejscu ponownie podkreślić należy, że samo pogorszenie się sytuacji materialnej darczyńcy, w tym popadnięcie darczyńcy w niedostatek, mające miejsce po wykonaniu darowizny, nie uzasadnia jej odwołania, a jedynie jest źródłem roszczeń alimentacyjnych darczyńcy względem obdarowanego.

Zgodnie z art. 897 k.c. jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Nie ulega wątpliwości, że powód nie wystąpił z roszczeniem, którego podstawę materialnoprawną mógłby stanowić przepis art. 897 k.c.

W świetle powyższego, Sąd doszedł do przekonania, że powód nie wykazał przesłanek warunkujących uprawnienie darczyńcy do odwołania darowizny.

Niezależnie zaś nawet od powyższego, godzi się zauważyć, że zgodnie z art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Z argumentacji powoda nie wynika jednoznacznie, aby przed zainicjowaniem niniejszego postępowania złożył on pozwanej oświadczenie o odwołaniu darowizny. W ten sposób nie można potraktować listu skierowanego do pozwanej na etapie przedprocesowym. Natomiast wydaje się, że wolę odwołania darowizny można wywieść z samej treści pozwu.

Zgodnie z art. 898 § 2 zd. 1 k.c. zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Z odesłania do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu wyprowadza się trafny wniosek, że odwołanie darowizny wywołuje jedynie skutek obligacyjny, nie zaś rzeczowy (nie przenosi przedmiotu darowizny na darczyńcę). Obdarowany jest więc zobowiązany do zawarcia umowy rozporządzającej ( solvendi causa), której treścią jest zwrotne przeniesienie przedmiotu darowizny na darczyńcę. W razie odmowy zawarcia takiej umowy darczyńca może wytoczyć przeciwko obdarowanemu powództwo o nakazanie złożenia oświadczenia woli (art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c.). W procesie takim, na zarzut pozwanego, sąd bada zasadność odwołania darowizny. Ponadto w ramach powyższego powództwa można żądać wydania przedmiotu darowizny, opierając się na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, na zasadzie kumulacji roszczeń (G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2024, art. 898).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, że w razie skutecznego odwołania darowizny powodowi przysługiwałoby w pierwszej kolejności roszczenie o zobowiązanie obdarowanej do złożenia oświadczenia woli przenoszącego zwrotnie na powoda darowany jej udział we współwłasności nieruchomości. Dopiero uwzględnienie tego roszczenia bądź też dobrowolne zwrotne przeniesienie przedmiotu darowizny na powoda, uprawniałoby go do dochodzenia wydania przedmiotu darowizny. Powód wystąpił natomiast w tej sprawie wyłącznie z żądaniem „nakazania wydania przedmiotu darowizny”. Tak sformułowane roszczenie, mimo że nieadekwatne do okoliczności sprawy, było popierane aż do zamknięcia rozprawy, również przez profesjonalnego pełnomocnika powoda.

Z tych wszystkich przyczyn Sąd oddalił powództwo (pkt I wyroku).

Nieuiszczone koszty sądowe Sąd, na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c . a contrario, przejął na rachunek Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie (pkt II wyroku).

Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

ZARZĄDZENIE

(...)

Sędzia Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska