Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 6 września 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia Marcin Polit

Protokolant Zuzanna Kurek

po rozpoznaniu w dniu 7 sierpnia 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. T.

przeciwko (...) w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego (...) w W. na rzecz powoda T. T. kwotę 80 000 (osiemdziesiąt tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 stycznia 2022 roku do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanego (...) w W. na rzecz powoda T. T. kwotę 9 417 (dziewięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5 400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 699/22

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 17 czerwca 2022 r. (k. 49) przeciwko (...) w W. (...)) T. T. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kwoty 80 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 30 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że strony zawarły umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką jednorazową (...) z 27 sierpnia 2015 r., potwierdzona polisą nr (...), w wysokości 350 000,00 zł. Powód złożył wniosek o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu, w związku z czym umowa została rozwiązana, jednak nie otrzymał od pozwanego jakiejkolwiek kwoty. Powód podniósł zarzut niedoręczenia mu przez pozwaną OWU (ogólnych warunków ubezpieczenia), co powoduje, że umowę należy uznać za niezawartą. Ponadto podniósł zarzut nieważności umowy z uwagi na brak ryzyka po stronie ubezpieczyciela, realizację świadczenia ubezpieczeniowego ze środków nie będących wynagrodzeniem ubezpieczyciela i brak ścisłego określenia świadczenia pozwanego. Zarzucił też obejście przepisów dotyczących obowiązku uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. W konsekwencji w ocenie powoda uzasadniony jest zwrot przez pozwaną wpłaconych środków tytułem składki w myśl art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. (pozew – kk. 3-13).

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 14 kwietnia 2023 roku (...) z siedzibą w W. wnosiła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniosła, że umowa jest ważna, stanowi zgodny z prawem polskim i prawem UE dopuszczalny rodzaj kontraktu i że w jej ramach była świadczona realna ochrona ubezpieczeniowa na rzecz powoda. Ryzyko inwestycyjne obciążało powoda jako ubezpieczającego, który został uprzedzony o poziomie ryzyka i w ocenie pozwanej nie ma żadnego uzasadnienia dla przerzucania na nią ryzyka. Nadto pozwana zobowiązana jest upłynnić wszystkie certyfikaty funduszu inwestycyjnego i przekazać powodowi 100% środków uzyskanych z ich umorzenia, a umowa jest rozliczana na bieżąco wraz z każdym kolejnym pakietem umorzonych certyfikatów funduszu inwestycyjnego, w związku z czym żądanie powoda jest przedwczesne. Pozwana utrzymywała, że powód otrzymał komplet dokumentów dotyczących umowy, w szczególności OWU, co zostało potwierdzone jego podpisem (odpowiedź na pozew – kk. 69-79v.).

Strony podtrzymały swoje stanowiska aż do dnia zamknięcia rozprawy. W piśmie procesowym z dnia 20 czerwca 2024 r. powód wyjaśnił że ubezpieczyciel wypłacił na rzecz powoda łącznie 18 126,77 zł – kwotę 9 800,67 zł przelewem z dnia 25 stycznia 2024 r oraz kwotę 8 326,10 zł przelewem z dnia 19 kwietnia 2024 r. (pismo z 20.06.2024 – kk. 177-191v.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27 sierpnia 2015 roku T. T. złożył na przygotowanym przez pozwaną formularzu wniosek nr (...) o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Jednorazową (...). Wybrał on Wariant Inwestycyjny Zamknięty (100% inwestowane w Ubezpieczeniowy Fundusz (...)). Wysokość Składki Początkowej wynosiła 350 000 zł. Wniosek był wypełniany przez wnioskodawcę drogą elektroniczną. W treści podpisanego wniosku zawarte zostało oświadczenie, że wnioskodawca przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymał i zapoznał się z treścią:

1.  Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Jednorazową (...) o indeksie (...);

2.  Regulaminu Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)- (...);

3.  Wykazu Pozycji Inwestycyjnych oferowanych przez (...) S.A. o indeksie (...)- (...);

4.  Dodatkowego Regulaminu Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) o indeksie (...).

Przyjęcie wniosku zostało potwierdzone przez przedstawiciela – osoby wykonującej czynności agencyjne, P. M.. Nadto T. T. złożył oświadczenie o statusie (...). T. T. nie otrzymał OWU przed wypełnieniem wniosku (wniosek – kk. 18-19; potwierdzenie złożenia wniosku – k. 19v.; oświadczenie – k. 20; zeznania świadka P. M. – kk. 160v.-160v.).

T. T. (urodzony w dniu (...)) opłacił Składkę Początkową o wartości 350 000 zł, a ubezpieczyciel wystawił polisę nr (...). Zgodnie z polisą, początek Okresu Ubezpieczenia to 24 września 2015 r. Koniec Okresu Ubezpieczenia (Data Dożycia) to 23 września 2056 r. Świadczenie z tytułu Dożycia stanowi Wartość Rachunku powiększoną o Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego. Świadczenie z tytułu Śmierci obejmowało: W przypadku, gdy śmierć nastąpi przed dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia – kwota równa 105% Wartości Rachunku powiększona o kwotę równą Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego. W przypadku, gdy śmierć Ubezpieczonego nastąpi w okresie pomiędzy dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia, a Datą Dożycia – kwota równa 101% Wartości Rachunku powiększona o kwotę równą Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego. Świadczenie Wykupu stanowi kwota równa sumie Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego oraz określonego procentu Wartości Rachunku, zgodnie z tabelą wskazaną w Załączniku nr 1 do OWU. Uposażonym jest V. T. (polisa – k. 17).

W dacie przystępowania do spornej Umowy T. T. miał 44 lata. Stawka opłaty za ryzyko wynosiła w skali roku 0, (...) (Załącznik nr 1 do OWU – k. 43).

Integralną część umowy miały stanowić (...), o indeksie (...) (dalej: OWU). Prawa i obowiązki wynikające z umowy określono ponadto w Regulaminie Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)- (...) i Dodatkowym Regulaminie Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) Spółek (...) o indeksie (...). Ogólne informacje dotyczące oferowanego produktu zostały zawarte w Karcie Produktu (...) (OWU – kk. 31-42v.; Regulamin – kk. 83-108; dodatkowy Regulamin – kk. 26-30; Załącznik nr 1 do OWU – k. 43-43v.; Karta Produktu – kk. 109-113).

Definicje pojęć, którymi operuje Umowa zawarto w §2 OWU. Wskazana jednostka redakcyjna definiuje m.in. takie pojęcia jak:

„Składka Początkowa” – kwota wskazana w Polisie, płatna jednorazowo przy zawarciu Umowy.

„Składka Lokacyjna” – kwota wpłacana dobrowolnie niezależnie od Składki Początkowej, w dowolnych terminach, nie wcześniej niż po zawarciu Umowy, zapisywana na Rachunku Lokacyjnym Stałym.

„Świadczenie z tytułu Dożycia” – kwota świadczenia z Umowy wypłacona przez Ubezpieczyciela w przypadku dożycia przez Ubezpieczonego Daty Dożycia.

„Świadczenie z tytułu Śmierci” – kwota świadczenia z Umowy wypłacana przez Ubezpieczyciela w przypadku śmierci Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia.

„Świadczenie Wykupu” – kwota świadczenia z Umowy wypłacana przez Ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez Ubezpieczonego Daty Dożycia, śmierć Ubezpieczonego lub odstąpienie przez Ubezpieczającego od Umowy, a w szczególności w przypadku złożenia wniosku o wypłatę Świadczenia Wykupu lub złożenia oświadczenia o rozwiązaniu Umowy.

„Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy” (UFK) – wydzielony fundusz aktywów Ubezpieczyciela.

„Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...) ((...)) – Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy lokujący środki w (...) którego definicja oraz charakterystyka określona jest w Dodatkowym Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...)

„Jednostki Funduszu” – części UFK stanowiące proporcjonalny udział w jego Aktywach Netto.

„Cena Jednostki Funduszu” – wartość wynikająca z podzielenia wartości Aktywów Netto UFK przez liczbę jednostek tego funduszu, po której Ubezpieczyciel zapisuje lub odpisuje Jednostki Funduszu na Rachunku Jednostek Funduszy.

„Cena Emisyjna” – cena po której Ubezpieczyciel zapisze na Rachunku Jednostek Funduszy środki pochodzące ze Składki Początkowej, równa cenie emisyjnej certyfikatu wskazanej w warunkach emisji Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego właściwej dla danej emisji Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego.

„Dzień Wyceny” – dzień, w którym ustalane są Ceny Jednostek Funduszy.

„Aktywa Netto” – aktywa UFK pomniejszone o jego zobowiązania.

„Rachunek Jednostek Funduszy” – wyodrębniony dla danej Umowy rejestr środków prowadzony przez Ubezpieczyciela, na którym zapisywana jest wartość środków stanowiących podstawę dla ustalenia wysokości świadczeń wynikających z Umowy, wyrażony poprzez Jednostki Funduszy, którego aktualna wartość ustalana jest w oparciu o Ceny Jednostek Funduszy

„Wartość Rachunku” – wartość środków pochodzących ze Składki Początkowej, zapisanych w danym dniu na Rachunku Jednostek Funduszy, obliczona jako liczba Jednostek Funduszy pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, powiększona o wartość gotówki.

„Rachunek Lokacyjny Stały” – dodatkowy rejestr środków dla danej Umowy, niezależny od Rachunku Jednostek Funduszy, na którym zapisywane są w postaci Jednostek Funduszy lub gotówki oraz środki pochodzące ze Składek Lokacyjnych.

„Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego” – wartość środków zapisanych na Rachunku Lokacyjnym Stałym w danym dniu, obliczona jako liczba Jednostek Funduszu pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, a w przypadkach określonych w OWU, powiększona o wartość środków pieniężnych.

W myśl §1 ust. 4 OWU Przedmiotem Umowy jest życie Ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłaconych z tytułu Umowy w ramach Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych, w tym Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...), w okresie, na jaki Umowa została zawarta. Celem Umowy nie jest realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym.

Zakres ubezpieczenia obejmuje: 1) dożycie przez Ubezpieczonego Daty Dożycia; 2) śmierć Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia (§3 OWU).

Długość trwania Umowy uzależniona jest od wieku Ubezpieczonego. Minimalny oraz maksymalny wiek Ubezpieczonego umożliwiający zawarcie Umowy został określony w ust. 1 Załącznika nr 1 do OWU. Umowa zawierana jest na czas określony, do dnia Daty Dożycia. (§6 ust. 1 i 2 OWU).

Odpowiedzialność Ubezpieczyciela rozpoczyna się w dniu wskazanym w Polisie jako początek Okresu Ubezpieczenia, nie wcześniej niż po dniu zapłaty Składki Początkowej. Odpowiedzialność Ubezpieczyciela z tytułu Umowy ograniczona jest do wysokości świadczeń opisanych w §18-20: Świadczenia z tytułu Dożycia; Świadczenia z tytułu Śmierci; Świadczenia Wykupu (§8 ust. 1-2 OWU).

Z tytułu zawarcia i wykonywania Umowy, Ubezpieczyciel pobiera opłaty:

1.  opłatę wstępną od Składki Początkowej – służącą pokryciu części kosztów związanych z zawarciem Umowy,

2.  opłatę za ryzyko – służącą pokryciu kosztów udzielenia ochrony ubezpieczeniowej z tytułu ryzyka ubezpieczeniowego,

3.  opłatę za prowadzenie Umowy – służącą pokryciu kosztów związanych z wykonywaniem Umowy oraz innych kosztów wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez Ubezpieczyciela, związanych z Umową;

4.  opłatę za ofertę inwestycyjną – służącą pokryciu kosztów związanych z utrzymaniem i udostępnianiem szerokiej oferty inwestycyjnej obejmującej Ubezpieczeniowe Fundusze Kapitałowe, z wyłączeniem Portfeli Modelowych oraz Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...).

Powyższe opłaty służą pokryciu kosztów związanych z obsługą i wykonywaniem Umowy, kosztów jej zawarcia, w tym dystrybucji, jak również innych kosztów związanych z działalnością gospodarczą prowadzoną przez Ubezpieczyciela. Poza pokrywaniem kosztów opłaty zawierają również element marżowy, pozwalający na uzyskanie przez Ubezpieczyciela zysku z prowadzonej działalności (§21 ust. 1 OWU).

Opłata za ryzyko ustalana jest kwotowo na podstawie Wartości Rachunku, wieku Ubezpieczonego i jego stanu zdrowia. Z uwzględnieniem §11 ust. 4, opłata ta odpisywana jest z Rachunku Jednostek Funduszy miesięcznie z góry w każdym Miesiącu Polisy, przez cały czas trwania Umowy, z zastrzeżeniem, iż pierwsza należna opłata za ryzyko odliczona zostanie ze Składki Początkowej poprzez jej pomniejszenie, przed jej zapisaniem na Rachunku Jednostek Funduszy w postaci Jednostek Funduszy. Wysokość opłaty za ryzyko stanowi iloczyn podstawy naliczenia opłaty i 1/12 stawki podanej w tabeli określonej w ust. 8 Załącznika nr 1 do OWU. Podstawą naliczenia opłaty za ryzyko jest:

1) wartość 5% liczby Jednostek Funduszy poszczególnych Pozycji Inwestycyjnych zgromadzonych na Rachunku Jednostek Funduszy ustalona według Cen Jednostek Funduszy z dnia odpisania opłaty – w okresie pomiędzy początkiem Okresu Ubezpieczenia, a dniem poprzedzającym dzień ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia, z zastrzeżeniem, iż podstawą pierwszej należnej opłaty za ryzyko jest 5% wartości Składki Początkowej po jej pomniejszeniu o opłatę wstępną;

2) wartość 1% liczby Jednostek Funduszy poszczególnych Pozycji Inwestycyjnych zgromadzonych na Rachunku Jednostek Funduszy ustalona według Cen Jednostek Funduszy z dnia odpisania opłaty – w okresie pomiędzy dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia, a Datą Dożycia (§21 ust. 3-4 OWU).

Opłata za prowadzenie Umowy obliczana jest odrębnie dla każdej Pozycji Inwestycyjnej zgromadzonej na Rachunku Jednostek Funduszy albo Rachunku Lokacyjnym Stałym jako iloczyn liczby Jednostek Funduszy danej Pozycji Inwestycyjnej, ustalonej na dzień odpisania opłaty oraz 1/12 stawki opłaty wskazanej w ust. 6 pkt a) Załącznika nr 1 do OWU, właściwej dla danego rachunku oraz Cen Jednostek Funduszy z dnia odpisania opłaty. Opłata podstawowa w ramach Rachunku Jednostek Funduszy odpisywana jest z tego rachunku przez cały okres trwania Umowy, z zastrzeżeniem, iż:

1) pierwsza należna opłata obliczona zostanie jako iloczyn wartości Składki Początkowej po jej pomniejszeniu o opłatę wstępną oraz 1/12 stawki opłaty wskazanej w ust. 6 pkt a) Załącznika nr 1 do OWU i odliczona będzie ze Składki Początkowej poprzez jej pomniejszenie, przed jej zapisaniem na Rachunku Jednostek Funduszy w postaci Jednostek Funduszy,

2) od 4. Roku Polisy opłata ta odpisywana jest w kwocie nie niższej niż minimalna wysokość opłaty wskazana w ust. 6 pkt b) Załącznika nr 1 do OWU (§21 ust. 5-6 OWU).

Składka Początkowa po potrąceniu opłaty wstępnej od Składki Początkowej oraz pierwszych opłat za ryzyko i prowadzenie Umowy, zapisywana jest na Rachunku Jednostek Funduszy jako odpowiednia liczba Jednostek Funduszy. Do czasu jej zapisania w postaci Jednostek Funduszy, środki pochodzące ze Składki Początkowej są zapisywane na Rachunku Jednostek Funduszy jako gotówka, która nie jest oprocentowana i którą Ubezpieczający nie może dysponować. Liczba i wartość Jednostek Funduszy zapisywanych na Rachunku Jednostek Funduszy w następstwie zapłaty Składki Początkowej, zależy od Wariantu Inwestycyjnego wybranego przez Ubezpieczającego we wniosku o zawarcie Umowy.

W przypadku Wariantu Inwestycyjnego Zamkniętego Składka Początkowa zapisywana jest w dniu zawarcia Umowy, przy zastosowaniu Ceny Emisyjnej właściwej dla danej emisji Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, pod warunkiem zrealizowania transakcji zakupu Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego (§13 ust. 2 OWU).

Umowa ulega rozwiązaniu wskutek: 1) śmierci Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia; 2) dożycia przez Ubezpieczonego Daty Dożycia – z dniem Daty Dożycia; 3) rozwiązania Umowy przez Ubezpieczającego – z dniem doręczenia Ubezpieczycielowi oświadczenia Ubezpieczającego o rozwiązaniu; 4) wypłaty Świadczenia Wykupu – z dniem doręczenia wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu; 5) spadku Wartości Rachunku poniżej wartości należnych opłat za dany Miesiąc Polisy, o których mowa w §21 ust. 1 w dniu ich odpisania – z ostatnim dniem Miesiąca Polisy poprzedzającego Miesiąc Polisy, w którym Wartość Rachunku nie wystarcza na pokrycie opłat. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 3-5, Ubezpieczyciel dokona wypłaty Świadczenia Wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty Świadczenia Wykupu określonymi w §20 (§11 ust. 1 i 3 OWU).

Zasady wypłaty świadczeń opisano w §17 OWU. Począwszy od dnia zamiany Jednostek Funduszy na gotówkę, na Rachunku Jednostek Funduszy zapisywana jest gotówka w wysokości ustalonej w oparciu o zasady określone w §18-20, która jest nieoprocentowana (ust. 4). Świadczenie wypłacane jest niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 2, z zastrzeżeniem ust. 6. (ust. 5). W przypadku, gdy w terminie wskazanym w ust. 5 wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności Ubezpieczyciela lub wysokości przysługującego świadczenia okazałoby się niemożliwe, świadczenie wypłacone jest w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Jednakże wypłata bezspornej części świadczenia następuje w terminie określonym w ust. 5 (ust. 6).

Z tytułu śmierci Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia, Ubezpieczyciel wypłaca Uposażonemu lub innej osobie uprawnionej Świadczenie z tytułu Śmierci w wysokości:

1)  kwoty równej 105% Wartości Rachunku powiększonej o Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego – w przypadku gdy śmierć Ubezpieczonego nastąpi przed dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia,

2)  kwoty równej 101% Wartości Rachunku powiększonej o Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego – w przypadku gdy śmierć Ubezpieczonego nastąpi w okresie pomiędzy ukończeniem przez Ubezpieczonego 75 roku życia, a Datą Dożycia (§18 ust. 1 OWU).

Zgodnie z §18 ust. 2 pkt 1 OWU, zasady obliczania kwoty Świadczenia z tytułu Śmierci w części odnoszącej się do Wartości Rachunku – uzależnione są od Wariantu Inwestycyjnego, obowiązującego dla danej Umowy na dzień otrzymania przez Ubezpieczyciela aktu zgonu Ubezpieczonego albo odpisu aktu zgonu.

Ustalenie kwoty świadczenia w części dotyczącej Funduszu (...), zgodnie z ust. 2, nastąpi pod warunkiem zrealizowania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego przez ten fundusz. W przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w Statucie Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, ustalenie w tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dnia Wyceny, po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana (§18 ust. 3 OWU).

W przypadku dożycia przez Ubezpieczonego Daty Dożycia, Ubezpieczyciel wypłaci Ubezpieczonemu Świadczenie z tytułu Dożycia w wysokości kwoty równej Wartości Rachunku powiększonej o Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego (§19 ust. 1 OWU). Zasady obliczania kwoty Świadczenia z tytułu Dożycia w części odnoszącej się do Wartości Rachunku – uzależnione są od Wariantu Inwestycyjnego, obowiązującego dla danej Umowy w Dacie Dożycia. W części odnoszącej się do Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego, w przypadku Wariantu Inwestycyjnego Zamkniętego:

a)  w przypadku jeżeli Data Dożycia występuje w okresie od 1 do 18 dnia danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w tym miesiącu, z zastrzeżeniem ust. 3 oraz §27,

b)  w przypadku jeżeli Data Dożycia występuje w okresie od 19 dnia do końca danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w miesiącu następującym po miesiącu upływu Daty Dożycia, z zastrzeżeniem ust. 3 oraz §27 (§19 ust. 2 OWU).

Ustalenie kwoty świadczenia w części dotyczącej Funduszu (...), zgodnie z ust. 2, nastąpi pod warunkiem zrealizowania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego przez ten fundusz. W przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w Statucie Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, ustalenie w tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dnia Wyceny, po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana (§19 ust. 3 OWU).

Wysokość Świadczenia Wykupu na dany dzień jest równa Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego oraz określonego procentu Wartości Rachunku wskazanego w tabeli ust. 9 Załącznika nr 1 do OWU uzależnionego od Miesiąca Polisy, w którym nastąpi rozwiązanie Umowy. Ubezpieczający ma prawo w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie okresu uprawniającego do odstąpienia od Umowy, wystąpić o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu. Złożenie wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu skutkuje rozwiązaniem Umowy z dniem złożenia wniosku (§20 ust. 1 i 2 OWU).

