Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Królikowski

Protokolant: sekretarz sądowy Zuzanna Kurek

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa J. Ś.

przeciwko (...). z siedzibą w W.

o ukształtowanie stosunku prawnego

1.  oddala powództwo;

2.  odstępuje od obciążenia powoda J. Ś. kosztami postępowania.

sędzia Piotr Królikowski

Sygn. akt: I C 493/22

UZASADNIENIE WYROKU

z 31 grudnia 2024 r. (k. 236)

Pozwem skierowanym do Sądu Okręgowego w Warszawie i zmodyfikowanym w toku postępowania Z. Ś. domagał się zmiany i ukształtowania stosunku prawnego – umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, łączącej H. S. z (...) w W. potwierdzonej polisą nr (...), dotyczącą pojazdu mechanicznego o nr rej (...), poprzez ustalenie górnej granicy odpowiedzialności (...) w W. wobec J. Ś. za skutki wypadku komunikacyjnego z 25.09.1991 r. do aktualnie obowiązującej dla obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych sumy gwarancyjnej tj. do kwoty 5.210.000 Euro odpowiadającej kwocie 22.350.900 zł z uwagi na nadzwyczajny charakter zmian stosunku prawnego, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, a co grozi powodowi rażącą stratą (pozew k. 4 – 147, modyfikacja k. 208-212).

Powód uzasadniając wystąpienie z pozwem wskazał, że na skutek wypadku z 25.09.1991 r. spowodowanego przez H. S. jest osobą niepełnosprawną, wymagającą stałego leczenia i pomocy medycznej oraz niezdolną do pracy. Pozwany wykonuje swoje zobowiązanie wypłacając powodowi rentę odszkodowawczą na zwiększone potrzeby w wysokości 4.024,03 zł/mies. Pismem z 07.04.2022 r. (...) poinformowało powoda, że suma gwarancyjna wynosząca 720.000 zł była bliska wyczerpaniu. Powód oparł swoje żądanie na podstawie art. 357 ¹ k.c. o ustalenie wyższej kwoty gwarancyjnej, która w obecnej chwili w zakresie obowiązkowego OC w odniesieniu do jednego zdarzenia którego skutki są objęte ubezpieczeniem wynosi 5.210.000 Euro. Jako, że powód nie był stroną umowy ubezpieczeniowej i nie miał wpływu na jej treść, a suma gwarancyjna w niej określona obecnie nie spełnia celu, dla którego umowa została zawarta, zaś powodowi grozi niepowetowana szkoda ze względu na utratę możliwości sfinansowania leczenia, rehabilitacji i pomocy niezbędnych mu dla codziennego egzystowania powód postulował uwzględnienie żądania. Na rozprawie 10.12.2024 r. ze względu na podniesiony przez pozwanego zarzut wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego powód powołał konieczność uwzględnienia roszczenia na postawie art. 506 k.c. i wnosił o nieuwzględnianie zarzutu pozwanego stosownie do art. 5 k.c.

W odpowiedzi na pozew (...) w W. wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu (odpowiedz na pozew k. 172 – 182).

Pozwany wskazał, iż nastąpiła zmiana stanu prawnego ze względu na wejście w życie ustawy o szczególnych uprawnieniach osób poszkodowanych w przypadku wyczerpania sumy gwarancyjnej ustalonej na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 01.06.2006 r. (Dz. U. 20019 poz. 1631). Na mocy jej przepisów powodowi przysługuje roszczenie o wypłatę renty do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego określonej w art. 444 §2 k.c. zatem nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia w rozumieniu art. 189 k.p.c. w drugiej kolejności pozwany zarzucił, że zmiana prawa w zakresie podwyższenia sumy gwarancyjnej ubezpieczenia obowiązkowego nie może stanowić podstawy dla stwierdzenia, że powód poniósł stratę – wyczerpanie sumy gwarancyjnej nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu przez poszkodowanego dalszych roszczeń w stosunku do sprawcy szkody. Dalej pozwany zarzucał brak legitymacji procesowej powoda ze względu na fakt, iż strony nie łączył stosunek materialnoprawny, zaś na podstawie art. 357 ¹ zmiana umowy następuje w całości a nie względem wyłącznie osób trzecich (t.j. powoda). (...) podniósł także brak możliwości zastosowania klauzuli rebus sic stantibus do umowy ubezpieczenia oraz w stosunku do powoda ze względu na niespełnienia przesłanek wynikających z tego przepisu.

