Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu w dniu 05 listopada 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. z siedzibą w T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibę w T. kwotę 627.125,84 (sześćset dwadzieścia siedem tysięcy sto dwadzieścia pięć i 84/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 października 2021 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibę w T. kwotę 44.658,00 (czterdzieści cztery tysiące sześćset pięćdziesiąt osiem i 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kwota 13.284,00 (trzynaście tysięcy dwieście osiemdziesiąt cztery i 00/100) złotych, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia (del.) Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 07 listopada 2022 r. (data stempla pocztowego, k. 85) powód (...) sp. z o.o. w T. wniósł o zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. kwoty 627.125,84 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 26 października 2021 r. do dnia zapłaty. Ewentualnie z ostrożności procesowej - na wypadek niepodzielania przez Sąd argumentacji zawartej w zakresie żądania głównego - powód wniósł o miarkowanie przez Sąd kary umownej naliczonej w kwocie 627.125,84 złoty notą księgową z dnia 29 czerwca 2021 r. na podstawie umowy nr (...) ((...)) poprzez zasądzenie kwoty 600.000 zł od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w T. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 26 października 2021 r. do dnia zapłaty. Ponadto powód wniósł o zasądzenie od Pozwanej na swoją rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kwoty 17 złotych tytułem zwrotu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia je zasądzającego.

Uzasadnieniu powód wskazał, że w wyniku przeprowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w dniu 16 kwietnia 2021 roku zawarł z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w W. Umowę nr (...), której przedmiotem była sprzedaż i dostawa 2 500 sztuk komputerów przenośnych (laptopy), w terminie do 30 dni od daty zawarcia Umowy. Powód zaznaczył, że pismem z dnia 4 maja 2021 roku zwrócił się do strony Pozwanej z wnioskiem o zmianę terminu realizacji dostawy do dnia 15.09.2021r. Powód zaznaczył, że w przedmiotowym piśmie zawiadomił o wystąpieniu siły wyższej (realizując tym samym obowiązek wynikający z § 9 ust. 3 Umowy oraz art. 15r ust. 1 ustawy (...)) w postaci nagłego i nieprzewidywalnego rozwoju trzeciej fali pandemii COVID-19. Powód zaznaczył, że z dokumentów załączonych do przedmiotowego pisma wynikało że, nie miał wpływu na opóźnienia i nie miał wiedzy o możliwości ich wystąpienia na etapie składania oferty i podpisywania Umowy. Strona pozwana nie wyraziła zgody zarówno na powyższą, jak i na koleją złożoną w dniu 28 maja 2021r zmianę Umowy w zakresie terminu brakującej części przedmiotu Umowy, przesyłając notę księgową nr (...) z dnia 29 czerwca 2021r. wraz z informacją o naliczeniu przez kary umownej w wysokości łącznej 627.125, 84 zł i wzywając do zapłaty w terminie 7 dni od otrzymania noty. Powód wskazał, że w dniu 7 lipca 2021r. uiścił na rzecz Pozwanego kwotę 627 125, 84 zł z zastrzeżeniem zwrotu, zaznaczając, że uczynił to tylko wobec możliwości potrącenia kary umownej z gwarancji Ubezpieczeniowej, co mogłoby spowodować znaczne utrudnienia uzyskania takiej gwarancji, jako zabezpieczenia innych postępowań o zamówienia publiczne w przyszłości i w konsekwencji doprowadzić do utraty płynności finansowej. Zdaniem powoda na gruncie niniejszej sprawy brak było podstaw zarówno faktycznych, jak i prawnych do obciążenia Powoda, jako Wykonawcy karą umowną, a to wobec zaistnienia sytuacji w której obiektywne okoliczności będące siłą wyższa uniemożliwiły terminowe wykonanie Umowy i dostarczenie całości sprzętu zgodnie z Umową. Powód zaznaczył również, że w jego ocenie w sprawie znajduje zastosowanie regulacja z art. 15(r1) ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w przedmiocie zakazu zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania Umowy, bowiem zdarzenie warunkujące karę umowną nastąpiło w czasie i z powodu epidemii wirusa SARS-COVID19. (pozew k. 7-14)