Częściowa lub całkowita wypłata Świadczenia Wykupu jest dokonywana pod warunkiem doręczenia Ubezpieczycielowi: 1) wniosku o częściową lub całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu, podpisanego przez osobę uprawnioną do otrzymania Świadczenia Wykupu, 2) kopii dokumentu poświadczającego tożsamość osoby uprawnionej do otrzymania Świadczenia Wykupu (§20 ust. 4 OWU).

Zasady obliczania kwoty Świadczenia Wykupu w części odnoszącej się do Wartości Rachunku – uzależnione są od Wariantu Inwestycyjnego, obowiązującego dla danej Umowy na dzień otrzymania przez Ubezpieczyciela wniosku o częściową lub całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu. W części odnoszącej się do Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego, w Wariancie Inwestycyjnym Zamkniętym:

c)  w przypadku otrzymania przez Ubezpieczyciela wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu w okresie od 1 do 18 dnia danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w tym miesiącu, z zastrzeżeniem ust. 6 oraz §27,

d)  w przypadku otrzymania przez Ubezpieczyciela wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu w okresie od 19 dnia do końca danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w miesiącu następującym po miesiącu otrzymania wniosku o całkowitą wypłatę, z zastrzeżeniem ust. 6 oraz §27 (§20 ust. 5 OWU).

Zgodnie z §20 ust. 6 OWU Ustalenie kwoty świadczenia w części dotyczącej Funduszu (...), zgodnie z ust. 5, nastąpi pod warunkiem zrealizowania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego przez ten fundusz. W przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w Statucie Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, ustalenie tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dnia Wyceny, po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana (OWU – kk. 31-42v.).

T. T. nie otrzymał OWU zarówno przed wypełnianiem wniosku i zawarciem umowy, jak też po jej zawarciu, co miało nastąpić drogą elektroniczną. Nie miał świadomości dotyczącej mechanizmu inwestycyjnego produktu, w ramach którego zawarł przedmiotową umowę, choć miał świadomość, że istnieje ryzyko utraty części zainwestowanych środków (zeznania powoda – k. 161-161v.).

Pismem z dnia 18 stycznia 2021 roku (...) poinformował T. T., że w związku z restrukturyzacją jednego z dotychczasowych agentów i dystrybutorów produktów ubezpieczeniowych (...) Bank S.A, zawarta umowa ubezpieczenia pozostaje aktywna i będzie kontynuowana na dotychczasowych zasadach. Zapewniono, że umowa będzie obsługiwana na dotychczasowych zasadach i bez zakłóceń i wszystkie dyspozycje i świadczenia będą realizowane zgodnie z warunkami ubezpieczenia wynikającymi z OWU (pismo z 18.01.2021 – k. 24v.).

Zgodnie z informacją ubezpieczyciela dotyczącą umowy na dzień 24 września 2021 roku, Wartość Rachunku (Kwota równa wartości środków zapisanych na Rachunku Jednostek Funduszu) oraz Świadczenie Wykupu (kwota wypłacana w związku z przedterminowym rozwiązaniem Umowy) wynosiło 248 563,44 zł (informacja – k. 24)

W dniu 30 grudnia 2021 r. T. T. złożył wniosek o wypłatę całkowitą Świadczenia Wykupu z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia (wniosek –kk. 21-22v.).

Pismem z dnia 19 stycznia 2022 roku (...) poinformował T. T., że z uwagi na brak możliwości wykupu certyfikatów inwestycyjnych funduszu (...) stanowiących aktywa (...), zlecenia składane przez klientów i dotyczące tego UFK, nie mogą być zrealizowane. Nie jest możliwa wycena wartości godziwej aktywów tego funduszu, a co za tym idzie realizacja żądań wykupu certyfikatów. (...) podejmuje działania w celu wznowienia wyceny i wykupu certyfikatów inwestycyjnych, stanowiących aktywa ww. UFK (pismo z 19.01.2022 – k. 25).

Pismem z 12 stycznia 2022 r., a nadanym w dniu 13 stycznia 2022 r. T. T. wezwał ubezpieczyciela do zapłaty kwoty 101 436,56 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego z uwagi na nieważność umowy ubezpieczenia, w terminie 7 dni od doręczenia wezwania (wezwanie do zapłaty – k. 45-45v.; kopia książki nadawczej – kk. 46-48).

Ubezpieczyciel wypłacił na rzecz T. T. łącznie kwotę 18 126,77 zł – kwotę 9 800,67 zł przelewem z dnia 25 stycznia 2024 r. oraz kwotę 8 326,10 zł przelewem z dnia 19 kwietnia 2024 r. (potwierdzenia przelewów – kk. 192-193.).

Fundusz (...) (dalej: (...)) jest zarządzany przez (...) S.A. (po przeniesieniu zarządzania z (...) S.A.), a pierwotnie został założony i był zarządzany przez (...) S.A., które to na skutek wybuchu tzw. afery (...) S.A. doświadczyło zmasowanego napływu zleceń odkupu certyfikatów inwestycyjnych oraz zleceń umorzeń jednostek uczestnictwa zarządzanych przez siebie funduszy, które to na skutek tej afery utraciły płynność finansową. W efekcie podjęto decyzję o czasowym wstrzymaniu realizacji wszelkich zleceń umorzeń odkupu certyfikatów inwestycyjnych i jednostek uczestnictwa zarządzanych funduszy. Decyzja była podyktowana potrzebą rozłożenia sprzedaży aktywów funduszy w czasie, zebrania środków na odkupy, uspokojenia sytuacji i wysłania sygnału uczestnikom rynku kapitałowego, iż (...) nie będzie wyprzedawać aktywów pod presją po każdej cenie.

(...) S.A. rozpoczął proces przejmowania od (...) zarządzania 25 funduszami inwestycyjnymi zamkniętymi (w tym (...)) w grudniu 2018 r. Z uwagi na wybuch afery, podjął on działania restrukturyzacyjne. Podjęto decyzję o umorzeniu nie mniej niż 7% certyfikatów i kolejno o ograniczeniu wykupów do końca 2019 r. Wystosowano prośbę do inwestorów o zaniechanie żądań wykupów certyfikatów oraz o wycofanie żądań już złożonych, co miało na celu zminimalizowanie odpływu aktywów.

Następnie zlecenia były obsługiwane w miarę dostępnej gotówki ze sprzedaży aktywów funduszu. Stan redukcji obsługi zleceń trwał aż do momentu utraty przez fundusz wyceny (a brak wyceny oznacza, że nie wiadomo, ile są warte certyfikaty funduszu, a zatem nie wiadomo, ile środków należy wypłacić za ich odkup) – na skutek pozwu złożonego przez (...) S.A. przeciwko całej grupie funduszy, w tym (...). Kolejne zajęcia komornicze oraz konieczność niepogarszania struktury płynnościowej aktywów funduszu w ocenie Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI) uniemożliwiał obsługę odkupów. Następnie na przełomie lat 2023 i 2024 podjęto decyzję o dokonywaniu przez (...) stałych, niewielkich odkupów, w efekcie długotrwałe i jedynie częściowe uwalnianie środków, w niewielkim stopniu zaspokajające składane zlecenia odkupu certyfikatów inwestycyjnych.

