Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2012 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSR (del.) Rafał Wagner

Protokolant stażysta Agnieszka Kuta

po rozpoznaniu w dniu 12 listopada 2012 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości z siedzibą w G.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Komisję Nadzoru Finansowego

o ochronę dóbr osobistych

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości z siedzibą w G. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 648/12

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym 19 lipca 2012 r. (...) sp. z o.o. w G. wniosła przeciwko Skarbowi Państwa – Komisji Nadzoru Finansowego o ochronę dóbr osobistych poprzez nakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia o następującej treści:

„Komisja Nadzoru Finansowego przeprasza (...) sp. z o.o. za bezprawne i niezgodne z prawem działanie w postaci przekazywania bankom informacji jakoby (...) sp. z o.o. prowadziła działalność niezgodną z przepisami prawa, co w sposób bezprawny naruszyło dobre imię oraz wiarygodność (...) sp. z o.o.

Skarb Państwa reprezentowany przez Komisję Nadzoru Finansowego”.

Zgodnie z żądaniem pozwu oświadczenie miało być złożone na piśmie i przekazane przez pozwanego powódce, nie później niż w terminie do 3 dni od dnia ogłoszenia wyroku.

Strona powodowa domagała się również zakazania pozwanemu naruszania jej dóbr osobistych w postaci przekazywania bankom informacji jakoby (...) sp. z o.o. prowadziła działalność niezgodną z przepisami prawa, co w sposób bezprawny miało naruszać dobre imię oraz wiarygodność (...) sp. z o.o.

W uzasadnieniu swojego stanowiska powódka wskazała, że pozwany w toku wykonywania władzy publicznej przekazała bankom nieprawdziwe informacje dotyczące powódki wskazujące jakoby (...) sp. z o.o. prowadziła działalność sprzeczną z powszechnie obowiązującym prawem, przez co naruszył art. 6 k.p.a. w zw. z art. 7 Konstytucji RP. W wyniku wystąpienia Komisji Nadzoru Finansowego (...) S.A. pomimo uzgodnienia warunków odmówił zawarcia umowy o usługi bankowe, natomiast (...) S.A. wypowiedział umowę o prowadzenie rachunku bankowego wskazując na wykorzystywanie rachunku do celów mających związek z przestępstwem. Jako podstawę prawną swojego roszczenia strona powodowa wskazała art. 77 Konstytucji RP oraz art. 417 § 1, 448, 23 i 24 § 1 k.c. (pozew – k. 3-14).

Postanowieniem z dnia 16 sierpnia 2012 r. Sąd oddalił wniosek powódki o zabezpieczenie roszczenia (postanowienie – k. 39-40).

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, że pismo z 6 lipca 2012 r. skierowane do banków zawierało odpowiadające rzeczywistemu stanowi rzeczy stwierdzenie, iż powódka nie posiada zezwolenia na wykonywanie czynności bankowych. W piśmie tym nie było wezwania do rozwiązania umów rachunku bankowego. Decyzje (...) i (...) podjęte zostały suwerennie przez te podmioty. Ponadto przekazanie pisma bankom znajdowało oparcie w obowiązującym prawie. Wskazał też, że ewentualna bezprawność naruszenia dobra osobistego jest wyłączona poprzez działanie w obronie interesu społecznego lub indywidualnego (odpowiedź na pozew – k. 52-63).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W czerwcu 2012 r. pomiędzy (...) sp. z o.o. oraz innymi spółkami z grupy kapitałowej (...) z jednej strony, a (...) S.A. doszło do zawarcia porozumienia kończącego negocjacje w przedmiocie ustalenia essentialia negotii umowy ramowej o usługi bankowe z dnia 27 czerwca 2012 r. (niesporne, pisma - k. 22-26).

Pismem z dnia 6 lipca 2012 r. skierowanym do Prezesów Banków i Dyrektorów Oddziałów Instytucji Kredytowych Zastępca Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego W. K. poinformował, że w toku analiz prowadzonych w Urzędzie KNF, wśród działających na rynku przedsiębiorstw, zidentyfikowane zostały podmioty, które nie posiadają wymaganych przepisami prawa zezwoleń KNF na wykonywanie czynności bankowych, w szczególności na przyjmowanie wkładów pieniężnych w celu obciążenia ich ryzykiem. Nazwy tych podmiotów (w tym m.in. (...) sp. z o.o.) zostały umieszczone w zakładce „Ostrzeżenia publiczne” na stronie KNF oraz wymienione w piśmie z 6 lipca 2012 r. Zastępca Przewodniczącego zwrócił również uwagę, że współpraca banków z podmiotami umieszczonymi w zakładce „ostrzeżenia publiczne” na stronie internetowej KNF może mieć wpływ na poziom ponoszonego ryzyka reputacji. Nie można wykluczyć, iż zamieszczenie w materiałach reklamowych wskazanych podmiotów, w tym na ich stronach internetowych, informacji o współpracy z licencjonowanymi bankami, może mieć na celu zwiększenie wiarygodności tych podmiotów działających bez zezwolenia KNF w zakresie prowadzonej działalności „parabankowej" polegającej na gromadzeniu depozytów pieniężnych np. w firmie „lokat”, „lokat w złoto” lub innych zbliżonych produktów.

