Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia (del.) Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 września 2024 r. w Warszawie

sprawy z powództwa M. K. (1) i W. K.

przeciwko Gminie P.

o zapłatę

1.  oddala powództwa w całości;

2.  odstępuje od obciążania powodów kosztami procesu;

3.  przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe.

Sędzia (del.) Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31 marca 2021 r. powodowie M. K. (1) i W. K., oboje reprezentowani przez przedstawicielkę ustawową - matkę M. K. (2), wnieśli o zasądzenie od Gminy P. na rzecz każdego z nich po 186.250,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

W uzasadnieniu stwierdzono, że powodowie M. K. (1) oraz W. K. są prawnukami B. i T. K.. Uzasadniając swoje uprawnienie do zachowku powodowie wskazali, że M. K. (3) zmarł 12 listopada 1981 r., z tą chwilą jego syn M. K. (4) stał się jedynym spadkobiercą ustawowym T. i B. K.. T. K. zmarł 15 stycznia 2011 r., B. K. zmarła w dniu 20 sierpnia 2013 r, zaś M. K. (4) zmarł w dniu 2 lipca 2020 r. W chwili śmierci T. K. M. K. (4) był jego jedynym spadkobiercą ustawowym. Nie nabył on spadku po dziadku, ponieważ T. K., pomimo rozwodu z B. K., testamentem notarialnym z dnia 24 maja 1994 r. powołał do całości pozostałego po nim spadku byłą żonę - B. K.. Zdaniem powodów ponieważ M. K. (4) był jedynym spadkobiercą ustawowym T. K., a zatem przy dziedziczeniu ustawowym przypadłaby mu całość spadku, tytułem zachowku należy mu się połowa jego wartości. Roszczenie o zachowek po T. K., jakie przysługiwało M. K. (4), po jego śmierci, stosownie do art. 1002 k.c. przeszło na jego dzieci - M. K. (1) oraz W. K. w wysokości po ½. Powodowie wyjaśnili, że wartość całego spadku po T. K. została ustalona w decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego W. - (...) z dnia 13 października 2011 r. na kwotę 18.982.081,00 zł. Jednocześnie powodowie zwrócili uwagę na fakt, iż w okresie 10 lat przed otwarciem spadku, tj. od dnia 15 stycznia 2001 r. do dnia 15 stycznia 2011 r., T. K. dokonał licznych darowizn, podlegających, w myśl powołanego wyżej przepisu, doliczeniu do spadku, których suma wynosi 1.560.600,00 zł. Wśród obdarowanych powodowie wskazali na pozwaną gminę. Zaznaczyli oni, że M. K. (4) w chwili jego śmierci przysługiwało przeciwko spadkobiercy T. B. K. roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej w wysokości 9.554.340,50 zł tytułem uzupełnienia przysługującego mu zachowku po dziadku. B. K. do chwili swojej śmierci oraz do chwili śmierci M. K. (4) nie uczyniła zadość temu roszczeniu. Roszczenie to na mocy art. 1002 k.c. przeszło na powodów w wysokości po ½ tj. po 4.777.170,25 zł. Powodowie zaznaczyli, że niezależnie od tego, czy w postępowaniu II Ns 387/16 Sąd stwierdzi, że spadek po B. K. nabyła w całości FUNDACJA (...) (na podstawie testamentu z dnia 29 maja 2013 r. sporządzonego przed asesorem notarialnym A. R., zastępcą notariusza M. K. (5), Rep. A nr (...)), czy też FUNDACJA (...) (na podstawie testamentu z dnia 14 sierpnia 2013 r., sporządzonego przed notariuszem A. S. (1), Rep. A nr (...)) - z uwagi na kwotę przysługującego M. K. (1) roszczenia, kwotę przysługującego W. K. roszczenia oraz wartość majątku spadkowego po B. K. - uzasadnione jest twierdzenie, że powodowie nie otrzymają od żadnego z w/w podmiotów, z których jeden jest spadkobiercą B. K., całości należnego im po dziadku T. K. zachowku. Zdaniem powodów, jako, że łączna wartość darowizn dokonanych przez T. K. na rzecz Gminy P. wyniosła 372.500,00 zł, powodom przysługuje przeciwko Gminie P. roszczenie z tytułu sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku po T. K. w kwocie o 186.250,00 zł. (pozew k. 3-24)

W odpowiedzi na pozew pozwana Gmina P. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwana zaprzeczyła, aby otrzymała od T. K. przysporzenia wskazane przed powodów. Ponadto stwierdzała, że odpowiedzialność obdarowanego na podstawie art. 1000 k.c. ma charakter subsydiarny, zaś powodowie winni żądać zachowku po swoim pradziadku T. K. od spadkobierców B. K., która nabyła w całości spadek po T. K. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 24 maja 1994 r. Pozwana podniosła, że powodowie nie wykazali w żaden sposób, że nie otrzymają całości należnego im zachowku od tych podmiotów, które zgodnie z art. 1000 k.c. w pierwszej kolejności są zobowiązane do zaspokojenia roszczenia o zachowek po T. K.. Pozwani wskazali również, że z załączonych do pozwu dokumentów w postaci wydruków historii rachunku bankowego T. K. oraz potwierdzeń wykonanych przez spadkobiercę przelewów wprost wynika, że T. K. dokonał darowizn na rzecz kilku podmiotów po tym jak przekazał środki pieniężne Gminie P.. Powołując się na regulację zawartą w art. 1001 k.c., pozwana stwierdziła, że powodowie są zobligowani dochodzić roszczenia o uzupełnienie zachowku od obdarowanych później, zaś niepodjęcie przez powodów działań w tym przedmiocie nie może obciążać pozwanej. Strona pozwana podniosłą również, że nie doszło do skutecznego przerwania biegu przedawnienia roszczenia powodów o uzupełnienie zachowku, którego dotyczy niniejsze postępowanie z uwagi na to, że powodowie nie określili we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w sposób prawidłowy i precyzyjny przedmiotu roszczenia. Powodowie we wniosku nie wskazali darowizn i ich wysokości, których T. K. miał dokonać na rzecz Gminy P.. Ponadto powodowie nie wykazali we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, że są spełnione przesłanki z art. 1001 k.c. Co więcej zdaniem pozwanej wykorzystywanie uprawnienia procesowego do wystąpienia z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej, polegające na złożeniu tego wniosku do Sądu wyłącznie w celu uzyskania przerwy biegu przedawnienia, a nie w celu realizacji roszczenia w drodze ugody, jest czynnością procesową sprzeczną z dobrymi obyczajami. (Odpowiedź na pozew k. 251- 254v)

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. (1) oraz W. K. są dziećmi M. K. (4), syna M. K. (3). będącego jedynym dzieckiem B. i T. K..

M. K. (3) zmarł 12 listopada 1981 r., T. K. zmarł 15 stycznia 2011 r., B. K. zmarła w dniu 20 sierpnia 2013 r., zaś M. K. (4) zmarł w dniu 02 lipca 2020 r.

Dowód: okoliczność bezsporna, a ponadto: odpis skrócony aktu zgonu B. K. – k. 30, odpis skrócony aktu zgonu T. K. – k. 32, odpis skrócony aktu zgonu M. K. (3) – k. 38, odpis skrócony aktu urodzenia M. K. (4) – k. 40, odpis skrócony aktu zgonu M. K. (4) – k. 42, odpis skrócony aktu urodzenia M. K. (1) – k. 44, odpis skrócony aktu urodzenia W. K. – k. 46,

W chwili śmierci T. K. był rozwiedziony z B. K.. Rozwód T. K. z B. K. orzeczono w dniu 08 sierpnia 1963 r.

Dowód: postanowienie z dnia 27 maja 2014 r. –k. 34, zaświadczenie – k. 36

W testamencie notarialnym z dnia 24 lutego 2006 r. T. K. oświadczył, że wydziedzicza swojego wnuka M. K. (4).

Dowód: akt notarialny z dnia 24 lutego 2006 r. Rep. A nr(...)– k. 129

Spadek po T. K. nabyła w całości, na mocy testamentu z dnia 24 maja 1994 r. B. K..

Dowód: akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 18 lipca 2011 r. Rep. A nr (...)– k. 48-49

Decyzją z dnia 13 października 2011 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego W.-(...) w związku z postępowaniem w sprawie ustalenia podatku od nabytego spadku po zmarłym T. K. ustalił zobowiązanie podatkowe B. K. w podatku od spadku w wysokości 3.794.203,00 zł. W uzasadnieniu wskazano wartość nabytych rzeczy na 18.982.081.00 zł.

Dowód: decyzja naczelnika urzędu skarbowego – k. 51-52

W dniu 26 października 2007 r. T. K. dokonał na rzecz M. K. (4) darowizny w kwocie 650.000,00 zł. W dniu 8 maja 2008 r. T. K. dokonał na rzecz M. K. (4) darowizny w kwocie 42.000,00 zł

Dowód: wydruk historii rachunku bankowego – k. 54, zaświadczenie dot. darowizny 650.000,00 zł – k. 56, zaświadczenie dot. darowizny 42.000,00 zł – k. 58,

W dniu 19 maja 2008 r. T. K. darował Gminie P. kwotę 35.000,00 zł z przeznaczeniem na cele charytatywne. W dniu 25 lipca 2008 r. T. K. dokonał darowizny na rzecz Gminy P. w wysokości 30.000,00 zł z przeznaczeniem na budowę drogi asfaltowej w miejscowości G.. W dniu 29 sierpnia 2008 r. T. K. darował Gminie P. na kwotę 35.000.00 zł z przeznaczeniem na budowę budynku Straży pożarnej i budowę szkoły.

Dowód: wydruk historii rachunku bankowego k. 74-79,

W dniu 19 lutego 2009 r T. K. darował Fundacji (...) kwotę 5.100,00 zł, natomiast Fundacji (...) kwotę 10.000,00 zł. W dniu 02 kwietnia 2009 r. T. K. darował Fundacji (...) kwotę 5.000,00 zł. W dniu 29 kwietnia 2009 r. T. K. darował Fundacji na rzecz (...)kwotę 50.000,00 zł. W dniu 22 maja 2009 r. T. K. darował F. K. kwotę 300.000,00 zł. W tym samym dniu T. K. dokonał darowizny w kwocie 100.000,00 zł na rzecz T. S.. W dniu 17 grudnia 2009 r. T. K. darował kwotę 1.000,00 zł Fundacji (...).

Dowód: okoliczność bezsporna, a ponadto: wydruk historii rachunku bankowego – k. 60-72, wydruk historii rachunku bankowego k. 74-79,

W dniu 22 maja 2009 r. T. K. darował swojemu bratu F. K. kwotę 300.000,00 zł.

Dowód: potwierdzenie przelewu – k. 81

W dniu 22 maja 2009 r. T. K. dokonał darowizny na rzecz swojej siostry T. S. kwoty 100.000,00 zł.

Dowód: potwierdzenie przelewu – k. 83

W dniu 22 maja 2009 r. T. K. dokonał darowizny na rzecz swojego wnuka M. K. (4) kwoty 20.000,00 zł.

Dowód: potwierdzenie przelewu – k. 85

W dniu 07 lipca 2009 r. T. K. dokonał wpłaty na rzecz Przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w G., w wysokości 270.000,00 zł z tytułu zobowiązania umownego obciążającego Gminę P., wynikającego z umowy (...), której przedmiotem była budowa drogi we wsi G. w Gminie P..

Dowód: wydruk historii rachunku bankowego k. 74-79, biuletyn informacyjny Gminy P. – k. 87-94

W dniu 07 lipca 2009 r, T. K. dokonał darowizny na rzecz M. K. (4) w kwocie 50.000,00 zł.

Dowód: wydruk historii rachunku bankowego k. 74-79

W dniu 13 kwietnia 2010 r. T. K. dokonał darowizny na rzecz Publicznej Szkoły Podstawowej w P. w wysokości 2.500,00 zł.