W odpowiedzi na pozew Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, iż w niniejszej sprawie brak jest okoliczności stanowiących siłę wyższą, zaś strona powodowa nie wykazała przesłanki wynikającej z § 9 ust. 7 pkt 1) Umowy, wobec czego nie ma podstaw do zastosowania § 9 Umowy i art. 15r ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Zdaniem pozwanego w niniejszej sprawie nie zaszły żadne z okoliczności przewidzianych w § 9 Umowy, albowiem nie mamy do czynienia ze zdarzeniem, które miałoby charakter siły wyższej, nadto powód nie udowodnił okoliczności zaistnienia siły wyższej oraz istnienia związku przyczyno-skutkowego pomiędzy rozwojem wystąpienia COVID-19, jako siły wyższej a opóźnieniem w dostawie. W jego ocenie trudno jest przyjąć w okolicznościach niniejszej sprawy, abyśmy mieli do czynienia ze zdarzeniem o charakterze siły wyższej jako, że powód już w styczniu 2021 r. miał wiedzę, że dostawa laptopów jest opóźniona. Z przedłożonych dokumentów wynika, że producent HP, jak i jego przedstawiciel nie gwarantowali żadnego pewnego terminu dostawy. Jak wynika z treści pism producenta HP i jego przedstawiciela w Polsce termin dostawy miał charakter szacunkowy tj. do 90 dni od złożenia zamówienia. Natomiast powód złożył zamówienie w dniu 28 grudnia 2020 r., wobec czego ten maksymalny szacowany czas dostawy przypadał na 28 marca 2021 r. Przyjmując, że w styczniu 2021 r. wiadomym było, że dostawa jest opóźniona, zdaniem pozwanego, powód powinien przewidywać, iż dostawa może nastąpić w terminie późniejszym. Zdaniem pozwanego niniejszej sprawie nie miała miejsca żadna z okoliczności wymienionych art. 15r ust. 1 Specustawy - wywierających (lub mogącymi wywierać wpływ) na realizację umowy. W ocenie pozwanego w okolicznościach niniejszej sprawy nie sposób również przyjąć, iż zapłata należności wynikającej z noty księgowej nr (...) z dnia 29 czerwca 2021 r. miała charakter świadczenia nienależnego. Ponadto w przedmiotowej sprawie brak jest podstawy faktycznej i prawnej do miarkowania kary umownej do wysokości 27.125,64 zł, a powód nie wykazał wysokości żądanej kwoty zmiarkowania. (odpowiedź na pozew k. 99-105)

Do czasu zamknięcia rozprawy strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

W dniu 16 kwietnia 2021 roku (...) sp. z o.o. w T. (jako Wykonawca) zawarł z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w W. (jako Zamawiającym) Umowę nr (...) ((...)). Przedmiotem Umowy była sprzedaż i dostawa 2.500,00 sztuk komputerów przenośnych (laptopy) z systemem operacyjnym w polskiej wersji językowej oraz licencjami na oprogramowanie firmy (...), model (...). (§ 1 ust. 1 pkt 1)

Zgodnie z treścią § 2 ust. 1 Umowy, Wykonawca miał dostarczyć oraz rozładować przedmiot Umowy w miejscu wskazanym przez osobę odpowiedzialną za odbiór w jednostkach organizacyjnych Zamawiającego - zwanych w dalszej części Umowy (...)- w terminie do 30 dni od daty zawarcia Umowy. Szczegółowy rozdzielnik ilościowy dostaw wraz z danymi adresowymi lokalizacji (...) stanowił Załącznik nr 8 do Umowy. Wykonawca miał dostarczyć całość przedmiotu Umowy dla danej lokalizacji Użytkownika w ramach jednej dostawy (§ 2 ust.3 Umowy). Za termin realizacji dostawy przedmiotu Umowy, przyjęto datę podpisania bez zastrzeżeń ostatniego Protokołu odbioru ilościowo-jakościowego w lokalizacjach (...) (§ 2 ust. 11 Umowy)

W § 3 ust. 1 umowy wskazano, że maksymalna wartość Umowy, nie przekroczy kwoty brutto 10.725.600,00 zł zgodnie z formularzem cenowym stanowiącym załącznik nr 2 do Umowy.

W § 5 ust. 1 Umowy ustalono, że Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną za opóźnienie w stosunku do terminu określonego w § 2 ust. 1, w wysokości 0,5% kwoty wynagrodzenia (z podatkiem VAT) dotyczącej tej dostawy, która zostanie opóźniona, za każdy rozpoczęty Dzień roboczy Zamawiającego opóźnienia. W§ 5 ust. 9 postanowiono, że każde naliczenie kar umownych zostanie udokumentowane wystawieniem i przesłaniem do Wykonawcy przez Zamawiającego noty obciążeniowej zawierającej w treści kalkulację kwot naliczonych kar umownych. Zamawiający miał zaś prawo potrącenia kar umownych z faktury lub zabezpieczenia należytego wykonania Umowy, bez potrzeby uzyskania zgody Wykonawcy. W przypadku braku takiej możliwości Zamawiający miał określić termin płatności w wystawionej nocie obciążeniowej, liczony od daty jej otrzymania przez Wykonawcę. Brak możliwości dokonania potrącenia z faktury lub zabezpieczenia należytego wykonania Umowy lub brak wpłaty za notę przez Wykonawcę, upoważniał Zamawiającego do wystawienia wezwania do zapłaty. Brak wpłaty w odpowiedzi na wezwanie do zapłaty miał spowodować wszczęcie dochodzenia należności na drodze windykacji. Łączna odpowiedzialność Wykonawcy z tytułu kar umownych została w Umowie ograniczona do 20% maksymalnej wartości Umowy określonej w § 3 ust. 1 Umowy. (§ 5 ust. 10 Umowy).

W umowie wskazano, że Wykonawca wniósł zabezpieczenie należytego wykonania umowy w wysokości 5% maksymalnej wartości Umowy (z podatkiem VAT) określonej w § 3 ust. 1, tj. 536 280,00 zł, w formie gwarancji ubezpieczeniowej, ważne od dnia zawarcia Umowy do dnia zakończenia okresu rękojmi na dostarczony przedmiot Umowy, o którym mowa w § 6, przedłużonego o 15 dni, z uwzględnieniem ust. 4 i 5. (§ 7 ust. 1 Umowy). Zabezpieczenie miało służyć do pokrycia roszczeń Zamawiającego wynikających z realizacji Umowy, bez potrzeby uzyskania zgody Wykonawcy (§ 7 ust 2 Umowy).

W § 9 Umowy strony postanowiły, że będą zwolnione z odpowiedzialności za niewypełnienie swoich zobowiązań zawartych w Umowie w czasie trwania siły wyższej, jeżeli okoliczności zaistnienia siły wyższej będą stanowiły przeszkodę w ich wypełnieniu (ust. 1.). Siłę wyższą zdefiniowano, jako zdarzenie zewnętrzne, nie posiadające swojego źródła wewnątrz przedsiębiorstwa, niemożliwe do przewidzenia oraz niemożliwe do zapobieżenia, przy czym dotyczy to niemożliwości zapobieżenia jego szkodliwym następstwom, (§ 9 ust.2). W Umowie zastrzeżono, że Strona może powoływać się na zaistnienie okoliczności siły wyższej tylko wtedy, gdy poinformuje o tym pisemnie drugą Stronę w terminie 3 dni od dnia zaistnienia okoliczności siły wyższej (ust. 3). Strony ustaliły, że okoliczności zaistnienia siły wyższej muszą zostać udowodnione przez stronę, którą się na nie powołuje (ust. 4).

W § 9 ust. 6 Umowy Wykonawca oświadczył, że składając ofertę, a następnie zawierając Umowę, uwzględnił stan epidemii, a także regulacje prawne i ograniczenia z niego wynikające. W § 9 ust. 7 Umowy zastrzeżono, że powyższe oświadczenia nie wyłączają możliwości powołania się na wystąpienie epidemii COYID-19 jako zdarzenia Siły wyższej, w sytuacji, gdy:

1.  rozwój epidemii dotknie którąkolwiek ze Stron w stopniu zwiększonym aniżeli w chwili złożenia oferty, lub

2.  wprowadzenia nowych regulacji prawnych związanych ze stanem epidemii - jeżeli zmienione okoliczności lub regulacje prawne mają wpływ na realizację Umowy.

W Umowie zastrzeżono jednak, że ciężar wykazania zaistnienia okoliczności, o których mowa w ust. 7, oraz ich wpływu na realizację Umowy obciąża Stronę, która się na nie powołuje. (§ 9 ust. 8)

Dowód: Umowa nr (...) z dnia 27.03.2018r. – k. 22- 30

(...) Sp. z o.o. licząc na możliwość wygrania postępowania przetargowego na sprzedaż i dostawę komputerów przenośnych firmy (...), celem zagwarantowania sprawnej realizacji zamówienia, w dniu 28 grudnia 2020 r. złożyło u (...) S.A. dystrybutora firmy (...) zamówienie na 2.500,00 sztuk notebooków (...). W tym czasie termin realizacji zamówienia wynosił 4 tygodnie, o czym (...) Sp. z o.o. był zapewniany przez dystrybutora firmy (...) Inc. – (...) S.A. W styczniu 2020 r. firma (...) Inc. - w związku z rozwojem epidemii COVID-19 - wydłużyła terminy dostaw urządzeń mobilnych, a szacowany termin realizacji w/w zamówienia został określony na początek kwietnia 2021 r. Na tym etapie (...) sp. z o.o. był zapewniany przez dystrybutora firmy (...) Inc. – (...) S.A., który bazował na informacjach uzyskanych od producenta, że całość zamówionego sprzętu zostanie dostarczona do końca kwietnia 2021 roku. W dniu 31 marca 2021 r. fabryka (...) dostarczyła 1296 sztuk laptopów w ramach złożonego przez (...) sp. z o.o. zamówienia. (...) sp. z o.o. był zapewniany przez dystrybutora, że dostawa pozostałej części zamówienia ma zostać dostarczona do 10 maja 2021 r.

W dniu 30 kwietnia 2021 r. (...) sp. z o.o. o został poinformowany przez producenta o kolejnym wydłużeniu terminu realizacji drugiej części zamówienia. Szacowany termin realizacji zamówienia został oznaczony przez producenta na dzień 10 września 2021 r.

Dowód: pismo dystrybutora (...) S.A. z dnia 04 maja 2021 r. – k. 57, oświadczenie dystrybutora (...) S.A. – k. 58, zeznania świadka A. O. – k. 207-208, zeznania świadka A. P. – k. 208-208v, zeznania świadka M. C. – k. 208-209, zeznania przedstawiciela powoda - Z. C. – k. 234-235v pismo (...) z dnia 30 kwietnia 2021 r. – k. 55, tłumaczenie pisma (...) z dnia 30 kwietnia 2021 r. – 56, pismo (...) sp. z o.o. z dnia 30 kwietnia 2021 r. – k. 54

Pismem z dnia 04 maja 2021 r. (...) sp. z o.o. poinformował Zamawiającego o wystąpieniu siły wyższej w postaci bezpośrednio z nagłego i nieprzewidywalnego rozwoju trzeciej fali pandemii i związanym z tym brakiem możliwości dostarczenia części zamówionego sprzętu w postaci (...) notebooków, w terminie ustalonym w umowie. W związku z powyższym (...) sp. z o.o. wniósł o aneksowanie umowy w zakresie wydłużenia terminu dostawy (...) laptopów do dnia 15 września 2021 r.

Dowód: wniosek o zmianę terminu z dnia 04 maja 2021 r. – k. 59-60v

Pismem z dnia 25 maja 2021 r. (...) Sp. z o.o. poinformował (...) sp. z o.o., że na chwilę sporządzenia pisma część Zamówienia nie została jeszcze dostarczona przez HP do dystrybucji z powodu braku materiałów u dostawców HP, co miało wpływ na niedobory jednego z kluczowych dostarczanych przez poddostawcę elementów do produkcji notebooków (...). Wskazano ponadto, że przedmiotowy niedobór komponentów był spowodowany w szczególności zwiększonym popytem klientów po pandemii. Stwierdzono także, że brak możliwości zamówienia z uwagi na niedobory komponentów stanowiło okoliczność niespodziewaną w grudniu 2020 r. Jednocześnie producent poinformował, że obecnie szacuje, że wysyłka towaru nastąpi w czerwcu 2021 r.

Dowód: pismo (...) Sp. z o.o. z dnia 25 maja 2021 r. – k. 64, tłumaczenia pisma (...) Sp. z o.o. z dnia 25 maja 2021 r. – k. 65,zeznania świadka A. P. – k. 208-208v

Pismem z dnia 28 maja 2021 r. (...) sp. z o.o. ponownie wniósł o zmianę terminu realizacji dostawy poprzez aneksowanie umowy w zakresie wydłużenia terminu dostawy sprzętu 1 wskazując, iż dostawa (...) laptopów zostanie zrealizowana do Zamawiającego do dnia 21 czerwca 2021 r. Jednocześnie wskazując, że ma na względzie bezpieczeństwo Zamawiającego i jego pewność co do chęci po stronie Wykonawcy co do dostarczenia w przedłużonym terminie brakującej część zamówienia, (...) sp. z o.o. zaoferował by aneksem wydłużony został dla Zamawiającego okres, w jakim uprawniony będzie do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy z przyczyn wskazanych w ust. 1 pkt 1) z okresu jednego miesiąca do dwóch miesięcy.

Dowód: wniosek o zmianę terminu z dnia 28 maja 2021 r. – k. 66-68,

W dniu 11 czerwca 2021 r. doszło do podpisania Aneksu nr (...) do umowy nr (...), w ramach którego wydłużony został dla Zamawiającego okres, w jakim uprawniony będzie do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy (2 miesiące od dnia przekazania przez Wykonawcę informacji m. in. o opóźnieniu w dostawie części przedmiotu Umowy). Zamawiający nie wyraził woli wydłużenia terminu wykonania umowy zarówno w zakresie pierwszego wniosku z dnia 04 maja 2021 r., jak i drugiego wniosku z dnia 28 maja 2021 r..

Dowód: okoliczność bezsporna, aneks nr (...) - k. 53. ,

(...) sp. z o.o. dostarczył brakującą część zamówienia w dniu 18 czerwca 2021r. do 38 Oddziałów ZUS, w dniu 21 czerwca 2021r. do 4 Oddziałów ZUS, zaś w dniu 25 czerwca 2021r. do 1 Oddziału ZUS.

Dowód: okoliczność bezsporna

W dniu 29 czerwca 2021 r. Zamawiający – Zakład Ubezpieczeń Społecznych wystawił notę księgową nr (...) z dnia 29 czerwca 2021r. wraz z informacją o naliczeniu kary umownej w wysokości łącznej 627.125,84 zł. W treści noty wskazano, że na wysokość kary umownej składa się kwota 548.292, 68 zł za 24 dni robocze opóźnienia w stosunku do umownego terminu dostawy do 38 Oddziałów ZUS, kwota 47 728,92 zł za 25 dni roboczych opóźnienia w stosunku do umownego terminu dostawy do 4 Oddziałów ZUS, kwota 31 104,24 zł za 29 dni roboczych opóźnienia w stosunku do umownego terminu dostawy do 1 Oddziału ZUS. Jednocześnie wskazano, że zapłata powinna nastąpić w terminie 7 dni od otrzymania noty. Zaznaczono również, że w przypadku braku wpłaty, Wykonawca jest zobowiązany na 14 dni przed upływem ważności zabezpieczenia do przedłożenia ważności dotychczasowego zabezpieczenia lub wniesienia nowego zabezpieczenia w zakresie kwoty 536.280,00 zł. W przypadku braku dostarczenia przedmiotowych dokumentów wskazano, że ZUS potrąci karę umowną z dotychczasowej Gwarancji Ubezpieczeniowej.

Dowód: nota księgowa nr (...) z dnia 29 czerwca 2021r. – k. 73

W dniu 07 lipca 2021r. (...) sp. z o.o. uiścił na rzecz ZUS kwotę 627.125, 84 zł wynikającą z noty księgowej wskazując w tytule przelewu, że wpłata następuje z zastrzeżeniem zwrotu.

Dowód: potwierdzenie przelewu – k. 77

(...) sp. z o.o. pismem z dnia 15 października 2021 roku wezwał ZUS do zapłaty kwoty 627.125, 84 zł z tytułu zwrotu świadczenia nienależnego uiszczonego z zastrzeżeniem zwrotu na podstawie noty księgowej nr (...), w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia wezwania. Wezwanie zostało doręczone w dniu 18 października 2021 r.

W odpowiedzi na wezwanie ZUS pismem z dnia 22 października 2021 roku odmówił dokonania zapłaty.

Dowód: wezwanie do zapłaty – k. 79, potwierdzenie odbioru – k. 81, pismo z dnia 22 października 2021 r. – k. 82

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej kopiach dokumentów, których wiarygodności strony nie podważały, tym samym brak było podstaw do ich kwestionowania. Sąd oparł się również na zeznaniach świadka A. O. (k. 207-208), świadka A. P. (k. 208-208v), świadka M. C. (k. 208-209), oraz zeznaniach przedstawiciela powoda - Z. C. (k. 234-235v). Zeznania tych osób korespondowały ze sobą oraz z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Pozwoliły one potwierdzić okoliczności wskazywane przez stronę powodową oraz ujawnione w treści pism i oświadczeń dystrybutora producenta firmy (...) oraz samego producenta, w szczególności co do tego, że przy składaniu zamówienia realizacja zamówienia nie była zagrożona, a opóźnienia miały związek z pandemią (...). Co więcej świadkowie będący pracownikami producenta A. O. oraz A. P., zeznali, że oświadczenia firmy (...) są sporządzane według szablonu, mają charakter ogólnikowy gdzie unika się wskazywania konkretnych powodów opóźnienia, a treść oświadczenia musi zatwierdzić centrala w USA, jednak w przypadku zamówienia powoda zdecydowano się na podanie konkretnego powodu.

W ocenie Sądu zeznania świadków G. K. oraz A. B. (k. 233), będących pracownikami pozwanego, okazały się nieprzydane dla poczynienia istotnych w sprawie ustaleń faktycznych. Świadkowie ci bowiem w zasadzie nie potrafili przywołać żadnych bliższych okoliczności związanych z realizacją umowy stron.

Pozostałe (a nie ujęte wyżej) zaprezentowane przez strony dowody, nie stanowiły w ocenie Sądu wartościowego materiału dowodowego pozwalającego na poczynienie istotnych w sprawie ustaleń faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo zasługiwano na uwzględnienie w całości.

Na wstępie należy wskazać, że roszczenie strony powodowej generalnie oparte było o przepisy art. 410 k.c. (dot. świadczenia nienależnego) w zw. z art. 405 i nast. k.c. (dot. bezpodstawnego wzbogacenia)

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W myśl zaś art. 410 k.c. przepisy artykułów poprzedzających (dot. bezpodstawnego wzbogacenia – red.) stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (§ 1). Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. (§ 2).

W orzecznictwie wskazuje się, że bezpodstawne wzbogacenie jest szczególnym zdarzeniem prawnym, w wyniku którego bez podstawy prawnej powstaje nowa sytuacja, polegająca na wzroście majątku po stronie podmiotu wzbogaconego, kosztem jednoczesnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby zubożonej. Bezpodstawne wzbogacenie jest samoistnym źródłem zobowiązania ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02.08.2007 r., sygn. V CSK 152/07, LEX nr 465613), a podmiot, który został bezpodstawnie wzbogacony, ma obowiązek zwrotu nienależnej korzyści ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.12.2006 r., IV CSK 272/06, LEX nr 250047). Celem roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia jest przywrócenie równowagi zachwianej nieuzasadnionym przejściem jakiejś wartości z jednego majątku do drugiego (vide: wyrok SN z dnia 13 maja 1988 r., III CRN 83/88, OSNCP 1989, nr 5, poz. 84, OSPiKA 1989, z. 7-12, poz. 149, PiP 1990, z. 5, s. 114).