Na rozprawie 10.12.2024 r. (...) wskazało, że wobec wygaśnięcia umowy ubezpieczenia ze względu na wyczerpanie sumy gwarancyjnej nie ma możliwości uwzględnienia roszczenia o ustalenie, wytoczonego przez powoda, bowiem nie ma możliwości jej zmodyfikowania. Jednak w przypadku, gdyby sad je uwzględnił pozwany wnosił o zniesienie kosztów postępowania sądowego i kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Roszczenie powoda nie zasługiwało na uwzględnienie.

Bezsporne w sprawie było, iż pozwany (...) wypłacał powodowi kwotę 4.023,03 zł miesięcznie jako rentę z tytułu zwiększonych potrzeb Z. Ś. w związku z odpowiedzialnością ubezpieczeniową w zakresie OC na podstawie umowy nr (...) zawartej ze sprawcą szkody – H. S.. Powód na skutek wypadku z 25.09.1991 r. jest osobą niepełnosprawną – amputowano mu prawą nogę, miał uszkodzony kręgosłup oraz szereg innych narządów wewnętrznych a także zaburzenia czucia w lewej nodze. Posiada orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, wynikającej z rozstroju jego organizmu spowodowanego ww. zdarzeniem. Powód otrzymuje z ZUS rentę w wysokości 1.261,64 zł. Z. Ś. wymaga regularnej rehabilitacji, opieki lekarskiej oraz farmakoterapii, które finansuje z otrzymywanych rent oraz pomocy rodziny (matki i brata) i pożyczek krótkookresowych, niezbędna jest okresowa wymiana protezy nogi, którą finansował NFZ do kwoty ok. 5.000 zł a w pozostałym zakresie (...) zaś powód nie posiada środków finansowych. Ponadto choruje na depresję. Od września 2024 r. (...) ze względu na wyczerpanie się sumy gwarancyjnej zaprzestało wypłacania powodowi renty, które jest mu niezbędna do codziennego funkcjonowania. Powód nie wystąpił do (...) o przejęcie renty. (dokumentacja k. 22 – 142, zeznania powoda k. 220 – 220v znacznik 00:03:5500:19:32).

Podstawę żądania powoda stanowił art. 357 ¹ k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. Zgodnie pierwszym ze wskazanych przepisów podstawą do waloryzacji świadczenia pieniężnego o charakterze cywilnoprawnym jest istotna zmiana siły nabywczej. Zmiana siły nabywczej pieniądza polegać może na spadku siły nabywczej, wynikającym ze zjawiska inflacji, czyli wzrostu przeciętnego poziomu cen, bądź na wzroście siły nabywczej, wynikającym ze zjawiska deflacji, czyli spadku przeciętnego poziomu cen. Podstawą żądania ustalenia jest art. 189 k.p.c. stanowiący, że powód może ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Pojęcie „interesu prawnego” rozumiane jest szeroko, tzn. nie tylko w sposób wynikający z treści określonych przepisów prawa przedmiotowego, lecz w sposób uwzględniający oprócz treści tych przepisów również ogólną sytuację prawną powoda, z uwzględnieniem dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej lub prawa. W orzecznictwie wyjaśniono, że jeżeli powództwo o ustalenie istnienia prawa jest jedynym możliwym środkiem jego ochrony, powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia. Powództwo przewidziane w art. 189 k.p.c. ma znaczenie uniwersalne, a interes prawny w rozumieniu tego przepisu stanowi szeroką formułę, obejmującą wiele sytuacji prawnych, w których uwikłany może być podmiot występujący z powództwem ustalenia (nieistnienia) prawa lub stosunku prawnego (np. wyrok SN: z 9.2.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012, Nr 7–8, poz. 101; z 17.5.2018 r., V CSK 322/17).

W ocenie Sądu Okręgowego powód nie wykazał aby istniał interes prawny w wytoczenie przez niego powództwa przeciwko pozwanemu (...), ponieważ przysługuje mu roszczenie względem Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego utworzonego na podstawie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z 22 maja 2003 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm., dalej: (...)).

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko pozwanego, który podnosił iż wobec wejścia w życie 28 września 2019 r. ustawy z 19 lipca 2019 r. o szczególnych uprawnieniach osób poszkodowanych w przypadku wyczerpania sumy gwarancyjnej ustalonej na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 1 stycznia 2006 roku (Dz. U. 2019 poz. 1631), w pierwszej kolejności powinien on skierować swoje żądania w stosunku do (...) a dopiero w przypadku odmowy przejęcia jego renty wynikającej z art. 444 §2 k.c. skierować żądanie waloryzacji sumy gwarancyjnej w stosunku do (...) W toku niniejszego postępowania powód przyznał, iż takiego roszczenia nie skierował.

Jak wynika z art. 1 ust. 1 ww. Ustawy, określa ona szczególne uprawnienia osób poszkodowanych z tytułu szkód powstałych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w przypadku wyczerpania sumy gwarancyjnej ustalonej w umowach ubezpieczenia, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 z późn. zm.), oraz ustalonej w umowach ubezpieczenia, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2 ustawy Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1206 z późn. zm.), zawartych przed dniem 1 stycznia 2006 r.

Natomiast stosownie do treści art. 2 Ustawy, poszkodowanemu przysługuje roszczenie o wypłatę renty do (...), określonej w art. 444 §2 k.c., ograniczone do wysokości sumy gwarancyjnej, o której mowa w art. 36 ust. 1 albo art. 52 ustawy z dnia 22 maja 2003 r ustalonej na dzień zgłoszenia roszczenia, o którym mowa w art. 4, jeżeli zakład ubezpieczeń nie jest zobowiązany do jej wypłaty na podstawie orzeczenia sądu ustalającego inną wysokość sumy gwarancyjnej niż ustalona w umowie ubezpieczenia, o której mowa w art. 1 ust. 1. Roszczenie o wypłatę renty przysługuje za okresy przypadające po dniu wejścia w życie ustawy (art. .3 Ustawy). Ja wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, stanowił on realizację wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich do Marszalka Senatu z 20 kwietnia 2016 r., dotyczącego problemu wyczerpywania się sum gwarancyjnych w przypadku obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, ze względu na istniejący problem poszkodowanych (przede wszystkim w wypadkach komunikacyjnych), którzy w wyniku długotrwałej choroby lub rehabilitacji wyczerpali środki finansowe pochodzące z odszkodowania ograniczonego do sumy gwarancyjnej. Dotyczy to w szczególności osób, które uległy wypadkowi w latach dziewięćdziesiątych, ponieważ przyjęte wówczas sumy gwarancyjne były znacznie niższe więc ryzyko ich wyczerpania jest znacznie większe. Oznacza to że interes prawny powoda na chwilę wytoczenia powództwa oraz na chwilę rozstrzygania nie zaistniał wobec nieskorzystania przez niego ze zgłoszenia roszczenia do UFG celem przejęcia renty wobec wyczerpywania się sumy gwarancyjnej. Ustawą z dnia 11 września 2015 r., (Dz. U. z 2015 r. poz. 1844) w ustawie dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (D z.U.2013.392 j.t.) został dodany art. 22a ust. 1 zgodnie z którym, zakład ubezpieczeń informuje poszkodowanego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia, o której mowa w art. 4 pkt 1 lub 2, o możliwości wyczerpania się określonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej, w przypadku gdy łączna kwota wypłaconych odszkodowań lub innych świadczeń przekroczy 80% określonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej oraz ust. 2 w myśl którego przekazując informację, o której mowa w ust. 1, zakład ubezpieczeń informuje jednocześnie poszkodowanego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia o możliwości wytoczenia powództwa do właściwego sądu o ukształtowanie, na podstawie art. 3571 Kodeksu cywilnego, stosunku prawnego wynikającego z umowy ubezpieczenia, o której mowa w art. 4 pkt 1 lub 2. Powyższe przepisy weszły w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.

Ja przyznała strona powodowa pozwany przekazał informację o wyczerpywaniu się sumy gwarancyjnej w momencie kiedy realizacja osiągnęła 80%, co stanowiło asumpt do wytoczenia powództwa w niniejszym postepowaniu. Miał zatem możliwość wystąpienia do UFG z roszczeniem o przejęcie renty czego nie uczynił, zakładając że wytoczenie powództwa sądowego jest wystarczające dla zachowania jego prawa i nie podjął tej czynności pomimo doręczenia mu odpowiedzi na pozew w której pozwany już na brak interesu prawnego w roszczeniu o ustalenie z art. 189 k.p.c.

Na marginesie wypadnie wskazać, że biorąc pod uwagę przesłanki wskazane w art. 357 ¹ k.c. poza wykazaniem, iż powodowi grozi rażąca strata, to konieczne jest rozważenie interesów obu stron postępowania (por. wyrok z 15.01.2025 r. III CZP 17/24). W ocenie Sądu nie sposób przyjąć, że powodowi grozi rażąca strata, skoro jego roszczenia z tytułu renty mogą być zaspokojone przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Wypadnie wskazać, że norma ustanawiająca jego odpowiedzialność kreuje zasadę postępowania w takich wypadkach, podczas gdy przepis art. 357 ¹ k.c. jest klauzulą mająca zastosowanie w nadzwyczajnych sytuacjach, trudno za taką uznać okoliczność, iż powód nie chce kierować swoich roszczeń do podmiotu wskazanego w ustawie, nie podając ku temu żadnych racjonalnych przyczyn. Sąd nie może więc pominąć faktu, że powód może wytoczyć to samo roszczenie przeciwko innemu podmiotowi – UFG, zaś ustawodawca poprzez wydaną ustawę z 19 lipca 2019 r. zabezpieczył interesy powoda w należyty sposób. Z tych przyczyn nie mogły zostać uwzględnione podnoszone przez powoda zarzuty naruszenia taką wykładnią przepisów zasady równości wobec prawa, która nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie.

W konsekwencji powyższego, zmiana stanu prawnego od dnia 28 września 2019 roku, skutkuje oddaleniem zgłoszonego roszczenia o podwyższenie sumy gwarancyjnej z uwagi na zmianę stanu prawnego oraz zmianę podmiotu uprawnionego do realizacji tego obowiązku. Natomiast z chwilą wyczerpania sumy gwarancyjnej, Powód może wystąpić o wypłatę renty w oparciu o treść art. 2 Ustawy.

Reasumując powództwo na podstawie art. 357 ^{( 1)} w zw. z art. 189 k.p.c. co do zasady można wytoczyć i nie jest zamknięta droga sądowa – w tym zakresie Sąd podziela stanowisko SN wyrażone w postanowieniu z 20 lutego 2024 r. II CSKP 1372/22 - ale ze względu na datę powstania szkody, wobec wyczerpującego uregulowania takiej sytuacji przez ustawodawcę w ustawie specjalnej powód nie posiada interesu prawnego w dochodzeniu roszczenia wobec (...) w sytuacji zaniechania wystąpienia z roszczeniem do UFG.

Z tych względów powództwo podlegało oddaleniu o czym orzeczono jak w sentencji w punkcie 1.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. – powód na skutek utraty świadczenia rentowego od pozwanego znajduje się w bardzo trudnej sytuacji majątkowej, uzyskując jedyne świadczenia na poziomie 1200 zł co w sposób definitywny uniemożliwia mu poniesienie kosztów w niniejszej sprawie. Z tych przyczyn postanowiono jak w sentencji w punkcie 2.

Sędzia Piotr Królikowski