Dowód: wydruk historii rachunku bankowego k. 74-79

W testamencie z dnia 29 maja 2013 r. sporządzonym przed asesorem notarialnym A. R., zastępcą notariusza M. K. (5) B. K. do całego spadku powołała ustanowioną przez siebie w tym testamencie FUNDACJĘ (...). Na wykonawcę testamentu powołano A. S. (2).

Dowód: akt notarialny – testament z dnia 29 maja 2013 r. nr rep (...) – k. 147-148

W testamencie z dnia 14 sierpnia 2013 r. sporządzonym przed notariuszem A. S. (1), Rep. A nr (...) B. K. do całego spadku powołała ustanowioną przez siebie w tym testamencie Fundację (...). W dniu 3 stycznia 2014 r. FUNDACJA (...) została zarejestrowana w KRS. Na wykonawcę testamentu powołano G. M.. G. M. jako wykonawca testamentu z dnia 14 sierpnia 2013 r., sprawuje zarząd majątkiem spadkowym.

Dowód: akt notarialny – testament z dnia 14 sierpnia 2013 r. nr rep (...) – k. 131-133, wydruk z KRS – k. 135-136, protokół z przyjęcia depozytu z dnia 25 listopada 2013 r. nr rep. (...) r. – k. 143-145,

Pismem z dnia 14 stycznia 2015 r. skierowanym przeciwko Gminie P. M. K. (4) wniósł o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie wykonania obciążającego ją zobowiązania do zapłaty na jego rzecz kwoty 5.000.000,00 zł tytułem uzupełnienia zachowku po T. K.. W treści wniosku jako materialno-prawną podstawę roszczenia wskazano art. 1000 k.c., podnosząc, że T. K. dokonał licznych darowizn na rzecz gminy, które wedle wnioskodawcy łącznie składają się na kwotę 5.000.000,00 zł.

Dowód: wniosek o zawezwanie do próby ugodowej M. K. (4) –k. 155-162

Pismem z dnia 14 stycznia 2015 r. skierowanym przeciwko Gminie P. małoletni M. K. (1) i W. K. wnieśli o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie wykonania obciążającego ją zobowiązania do zapłaty na rzecz każdego z nich kwoty 5.000.000,00 zł tytułem uzupełnienia zachowku po T. K.. W treści wniosku jako materialno-prawną podstawę roszczenia wskazano art. 1000 k.c., podnosząc, że T. K. dokonał licznych darowizn na rzecz gminy, które wedle wnioskodawców łącznie składają się na kwotę 5.000.000,00 zł.

Dowód: wniosek o zawezwanie do próby ugodowej M. K. (4) –k. 164-173

W toku posiedzenia pojednawczego które dotyczyło (po połączeniu do wspólnego rozpoznania) wniosków M. K. (4) i małoletnich M. K. (1) i W. K., do zawarcia ugody nie doszło.

Dowód: okoliczność bezsporna, a ponadto: postanowienie o połączeniu do wspólnego rozpoznania z dnia 26 stycznia 2016 r. – k. 175, protokół z posiedzenia Sądu Rejonowego w Grójcu w sprawie I Co 71/16 – k. 177

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy, które nie pozostawały ze sobą w sprzeczności. Wskazane dowody wzajemnie się uzupełniają i potwierdzają, w zestawieniu ze sobą tworzą spójny stan faktyczny i brak jest zdaniem Sądu przesłanek do odmówienia im mocy dowodowej w zakresie, w jakim stanowiły one podstawę ustaleń faktycznych w sprawie.

Pozostałe (a nie ujęte wyżej) zaprezentowane przez strony dowody, nie stanowiły w ocenie Sądu wartościowego materiału dowodowego pozwalającego na poczynienie istotnych w sprawie ustaleń faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

W przedmiotowej sprawie roszczenie strony powodowej dotyczyło uzupełnienia zachowku i oparte jest na regulacji art. 1000 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Istotną okolicznością przedmiotowej prawie było podniesienie przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia, który w ocenie Sądu okazał się skuteczny.