Trzeba przy tym mieć na uwadze, że dyspozycja art. 405 k.c. wyznacza trzy podstawowe przesłanki do powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, mianowicie: wymaga się, aby doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby, by wzbogacenie i zubożenie pozostawało ze sobą w związku w tym znaczeniu, że wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło, oraz by wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej. W judykaturze podkreślono, że bez znaczenia jest, w wyniku jakiego zdarzenia nastąpiło wzbogacenie; może to być działanie wzbogaconego, zubożonego, osoby trzeciej, a także jakiekolwiek inne zdarzenie. Istotnym jest jedynie, by w wyniku tego zdarzenia nastąpiło przesunięcie korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1998 r., II CKN 58/98,). Dodatkowo przyjęto, iż dla istnienia wzbogacenia w rozumieniu art. 405 k.c. nie ma znaczenia wina wzbogaconego lub jakakolwiek inna forma jego uchybienia lub zaniedbania, bezprawność ani związek przyczynowy w ujęciu art. 361 § 1 k.c. ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKN 1128/97). Podnosi się także, że dla istnienia bezpodstawnego wzbogacenia nie ma znaczenie ani wiedza, ani wola osoby wzbogaconej, a do bezpodstawnego wzbogacenia może dojść nawet wbrew woli tej osoby ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2002 r., V CKN 641/00).

Co zaś się tyczy świadczenia nienależnego, to jest ono szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia, do którego stosuje się przepisy artykułów 405-409 k.c. dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. W piśmiennictwie wskazuje się, iż przez świadczenie na gruncie art. 410 k.c. należy zatem rozumieć każde celowe i świadome przysporzenie na rzecz majątku jakiejś osoby, które z punktu widzenia odbiorcy świadczenia można przyporządkować jakiemuś zobowiązaniu, choćby nieważnemu lub w ogóle jeszcze nieistniejącemu. Świadczenie nienależne może przybrać zarówno postać czynności prawnej, w tym nawet nieważnej, jak również mieć charakter czynności czysto faktycznej ( vide: P. K., Bezpodstawne wzbogacenie, 2007). Jak już wspomniano, nienależne świadczenie stanowi postać bezpodstawnego wzbogacenia, w konsekwencji ogólne przesłanki z art. 405 k.c. muszą być spełnione także w wypadku świadczenia nienależnego. Jednakże, na gruncie nienależnego świadczenia przesłanka bezpodstawnego wzbogacenia musi być rozumiana w sposób szczególny. Jeśli doszło do świadczenia, które w świetle jednej z kondykcji podlega zwrotowi, bez względu na to, co stanowiło jego przedmiot, zachodzi domniemanie, iż ten kto świadczenie otrzymał jest wzbogacony ( vide: P. K., Bezpodstawne wzbogacenie, 2007).

W przedmiotowej sprawie nie budzi żadnych wątpliwości fakt wypełnienia przesłanek odpowiedzialności na gruncie przepisów art. 410 k.c. i art. 405 k.c. w postaci wzbogacenia pozwanego oraz zubożenia powoda oraz tego, że pomiędzy oboma zdarzeniami zachodzi oczywisty związek. Problematyczną kwestią okazała się jednak przesłanka bezpodstawności wzbogacenia. W okolicznościach przedmiotowej sprawy o nienależności świadczenia można bowiem mówić jedynie w przypadku gdyby okazało się, że powód nie był w ogóle zobowiązany do wpłaty kwoty 627.125, 84 zł.

Tego rodzaju konstatacja wymaga jednak wcześniejszego rozważania podstaw obciążenia powoda karą umowną z tytułu nieterminowej dostawy części zamówionych laptopów.

Na gruncie wiążącej strony Umowy, a konkretnie § 2, powód był zobowiązany do dostarczenia przedmiotu umowy w terminie 30 dni od dnia zawarcia umowy tj. od dnia 16 kwietnia 2021 r. Bezsprzecznie powód nie dotrzymał powyższego terminu, co teoretycznie uprawniało pozwanego do naliczenia na podstawie § 5 ust. 1 Umowy, kary umownej w wysokości 0,5% kwoty wynagrodzenia za każdy rozpoczęty dzień roboczy opóźnienia.

W świetle powyższych regulacji oczywistym jest, że uprawnienie do nałożenia na powoda kar umownych, znajdowało umocowanie w Umowie wiążącej strony. Zasadniczego znaczenia w tym względzie nabiera jednak (wobec argumentacji powołanej przez stronę powodową) kwestia dopuszczalności przedmiotowej kary umownej na gruncie obowiązujących regulacjach ustawowych.

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 § 1 k.c.)

Kara umowna jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, wprowadzanym do umowy w ramach swobody kontraktowania, mającym na celu wzmocnienie skuteczności więzi powstałej między stronami w wyniku zawartej przez nie umowy i służy realnemu wykonaniu zobowiązań ( vide: wyrok SN z 8 sierpnia 2008 r., V CSK 85/08). Kara umowna może być zastrzeżona w każdej umowie, zarówno tej nazwanej, jak i w umowach nienazwanych, w umowach rezultatu, jak i starannego działania (vide: wyrok SN z 12 grudnia 2007 r., V CSK 333/07).

Jednocześnie zaznaczyć trzeba, że zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się w pełni z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 k.c.). Z tego też względu przesłanki obowiązku zapłaty kary umownej określane są przez pryzmat ogólnych przesłanek kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej ( vide: wyrok SN z dnia 11 stycznia 2008 r., V CSK 362/07).