(...) jest uczestnikiem TFI, w tym funduszu (...). Podejmowała ona środki celem wywierania presji na (...), a następnie na (...), w celu rozwiązania problemu płynności. W efekcie częściowo podjęła realizację odkupów (zeznania świadka M. J. na piśmie – kk. 165-171; komunikat dotyczący zasad wykupu certyfikatów – kk. 114-114v.).

W dniu 15 listopada 2021 r. (...) z siedzibą w W., na podstawie art. 247 ust. 1 w zw. z art. 246 ust. 1 pkt 6) ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi publicznie ogłosiło o wystąpieniu przesłanki rozwiązania (...), tj. wystąpienia przyczyn, które zostały określone w art. 41 ust. 1 lit. d statutu Funduszu. Według treści ogłoszenia w dniu 15 listopada 2021 r. Walne Zgromadzenie Towarzystwa, stosownie do treści art. 41 ust. 1 lit. [d] Statutu Funduszu ( (...) tj. Wartość Aktywów Netto Funduszu spadło poniżej (...) złotych a walne zgromadzenie Towarzystwa podjęło uchwałę o rozwiązaniu Funduszu), wyznaczając dzień otwarcia likwidacji poprzez oznaczenie dnia wejścia życie podjętej uchwały na dzień 29 listopada 2021 r. W związku z wystąpieniem wyżej wymienionej przesłanki rozwiązania Funduszu, z dniem 29 listopada 2021 r. nastąpi otwarcie likwidacji Funduszu. Rozwiązanie Funduszu nastąpi po przeprowadzeniu jego likwidacji (publiczne ogłoszenie znajdujące się na stronie internetowej ww. TFI, dostępne pod adresem: (...); statut ww. (...) Strategia dostępny na stronie internetowej ww. TFI, pod adresem: (...)).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie przedłożonych do akt sprawy ww. dokumentów prywatnych, których wiarygodność nie była kwestionowania przez żadną ze stron. Mogły one tym samym stanowić podstawę do czynienia ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadka P. M., który jako agent zawierał przedmiotową Umowę z powodem. W tym miejscu należy wskazać, że świadek zeznał, iż nie wysyłał on powodowi Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (wg jego twierdzeń, miał to zrobić ktoś inny z ramienia (...)) oraz że te dokumenty są zwykle wysyłane w formie elektronicznej „po wystawieniu wniosku”. Sąd dopuścił także dowód z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania powoda, który zeznał m.in., iż nie otrzymał ogólnych warunków ubezpieczenia. Sąd dał wiarę tym twierdzeniom, zwracając uwagę, że już wypełniając wniosek powód musiał zaakceptować oświadczenie, że otrzymał i zapoznał się z treścią OWU, podczas gdy – jak przyznał sam P. M. – takiego dokumenty na tym etapie nie są wnioskodawcy przekazywane. Wg wewnętrznej procedury pozwanego, miało to nastąpić później drogą elektroniczną (tego już nie dokonywał P. M.), natomiast brak jest dowodu na to, by to ostatecznie nastąpiło.

Sąd wziął też pod uwagę zeznania świadka M. J. na piśmie, które dotyczyły skutków tzw. afery (...) na rynku funduszy inwestycyjnych, mających przełożenie również na przedmiotową sprawę z powództwa T. T.. Na skutek utraty płynności finansowej została ograniczona możliwość wykupu certyfikatów inwestycyjnych, w tym certyfikatów funduszu (...), w które to zainwestował powód w ramach przedmiotowej umowy.

Poza dokumentami złożonymi przez strony, Sąd poczynił z urzędu własne ustalenia odnoszące się do bytu prawnego TFI, w którego certyfikaty pozwany zainwestował środki pieniężne powoda z tytułu uiszczonej składki, w ramach spornych produktów ubezpieczeniowych. Przytoczone przez Sąd w uzasadnieniu dane są publicznie dostępne pod wskazanymi adresami internetowymi. Publikacja ww. danych przez ww. TFI wynika z emisji przez rzeczony podmiot papierów wartościowych w postaci certyfikatów inwestycyjnych, podleganiu przepisom ustawy o ofercie publicznej, ustawie o funduszach inwestycyjnych, ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym oraz przepisach wykonawczych do tych ustaw.

Sąd pominął wnioskowany przez pozwanego dowód z opinii biegłego jako niepotrzebny i zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania. Fakty, jakie miały podlegać stwierdzeniu na podstawie tego dowodu, to: oparcie wartości jednostki UFK na wartości certyfikatu funduszu inwestycyjnego ustalonej przez sam Fundusz, brak wpływu ubezpieczyciela na wartość jednostki UFK oraz wartość certyfikatu funduszu, a także obiektywna, przejściowa przeszkoda w wypłacie środków z funduszu. Okoliczności te, sprowadzające się do wykazania braku wpływu pozwanego na niemożność zrealizowania żądanego przez powoda świadczenia (co podlega ocenie na gruncie przepisów prawa, nie zaś w postępowaniu dowodowym, przy skorzystaniu z wiadomości specjalnych), choć Sąd uznaje ten fakt za ustalony, to w gruncie rzeczy pozostawał bez znaczenia dla przedmiotu sprawy w świetle okoliczności stanowiących podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, o których Sąd wypowie się w dalszej części uzasadnienia. Owszem, pozwany nie miał wpływu na wycenę instrumentów finansowych (certyfikatów inwestycyjnych) z pomocą których określał ilość nabywanych ze Składki Początkowej - Jednostek Funduszu zapisywanych na Rachunku Jednostek Funduszy, Cenę Jednostki Funduszu i Wartość Rachunku. Wycena Certyfikatów Inwestycyjnych dokonywana jest w sposób opisany w statucie ww. TFI oraz w ustawach szczególnych, regulujących zasady obrotu instrumentami finansowymi. Wycena Certyfikatów podlegała więc ogólnym regułom rynkowym. Jednakże brak wpływu na wycenę instrumentów finansowych w postaci Certyfikatów ww. Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, nie oznacza jeszcze, że zastosowana przez pozwanego regulacja dotycząca ustalania wysokości świadczenia oraz warunków jego wypłaty, spełnia kryteria zgodności z prawem oraz z istotą określonego stosunku prawnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemal w całości.

Strony zawarły umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK). Regulacje dotyczące umowy ubezpieczenia, jako typu umowy, zawarto w kodeksie cywilnym, jednak zasadnicze elementy decydujące o cechach i charakterze umowy ubezpieczenia na życie z UFK zostały pierwotnie określone w ustawie z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tj. z dnia 9 lipca 2015 r. Dz. U. z 2015 r. poz. 1206), stanowiącej implementację regulacji unijnych, zawartych w dyrektywie dotyczącej ubezpieczeń na życie tj. dyrektywy nr 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 05 listopada 2002 r. dotyczącej ubezpieczeń na życie (Dz. Urz. UE L 345 z 19 grudnia 2002 r.). Następnie ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej została z dniem 1 stycznia 2016 r. zastąpiona (poza enumeratywnie wymienionymi wyjątkami) przez ustawę z dnia 15 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1844), stanowiącą implementację m.in. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. Urz. UE L 12 z 17.01.2015).

Ustawa ta, podobnie jak akt prawny który zastąpiła, w ramach podziału ryzyka według działów, grup i rodzajów ubezpieczeń, w zakresie Działu I „Ubezpieczenia na życie”, analogicznie jak ww. dyrektywy wymienia:

1.  Ubezpieczenia na życie.

2.  Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci.

3.  Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a także ubezpieczenia na życie, w których świadczenie zakładu ubezpieczeń jest ustalane w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe.

4.  Ubezpieczenia rentowe.

5.  Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4.

Ustawa ta dopuszcza możliwość zawarcia w umowach ubezpieczenia na życie, umieszczenie elementów o charakterze inwestycyjnym, który to element z czasem zaczął z czasem przeważać nad „klasycznym” elementem ubezpieczeniowym. Należy w tym miejscu przytoczyć definicję „produktu inwestycyjnego opartego na ubezpieczeniu” użytą w tzw. dyrektywie MiFID II (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE – Dz. Urz. UE L 173) wedle której: „produkt inwestycyjny oparty na ubezpieczeniu oznacza produkt ubezpieczeniowy zapewniający wartość w dniu zapadalności lub wartość wykupu, w przypadku gdy ta wartość w dniu zapadalności lub wartość wykupu jest całkowicie lub częściowo narażona, bezpośrednio lub pośrednio, na wahania rynków, a ponadto nie obejmuje: produktów ubezpieczeniowych innych niż ubezpieczenia na życie, wymienionych w załączniku nr I do Dyrektywy 2009/138/WE (grupy ubezpieczeń innych niż na życie), umów ubezpieczenia na życie, w przypadku gdy świadczenia z umowy są wypłacane wyłącznie w przypadku śmierci lub w związku z niezdolnością z powodu uszczerbku na zdrowiu, choroby lub niepełnosprawności”.

Powyższe oznacza, że taki model umowy ubezpieczenia na życie (zawierający elementy inwestycyjne, właściwe dla UFK) nie jest zakazany ani sprzeczny z prawem. W okresie zawierania umowy między stronami obowiązywała ww. ustawa z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej. Art. 2 ust. 1 pkt 13 tej ustawy regulował definicję Ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, jako wydzielony fundusz aktywów, stanowiący rezerwę tworzoną ze składek ubezpieczeniowych, inwestowany w sposób określony w umowie ubezpieczenia. Również w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia umowy między stronami, art. 13 tej ustawy określał elementy umów ubezpieczeń na życie. Zgodnie z ust. 1, „zakład ubezpieczeń jest obowiązany do zawarcia w umowie ubezpieczenia:

1)  definicji poszczególnych świadczeń;

2)  wysokości składek odpowiadających poszczególnym świadczeniom podstawowym i dodatkowym;

3)  zasad ustalania świadczeń należnych z tytułu umowy, w szczególności sposobu kalkulacji i przyznawania premii, rabatów i udziału w zyskach ubezpieczonego, określenia stopy technicznej, wskazania wartości wykupu oraz wysokości sumy ubezpieczenia w przypadku zmiany umowy ubezpieczenia na bezskładkową, o ile są one gwarantowane, określenia kosztów oraz innych obciążeń pobieranych przez zakład ubezpieczeń przy wypłacie świadczeń;

4)  opisu tych czynników w metodach kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, które mogą mieć wpływ na zmianę wysokości świadczenia zakładu ubezpieczeń;

5)  wskazania przepisów regulujących opodatkowanie świadczeń zakładu ubezpieczeń.

Z kolei art. 12a regulował treść ogólnych warunków ubezpieczenia, które powinny określać w szczególności:

1)  rodzaj ubezpieczenia i jego przedmiot

2)  warunki zmiany sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia taką zmianę przewidują;

3)  prawa i obowiązki każdej ze stron umowy ubezpieczenia;

4)  zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń;

5)  przy ubezpieczeniach majątkowych - sposób ustalania rozmiaru szkody;

6)  sposób określania sumy odszkodowania lub innego świadczenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują odstępstwa od zasad ogólnych;

7)  sposób ustalania i opłacania składki ubezpieczeniowej;

8)  metodę i sposób indeksacji składek, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia indeksację przewidują;

9)  tryb i warunki dokonania zmiany umowy ubezpieczenia zawartej na czas nieokreślony;

10)  przesłanki i terminy wypowiedzenia umowy przez każdą ze stron, a także tryb i warunki wypowiedzenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują taką możliwość.

Na podstawie powołanych przepisów nie może ulegać wątpliwości, iż sporny stosunek prawny nie jest klasyczną umową ubezpieczenia osobowego na życie, zapewniającą w zamian zapłaty umówionej składki, ściśle określone świadczenie ubezpieczeniowe na wypadek zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, rozumianego jak zdarzenie przyszłe i niepewne. Jest to zupełnie odmienny typ umowy ubezpieczenia, o czym świadczą nie tylko przytoczone uregulowania prawne, ale także zacytowana definicja dyrektywy MIFID II. Umowy tego rodzaju nie charakteryzują się wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego po stronie ubezpieczyciela na nieograniczonym poziomie jak w przypadku klasycznych umów ubezpieczenia osobowego, w których górna granica odpowiedzialności ograniczona jest sumą ubezpieczenia. Ubezpieczenia na życie z UFK, w ramach jednej umowy łączą funkcje ochronne, zabezpieczające pokrycie ryzyka ubezpieczeniowego oraz funkcje oszczędnościowo – inwestycyjne. Zastrzec jednak należy, że proporcje pomiędzy sposobem realizacji obu celów, dla jakich dana umowa jest zawierana, zostały pozostawione przez ustawodawcę stronom umowy, a wartość wypłacanego świadczenia w przypadku śmierci ubezpieczonego, uzależniona jest przede wszystkim od wartości środków zgromadzonych na rachunku inwestycyjnym ubezpieczonego.

Nie sposób tym samym przychylić się do argumentacji powoda odnoszącej się do sprzeczności z istotą umowy ubezpieczenia, ze względu na nierównomierny rozkład ryzyka ubezpieczeniowego. Pozwany mógł ułożyć stosunek prawny ubezpieczenia na życie z UFK, w którym wartość wypłacanego świadczenia w przypadku wystąpienia zdarzeń opisanych w umowie (tj. śmierć ubezpieczonego, dożycie do końca umowy, wcześniejszej wypłaty) uzależniona jest przede wszystkim od wartości zgromadzonych przez ubezpieczonego aktywów, a więc elementu inwestycyjnego, a nie od elementu ubezpieczeniowego. Wysokość opłat z tytułu ryzyka ubezpieczeniowego polegającego na śmierci ubezpieczonego oraz wynikającego z tego zdarzenia świadczenia pieniężnego (ponad wartość zebranych aktywów ubezpieczonego) mogła być w ocenie Sądu marginalna. Takie ukształtowanie stosunku prawnego, nie narusza istoty umowy ubezpieczenia na życie z UFK. To który z elementów będzie dominować w danej umowie, zależało od decyzji ubezpieczonego, przystępującego do określonej oferty zakładu ubezpieczeń. W ramach umowy ubezpieczenia z UFK strony uzgadniają, iż przynajmniej część „składek ubezpieczeniowych” jest „alokowana” w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, czyli tworzonego z tych składek wydzielonego funduszu aktywów, inwestowanego zgodnie z umową i zarządzanego przez ubezpieczyciela (ewentualnie) na koszt i ryzyko „ubezpieczającego”, i której koniecznym elementem - obok świadczeń „ubezpieczeniowych” zakładu ubezpieczeń - jest możliwość wykupu „ubezpieczenia”. Ustawodawca zdaje się przy tym zakładać, że lokowanie składek w UFK, a tym samym umowa ubezpieczenia z UFK, ma (a w każdym razie może mieć) cel inwestycyjny (oszczędnościowy), także zdecydowanie dominujący, analogicznie do celów innych instrumentów inwestycyjnych (np. uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym, prowadzenia rachunku papierów wartościowych) i wyraźnie odróżniany od celu w postaci udzielenia ochrony ubezpieczeniowej. Wiążą się z tym szczególne obowiązki informacyjne i sprawozdawcze zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczony należycie pouczony przez zakład ubezpieczeń może wybrać produkt o różnym rozkładzie elementu ubezpieczeniowego i kapitałowego, a także różnym stopniu ryzyka utraty zainwestowanych środków. Sąd podziela tym samym ocenę korelacji między elementem inwestycyjnym i ubezpieczeniowym w umowie ubezpieczenia z UFK, zaprezentowaną m.in. w uzasadnieniach uchwał SN z 10 sierpnia 2018 r. w sprawach III CZP 13/18 (OSNC 2019, nr 5, poz. 56), III CZP 20/18 (OSNC 2019, nr 5, poz. 55), III CZP 22/18 (OSNC 2019, nr 5, poz. 57. ) oraz uchwały z dnia 24 stycznia 2020 r. w sprawie III CZP 51/19 (OSNC 2020, nr 12, poz. 100). Taki model umowy ubezpieczenia na życie z UFK nie jest zakazany ani sprzeczny z istotą tego rodzaju prawnego uregulowanego ustawowo.

Nie zasługiwał też na uwzględnienie formułowany przez powoda zarzut wskazujący na obejście przepisów dotyczących obowiązku uzyskania przez pozwanego zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie działalności inwestycyjnej. Abstrahując od tego, że powód nie wyjaśnił o jakie konkretnie przepisy chodzi, zwrócić należy uwagę, że zakres i sposób prowadzenia działalności inwestycyjnej w ramach umowy ubezpieczenia na życie z UFK, sposób nadzoru nad tą działalnością wynika wprost z przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, a uprzednio z przepisów ustawie z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej. Zakłady ubezpieczeń podlegają ponadto nadzorowi finansowemu ze strony KNF (zob. art. 1 ust. 2 pkt 3 ustawy z 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, Dz.U. z 2017 r. poz. 196). Pozwany, tworząc objęty sporem ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy, nie emitował żadnych instrumentów finansowych w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2016 r. poz. 1636), nie prowadził także działalności maklerskiej której cechy określa art. 69 tej ustawy. Zarządzenie przez pozwanego ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, nie podlega również przepisom ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (tj. z dnia 19 października 2016 r. Dz.U. z 2016 r. poz. 1896), co wynika wprost z jej art. 1a ust. 2. Pozwany, w ramach utworzonego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, nabywał za środki wpłacane przez ubezpieczonych, w tym powoda, instrumenty finansowe w postaci certyfikatów inwestycyjnych (według nomenklatury ustawowej - tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania) emitowane przez (...) ((...) w W.). Lokował środki wpłacane przez ubezpieczonych w tym przez powoda, w certyfikaty ww. funduszu inwestycyjnego zamkniętego. Zasady funkcjonowania tego typu podmiotów, jak również zasady emisji i wyceny emitowanych przez nie instrumentów finansowych, określa przede wszystkim ww. ustawa o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi; ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tj. z dnia 15 września 2016 r. Dz.U. z 2016 r. poz. 1639) a także ww. ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym. Ze statutu emitenta ww. certyfikatów inwestycyjnych (zob. (...) - statut (...)) wynika, że certyfikaty nabywane przez pozwanego były oferowane w ramach oferty publicznej na rynku regulowanym (vide: Rozdział IV statutu). Tym samym działalność pozwanego nie stanowiła obejścia przepisów dotyczących obowiązku uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Pozwany nie prowadził działalności inwestycyjnej wymagającej odrębnego zezwolenia KNF, lecz działał w granicach ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, zezwalającej UFK na inwestowanie środków funduszu w instrumenty finansowe. Zarzut powoda w tym zakresie nie zasługuje zatem na uwzględnienie.

Powód podniósł jednak również zarzut niedoręczenia mu przez pozwanego OWU umowy ubezpieczenia na życie z UFK. Należy się z tym zarzutem zgodzić.

Zgodnie zaś z art. 384§1 k.c., ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. W myśl §2, w razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

W treści wniosku powoda z dnia 27 sierpnia 2015 r. znajduje się co prawda zapis zawierający oświadczenie, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia wnioskodawca otrzymał OWU (k. 18v.), jednak zapis dotyczący takiego oświadczenia stanowił pewną fikcję. Jak wynika z przeprowadzonego postępowania dowodowego, sam proces zawierania umowy wyglądał w ten sposób, że wniosek został wypełniony w formie elektronicznej i wniosek ten zawierał już zapis dotyczący takiego oświadczenia – w praktyce dopiero później, już po własnoręcznym podpisaniu wniosku przez wnioskodawcę, opisane dokumenty (w tym OWU) miały być przekazane wnioskodawcy. To oświadczenie należy zatem uznać za nieprawdziwe, zaś z drugiej strony – strona pozwana nie przedłożyła żadnego dowodu na to, by na dalszym etapie stosownej procedury, aż do zawarcia umowy, takie dokumenty zostały powodowi przekazane. Powyższe skutkuje brakiem związania powoda postanowieniami OWU, w której zawarte są essentialia negotii umowy ubezpieczenia (w myśl art. 13 ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej) a w konsekwencji nieważnością umowy w świetle art. 384§1 i §2 k.c. oraz art. 58§1 k.c.

Nawet gdyby jednak uznać, że OWU zostało powodowi doręczone, to w ocenie Sądu umowa jest nieważna także z innej przyczyny.

W myśl zapisów OWU, tj. §18 ust. 3 (w przypadku śmierci ubezpieczonego) oraz §19 ust. 3 (w przypadku dożycia przez ubezpieczonego określonej w umowie Daty Dożycia), ustalenie kwoty świadczenia ubezpieczeniowego było uzależnione od zrealizowania transakcji umorzenia certyfikatów przez ten fundusz. Tymczasem zgodnie z art. 817§1 i §2 k.c. (które to przepisy mają charakter semiimperatywny) ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o określonym zdarzeniu, zaś gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, przy czym bezsporną część świadczenia ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie przewidzianym w §1. Zapisy w §18 ust. 3 i §19 ust. 3 OWU, co oczywiste, nie stanowią korzystniejszych zapisów od tych zawartych w art. 817 §1 i §2 k.c., bowiem uzależniają ustalenie kwoty świadczenia, jakie powinno być wypłacone ubezpieczonemu, od okoliczności niepewnych, niedookreślonych, niezależnych również od samego ubezpieczyciela (co sam pozwany zresztą podnosił w toku postępowania, choć stanowiło to element szerszej argumentacji, mający stanowić o jej słuszności). Opisany stan, na który wskazywał pozwany – brak płynności finansowej, brak możliwości wykupu certyfikatów inwestycyjnych, a w efekcie niemożliwość spełnienia żądania wykupu – mógłby właściwe trwać w nieskończoność, bowiem wyjaśnienie okoliczności potrzebnych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela, wobec zasad ustalania wysokości i wypłaty świadczeń ubezpieczeniowych, realizowanych pod warunkiem dokonania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, mógłby nigdy nie nastąpić lub zostać oddalone w czasie niemożliwym do obiektywnego określenia.

Tak określone warunki umowne uznać zatem należy za sprzeczne z art. 805 k.c., art. 817 k.c., a także z istotą samej umowy ubezpieczenia na życie z UFK w myśl art. 353 ¹ k.c. Choć umowa ubezpieczenia na życie, jak już wskazano wyżej, może zawierać aspekt inwestycyjny (i może on w tej umowie przeważać), to „rdzeń” tego rodzaju stosunku prawnego, w tym zasady wypłaty świadczeń, musi opierać się na uregulowaniach właściwych dla „klasycznej” umowy ubezpieczenia. Aspekt inwestycyjny umowy nie może w tym zakresie unicestwić aspektu ubezpieczeniowego. Zwrócić należy uwagę, że zakłady ubezpieczeń nie podlegają ustawom regulującym obrót instrumentami finansowymi. Dlatego też wystąpienie zdarzenia ubezpieczeniowego w postaci śmierci ubezpieczeniowego lub też wypowiedzenie umowy ubezpieczenia, powinno skutkować natychmiastowym (bądź w terminie oznaczonym w umowie) wykupem całkowitym i wypłatą świadczenia wykupu. Termin wypłaty świadczenia ze względu na charakter umowy ubezpieczenia, musi zostać oznaczony datą pewną (np. 30 dni), nie może przybrać warunku przyszłego niepewnego (art. 89 k.c.). Świadczy o tym również treść art. 13 ust. 4 pkt 2 i pkt 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, który to stanowił, że zakład ubezpieczeń jest obowiązany do określenia zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia, czy też zasad i terminów wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego. Użyty w ww. przepisie zwrot nakładający obowiązek „określenia terminów” należy wykładać jak „termin” w rozumieniu Tytułu V Księgi I kodeksu cywilnego. Tymczasem postanowienia zawarte w §18 ust. 3 i §19 ust. 3 OWU, uzależniają de facto wypłatę świadczenia od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Co więcej, w myśl art. 13 ust. 4 pkt 2 ustawy, nawet jeżeli w terminie umownym ustalenie indeksu lub innej wartości bazowej (potrzebnej do ustalenia następnie ustalenia wartości wykupu świadczenia) nie jest możliwe, zakład ubezpieczeń ma obowiązek wskazać w umowie alternatywny sposób rozliczenia się stron. Tymczasem zapisy umowy nie wprowadzają żadnej alternatywnej wyceny Wartości Rachunku i żadna taka droga nie została powodowi zaproponowana.

Co prawda konstrukcja prawna użyta w art. 817§2 k.c. pozwala na odłożenie w czasie wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego w związku z charakterem niektórych umów ubezpieczenia. Istnienie okoliczności usprawiedliwiających przekroczenie 30-dniowego terminu podlega jednak indywidualnej ocenie w realiach konkretnej sprawy. Może to wiązać się np. z koniecznością ustalenia okoliczności zdarzenia ubezpieczeniowego, zakresu obrażeń ciała, zasięgnięcia opinii specjalistów itp. W ocenie Sądu uzależnienie wypłaty świadczenia od ustalenia okoliczności, o której mowa w niniejszej sprawie, wymyka się zarówno ratio legis, jak i semiimperatywnemu charakterowi tego przepisu, bowiem odstąpienie od uregulowanych rygorów terminu spełnienia świadczenia może nastąpić jedynie w takim zakresie, w jakim stanowiłoby to polepszenie sytuacji prawnej ubezpieczającego czy też ubezpieczonego. Nieustanne przedłużanie stanu niemożności wypłacenia świadczenia z uwagi na kryzys na rynku kapitałowym i w efekcie brak możliwości umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, z pewnością o takim polepszeniu nie stanowi. Jest to stan na tyle niepewny, że nie można mówić o obiektywnych możliwościach ustalenia okoliczności koniecznych do określenia odszkodowania. Ponadto należy zauważyć, że czas oczekiwania ubezpieczonego na decyzję zakładu ubezpieczeń rekompensowany jest odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Ustawowe terminy wypłaty świadczeń w umowach ubezpieczenia zastrzeżono jednak w taki sposób, aby nastąpiła jak najszybsza wypłata świadczenia ubezpieczeniowego, a zakład ubezpieczeń zwlekający bezpodstawnie z wypłatą świadczenia, ponosi dodatkowe koszty odsetkowe.

Choć przepis art. 353 ¹ k.c. pozostawia stronom swobodę ułożenia stosunku umownego, co do kwestii regulowanych w przepisach dyspozytywnych, to naruszenie któregokolwiek z wymienionych w nim kryteriów powoduje nieważność czynności prawnej, która zgodnie z art. 58 k.c. zostanie uznana za sprzeczną z prawem, zmierzającą do obejścia prawa bądź sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy jest natomiast uznanie, że świadczenie uiszczone przez powoda na rzecz pozwanego było świadczeniem nienależnym, podlegającym zwrotowi zgodnie z art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Powód uiścił składkę w wysokości 350 000 zł, zaś pozwany, realizując Świadczenie Wykupu, zwrócił powodowi łącznie kwotę 18 126,77 zł. Różnica między ww. świadczeniami stanowi kwotę 331 873,23 zł. Powód ograniczył roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego do kwoty 80 000 zł i w takiej też części – z uwagi na treść art. 321 k.p.c. – powództwo o zapłatę w zakresie należności głównej podlegało uwzględnieniu. Zgodnie bowiem z tym przepisem obowiązuje zakaz orzekania przez sąd ponad żądanie strony.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 817 k.c. w zw. z art. 481 k.c. Powód żądał odsetek od kwoty głównej od dnia 30 grudnia 2021 r., a zatem od dnia „rozwiązania umowy”, tj. od dnia złożenia wniosku o wypłatę całkowitą Świadczenia Wykupu z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia. Takie żądanie nie jest zasadne. W sprawie znajduje bowiem zastosowanie art. 817 k.c., zgodnie z którym ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie 30 dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o zdarzeniu. Dopiero zatem po upływie tego terminu, tj. w dniu 30 stycznia 2022 r., pozwany popadł w opóźnienie, w związku z czym odsetki ustawowe za opóźnienie należało zasądzić od tego dnia do dnia zapłaty.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w punktach I-II sentencji wyroku.

O kosztach procesu (punkt III sentencji wyroku) orzeczono na podstawie art. 98 §1 i §3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 100 k.p.c. Sąd zastosował zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, który powód wygrał niemal w całości (powództwo oddalono jedynie w niewielkim wymiarze roszczenia odsetkowego), a zatem pozwany obowiązany jest zwrócić całość poniesionych przez powoda kosztów procesu w kwocie 9 417 zł, na które to składają się: opłata sądowa od pozwu – 4 000 zł; opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł; koszty zastępstwa procesowego w stawce minimalnej – 5 400 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.