Wobec powyższego zwrócono się do banków o przekazanie do Urzędu KNF w terminie 14 dni, w trybie art. 139 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego informacji na temat współpracy banków ze wskazanymi podmiotami, zakresu współpracy, czy kwestia współpracy była przedmiotem oceny komórki ds. zarządzania ryzykiem braku zgodności, o której mowa w § 25 uchwały nr (...) KNF, w zakresie oceny wpływu współpracy z rzeczonymi podmiotami na poziom ponoszonego ryzyka reputacji. Zwrócono się również o przekazanie kopii wszystkich dokumentów odnoszących się do współpracy banków z wymienionymi podmiotami, w tym przede wszystkim kopii umów (pismo – k. 64-65).

W związku z pismem Zastępcy Przewodniczącego KNF pismami z 6 lipca 2012 r. (...) S.A. poinformował (...) sp. z o.o. oraz inne spółki z grupy kapitałowej(...), że umowa ramowa o usługi bankowe pomiędzy tym bankiem a spółkami nie zostanie zawarta. W uzasadnieniu wskazano, że bank powziął informacje, z których wynika, iż prowadzenie rachunku bankowego byłoby sprzeczne z treścią § 26 ust. 3 Regulaminu kont dla firm (...) S.A. i z tego tytułu już zawarta umowa musiałaby zostać wypowiedziana w trybie natychmiastowym (pisma (...) k. 22-26).

W dniu 16 lipca 2012 r. powódka zawarła z (...) S.A. umowę o prowadzenie rachunku bankowego (umowa – k. 27-29).

Następnego dnia przedstawiciel tego banku E. R. poinformował Prezesa Zarządu powódki, że umowa zostaje wypowiedziana w trybie § 11 ust. 4 stanowiącego, iż bank może wypowiedzieć umowę rachunku bankowego bez zachowania okresu wypowiedzenia, ze skutkiem natychmiastowym, w razie rażącego naruszenia przez posiadacza umowy rachunku bankowego lub powszechnie obowiązujących przepisów, a w szczególności wykorzystywania rachunku dla celów mających związek z przestępstwem (nagranie rozmowy M. P. z E. R. – k. 30).

W dniu 17 sierpnia 2012 r. postanowieniem Prokuratora Prokuratury Okręgowej w G. przedstawiono podejrzanemu Prezesowi zarządu powódki M. P. zarzuty dokonania przestępstw związanych z funkcjonowaniem (...) sp. z o.o. dotyczących:

- wyłudzenia poświadczenia nieprawdy w postaci wpisu w KRS (art. 270 § 1 k.k. w zb. z art. 272 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.),

- prowadzenia bez zezwolenia działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych w celu udzielenia pożyczek i obciążania tych środków ryzykiem poprzez przeznaczanie ich na przedsięwzięcia o charakterze gospodarczym i inne przedsięwzięcia nie mające takiego charakteru (art. 171 ust. 1 Prawa bankowego),

- niezłożenia sprawozdań finansowych (...) sp. z o.o. za rok 2009, 2010 i 2011 (art. 79 ust. 4 ustawy o rachunkowości),

- prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych bez wpisu do rejestru działalności kantorowej (art. 106d § 1 k.k.s.) (komunikat rzecznika prasowego Prokuratury Okręgowej w G. – k. 66).

Postanowieniem Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 20 września 2012 r. w sprawie sygn. akt VI GU 173/12 ogłoszona została upadłość obejmująca likwidację majątku (...) Sp. z o.o. (zawiadomienie syndyka masy upadłości – k. 168, postanowienie – k. 169).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie ww. dokumentów oraz nagrania, których prawdziwość nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Na podstawie art. 217 § 2 k.p.c. Sąd oddalił wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków oraz strony powodowej, albowiem okoliczności na jakie zostały zgłoszone te dowody były niesporne i zostały w sposób wystarczający wyjaśnione złożonymi przez strony dokumentami.

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności, w związku z ogłoszeniem upadłości powódki, rozważenia wymaga kwestia możliwości prowadzenia postępowania w kontekście art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., zgodnie z którym sąd zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku strony.

Z art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. a contrario wynika, że w postępowaniach, które nie dotyczą masy upadłości, legitymację procesową zachowuje upadły, a zawieszenie postępowania w tych sprawach nie wchodzi w grę. W doktrynie przyjmuje się, że nie dotyczą masy upadłości postępowania w sprawach o roszczenia niemajątkowe np. postępowania w sprawach o prawa stanu, w sprawach o ochronę dóbr osobistych (np. o ochronę czci na podstawie art. 23 i 24 k.c.), czy innych praw osobistych (np. autorskich praw osobistych) (por. A. Jakubecki, komentarz do art. 174 k.p.c., pkt 32, LEX).

W niniejszej sprawie powódka dochodzi ochrony dóbr osobistych - roszczeń wyłącznie o charakterze niemajątkowym, które nie wchodzą do masy upadłości. Z tego względu, w ocenie Sądu, brak było podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.

Przechodząc do merytorycznej oceny żądania, zdaniem Sądu, powództwo jest w całości niezasadne.

Zgodnie z art. 43 k.c. przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Z tego względu powódka była uprawniona do dochodzenia roszczeń na zasadach dotyczących osób fizycznych.

W postępowaniu o ochronę dóbr osobistych strona powodowa winna wykazać fakt naruszenia jej dóbr osobistych, natomiast na pozwanym ciąży obowiązek udowodnienia, iż naruszenie było zgodne z prawem.

Powódka twierdziła, że sformułowanie i przekazywanie przez KNF informacji o rzekomej niezgodności z powszechnie obowiązującym prawem działalności powódki prowadziło do powstania po stronie innych podmiotów (nieuzasadnionych) obaw oraz woli natychmiastowego zakończenia współpracy z powódką. Podkreślała przy tym, że zarówno powódka, jak i pozostałe spółki z jej grupy kapitałowej nie prowadzą działalności sprzecznej z prawem. W żadnej z jednostek powszechnych prokuratury nie toczy się postępowanie przeciwko któremukolwiek z członków organów spółki, bądź samych spółek z grupy kapitałowej. W ocenie powódki, działanie pozwanego podważało wiarygodność spółki na rynku (pozew – k. 7-8).

Oceniając zasadność tego zarzuty wskazać należy, że pismo z 6 lipca 2012 r. zawierało odpowiadające rzeczywistemu stanowi rzeczy stwierdzenie, iż powódka nie posiada zezwolenia na wykonywanie czynności bankowych, a w szczególności na przyjmowanie wkładów pieniężnych w celu obciążania ich ryzykiem, co stanowi okoliczność niesporną. Informacja ta była dostępna na stronie internetowej KNF od grudnia 2009 r. Samo pismo nie zawierało wezwania do rozwiązania przez banki umów rachunku bankowego zawartych z powódką. W tym zakresie oba banki ( (...) i (...)) podjęły suwerenne decyzje w oparciu o ich własne regulaminy dotyczące świadczonych usług.

Biorąc pod uwagę stan faktyczny na datę zamknięcia rozprawy, nie można również zgodzić się z twierdzeniami powódki o braku postępowań karnych przeciwko członkom organów spółki o czym świadczy chociażby komunikat dotyczący postawionych Prezesowi zarządu powódki zarzutom, które doprowadziły do jego aresztowania.

W ocenie Sądu, strona pozwana zasadnie wskazywała, że umieszczenie powódki na liście ostrzeżeń publicznych znajdowało oparcie w obowiązującym prawie. Ustawa o nadzorze nad rynkami finansowymi (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 1149, dalej: u.n.r.f.) powołała KNF jako organ właściwy w sprawach nadzoru nad rynkiem finansowym. Zadania i kompetencje KNF określone zostały bardzo szeroko. Należy do nich m.in. sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym, podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego, podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności, podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego, udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym, stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty (art. 4 ust. 1 u.n.r.f.). Zgodnie z art. 2 u.n.r.f. celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku.

Stosownie do art. 131 ust. 1 Prawa bankowego działalność banków podlega nadzorowi bankowemu sprawowanemu przez Komisję Nadzoru Finansowego. Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego polegają m.in. na badaniu jakości systemu zarządzania bankiem, w szczególności systemu zarządzania ryzykiem oraz systemu kontroli wewnętrznej (art. 133 ust. 2 pkt 2 prawa bankowego). Przy czym katalog czynności, które mogą być podejmowane w ramach nadzoru (art. 133 ust. 2 prawa bankowego) ma charakter otwarty.

Jak trafnie podnosiła strona pozwana, jednym z rodzajów ryzyka, którym bank musi skutecznie zarządzać jest ryzyko operacyjne, przez które – zgodnie z definicją zawartą w uchwale nr (...) KNF z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka (Dz.Urz. KNF nr 2, poz. 11 ze zm.) – należy rozumieć możliwość wystąpienia straty wynikającej z niedostosowania lub zawodności procesów wewnętrznych, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych, obejmujących także ryzyko prawne oraz ryzyko utraty reputacji. Wystąpienie któregokolwiek z wymienionych wyżej zdarzeń może wpłynąć na zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia sytuacji generującej ryzyko utraty reputacji, a zatem sytuacji, w której klienci banku, jego kontrahenci, akcjonariusze, organy nadzoru bądź inne strony zainteresowane, formułują negatywną opinię na temat banku. W następstwie dużej intensywności takich zdarzeń, w wymierny sposób zmniejszeniu ulec może zdolność banku do utrzymania istniejących dobrych stosunków biznesowych z obecnymi jego klientami. Powyższe, surowe kryteria odnośnie systemu zarządzania ryzykiem występującym w działalności bankowej, wiążą się z faktem, iż w ramach prowadzenia rachunków bankowych, środki pieniężne powierzane bankowi stają się jego własnością, dzięki czemu ma on swobodę dysponowania nimi. Korelatem tak szerokiego i istotnego dla działalności banków uprawnienia jest ciążący na banku na podstawie art. 50 ust. 2 prawa bankowego obowiązek dokładania szczególnej staranności w zakresie bezpieczeństwa przechowywania środków pieniężnych, a egzekwowanie powinności banku wynikającej ze wzmiankowanego przepisu należy do organu nadzoru finansowego.

Prośbę o udzielenie informacji dotyczącej współpracy banków z powódką, skierowaną do banków zawartą w piśmie z 6 lipca 2012 r. ocenić należy jako realizację przewidzianego w art. 133 ust. 2 pkt 2 prawa bankowego uprawnienia do badania jakości systemu zarządzania bankiem, w szczególności systemem zarządzania ryzykiem. Działanie to podjęte zostało w oparciu o art. 139 ust. 2 prawa bankowego stanowiącego, że banki są obowiązane udostępnić upoważnionym osobom do wglądu księgi, bilanse, rejestry, plany, sprawozdania i inne dokumenty jak również udzielać wyjaśnień żądanych przez te osoby. Wystąpienie KNF zmierzało do sprawdzenia, czy kwestia współpracy z podmiotami umieszczonymi w zakładce „ostrzeżenia publiczne” była przedmiotem oceny komórki ds. zarządzania ryzykiem braku zgodności, o której mowa w § 25 uchwały nr (...) KNF z dnia 4 października 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądu procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz zasad ustalania polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze w banku (Dz.Urz. KNF nr 11, poz. 42), w zakresie ewentualnego wpływu współpracy z rzeczonymi podmiotami na poziom ponoszonego ryzyka reputacji i tym samym dokonania analizy, czy podmioty nadzorowane realizują prawidłowo obowiązek, o którym mowa w art. 9a – 9e prawa bankowego.

W ramach nałożonych ustawą zadań Komisja Nadzoru Finansowego była uprawniona i obowiązana do analizy warunków oferty kierowanej przez powódkę do jej potencjalnych klientów oraz ogólnie dostępnych informacji i komunikatów powódki. Analiza ta doprowadziła do wniosku, że działalność powódki budzi uzasadnione wątpliwości co do swojej zgodności przede wszystkim z prawem bankowym. Wątpliwości te zostały w sposób przekonujący przedstawione w odpowiedzi na pozew (k. 58-62). Sprowadzały się one do ustalenia, że powódka:

- posługuje się sformułowaniami mylącymi i wprowadzającymi w błąd potencjalnych klientów, o tym że produkty oferowane są przez podmiot licencjonowany, posiadający przymiot instytucji zaufania publicznego, który jest objęty publicznym systemem gwarantowania (Bankowy Fundusz Gwarancyjny);

- z jednej strony informowała, że złoto od momentu podpisania umowy należy do klienta (właściciela lokaty) w ramach umowy składu, z drugiej wskazywano, że nie można zamienić towaru niealokowanego niesortowalnego (kruszcu) na alokowany sortowany i nie można zamówić dostarczenia towaru do klienta, a jedynie można dokonać sprzedaży towaru powódce;

- poza produktami lokacyjnymi, oferowała również pożyczki i usługi oddłużenia, bez uprawdopodobnienia, że są one finansowane ze środków własnych;

- prowadzi działalność agencyjną z zakresu ubezpieczeń z naruszeniem art. 47 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym.

Zdaniem Sądu, w pełni uzasadnione jest również twierdzenie strony pozwanej, że działania Komisji Nadzoru Finansowego zmierzały do obrony interesu społecznego – bezpieczeństwa rynku finansowego i jego uczestników. Przy czym podejmowane były zgodnie z prawem i wynikały z właściwego i wnikliwego zbadania sposobu działania powódki.

Z tych wszystkich względów, wobec ustalenia, że działania pozwanego było zgodne z prawem, powództwo podlegało oddaleniu niezależnie od wskazywanej podstawy żądania (art. 417 § 1 i 448 k.c.).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98, 99 i 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. nr 169 z 2005 r., poz. 1417 ze zm.) i § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.