Zgodnie z art. 1007 § 2 k.c. roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy przypomnieć – co wynika z ustalonego powyżej stanu faktycznego – iż T. K. zmarł w dniu 15 stycznia 2011 r., a zatem w tym dniu - zgodnie z art. 924 k.c. - nastąpiło otwarcie spadku po tej osobie. Oznacza to, że roszczenie o uzupełnienie zachowku przedawniłoby się z dniem 15 stycznia 2016 r.

Jak jednak już wyżej wskazano, powodowie pismem z dnia 14 stycznia 2015 r. wnieśli o zawezwanie do próby ugodowej pozwanej gminy z tytułu roszczenia o uzupełnienie zachowku po T. K..

Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Oczywistym jest więc, że dla ustalenia skuteczności podniesionego zarzutu przedawnienia roszczenia należy dokonać oceny skutków prawnych przedmiotowego wniosku o zawezwanie do próby ugodowej.

Ocena skutków jakie w sferze prawnej wywiera wniosek o zawezwanie do próby ugodowej dla biegu terminu przedawnienia, może i powinien być oceniany nie w toku samego postępowania ugodowego (jak twierdzi strona powodowa), ale dopiero w postępowaniu sądowym dotyczącym zasądzenia żądanej kwoty. Wniosek ten znajduje z resztą potwierdzenie również w doktrynie, gdzie wskazuje się, że to czy zawezwanie do próby ugodowej złożone zostało w celu dochodzenia roszczeń, czy tylko w celu przerwania biegu terminu przedawnienia, powinno być oceniane wyłącznie w późniejszym procesie miedzy stronami albo w postępowaniu nieprocesowym, jeżeli zawezwanie do próby ugodowej złożono w sprawie rozpoznawanej w tym trybie. W tych postępowaniach istnieje realna możliwość wyjaśnienia, w jakim celu złożono zawezwanie do próby ugodowej i w razie ustalenia, że złożono je wyłącznie w celu przerwy biegu przedawnienia, powinno dawać podstawę do uwzględnienia zarzutu przedawnienia. ( vide: F. Zedler, Zawezwanie do próby ugodowej wyłącznie w celu przerwania biegu przedawnienia. Glosa do wyroku SN z dnia 27 lipca 2018 r., V CSK 384/17, OSP 2019, nr 6, s. 56.)

Przede wszystkim wskazać jednak należy, że do oceny podstaw zastosowania art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. niezbędne jest rozstrzygnięcie, czy dana czynność przed sądem lub innym stosownym organem należy do kategorii czynności przedsięwziętych bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Na pierwszy plan wysuwa się więc przesłanka "bezpośredniości" dochodzenia roszczenia (vide: A. Szlęzak, Czy zawezwanie do próby ugodowej przerywa bieg przedawnienia, PS 2014/6, s. 7-17; A. Szlęzak, Próba ugodowa jako przerywająca termin przedawnienia, PS 2019/11-12, s. 19-27; Wyrok SN z 7.12.2023 r., II CSKP 1662/22, LEX nr 3717578)

Warto podkreślić, że w wyroku Sądu Najwyższego z 15 listopada 2019 r., V CSK 348/18, przyjęto, że wniosek o zawezwanie do próby ugodowej nie stanowi czynności bezpośrednio zmierzającej do dochodzenia roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c., gdy jego celem jest tylko wydłużenie okresu zaskarżalności wierzytelności przez doprowadzenie do przerwy biegu przedawnienia. Oznacza to, że sąd winien zbadać, czy jest to czynność, która potencjalnie może doprowadzić do realizacji roszczenia i jaki jest jej rzeczywisty cel, przy czym dokonanie tego badania nie może być a limine ograniczone do wniosków kolejnych, ale rozciąga się również na pierwszy tego rodzaju wniosek. Tego rodzaju badanie ma miejsce w procesie, w którym dochodzone jest roszczenie objęte wcześniej wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej i jest uruchamiane podniesionym przez dłużnika zarzutem przedawnienia. Oznacza to, że z reguły, jeżeli obiektywne okoliczności na to nie wskazują, wniosek o zawezwanie do próby ugodowej nie przerywa biegu terminu przedawnienia. ( por. Wyrok SN z 7.12.2023 r., II CSKP 1662/22, LEX nr 3717578; Postanowienie SN z 26.06.2024 r., I CSK 2970/23, LEX nr 3731294; Wyrok SN z 4.04.2019 r., III CSK 103/17, LEX nr 2642795)