Przy czym zastrzeżenie kary umownej skutkuje modyfikacją ogólnych reguł odpowiedzialności w ten sposób, że dla zaistnienia obowiązku zapłaty kary umownej niezbędne jest łączne wystąpienie tylko dwóch przesłanek pozytywnych i niezaistnienie żadnej z przesłanek negatywnych (jednej lub trzech, w zależności od przyjętej koncepcji co do wymogu zaistnienia szkody: brak winy albo brak szkody, brak winy, brak związku przyczynowego). ( vide:. P. Drapała (w:) System..., s. 963; wyrok SN z dnia 9 lutego 2005 r., II CK 420/04).

Wierzyciel dla realizacji przysługującego mu roszczenia o zapłatę kary umownej musi jednak wykazać istnienie i treść zobowiązania łączącego go z dłużnikiem, a także fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania ( vide: wyrok SN z dnia 7 lipca 2005 r., V CK 869/04, LEX nr 150649).

Dłużnik natomiast, chcąc zwolnić się z obowiązku zapłaty kary umownej, musi z kolei wykazać, że kara umowna nie była zastrzeżona lub zobowiązanie (tzn. obowiązek, z którego wykonaniem została zastrzeżona kara umowna) zostało należycie wykonane lub też że niewykonanie lub nienależyte wykonanie tego zobowiązania spowodowane było okolicznościami, za które nie ponosi on odpowiedzialności ( vide: K. Osajda, Komentarz do Kodeksu Cywilnego, wyd. 2018, Legalis).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy zaznaczyć trzeba, że powód jako okoliczności mające świadczyć w jego ocenie o bezzasadności naliczenia kary umownej wskazywał na wystąpienie czynników obiektywnie od niego niezależnych tj. związanego z rozwojem pandemii COVID przerwania łańcuchów dostaw w zakresie komponentów zamówionego sprzętu, co uniemożliwiło producentowi terminową dostawę i w konsekwencji terminowe wywiązanie się przez powoda z umowy.

W ocenie Sądu stanowisko strony powodowej zasługuje na pełną aprobatę.

Podkreślić bowiem należy, że z ujawnionych okoliczności wynika, że powód składając zamówienie u producenta w dniu 28 grudnia 2020 r. nie mógł przewidzieć, że dostawa będzie znacząco opóźniona. Na tym etapie był bowiem zapewniony, że może się jej spodziewać w terminie 4 tygodni. Fakt zaś, że w styczniu 2021 r. doszło do przesunięcia terminu realizacji, nie świadczy sam w sobie (jak twierdzi strona pozwana), że powód powinien liczyć się z tym, że nie podoła dostawie w terminie 30 dni od podpisania umowy. Z oświadczenia dystrybutora (...) (k. 57) wynika bowiem, że na tym etapie powoda zapewniono o dostawie na początku kwietnia 2021 r. (a więc jeszcze przed podpisaniem umowy z pozwanym).

Warto również podkreślić, że powód jeszcze przed zawarciem umowy tj. w dniu 31 marca 2021 r. odebrał większą część (1.296 sztuk) sprzętu koniecznego do zrealizowania zapotrzebowania zgłoszonego przez ZUS w ogłoszonym przetargu, jednocześnie zapewniono go o tym, że dostawa pozostałych 1204 sztuk nastąpi do dnia 10 maja 2021 r. W tych okolicznościach w pełni zrozumiałym jest, że powód (posiadając połowę sprzętu), podpisując w dniu 16 kwietnia 2021 r. Umowę z pozwanym w dalszym ciągu mógł się spodziewać, że realizacja umowy nastąpi w terminie. Tego rodzaju oczekiwanie zdaje się tym bardziej zasadne, że powód (jak wynika z zeznań świadków) był w stałym kontakcie zarówno z dystrybutorem, jak i producentem zamówionego sprzętu.

W tym względzie warto również przywołać treść pisma (...) Inc. z 25 maja 2021r., w którym potwierdzono nieprzewidzialność w grudniu 2020 r. opóźnienia, jakie nastąpiło później. Z pisma tego wynika również, że opóźnienia w dostawie wynikały z braku materiałów u dostawców HP, a to z kolei skutkowało niedoborem u poddostawcy HP jednego z podstawowych elementów do produkcji laptopów. Okoliczność ta w oczywisty sposób potwierdza więc tezę sformułowaną przez powoda o przerwaniu łańcucha dostaw. W ocenie Sądu nie budzi również wątpliwości związek pomiędzy wskazanym niedoborem, a pandemią (...). Z okoliczności wskazanych w przywołanym piśmie wynika bowiem na niedobory wpłynął zwiększony popyt po pandemii, co spowodowało brak komponentów na rynku globalnym. Tego rodzaju stwierdzenie nie budzi wątpliwości jako, że pandemia skutkowała rozpowszechnieniem się pracy zdalnej przy użyciu laptopów, a tym samym wzrost zapotrzebowania na tego rodzaju sprzęt. Te zaś, co oczywiste, produkowane są również przez firmy konkurencyjne względem (...) Inc., co powoduje rywalizację o komponenty potrzebne do produkcji laptopów.

Rekapitulując powyższe należy stwierdzić, iż w ocenie Sądu w okolicznościach przedmiotowej sprawy doszło do nieuprawnionego naliczenia kary umownej. Strona powodowa bowiem dostatecznie wykazała, że do opóźnienia w dostawie sprzętu komputerowego dla pozwanego (a więc nienależytego wykonania zobowiązania) doszło na skutek okoliczności, za które powód nie ponosi odpowiedzialności i których nie mógł przewidzieć.

Niezależnie od powyższego, należy wskazać, że o bezpodstawności naliczenia kary umownej można mówić w przedmiotowej sprawie nie tylko w kontekście ogólnych przepisów kodeksu cywilnego, ale również postanowień Umowy wiążącej strony. Jak już bowiem wyżej wskazano, w świetle postanowień § 9 Umowy strony były zwolnione z odpowiedzialności za niewypełnienie swoich zobowiązań zawartych w Umowie w czasie trwania siły wyższej, jeżeli okoliczności zaistnienia siły wyższej będą stanowiły przeszkodę w ich wypełnieniu (ust. 1.). Siła wyższa została natomiast zdefiniowana jako zdarzenie zewnętrzne, nie posiadające swojego źródła wewnątrz przedsiębiorstwa, niemożliwe do przewidzenia oraz niemożliwe do zapobieżenia (jego szkodliwym następstwom - § 9 ust.2). Opisane wyżej okoliczności w pełni realizują powyższą definicje siły wyższej. Trzeba przy tym zaznaczyć, że w ocenie Sądu strona powodowa nie przekroczyła określonego w § 9 ust. 3 Umowy 3 dniowego terminu na poinformowanie o wystąpieniu siły wyższej. W okolicznościach przedmiotowej sprawy powód bowiem dopiero pismem HP z dnia 30 kwietnia 2021 r. (k. 55) został poinformowany o przesunięciu terminu realizacji dostawy na 10 września 2021 r., podczas gdy wcześniejsze informacje wskazywały na dostawę do 10 maja 2021 r. Zaznaczyć przy tym wypada, że 3 dniowy termin, wobec powiadomienia przez producenta o wystąpieniu siły wyższej pismem z dnia 30 kwietnia 2021 r. upływał 03 maja 2021 r., jak zaś stanowi art. 115 k.c. jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą. W konsekwencji przedmiotowy termin upływał w niniejszej sprawie dopiero w dniu 04 maja 2021 r. Analizując treść pisma z dnia 30 kwietnia 2021 r. należy również podkreślić, że sam fakt, iż przedmiotowe pismo ma charakter ogólny i nie wskazuje wprost na powołane wyżej okoliczności stojące za opóźnieniem w dostawie, sam w sobie nie podważa jego istotności. Jak bowiem wynika z zeznań świadków będących pracownikami HP ogólnikowość tego rodzaju pism wynika z polityki firmy. Okoliczności te (przerwanie łańcucha dostaw) zostały jednak wyraźnie uwypuklone zarówno w oświadczeniu dystrybutora z dnia 04 maja 2021 r. (k. 57), w piśmie producenta (...) Inc. z dnia 25 maja 2021 r. (k. 64, k. 65), jak i zeznaniach pracowników producenta. Tak więc pomimo, że do złożenia oferty, jak i podpisania umowy pomiędzy stronami doszło w trakcie trwania stanu epidemii, (zgodnie z § 9 ust. 6 Umowy Wykonawca obowiązany był do uwzględnienia tego faktu przy składaniu oferty), to okoliczności jakie zaważyły na opóźnieniach w realizacji umowy, nie były możliwe do przewidzenia, bowiem rozwój epidemii dotknął powoda w stopniu zwiększonym aniżeli w chwili złożenia oferty, to zaś uprawniało powoda do powoływania się na klauzulę siły wyższej (§ 9 ust. 7 pkt 1 Umowy)

W konsekwencji Sąd uznał, że zapłata kwoty 627.125,84 zł stanowiła świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 k.c., bowiem pozwany nie był uprawniony do naliczenia kary umownej i wystawienia noty obciążeniowej. Powód natomiast dokonał zapłaty z zastrzeżeniem zwrotu (k. 77, żądanie zwrotu świadczenia nienależnego nie jest więc wyłączone (vide: art. 411 pkt 1 k.c.)

Mając na uwadze powyższe Sąd uwzględnił w całości powództwo zasądzając od pozwanego na rzecz powoda całą żądaną kwotę 627.125,84 zł wraz z odsetkami od dnia 26 października 2021 r.

Podstawą rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek ustawowych jest art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym wierzyciel może domagać się odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Do doręczenia wezwania do zapłaty doszło w dniu 18 października 2021r. ( (...) k. 81), w wezwaniu natomiast powód żądał zapłaty w terminie 7 dni (k. 79), w konsekwencji pozwany pozostawał w opóźnieniu od dnia 26 października 2021 r.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 44.658,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty. Na powyższą kwotę złożyła się opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika - według spisu kosztów (k. 222) w kwocie 13.284,00 zł oraz opłata od pozwu w kwocie 31.357,00 zł.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska