Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 18 grudnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia Marcin Polit

Protokolant Jakub Wojdyna

po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. G. i I. G. (1)

przeciwko (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o ustalenie i zapłatę

I.  umarza postępowanie w sprawie w części obejmującej żądanie ustalenia, iż zawarta między stronami umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 6 sierpnia 2008 roku jest nieważna w stosunku do powodów;

II.  zasądza od pozwanego (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów D. G. i I. G. (1) kwotę 68 300,33 zł (sześćdziesiąt osiem tysięcy trzysta złotych i trzydzieści trzy grosz) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 maja 2024 roku do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  zasądza od powodów D. G. i I. G. (1) na rzecz pozwanego (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W. kwotę 3 750,79 zł (trzy tysiące siedemset pięćdziesiąt złotych i siedemdziesiąt dziewięć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty;

V.  nakazuje pobranie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie:

1.  od powodów D. G. i I. G. (1) kwoty 1130,74 zł (tysiąc sto trzydzieści złotych i siedemdziesiąt cztery grosze);

2.  od pozwanego (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W. kwoty 168,96 zł (sto sześćdziesiąt osiem złotych i dziewięćdziesiąt sześć groszy).

Sygn. akt I C 541/24

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tut. Sądu w dniu 20 grudnia 2019 roku (koperta – k. 52), skierowanym przeciwko (...) Spółka Akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W. powodowie D. G. i I. G. (1) wnieśli:

1.  o ustalenie, że zawarta pomiędzy stronami umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 6 sierpnia 2008 roku jest nieważna w stosunku do powodów;

2.  ewentualnie, gdyby Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia ww. żądania, o:

a)  stwierdzenie, że postanowienia §2 ust. 2, §7 ust. 4 oraz §9 ust. 2, §13 ust. 7 Regulaminu udzielanego przez (...) (dalej: Regulamin) stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹§1 k.c., przez co nie wiążą powodów, a strony związane są umową w pozostałym zakresie;

b)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 96 565,28 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 listopada 2019 roku do dnia zapłaty.

Ponadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych (pozew – kk. 3-10).

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 23 czerwca 2020 roku (data stempla pocztowego – k. 209) pozwany (...) w W., prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem oddziału: (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (odpowiedź na pozew – kk. 59-85).

W piśmie z dnia 11 sierpnia 2022 roku (koperta – k. 241) strona powodowa zmodyfikowała powództwo w ten sposób, że cofnęła pozew w zakresie roszczenia określonego w pkt 1 pozwu, tj. roszczenie o unieważnienie umowy, natomiast w pozostałym zakresie podtrzymała żądanie pozwu (modyfikacja powództwa – k. 258). W związku z tą modyfikacją (częściowym cofnięciem pozwu) strona pozwana wniosła o zasądzenie na jej rzecz od strony powodowej kosztów postępowania (pismo pozwanego z 24.08.2022 – k. 262-263).

W piśmie procesowym złożonym skutecznie w dniu 8 marca 2024 roku (koperta – k. 360) powodowie wnieśli o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 428 418,21 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, jako świadczenia nienależnego spełnionego na rzecz pozwanego w związku z nieważnością umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 6 sierpnia 2008 roku, wynikającą z faktu, iż umowa nie zawiera tzw. essentialia negotii, ponieważ postanowienia §2 ust 2, §7 ust. 4, §9 ust. 2 i §13 ust. 7 Regulaminu stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹§1 k.c., przez co nie wiążą powodów;

2.  ewentualnie zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 743 265,01 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, jako świadczenia nienależnego spełnionego na rzecz pozwanego w związku z nieważnością umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 6 sierpnia 2008 roku, wynikającą z faktu, iż umowa nie zawiera tzw. essentialia negotii, ponieważ postanowienia §2 ust 2, §7 ust. 4, §9 ust. 2 i §13 ust. 7 Regulaminu stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹§1 k.c., przez co nie wiążą powodów.

Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu (pismo z 8.03.2024 – kk. 358-359).

Strona pozwana w piśmie z dnia 11 czerwca 2024 roku wniosła o oddalenie powództwa w całości, w tym również w zakresie wynikającym z modyfikacji pozwu. Podtrzymała w całości dotychczasowe stanowisko w sprawie oraz wniosła o zasądzenie na jej rzecz od powodów kosztów postępowania (pismo z 11.06.2024 – kk. 367-371).

Na rozprawie w dniu 16 października 2024 roku strona powodowa oświadczyła, że popiera powództwo w postaci zmienionej w piśmie z dnia 8 marca 2023 roku i nie składa oświadczenia o cofnięciu pozwu w pozostałej części, a roszczenia wskazane w ww. piśmie zostały zgłoszone w miejsce roszczeń w brzmieniu popieranym dotychczas (protokół – k. 385).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Na skutek złożenia wniosku kredytowego, a następnie stwierdzenia zdolności kredytowej oraz wydania pozytywnej decyzji w przedmiocie wniosku (wniosek – kk. 103-107; decyzja kredytowa – k. 111), w dniu 6 sierpnia 2008 roku D. G. i I. G. (1) zawarli z (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W. (dalej: Bank) umowę o kredyt hipoteczny nr (...).

Na jej mocy Bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorców kwotę 314 846,80 zł. Kredyt był indeksowany do waluty obcej CHF. Kredytu udzielono na warunkach określonych w umowie oraz Regulaminie (§1 ust. 1, §2 ust. 1 umowy). Okres kredytowania ustalono na 300 miesięcy (§2 ust. 3), a zatem kredyt podlegał spłacie w 300 ratach spłaty, w miesięcznych ratach równych (§6 ust. 2 i 3). Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,10167%, z zastrzeżeniem postanowień Regulaminu (§3 ust. 1). Zmienna stopa procentowa ustalana miała być jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) oraz stałej marży Banku w wysokości 1,35 p.p. (§3 ust. 2). Oprocentowanie kredytu miało ulegać zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF). Szczegółowe zasady naliczania odsetek, ustalania wysokości oprocentowania oraz zasady zmiany oprocentowania znajdują się w Regulaminie (§3 ust. 3). Kredyt miał być przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego na rynku pierwotnym – lokalu nr (...) położonego w S. przy ul. (...), a także na refinansowanie poniesionych wydatków na cele mieszkaniowe (§2 ust. 2 i 5). Kredyt był ponadto zabezpieczony hipoteką kaucyjną i cesją praw na rzecz banku z polisy ubezpieczenia opisanej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Do czasu ustanowienia wszystkich zabezpieczeń, bank miał zastosować podwyższoną marżę Banku o 1,3 p.p. (§7 ust. 1).

(umowa – kk. 24-26, kk. 113-118)

Zgodnie z definicjami określonymi w §2 Regulaminu, kredyt indeksowany do waluty obcej to kredyt, oprocentowany wg stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata odbywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, wg Tabeli (pkt 2). Z kolei Tabela to tabela kursów walut obcych obowiązująca w Banku (pkt 12). Po zmianie Regulaminu, była to „tabela kursów walutowych w Banku” (wzór informacji Banku – k. 152), a następnie „tabela kursów walutowych dla produktów hipotecznych w Banku” (tekst zmian Regulaminu – k. 156).

Zgodnie z §4 ust. 1 Regulaminu, kredyt udzielany jest w złotych. Na wniosek wnioskodawcy Bank udziela kredytu indeksowanego do waluty obcej. W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej wnioskodawca wnioskuje o kwotę kredytu wyrażoną w złotych, z zaznaczeniem, iż wniosek dotyczy kredytu indeksowanego do waluty obcej.

§7 ust. 4 Regulaminu stanowił, że w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty w transzach stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu Kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień §11.

Zgodnie z §9 ust. 2 regulaminu, w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej:

1.  raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są ze wskazanego w Umowie kredytu rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu;

2.  jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień ustawowo wolny od pracy stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu.

Następnie po zmianie, §9 ust. 2 Regulaminu, otrzymał on brzmienie: „W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej:

1.  raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są ze wskazanego w Umowie kredytu rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku w dniu wymagalności raty spłaty kredytu;

2.  jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień inny niż dzień roboczy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku ostatniego dnia roboczego bezpośrednio poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu.” (tekst zmian Regulaminu – k. 156)

Wcześniejsza spłata dokonywana miała być w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku w momencie realizacji dyspozycji (§13 ust. 7 Regulaminu).

(Regulamin – kk. 27-29, kk. 119-123)

W dniu 5 września 2011 roku strony zawarły aneks nr (...) do umowy o kredyt hipoteczny nr (...) sporządzonej w dniu 6 sierpnia 2008 roku. Zgodnie z §1 ust. 1 aneksu, spłata udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej, miała następować w walucie obcej CHF, do której kredyt jest indeksowany, z zastrzeżeniem innych postanowień aneksu (aneks – kk. 127-130).

Kredyt wypłacono w dwóch transzach, w dniach 25 sierpnia 2008 roku i 19 listopada 2008 roku w kwotach po 157 423,40 zł. Kredyt był regularnie spłacany w okresie od dnia 6 sierpnia 2008 roku do dnia 9 sierpnia 2022 roku, w którym to dniu umowa została wykonana, a kredytobiorcy dokonali całkowitej spłaty kredytu (bezsporne, ponadto zaświadczenie Banku – kk. 38-42; historia spłaty – kk. 278-281v.).

W okresie od dnia 6 sierpnia 2008 roku do dnia 25 sierpnia 2011 roku kredytobiorcy spłacali kredyt w walucie PLN, w łącznej kwocie 68 300,33 zł, na którą składały się kwoty: 2 833,62 zł (prowizja od udzielonego kredytu), 148,55 zł (przeterminowane odsetki), 161,64 zł (przeterminowany kapitał), 24 713,23 zł (spłata kredytu – odsetki) i 40 443,29 zł (spłata kredytu – kapitał) (historia spłaty – kk. 313-315; opinia biegłego – k. 259v.).

Następnie spłacali oni kredyt w walucie CHF i w okresie od dnia 23 września 2011 roku do dnia 9 sierpnia 2022 roku spłacili oni łącznie 69 612,06 CHF (historia spłaty – kk. 316-323).

Na mocy art. 42e ust. 2 prawa bankowego, (...) Spółka Akcyjna jako bank krajowy z dniem 19 września 2011 roku wstąpił z mocy prawa we wszystkie prawa i obowiązki (...) S.A. związane z działalnością Oddziału, w tym w prawa i obowiązki wynikające z umowy, a Oddział z urzędu został wykreślony z rejestru przedsiębiorców.

(...) S.A. z siedzibą w W. wstąpił z mocy prawa na podstawie art. 494§1 k.s.h. z dniem połączenia, we wszystkie prawa i obowiązki (...) S.A.

Z kolei w wyniku połączenia transgranicznego pomiędzy (...) (jako spółką przejmującą) a (...) S.A. (jako spółką przejmowaną), wszelkie prawa i obowiązki wynikające z umowy kredytu przeszły w ramach sukcesji uniwersalnej na (...).

(zaświadczenie (...) – k. 42)

Pismem z dnia 15 listopada 2019 roku pełnomocnik D. i I. G. (2) wezwał (...) S.A. Oddział w Polsce w W. do zapłaty kwoty 96 565,28 zł w terminie 5 dni od dnia otrzymania wezwania tytułem nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych wynikających z umowy kredytu hipotecznego nr (...). Brak zapłaty należności miał skutkować skierowaniem sprawy na drogę sądową. Pismo doręczono w dniu 20 listopada 2019 roku (wezwanie do zapłaty – k. 13; wydruk ze strony internetowej (...)– k. 14).

Pismem z dnia 20 listopada 2019 roku skierowanym do D. i I. G. (2) Bank oświadczył, że nie widzi podstaw do uznania roszczeń, gdyż nie ma na ich kredycie nadpłaty w przedstawionej kwocie (pismo – k. 15).

D. i I. G. (2) z zawodu są policjantami i w momencie zawierania umowy pracowali jako policjanci. Nie posiadali zdolności kredytowej do udzielenia im kredytu hipotecznego w walucie PLN i w siedzibie (...) został im zaproponowany kredyt we frankach szwajcarskich. Pracownik Banku zapewniał ich, że kredyt CHF jest bezpieczną opcją, jest to popularny produkt, a Bank jest objęty państwowym nadzorem. Kredytobiorcy byli zapewniani, że w przypadku wzrostu kursu franka szwajcarskiego, wysokość raty może wzrosnąć nieznacznie, a maksymalnie o kilkadziesiąt złotych. Umowa nie była negocjowana, nie było możliwości zmiany jej warunków, jej postanowienia nie były do końca zrozumiałe dla kredytobiorców. Umowa kredytu nie została zawarta w związku z działalnością gospodarczą zeznania powoda D. G. – protokół kk. 395-396; zeznania powódki I. G. (1) – protokół kk. 396-396v.).

Powyższe ustalenia faktyczne poczyniono na podstawie powołanych wyżej dowodów. Autentyczność dokumentów złożonych do akt sprawy nie była kwestionowana. Zeznania powodów Sąd uznał w całości za wiarygodne, nie znajdując przyczyn, dla których można byłoby zakwestionować ich prawdziwość. Posiłkowo Sąd również oparł się na opinii biegłego z zakresu bankowości. Biegły ustalił, że strona powodowa wniosła tytułem spłat rat kapitałowo-odsetkowych w walucie PLN kwotę 65 466,71 zł, a także dodatkowo spłaciła prowizję w kwocie 2 833,62 zł, co jedynie stanowiło potwierdzenie prawidłowości danych wynikających z przedłożonej do akt sprawy dokumentacji bankowej (historii spłaty). Biegły nadto ustalił, że nadpłata strony powodowej na ratach kredytu złotowego wg stanu na dzień 9 sierpnia 2022 roku wyniosła 324 469,42 zł. Ustalenie to ostatecznie nie było istotne w świetle końcowego rozstrzygnięcia, którego przesłanki zostały omówione w dalszej części uzasadnienia. Dowód z zeznań świadka A. S. na piśmie (kk. 266-271) nie miał większego znaczenia w kontekście rozpoznania sprawy, albowiem przedmiotem badania była zawarta przez strony umowa kredytu o konkretnej treści, a sprawa dotyczy materii już w znacznym stopniu ugruntowanej w orzecznictwie pod względem prawnym. Świadek zaś nie miał wiedzy na temat okoliczności zawarcia spornej umowy, a jego zeznania dotyczyły ogólnych kwestii w zakresie procedur Banku związanych z udzielaniem kredytu, zasad ustalania kursów walut, możliwości przewalutowania umów kredytu itp.

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo co do zasady podlegało uwzględnieniu w części, a co do wysokości podlegało w części oddaleniu, z powodów omówionych w dalszej części uzasadnienia. Zasadniczą kwestią było uznanie, iż po eliminacji z treści umowy klauzul abuzywnych, określających sposób wyliczenia kwoty zobowiązania strony powodowej w momencie uruchomienia kredytu oraz wysokość poszczególnych rat utrzymanie mocy obowiązującej umowy staje się niemożliwe, traci ona bowiem postanowienia istotne dla jej bytu. Przed przystąpieniem do dalszych rozważań należy zastrzec, że w uzasadnieniu wyroku powinnością Sądu jest wyjaśnienie toku rozumowania, który doprowadził do wydania orzeczenia określonej treści, nie zaś odnoszenie się do wszystkich argumentów podnoszonych przez strony w toku postępowania.

W pierwszej kolejności należy przypomnieć elementy umowy kredytu, określone przez przepisy obowiązujące w dacie zawarcia spornej umowy. Mianowicie zgodnie z ówczesnym brzmieniem art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) „przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu”. Zasadniczym elementem umowy było zatem określenie kwoty kredytu, która – o ile została wykorzystana – miała zostać zwrócona wraz z odsetkami i prowizją. W myśl art. 69 ust. 2 określenie kwoty kredytu i wysokości prowizji winno było nastąpić w umowie.

W myśl art. 385 ¹§1 k.c. postanowienia umowy zawartej w konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenia stron, jeżeli zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. Z unormowania tego wynika, że przesłankami uzasadniającymi uznanie klauzuli umownej za abuzywną są: (1) zawarcie umowy z konsumentem, (2) brak indywidualnego uzgodnienia umowy, (3) ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, (4) rażące naruszenie interesów konsumenta oraz (5) stwierdzenie, że sporne postanowienie, sformułowane w sposób jednoznaczny, nie określa głównego świadczenia stron. W ocenie Sądu w odniesieniu do klauzul pozwalających na waloryzację kwoty udzielonego powodowi kredytu kursem franka szwajcarskiego wszystkie te przesłanki zostały spełnione.

Umowa została zawarta przez bank z osobami fizycznymi i dotyczyła udzielenia kredytu celem nabycia prawa własności nieruchomości na rynku pierwotnym, bez związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Świadczy to o tym, że powodowie spełniają definicję konsumenta z art. 22 ¹ k.c. Klauzule pozwalające na waloryzację kwoty zobowiązań strony powodowej kursem franka szwajcarskiego pochodziły ze wzoru umowy zaproponowanego powodowi przez jego kontrahenta i nie były negocjowane, należy zatem uznać – również z uwagi na treść art. 385 ¹§3 k.c. – że nie zostały uzgodnione indywidualnie. Z uwagi na to, że pozwalały wyłącznie kontrahentowi konsumenta na określenie wysokości kursu waluty obcej bez wskazania żadnych obiektywnych kryteriów, według jakich miałoby to następować, należy uznać, że ukształtowały jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Co więcej, przewidują one dodatkowe wynagrodzenie dla banku w postaci różnicy wynikającej z ustalenia wysokości każdej raty w złotych według kursu sprzedaży waluty (a więc wyższego) oraz ustalenia wypłaconej kwoty kredytu we frankach szwajcarskich według kursu kupna waluty (a więc niższego). W żadnym miejscu umowy nie wskazano, że takie dodatkowe wynagrodzenie przysługuje bankowi, w istocie ukrywając je przed konsumentem.

Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 28 kwietnia 2022 roku
(sygn. III CZP 40/22, Legalis) stwierdził, że „sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.”

Klauzule te określają wprawdzie główne świadczenie stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego w sprawie II CSKP 285/22), ale nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, nie można bowiem na ich podstawie określić ani wysokości zobowiązania, ani nawet w przybliżeniu oszacować finansowych konsekwencji kredytu dla konsumenta. Uznanie spornych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje upadkiem całej umowy, zgodnie z wolą pouczonego w tym zakresie konsumenta.

Nie jest możliwe uzupełnienie umowy przez zastosowanie w miejsce wyeliminowanych klauzul umownych przepisów o charakterze dyspozytywnym, z jednej strony dlatego, że unormowania takie nie istniały w dacie zawarcia umowy, z drugiej zaś z tego powodu, iż na takim stanowisku stoi orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Przyjmując, że niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta już od dnia zawarcia umowy i od tej daty jest ona nieważna, nie można zastąpić kursu waluty ustalanego przez pozwany bank kursem ustalanym przez Narodowy Bank Polski. Zgodnie z brzmieniem art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 2027 ze zm.) NBP ogłasza wprawdzie bieżące kursy walut obcych, ale w dacie zawarcia umowy brak było w systemie prawnym przepisu pozwalającego zastosować ten kurs w sytuacji, w której postanowienie umowne albo w ogóle nie określało kursu waluty obcej, albo określając go było nieważne. Poza tym sposób określenia tego kursu nie został unormowany przez akt prawa powszechnie obowiązującego, wymieniony w art. 87 ust. 1 Konstytucji RP, a przez akt prawa wewnętrznego – uchwałę nr 51/2002 Zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 23 września 2002 roku w sprawie sposobu wyliczania i ogłaszania bieżących kursów walut obcych (tekst jednolity: Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego z 2015 r., poz. 11). Niezależnie od tego w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 26 marca 2019 roku w połączonych sprawach C-70/17 i C-179/17 ((...) wskazano, że „zgodnie z orzecznictwem Trybunału w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, że niezgodny z tym przepisem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (…)”. W ocenie Sądu pogląd ten można zastosować również w wypadku nieważności części postanowień umowy i musi on skutkować uznaniem za nieważne całości postanowień dotyczących waloryzacji kredytu.

Jednakowoż, mimo że bez wątpienia umowa w tak skonstruowanej formie jest nieważna, to powodowie wykonali ją w całości, spłacając kredyt, a zatem ostatecznie nie mieli interesu prawnego w żądaniu ustalenia w rozumieniu art. 189 k.p.c. Skoro zatem, z uwagi na powyższe, cofnęli pozew w zakresie roszczenia określonego w punkcie 1 petitum pozwu, postępowanie w tym zakresie należało umorzyć, o czym na podstawie art. 355 k.p.c. w zw. z art. 203§1 k.p.c. Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Sąd zatem uznał, że roszczenie pieniężne powodów należy rozpatrywać jako żądanie oparte na podstawie art. 405 k.c. w związku z art. 410§1 k.c. i art. 410§2 k.c., tytułem dokonania zwrotu nienależnie spłaconych rat kredytu, na podstawie nieważnej umowy. Roszczenie to podlegało jednak uwzględnieniu jedynie w części, tj. w zakresie kwoty 68 300,33 zł, w której to kwocie powodowie spłacili kredyt w złotych polskich, w okresie od dnia 6 sierpnia 2008 roku do dnia 25 sierpnia 2011 roku. Następnie bowiem spłacali oni kredyt we frankach szwajcarskich i w okresie od dnia 23 września 2011 roku do dnia 9 sierpnia 2022 roku spłacili łącznie 69 612,06 CHF, albowiem strony zawarły aneks do umowy, na podstawie którego kredyt miał być spłacany bezpośrednio właśnie w walucie obcej – we frankach szwajcarskich. Tymczasem całe swoje roszczenie pieniężne powodowie sformułowali w ten sposób, że żądali kwot w złotych polskich – kwoty 428 418,21 zł (tytułem różnicy między całością spłaconego kredytu, a kapitałem kredytu), a ewentualnie 743 265,01 zł (tytułem całości spłaconego kredytu). Nie jest to żądanie sformułowane właściwie. Prawo wyboru waluty, w jakiej ma być spełnione świadczenie pieniężne, należy tu bowiem do dłużnika, a zatem do pozwanego. To dłużnik może wykonać swoje uprawnienie przemienne ( facultas alternativa), zaś art. 358§1 k.c. nie umożliwia wierzycielowi zmiany waluty bez zgody dłużnika (wierzyciel ma jedynie prawo wyboru kursu, wg którego jest określana wartość waluty obcej) i nie stanowi dla sądu podstawy określania waluty zobowiązania. Pozwany w odpowiedzi na pozew podniósł, że brak jest podstaw do żądania zapłaty kwot uiszczonych po zawarciu aneksu, albowiem na jego mocy, w ramach stosunku umownego, strony umówiły się na spłacanie kredytu w walucie obcej. Strona pozwana nie wyraziła zgody na zwrot tych kwot w polskich złotych, w konsekwencji powództwo w pozostałym zakresie podlega oddaleniu z uwagi na niezgodne z wolą dłużnika oznaczenie sposobu jego spełnienia (zob. K. Czub [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2024, art. 358; P. Nazaruk [w:] B. Bajor, D. Bierecki, J. Bocianowska, J. Ciszewski, M. Ciszewski, G. Karaszewski, J. Knabe, J. Mucha-Kujawa, G. Sikorski, B. Sitek, R. Tanajewska, P. Nazaruk, Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2024, art. 358).

Nawiasem mówiąc, również sformułowanie żądania w ten sposób, że w ramach żądania głównego powodowie żądają mniejszej kwoty, niż w ramach roszczenie ewentualnego, nie było prawidłowe z perspektywy ustalania wartości przedmiotu sporu – odnosząc się bowiem do zapatrywań judykatury, przy ustalaniu wartości przedmiotu sporu należałoby nie zliczać kwoty dochodzonej tytułem żądania ewentualnego, gdyż nie zachodzi w takim wypadku kumulacja roszczeń w rozumieniu art. 21 k.p.c. (zob. postanowienie SN z 11.02.2015 r., I CZ 123/14, LEX nr 1659212; Wyrok SA w Poznaniu z 8.05.2013 r., I ACa 301/13, LEX nr 1322026). W konsekwencji jako ostateczną wartość przedmiotu sporu (braną pod uwagę przy rozliczaniu kosztów) należało ostatecznie ustalić na kwotę 523 984,21 zł, na którą składały się kwoty 95 566 zł (kwota określona jako pierwotna wartość przedmiotu sporu w pozwie, w odniesieniu do żądania ustalenia w rozumieniu art. 189 k.p.c.) oraz kwota 428 418,21 zł jako kwota roszczenia głównego dochodzona po modyfikacji powództwa.

Ustawowe odsetki za opóźnienie od ww. kwot zasądzono na podstawie art. 481§1 i §2 k.c. oraz art. 455 k.c., od dnia następującego po dniu otrzymania pisma z dnia 8 marca 2024 roku stanowiącego modyfikację powództwa (e.p.o. – k. 366).

Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności i na podstawie powołanych przepisów, orzeczono jak w punktach II-III sentencji wyroku.

Orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu (punkt IV sentencji wyroku) Sąd wydał na podstawie art. 98§1, §1 ¹ i §3 oraz art. 100 k.p.c., stosunkowo rozdzielając obowiązek ich poniesienia między stronami, zgodnie z wynikiem sprawy. Powodowie wygrali sprawę w wymiarze 13%, zaś pozwany w wymiarze 87%. Na koszty poniesione przez powodów składa się opłata od pozwu w wysokości 1 000 zł (zgodnie z art. 13a u.k.s.c.), wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w wysokości 5 400 zł (zgodnie z §2 pkt 6 oraz §21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych) oraz uiszczona zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego w kwocie 1 000 zł. 13% z łącznej kwoty 7 400 zł stanowi kwotę 962 zł. Z kolei koszty poniesione przez pozwanego to kwoty: 5 400 zł tytułem wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. 87% z kwoty 5 417 zł stanowi kwotę 4 712,79 zł. Po kompensacie (4 712,79 – 962 = 3 750,79) to kwota 3 750,79 zł jest należna na rzecz pozwanego od strony powodowej tytułem zwrotu kosztów procesu.

W przedmiocie zwrotu nieuiszczonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Koszty te stanowiła kwota 1 299,70 zł tytułem wynagrodzenia biegłego (postanowienie z 8.05.2023 – k. 287) i zgodnie z wynikiem sprawy strona powodowa obowiązana jest pokryć te koszty w kwocie 1 130,74 zł (87% x 1 299,70), zaś strona pozwana w kwocie 168,96 (13% x 1 299,70).