W orzecznictwie wskazuje się, że w przypadku badania wniosku o zawezwanie do próby ugodowej pod kątem przerwania biegu terminu przedawnienia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c. istotne jest skonkretyzowanie roszczenia, którego wniosek dotyczy (podmiotowo, treściowo, ilościowo ( vide: wyrok SN z 16 kwietnia 2014 r., V CSK 274/13; postanowienie SN z 17 czerwca 2014 r., V CSK 586/13; wyrok SN z 25 listopada 2009 r., II CSK 259/09). Sąd Najwyższy w wyroku z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 103/17)

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd doszedł do przekonania, że w realiach niniejszej sprawy wniosek o zawezwanie do próby ugodowej skierowany przeciwko Gminie P. nie skutkował przerwaniem biegu 5-letniego terminu przedawnienia.

Do powyższej konstatacji prowadzi analiza treści wniosku o zawezwanie do próby ugodowej oraz jego porównanie z treścią pozwu wniesionego w niniejszej sprawie.

W pierwszej kolejności zauważyć należy, że kwoty roszczeń w obu powyższych przypadkach w sposób wręcz jaskrawy kontrastują ze sobą. W złożonym wniosku o zawezwanie do próby ugodowej wskazano na szereg rzekomych darowizn, co do których nie tylko nie przedstawiono żadnych dowodów ale już w pozwie zostały całkowicie przemilczane (np. położenie kostki przy gimnazjum – k. 170). Zwraca również uwagę, że w przedmiotowym wniosku nie podano żadnych bliższych danych dotyczących poszczególnych darowizn (w szczególności nie podano konkretnych kwot). Nie sposób więc ustalić w jaki sposób roszczenia każdego z powodów zostały wyliczone na kwotę 5.000.000,00 zł i dlaczego powodowie na tamtym etapie dochodzili kwoty w sumie dwukrotnie wyższej od kwoty dochodzonej przez ich ojca M. K. (4) (który również złożył wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, a wysokość roszczenia określił na kwotę 5.000.000,00 zł)

Szczególną uwagę zwraca także kolosalna różnica w wysokości roszczeń wskazanych w przedmiotowym wniosku oraz w pozwie. Nie sposób wyjaśnić na czym powodowie na etapie składania wniosku o zawezwanie do próby ugodowej opierali żądanie zapłaty 5.000.000,00 zł na rzecz każdego z nich, kiedy w złożonym pozwie wnieśli o zasądzenie po 186.250,00 zł i tylko co do takiej kwoty przedłożyli materiał dowodowy (który pozwala na poddanie ocenie zgłoszonego roszczenia). Jedynie na marginesie można również zauważyć, że powodowie złożyli przedmiotowy wniosek o zawezwanie do próby ugodowej za życia swojego ojca M. K. (4) (i w tym samym dniu). Działanie takie zdaje się niezrozumiale zważywszy na fakt, że w tym czasie (za życia ich ojca) osoby te nie były uprawnione do zachowku (strona powodowa stoi zaś na stanowisku, że wydziedziczenie M. K. (4) przez T. K. było nieskuteczne). Nie sposób również pominąć, że w przedmiotowym wniosku powodowie w żaden sposób nie wykazali, że nie są w stanie uzyskać zachowku od podmiotów dziedziczących po B. K. tj. fundacji (...) i fundacji imienia rodziny K., nie wykazano więc przesłanek odpowiedzialności z art. 1000 k.c.

W tych warunkach nie powinno budzić wątpliwości, że przedmiotowy wniosek o zawezwanie do próby ugodowej nie mógł potencjalnie doprowadzić do realizacji roszczenia zgłoszonego we wniosku. W konsekwencji należy uznać, że wniosek ten nakierowany był wyłącznie na wywołanie skutku o jakim mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. tj. przerwanie biegu przedawnienia, nie zaś rzeczywiste dochodzenie wierzytelności. Oczywistym jest bowiem przedmiotowy wniosek nie stanowił czynności, która potencjalnie mogła doprowadzić do realizacji roszczenia (vide: Wyrok SN z 4.04.2019 r., III CSK 103/17, LEX nr 2642795) tam zgłoszonego.

Powyższe okoliczności zadecydowały o tym, że tutejszy Sąd uznał wniosek o zawezwanie do próby ugodowej skierowany przeciwko pozwanej gminie P., jako nie rodzący skutków w postaci przerwania biegu przedawnienia.

Jedynie na marginesie można wskazać, że tutejszy sąd przychyla się do wyrażanego w orzecznictwie stanowiska, że nadmiernie liberalna wykładnia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przy ocenie zawezwania do próby ugodowej jako czynności przerywającej bieg przedawnienia prowadzi do wypaczenia sensu prawnego instytucji przerwy biegu przedawnienia ( vide: Wyrok SN z 8.11.2023 r., II CSKP 1650/22, LEX nr 3719310)

W konsekwencji roszczenia powodów zgłoszone w przedmiotowej sprawie (oparte na art. 1000 k.c.) co do uzupełnienia zachowku uległy przedawnieniu, co skutkowało oddaleniem powództwa.

Uzupełniając powyższe rozważania należy wskazać, że niezależnie od powyższych okoliczności za oddaleniem powództwa przemawiał podniesiony przez stronę pozwaną argument co do nie wykazania przez powodów przesłanek z art. 1000 k.c. Słusznie bowiem strona pozwana zwróciła uwagę na fakt, że powodowie nie wykazali, że nie są w stanie otrzymać należnego zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny. W świetle poczynionych ustaleń B. K. odziedziczyła cały spadek po zmarłym T. K. i wobec tego roszczenia powodów o uzupełnienie zachowku (niezależnie od tego czy oparte na dziedziczeniu roszczenia o zachowek po M. K. (4) czy też na samodzielnym uprawnieniu wynikającym z regulacji art. 1011 k.c.) stanowiły długi spadkowe które przeszły na jej spadkobierców.

W doktrynie podkreśla, że roszczenie o uzupełnienie zachowku jest roszczeniem subsydiarnym. Wchodzi ono dopiero wtedy w rachubę, gdy uprawniony nie może uzyskać należnego zachowku od spadkobiercy. Ustawa statuuje zatem pierwszeństwo odpowiedzialności spadkobierców przed obdarowanymi. Przesłanka niemożności otrzymania zachowku od spadkobiercy może się zrealizować w następujących sytuacjach:

1. spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, zaś kwota, którą odpowiada, czyli nadwyżka ponad własny zachowek nie wystarcza do zaspokojenia roszczeń osoby uprawnionej,

2. ogólna kondycja majątkowa spadkobiercy zobowiązanego do zachowku jest zła, skutkiem czego egzekucja kierowana przez uprawnionego do majątku tego spadkobiercy okazuje się bezskuteczna,

3. wartość stanu czynnego spadku spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie wystarcza na zaspokojenie zachowku ( vide: System Prawa Prywatnego. Prawo spadkowe. Tom 10 pod red. Zbigniewa Radwańskiego, Warszawa 2009 r.).

Co oczywiste ciężar dowodu co do wystąpienia sytuacji uzasadniającej odpowiedzialność obdarowanego ciąży na uprawnionym z tytułu zachowku (art. 6 k.c.).

Co istotne również w orzecznictwie wskazuje się, iż dochodzenie przez osobę uprawnioną do zachowku przysługującego jej roszczenia w pierwszej kolejności następuje przeciwko spadkobiercom zmarłego, w drugiej kolejności w stosunku do osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne (art. 9991 k.c.), w trzeciej natomiast do osoby obdarowanej. Osoba uprawniona musi wykazać, że nie może uzyskać zaspokojenia swego roszczenia od osoby zobowiązanej z mocy art. 991 k.c., następnie od osoby zobowiązanej na podstawie art. 9991 k.c., by móc zażądać całej lub części kwoty od obdarowanego ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 lutego 2014 r. w sprawie I ACa 1078/13, LEX nr 1439193).

W niniejszym postepowaniu powodowie nie tylko nie udowodnili, ale nawet nie uprawdopodobnili niemożności otrzymania zachowku od spadkobiercy.

Sam fakt, że powodowie wystąpili względem szeregu podmiotów na drogę sądową, celem dochodzenia uprawnienia do zachowku nie czyni zadość powyższemu wymogowi. Zupełnie nie przekonuje również czysto gołosłowne stwierdzenie strony powodowej, jakoby za brakiem pełnego zaspokojenia powodów przez spadkobierców B. K. przemawiała wysokość kwoty należnej powodom (w ich ocenie) tytułem zachowku (w zależności od tego, czy M. K. (4) został skutecznie wydziedziczony każdemu z powodów tytułem zachowku należna jest kwota 4.777.170,25 zł albo 6.489.060,33 zł), wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Powodowie nie przedstawili żadnych dowodów które wskazywałyby, że spadkodawcy B. K. nie dysponują majątkiem pozwalającym za pokrycie zachowku lub też, że egzekucja z ich majątku nie może doprowadzić do zaspokojenia roszczenia o zachowek. Tak więc, powództwo w niniejszej sprawie podlegało oddaleniu, również z tego względu, że powodowie nie wykazali pierwszej przesłanki z art.1000§1 k.c., a mianowicie, iż uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy.

Uzupełniając warto odnotować, że za oddaleniem powództwa przemawiał również fakt, iż powodowie nie wykazali przesłanek z art. 1001 k.c.. Przepis ten wskazuje za, że spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność stosownie do przepisów artykułu poprzedzającego tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.

W orzecznictwie wskazuje się, że z przepisu tego wynika, że kilku obdarowanych przez spadkodawcę w różnych datach odpowiada wobec uprawnionego z tytułu zachowku w sposób samodzielny, a przy tym sukcesywnie w tym znaczeniu, że wcześniej obdarowany ponosi odpowiedzialność dopiero w razie niemożliwości zaspokojenia roszczenia o uzupełnienie zachowku przez później obdarowanego. Osoba później obdarowana odpowiada wobec uprawnionego do pełnej wysokości przysługującego mu zachowku, a jedynym ograniczeniem jej odpowiedzialności - z zastrzeżeniem art. 1000 § 2 k.c. - jest wartość wzbogacenia będącego skutkiem wzbogacenia (wniosek z art. 1000 § 1 zd. drugie k.c.). Osoba wcześniej obdarowana odpowiada zatem subsydiarnie dopiero wtedy, gdy uprawniony nie może uzyskać zaspokojenia swojego zachowku od osoby później obdarowanej. Obdarowany przez spadkodawcę nie odpowiada więc proporcjonalnie do wartości otrzymanych darowizn, lecz odrębnie i kolejno odpowiednio do dat otrzymania darowizn na swoją rzecz ( vide: wyrok SA w Gdańsku z dnia 9 października 2012 r., I ACa 511/12; Wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z 29.11.2017 r., II Ca 1739/17, LEX nr 2667041)

Z ustaleń faktycznych poczynionych w niniejszej sprawie wynika zaś, że T. K. poczynił szereg darowizn na rzecz różnych osób fizycznych i organizacji już po darowiznach czynionych na rzecz pozwanej gminy. Strona powodowa zaniechała natomiast jakiekolwiek aktywności dowodowej w tym względzie, co również przemawiało za oddaleniem niniejszego powództwa.

Mając na względzie powyższe, Sąd oddalił powództwa (o czym orzeczono w pkt. 1. sentencji wyroku)

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu oparto na 102 k.p.c. Sąd miał przy tym na względzie szczególnych charakter uprawnienia z tytułu zachowku oraz trudną sytuację rodzinną małoletnich powodów, którzy po niespodziewanej śmierci ich ojca – M. K. (4), pozostają jedynie na utrzymaniu ich matki M. K. (2).

Jednocześnie Sąd w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych postanowił przejąć na rachunek Skarbu Państwa opłatę sądową od pozwu, od uiszczenia której powodowie byli zwolnieni bowiem nie zachodziły podstawy do obciążenia nią którejkolwiek ze stron.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska