Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2012 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca: SSO Alicja Fronczyk

Protokolant: sekr. sądowy Paulina Bondel

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2012 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...)
w W.

przeciwko Miastu (...) W. i Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Finansów i Wojewodę (...)

o wydanie, przyznanie nieruchomości zamiennej, odszkodowanie ewentualnie
o zapłatę

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powoda (...)
w W. na rzecz pozwanych Miasta (...) W. i Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwoty po 7.200 zł /siedem tysięcy dwieście złotych/ tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

1 Sygn. akt I C 772/11

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 29 lipca 2011 roku skierowanym przeciwko Miastu (...) W. oraz Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Finansów powód (...) z siedzibą w W. wniósł o zwrot nieruchomości położonej w W., dla której prowadzona była księga wieczysta oznaczona dawnym nr hip. (...) lub przyznanie przez Prezydenta Miasta (...) W. nieruchomości zamiennej o wartości nie mniejszej niż nieruchomość określona powyżej lub o zasądzenie na rzecz strony powodowej od Miasta (...) W. (względnie Skarbu Państwa - Ministra Finansów) odszkodowania w kwocie będącej wynikiem różnicy pomiędzy wartością przyznanie powodowi nieruchomości zamiennych, a wartością nieruchomości utraconych na rzecz Miasta (...) W. oraz o zasądzenie od pozwanych solidarnie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa adwokackiego. Jako podstawę prawną z żądania głównego powód wskazał art. 61 ust. 1 pkt 6a oraz 64 ust. 2 i 63 ust. 1 pkt 2 i 3 oraz 63 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm.) art. 4 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego RP (Dz. U. z 2011 r. Nr 18, poz. 89). Powód zgłosił również żądanie ewentualne, wnosząc - w razie niemożności przyznania nieruchomości zamiennych - o zasądzenie od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Finansów kwoty 28 068 242 zł wraz ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz o zasądzenie Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Finansów kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa adwokackiego. Jako podstawę prawną z żądania ewentualnego powód wskazał art. 63 ust. 1 pkt ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej i art. 4 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego RP.

W podstawie faktycznej powództwa powód wskazał, że (...)było właścicielem m. in. nieruchomości położonej w W., dla której prowadzona była księga wieczysta oznaczona dawnym nr hip. (...), i stan taki trwał do dnia 27 października 1864 roku, w którym doszło do konfiskaty tego mienia i przejęcie go na rzecz Skarbu Państwa Rosyjskiego na podstawie ukazu carskiego z tej daty o klasztorach Rzymsko-Katolickich w Królestwie Polskim, a na mocy postanowienia Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim z dnia 8/20 października 1866 roku została przekazana na własność „(...)”, na wniosek którego została księga wieczysta oznaczona dawnym nr hip. (...). Na podstawie art. XII Traktatu Ryskiego z dnia 18 marca 1921 roku wskazana nieruchomość została uznana za własność Skarbu Państwa. W ocenie powoda z uwagi na sankcyjny charakter konfiskat dokonywanych m.in. przez zaborcę rosyjskiego, które skierowane były przeciwko Narodowi Polskiemu własność mienia utraconego na tej podstawie powróciła, z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę, do pierwotnych właścicieli, a tym samym nie przeszła na rzecz Państwa Polskiego, w oparciu o powołaną umowę międzynarodową. Powód utracił własność nieruchomości na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na terenie m. st. Warszawy, co wyczerpuje przesłankę określoną w art. 61 ust. 1 pkt 6a ustawy z dnia 17 maja 1989 roku.

W odpowiedzi na pozew z dnia 21 listopada 2011 roku, pozwany Skarb Państwa - reprezentowany przez Ministra Finansów wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (k.24).

Pozwany Skarb Państwa podniósł zarzut braku legitymacji czynnej powoda z uwagi na brak tożsamości podmiotowej powoda z uczestnikiem postępowania regulacyjnego, brak wykazania tożsamości podmiotowej powoda z podmiotem wskazanym jako właściciel nieruchomości oraz wskazał na brak podstaw do zastosowania przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989 roku ( k. 24-34).

W odpowiedzi na pozew z dnia 6 grudnia 2011 roku, pozwane Miasto (...) W. wniosło o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k.55-56).

Strona pozwana zaznaczyła, że kwestionuje powództwo zarówno co do zasady jak i wysokości. W ocenie pozwanego, powód nie wykazał przesłanek przewidzianych w art. 61 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku ( k. 56-58).

Zarządzeniem z dnia 29 marca 2012 roku, Przewodniczący ustalił na podstawie art. 67 § 2 k.p.c., że dodatkowym reprezentantem pozwanego Skarbu Państwa w tym postępowaniu jest Wojewoda (...) (k.98).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) było właścicielem nieruchomości położonej w W. dla której prowadzona była następnie księga wieczysta oznaczona m. in. dawnym nr hip. (...), na podstawie aktu fundacyjnego ustanowionego przez (...) w 1645 roku. Na podstawie ukazu carskiego z dnia 27 października 1864 roku o klasztorach Rzymsko - Katolickich w Królestwie Polskim doszło do konfiskaty tego mienia i przejęcie go na rzecz Skarbu Państwa Rosyjskiego. Na mocy postanowienia Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim z dnia 8/20 października 1866 roku nieruchomość została przekazana na własność „(...)”, na wniosek którego założona została księga wieczysta oznaczona dawnym nr hip. (...) (okoliczności niesporne). Na podstawie wpisu dokonanego w dniu 25 kwietnia 1937 roku w dziale II księgi hipotecznej pod nazwą (...) pod nr (...) przy ul. (...)” ujawnione zostało Państwo Polskie, co do nieruchomości o obszarze (...) sążni kwadratowych, w oparciu o Ustawę Sejmową z dnia 15 kwietnia 1921 roku o ratyfikacji Traktatu Pokoju między Polską a Rosją podpisanego w R. dnia 18 marca 1921 roku i art. XII Traktatu, na wniosek z dnia 11 września 1924 roku (okoliczność niesporna, dowód: zaświadczenie k.59-60).

Nieruchomość objęta księgą hipoteczną pod nazwą (...) pod nr (...) przy ul. (...)” znajdowała się na obszarze objętym działaniem Dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na terenie m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz.279) (okoliczność niesporna).

Wskazana nieruchomość wchodzi obecnie w skład działek ewidencyjnych nr (...) w obrębie (...).

Na wniosek z dnia 20 sierpnia 1991 roku z nieruchomości odłączono działkę o obszarze (...) m (2), wchodzącą w skład działki nr ew. (...) obręb (...), zabudowaną kościołem i klasztorem (...), do księgi wieczystej KW nr (...) (okoliczność niesporna, dowód: zaświadczenie k.59-60). Działka nr ew. (...) została zwrócona (...) i stanowi obecnie jego własność (okoliczność niesporna).

Dnia 27 grudnia 2000 roku - po rozpoznaniu wniosku z dnia 19 sierpnia 1997 roku- z nieruchomości odłączono część gruntu o obszarze(...) m (2) wchodzącą obecnie w skład działki nr ew. (...) obręb (...) przy ul. (...) do księgi wieczystej KW nr (...) (okoliczność niesporna, dowód: zaświadczenie k.59-60).

Dnia 21 sierpnia 2001 roku - po rozpoznaniu wniosku z dnia 8 lutego 2000 roku - z nieruchomości odłączono grunt o obszarze (...) m (2) z części działki nr ew. (...) z obrębu (...) do księgi wieczystej KW nr (...) (okoliczność niesporna, dowód: zaświadczenie k.59-60).

Działki nr (...) stanowią obecnie własność (...). W., a działki nr ew. (...) i (...) są aktualnie zajęte na drogi (ul. (...)) (okoliczności niesporne) .

Powyższy stan faktyczny, który we wskazanym zakresie nie był sporny między stronami, Sąd ustalił na podstawie wskazanych dowodów z dokumentów, których autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron postępowania, a Sąd nie znalazł podstaw do zanegowania ich mocy dowodowej z urzędu, oraz twierdzeń przyznanych wprost i niezaprzeczonych przez stronę przeciwną.

Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 29 czerwca 2012 roku (k.110), Sąd oddalił wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. wyceny nieruchomości bowiem okoliczność, która miałaby zostać dowiedziona tym dowodem nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c. a contrario). W ocenie Sądu powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie co do samej zasady, a zatem brak było podstaw do prowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność wysokości szkody.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Powołana przez stronę powodową podstawa faktyczna zgłoszonych żądań (zarówno głównego, jak i ewentualnego), jak i ich treść, a pomocniczo również podstawa prawna wskazana przez powoda reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika, nakazuje uznać, że oceny ich zasadności dokonać należało w świetle art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2011 roku, nr 18, poz. 89), która weszła w życie z dniem 01 lutego 2011 roku, w myśl którego uczestnicy postępowań regulacyjnych, w których zespół orzekający lub Komisja Majątkowa w jej pełnym składzie nie uzgodniły orzeczenia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, mogą, w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania o tym pisemnego zawiadomienia, o którym mowa w art. 64 ust. 1 ustawy, o której mowa w art. 1, wystąpić o podjęcie zawieszonego postępowania sądowego lub administracyjnego, a jeżeli nie było ono wszczęte - wystąpić do sądu o zasądzenie roszczenia. Przy rozpoznawaniu sprawy sąd stosuje przepisy art. 63 ust. 1-3 ustawy, o której mowa w art. 1. W przypadku braku wystąpienia do sądu w tym okresie, roszczenie wygasa, w zw. z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.1989.29.154 z późn. zm.), w myśl którego na wniosek kościelnych osób prawnych wszczyna się postępowanie, zwane dalej "postępowaniem regulacyjnym", w przedmiocie przywrócenia im własności upaństwowionych nieruchomości lub ich części:

1) nie pozostających we władaniu kościelnych osób prawnych nieruchomości, o których mowa w art. 60 ust. 1 pkt 1, chyba że pozostają one w dniu wejścia w życie ustawy we władaniu innych kościołów i związków wyznaniowych,

2) przejętych w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, jeżeli nie wydzielono z nich należnych w myśl tej ustawy gospodarstw rolnych proboszczów. Z gruntów tych mogą być również wydzielone gospodarstwa rolne do 50 ha dla poszczególnych diecezji, seminariów duchownych i domów zakonnych prowadzących działalność określoną w art. 20 i 39; dla pozostałych domów zakonnych mogą być wydzielone gospodarstwa rolne do 5 ha. W skład gospodarstw rolnych mogą wchodzić także grunty leśne stanowiące część składową przejętych uprzednio nieruchomości ziemskich,

3) które należały do zakonów bezhabitowych i stowarzyszeń kościelnych, a zostały przejęte w toku likwidacji dokonanej na podstawie rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z dnia 10 marca 1950 r. w sprawie przystosowania stowarzyszeń do przepisów prawa o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 9, poz. 98), 4) mienia fundacji kościelnych,

5) przejętych po 1948 r. w trybie egzekucji zaległości podatkowych,

6) wywłaszczonych, jeżeli odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość nie zostało wypłacone lub nie zostało podjęte,

6 ^a) przejętych na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279),

7) przejętych we władanie państwowych jednostek organizacyjnych bez tytułu prawnego, bez względu na późniejsze ustawodawstwo konwalidujące te przejęcia.

W myśl ust. 2 cytowanego przepisu przedmiotem postępowania regulacyjnego może być również przekazanie własności nieruchomości lub ich części:

1) w celu przywrócenia w nich sprawowania kultu religijnego lub działalności kościelnych osób prawnych w zakresie, o którym mowa w art. 20 i 39,

2) których stan prawny nie jest ustalony, jeżeli nie stoją temu na przeszkodzie prawa osób trzecich oraz art. 63 ust. 1, zgodnie z którym regulacja może polegać na:

1) przywróceniu kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości wymienionych w art. 61 ust. 1 i 2 lub ich części,

2) przyznaniu odpowiedniej nieruchomości zamiennej, gdyby przywrócenie własności natrafiało na trudne do przezwyciężenia przeszkody,

3) przyznaniu odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości, w razie niemożności dokonania regulacji przewidzianych w pkt 1 i 2.

Niewątpliwym jest, że powołany art. 61 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku wraz z art. 60 a także art. 63 tworzą razem instytucję, której istotą jest przywrócenie w naturze określonych składników własności Kościołowi (...), których Kościół został pozbawiony (art. 63 ust. 1 pkt 1), albo naprawienie wyrządzonej mu szkody w sposób określony w art. 63 ust. 1 pkt 2 i 3.To przywrócenie dokonane zostaje albo z mocy prawa (art. 60), albo przeprowadzone jest na wniosek w szczególnym postępowaniu zwanym regulacyjnym (art. 61).

W rozpatrywanej sprawie nie był sporny fakt, że postępowanie regulacyjne prowadzone przed Komisją Majątkową w W. w trybie ustawy z dnia 17 maja 1989 roku, na skutek wniosku z dnia 20 maja 1991 roku nie doprowadziło do uzgodnienia orzeczenia przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku (tj. 1 lutego 2011 roku). Nie może również budzić, że został dochowany termin - przewidziany w jej art. 4 ust. 1 – na zainicjowanie niniejszego postępowania sądowego.

Podzielić natomiast należy zarzut pozwanego Skarbu Państwa, że strona powodowa nie ma legitymacji czynnej do dochodzenia żądania zgłoszonego w niniejszym postępowaniu bowiem nie wykazała, iż jest podmiotem tożsamym z uczestnikiem postępowania regulacyjnego. Jak wynika z treści zawiadomienia z dnia 28 lutego 2011 roku, zostało ono skierowane przez Komisję Majątkową w W. do podmiotu inicjującego postępowanie regulacyjne, tj. (...) w W. ((...)w W.). Podkreślenia wymaga, że stosownie do uregulowań zawartych w ustawie z dnia 17 maja 1989 roku w osobowość prawną wyposażone są zarówno opactwa, klasztory i domy zakonne (art. 8 ust. 1 pkt 8 ustawy) reprezentowane przez przełożonego (art. 8 ust. 2 pkt 8 ustawy) i odrębnie prowincje zakonu (art. 8 ust. 1 pkt 7 ustawy) reprezentowane przez przełożonego prowincji (przeora) (art. 8 ust. 2 pkt 6 ustawy). Potwierdzeniem odrębności podmiotowej strony powodowej tj. (...) w W. i uczestnika postępowania regulacyjnego, tj. (...) w W. są także różne daty powstania tych podmiotów i rozpoczęcia przez nie działalności, tj. odpowiednio 1 stycznia 1918 roku i 30 lipca 1939 roku (dane z wpisów w rejestrze REGON k.40-41). Podzielić należy również zarzut pozwanego Skarbu Państwa, że strona powoda nie wykazała, iż jest następcą prawnym podmiotu (tj. (...)), który utracił własność nieruchomości objętej żądaniem - na skutek konfiskaty przez zaborcę rosyjskiego - jeszcze przed wskazaną chwilą wyodrębnienia organizacyjnego powoda (tj. w 1864 roku).

W ocenie Sądu powództwo nie zasługiwałoby na uwzględnienie także w przypadku uznania, że powodowi służy legitymacja czynna.

Niespornym jest, że powód dochodził w rozpatrywanej sprawie przywrócenia własności (bądź wydania innych alternatywnych rozstrzygnięć przewidzianych w powołanym art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku) nieruchomości objętej dawną księgą hipoteczną (...) pod nr (...) przy ul. (...)”, która - już w świetle niekwestionowanych twierdzeń zawartych w pozwie - została skonfiskowana na rzecz Skarbu Państwa Rosyjskiego na podstawie ukazu carskiego z dnia 27 października 1864 roku.

Mając na uwadze przedstawione uwarunkowania faktyczne podkreślenia wymaga, że art. 61 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej dotyczy co do zasady przywrócenia Kościołowi (...) własności nieruchomości lub ich części przejętych przez Państwo w Polsce Ludowej.

Zaprezentowana wykładnia powołanego uregulowania, dokonana przez Trybunał Konstytucyjny w uchwale z dnia 24 czerwca 1992 roku ( W 11/91,Lex nr 25348), opiera się na stwierdzeniu, że termin "upaństwowienie" używany był po drugiej wojnie światowej w Polsce Ludowej nie tyle w ustawodawstwie, co w piśmiennictwie na określenie przejęcia własności prywatnej lub kościelnej przez państwo w ramach tzw. uspołecznienia podstawowego zasobu środków produkcji. Natomiast ustawodawstwo międzywojenne określało dobra, których osoby fizyczne lub Kościół (...) zostały pozbawione przez zaborcę, jako "dobra skonfiskowane" bądź dobra, których Kościół "został pozbawiony". W ustawodawstwie tym nie był używany termin "upaństwowione nieruchomości", użyty w art. 61 ust. 1 zd. 1 ustawy. Takie sformułowanie przemawia za tezą, iż przepis art. 61 ust. 1 ustawy ma na względzie jedynie nieruchomości upaństwowione w Polsce Ludowej, nie dotyczy natomiast nieruchomości skonfiskowanych przez państwa zaborcze lub których Kościół został pozbawiony w inny sposób przez te państwa (przede wszystkim państwo rosyjskie) przed pierwszą wojną światową.

Powyższa konstatacja nie znajduje zastosowania jedynie do sytuacji określonej w art. 61 ust. 1 pkt 1, który dotyczy m.in. kościołów i kaplic pounickich, o których mówi art. VI Układu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską z dnia 20 czerwca 1938 r. w sprawie ziem, kościołów i kaplic pounickich, których Kościół (...) pozbawiony został przez Rosję (Dz. U. Nr 35, poz. 222), jeżeli kościoły i kaplice nie zostały dotychczas zwrócone Kościołowi (...), a nie pozostają we władaniu innych kościołów i związków wyznaniowych ani inne kościoły i związki wyznaniowe nie nabyły do nich prawa własności (art. 61 ust. 1 pkt 1, końcowa część zdania i art. 61 ust. 4 pkt 3), oraz przewidzianej w art. 61 ust. 2 pkt 1 w zakresie dotyczącym własności nieruchomości lub ich części, w których sprawowany był przez Kościół (...) kult religijny lub prowadzona była działalność kościelnych osób prawnych Kościoła (...) w zakresie, o którym jest mowa w art. 20 i 39 ustawy, a których Kościół (...) pozbawiony został przez zaborców, jeżeli obiekty te nie przestały istnieć albo nie podpadają pod art. 60 ust. 3 ustawy, ani pod art. 65 ustawy.

W ocenie Sądu nie może wszak budzić wątpliwości, że żaden z powołanych wyjątków od zasady, że art. 61 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. dotyczy przywrócenia Kościołowi (...) własności nieruchomości lub ich części przejętych przez Państwo w Polsce Ludowej nie znajduje zastosowania do nieruchomości objętej żądaniem, a twierdzenia takiego nie sformułowała również strona powodowa.

Zaznaczyć zatem jedynie należy, że art. 61 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 60 ust. 1 pkt 1 dotyczy nieruchomości lub ich części, które "były własnością diecezji, parafii, klasztorów lub innych instytucji (...) ((...))". Przepis ten nie dotyczy ziem pounickich, które stanowiły niegdyś własność osób prawnych Kościoła (...) obrządku unickiego znajdujących się na terenach byłego zaboru rosyjskiego, a które znajdują się obecnie w granicach Państwa Polskiego, ponieważ w Układzie między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską z dnia 20 czerwca 1938 r. (Dz. U. Nr 35, poz. 222) Stolica Apostolska zrzekła się na rzecz Państwa Polskiego roszczeń Kościoła (...) do prawa własności na wszystkich ziemiach pounickich (art. I i II Układu).W Układzie tym natomiast Państwo Polskie uznało za własność Kościoła (...) kościoły, kaplice (...), z plebaniami, ogrodami plebańskimi i cmentarzami (...) będące w dniu podpisania Układu w posiadaniu lub władaniu Kościoła (...) (art. V Układu). Jednakże w Układzie nie rozwiązana została do końca kwestia kościołów i kaplic (...) będących w owym czasie w posiadaniu Państwa (art. VI). Z powołanych przepisów wynika, że gdy chodzi o ziemie dawnego zaboru rosyjskiego objęte obecnie granicami Państwa Polskiego, jedynie do mienia wymienionego w art. V i VI wspomnianego Układu istnieje możliwość, że w sporadycznych zupełnie wypadkach może znaleźć zastosowanie art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Przepis ten natomiast znajduje w przeważającej mierze zastosowanie do nieruchomości, które były własnością diecezji, parafii, klasztorów lub innych instytucji (...) ((...)) na ziemiach południowo-wschodnich Państwa Polskiego. Nie jest to jednak mienie utracone przez Kościół (...) w czasie zaborów i z pewnością nie można zaliczyć do niego nieruchomości objętej żądaniem.

W przekonaniu Sadu podobnie nie może budzić wątpliwości, że w rozpatrywanej nie zachodził także drugi z powołanych wyjątków, przewidziany w art. 61 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Strona powodowa nie wykazała w żaden sposób (a nawet nie twierdziła), że na nieruchomości objętej żądaniem prowadzona była działalność określona w art. 61 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 20 i 39 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., a zatem, że jest to nieruchomość, w której niegdyś sprawowany był kult religijny lub różnego rodzaju działalność kościelnych osób prawnych typu oświatowo-wychowawczego, opiekuńczo-wychowawczego, charytatywno-opiekuńczego, a uwzględnienie żądania służyć ma jej przywróceniu.

Niezależnie już od powyższego podkreślenia wymaga, art. 61 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. nie dotyczy takich nieruchomości, na których znajdowały się obiekty wymienione w tym przepisie oraz określone w art. 20 i 39 ustawy, jeżeli obiekty te przestały istnieć (np. obiekt sakralny lub budynek został zniszczony), ponieważ w takich wypadkach nie może być mowy o "przywróceniu w nich sprawowania kultu religijnego lub działalności kościelnych osób prawnych". Tymczasem już w świetle niezaprzeczonych twierdzeń strony powodowej taka sytuacja miała miejsce na nieruchomości objętej żądaniem (tj. budynki na niej posadowione uległy zniszczeniu w trakcie działań wojennych).

W konsekwencji stwierdzić należy, że nieruchomość objęta dawną księgą hipoteczną pod nazwą (...)pod nr (...) przy ul. (...)” nie została upaństwowiona w okresie Polski Ludowej, a skonfiskowana przez zaborcę rosyjskiego w 1864 r. i jednocześnie nie wystąpił, żaden z wyjątków przewidzianych w 61 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., uzasadniających jej zastosowanie na gruncie stanu faktycznego ukształtowanego w rozpatrywanej sprawie.

Strona powodowa podnosiła natomiast, że pomimo faktu konfiskaty nieruchomości we wskazanej dacie na rzecz Skarbu Państwa Rosyjskiego, utraciła ona tytuł własności do niej, na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na terenie m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz.279).

Istotnie, w przypadku gdy przejście własności określonego mienia nastąpiło w oparciu o dekret z dnia 26 października 1945 roku, zachodzi podstawa do przywrócenia podmiotowi upaństwowionych w tym trybie nieruchomości lub ich części, stosownie do art. 61 ust. 1 pkt 6 a ustawy z dnia 17 maja 1989 roku. Strona powodowa nie wykazała jednak w niniejszym postępowaniu, że utraciła własność nieruchomości na podstawie powołanego aktu prawnego.

O ile niespornym jest, że nieruchomość objęta dawną księgą hipoteczną pod nazwą (...) pod nr (...) przy ul. (...)” znajdowała się na obszarze objętym działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 roku, to brak jest podstaw do stwierdzenia, że w chwili wejścia w życie tego aktu prawnego - tj. Dnia 21 listopada 1945 roku - powodowi służył tytuł prawny do tego mienia, a w konsekwencji, że utracił go ex lege na podstawie art. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 roku, na rzecz gminy m. st. Warszawy.

Przeciwnie w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy zauważyć należy, że na podstawie wpisu dokonanego w dniu 25 kwietnia 1937 roku, w dziale II księgi hipotecznej pod nazwą (...) pod nr (...) przy ul.. (...)” ujawnione zostało Państwo Polskie, w oparciu o Ustawę Sejmową z dnia 15 kwietnia 1921 roku o ratyfikacji Traktatu Pokoju między Polską a Rosją podpisanego w R. dnia 18 marca 1921 roku i art. XII Traktatu (Dz. ust. Nr 49/21 poz. 299 i 300), na wniosek z dnia 11 września 1924 roku.

W ocenie Sadu, nie sposób podzielić zapatrywania strony powodowej o funkcjonowaniu ogólnej zasady, w myśl której - z uwagi na sankcyjny charakter konfiskat dokonywanych m. in. przez zaborcę rosyjskiego, które skierowane były przeciwko Narodowi Polskiemu - własność mienia utraconego na tej podstawie powróciła, z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę, do pierwotnych właścicieli, a tym samym nie przeszła na rzecz Państwa Polskiego, w oparciu o powołaną Ustawę Sejmową z dnia 15 kwietnia 1921 roku o ratyfikacji Traktatu Pokoju między Polską a Rosją podpisanego w R. dnia 18 marca 1921 roku i art. XII Traktatu.

Niewątpliwie w okresie międzywojennym spośród spraw pozostawionych przez zaborców najbardziej istotne były sprawy majątkowe będące wynikiem dokonywanych przez zaborcę rosyjskiego konfiskat majątków należących do Kościoła (...) oraz osób zamieszkujących ziemie byłego zaboru rosyjskiego. Konfiskaty te miały charakter represji za udział w powstaniach i walce o niepodległość albo których celem było przymusowe przyłączenie unitów do prawosławia. Konfiskowane nieruchomości przekazywane były(...), a w dalszej kolejności niejednokrotnie zbywane innym osobom albo przechodziły na rzecz państwa rosyjskiego lub innych grup prawnych bądź fizycznych, które wyróżniły się w walce przeciwko Narodowi Polskiemu.

Poczynając od odzyskania niepodległości władze Państwa Polskiego wydały szereg aktów normatywnych, które miały na celu naprawienie skutków działań przede wszystkim zaborcy rosyjskiego w zakresie stosunków majątkowych a wymierzonych przeciwko narodowi polskiemu. Do aktów tych należy Dekret Rady Regencyjnej w przedmiocie dóbr donacyjnych z dnia 04 listopada 1918 r. (Dziennik Praw Nr 15, poz. 35), Dekret w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego z dnia 16 grudnia 1918 r. (Dziennik Praw Nr 21, poz. 67), Ustawa w przedmiocie dóbr donacyjnych z 25 lipca 1919 r. (Dz. U. Nr 72, poz. 423), Rozporządzenie (13884/232) Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich dotyczącego zwrotu duchowieństwu rzymskokatolickiemu kościołów i kaplic, przerobionych na świątynie wyznania grecko-rosyjskiego z dnia 23 października 1919 r. (Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich Nr 25, poz. 256), Ustawa o przywróceniu praw majątkowych unitom z dnia 16 lipca 1920 r. (Dz. U. Nr 89, poz. 583), Ustawa o przejęciu na własność Państwa ziemi w niektórych powiatach Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 grudnia 1920 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 17).

W wyniku aktów normatywnych wydanych w pierwszych latach niepodległości Państwo Polskie przejęło między innymi wiele dóbr, które swego czasu zostały skonfiskowane przez zaborcę rosyjskiego Kościołowi (...). Kwestia ta stała się przedmiotem pertraktacji między Rzeczpospolitą Polską i Stolicą Apostolską. Pertraktacje te uwieńczone zostały porozumieniem w Konkordacie podpisanym dnia 10 lutego 1925 r. (Dz. U. Nr 72, poz. 501). Konkordat ten stanowił generalnie (nie tylko w odniesieniu do dóbr skonfiskowanych przez zaborcę rosyjskiego), że "sprawa dóbr, których Kościół został pozbawiony przez Rosję, Austrię i Prusy, a które obecnie znajdują się w posiadaniu Państwa Polskiego, zostanie załatwiona przez układ późniejszy. Do tego czasu państwo polskie zapewnia kościołowi uposażenia roczne nie niższe, jak wartość rzeczywista, od uposażeń, które rządy rosyjski, austriacki i pruski wypłacały Kościołowi na ziemiach należących obecnie do Rzeczypospolitej Polskiej. Uposażenia te określone zostały w załączniku A do Konkordatu "według bieżącej mnożonej dla urzędników państwowych w stosunku do poszczególnych stanowisk i funkcji pełnionych w Kościele (kardynałów, arcybiskupów, biskupów diecezjalnych i pomocniczych, członków kapituł, proboszczów, rektorów kościołów filialnych, wikariuszy i urzędników konsystorzy, zakonników kongregacji, profesorów seminariów, uczniów seminariów, audytorów Świętej Roty, nauczycieli instytutów teologicznych)". Dalej zostały określone globalne uposażenia emerytalne roczne, uposażenia chórów katedralnych i niższych urzędników kościelnych, koszta administracji kościelnej, zapomoga roczna dla zakładów kościelnych, roczny fundusz budowlany. Uposażenia te należy traktować jako ekwiwalent za dobra, których Kościół (...) został pozbawiony przez zaborców, a które znalazły się w posiadaniu Państwa.

Były one - jak to wynika z załącznika A do Konkordatu, znaczne i miały bardzo szeroki zakres.

Oprócz tego art. XXIV ust. 3 dalszej jego części przewidywał, że "w razie parcelacji rzeczonych dóbr mensy biskupie, seminaria i beneficja proboszczowskie, nie posiadające obecnie ziemi lub posiadające ją w ilościach niedostatecznych otrzymują ją na własność w miarę rozporządzalności aż do wysokości 180 ha na mensę biskupią, 180 ha na seminarium i zależnie od gatunku ziemi, od 15 do 30 ha na beneficjum proboszczowskie".

Z cytowanych przepisów Konkordatu wynika, że niesprawiedliwe byłoby twierdzenie, iż niepodległe Państwo Polskie w okresie międzywojennym pozostawiło nie naprawione krzywdy wyrządzone przez zaborców Kościołowi (...). Być może przewidziane uposażenia nie były w pełni odpowiednikiem strat materialnych, jakie Kościół (...) poniósł podczas zaborów, ale były one, po pierwsze, wynikiem porozumienia Państwa Polskiego ze Stolicą Apostolską i po drugie były one znaczne, jak na możliwości odrodzonego Państwa Polskiego.

Gdy chodzi o zapowiedź, zawartą w pierwszej części art. XXIV ust. 3 Konkordatu co do zawarcia układu późniejszego między Państwem Polskim i Stolicą Apostolską, który - jak należy sądzić - miał definitywnie uregulować sprawę dóbr, których Kościół (...) został pozbawiony przez zaborców, a które znalazły się w posiadaniu Państwa Polskiego, to zapowiedź ta została spełniona częściowo. Mianowicie 20 czerwca 1938 r. zawarty został Układ między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską w sprawie ziem, kościołów i kaplic pounickich, których Kościół Katolicki pozbawiony został przez Rosję, podpisany dnia 20 czerwca 1938 r. (Dz. U. Nr 35, poz. 222). Poza aktami normatywnymi wymienionymi poprzednio oraz Konkordatem zawartym przez Rzeczpospolitą i Stolicę Apostolską oraz w jego wykonaniu układem dotyczącym dóbr pounickich, które miały na celu naprawienie krzywd wyrządzonych przez konfiskaty dokonywane przez zaborcę rosyjskiego, do rzędu tego typu aktów normatywnych należy również zaliczyć ustawę z dnia 18 marca 1932 r. o dobrach skonfiskowanych przez byłe rządy zaborcze uczestnikom walk o niepodległość (Dz. U. Nr 24, poz. 189) oraz ustawę z dnia 14 kwietnia 1937 r. o dobrach skonfiskowanych przez byłe rządy zaborcze uczestnikom walk o niepodległość i będące w posiadaniu związków samorządowych (Dz. U. Nr 30, poz. 221). Jeżeli przedmiotem konfiskaty była nieruchomość miejska, uprawnieni mieli otrzymać odszkodowanie pieniężne. Z treści ustawy wynika, że wspomniana ustawa dotyczyła wyłącznie osób fizycznych (art. 1, 2, 3, 4).

Przedstawiony przegląd ustawodawstwa międzywojennego pozwala stwierdzić, że kwestia mienia zabranego przez państwa zaborcze i na tym tle powstałych roszczeń pomiędzy podmiotami, którym to mienie zostało zabrane oraz ich następcami a posiadaczami tego mienia, w tym również Państwa jako posiadacza, była w znacznym stopniu regulowana przez szczególne akty typu ustawodawczego.

Istotnie nie tylko takie szczególne akty typu ustawodawczego stanowiły podstawę rozstrzygania sporów. Jak bowiem świadczy orzecznictwo Sądu Najwyższego ( ZOSN poz. 98/1934, poz. 494/1931, poz. 25/1932, poz. 441/1934, poz. 494/1934) - w tym także powołane przez powoda judykaty - spory takie były również rozstrzygane na podstawie przepisów ogólnych prawa cywilnego albo w drodze postępowania administracyjnego. Jednakże gdy chodzi o roszczenia Kościoła (...) do Państwa Polskiego o własność dóbr skonfiskowanych przez zaborców, a które znalazły się w posiadaniu Państwa Polskiego, regulowały je w okresie międzywojennym wyłącznie Konkordat z 23 kwietnia 1925 r. oraz zawarty w jego wykonaniu układ między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z dnia 20 czerwca 1938 r. Układ rozstrzygał ostatecznie sprawę roszczeń Kościoła (...) z tytułu własności ziem (...), których Kościół (...) został pozbawiony przez zaborcę rosyjskiego. Roszczeń tych Stolica Apostolska zrzekła się na rzecz Państwa Polskiego za stosowną uzgodnioną rekompensatą. Konkordat natomiast stanowił generalnie, że sprawa dóbr, których Kościół (...) został pozbawiony przez zaborców, a które znalazły się w posiadaniu Państwa Polskiego, zostanie załatwiona przez układ późniejszy, ale jednocześnie Konkordat przewidywał znaczne rekompensaty dla Kościoła (...), które miały być świadczone przez Państwo Polskie, nie czekając na układ ostateczny ( zob. Trybunał Konstytucyjny w powołanej uchwale z dnia 24 czerwca 1992 roku) .

W konsekwencji nie sposób uznać, że kwestia majątków skonfiskowanych przez zaborców (w tym Kościołowi (...)) nie została uregulowana w ówczesnym ustawodawstwie, a własność mienia utraconego w tych okolicznościach, powróciła każdorazowo - z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę - do pierwotnych właścicieli, a tym samym nie zostało ono objęte działaniem art. XII Traktatu Pokoju między Polską a Rosją podpisanego w R. dnia 18 marca 1921 roku.

Podkreślenia wymaga, że wskazana umowa międzynarodowa stanowiła bezpośrednio źródło nabycia na rzecz Państwa Polskiego, w drodze sukcesji uniwersalnej, prawa własności wszystkich nieruchomości położonych na obszarze określonym w Traktacie z 18 marca 1921 roku (art. II Traktatu), należących uprzednio do Państwa Rosyjskiego, przy czym żadne przepisy prawa, nie przewidywały potwierdzenia tego faktu w odrębnym trybie (orzeczenia sadowego czy decyzji administracyjnej).

Ewentualnie odmienne - od wynikających z przedstawionych zasad- rozstrzygnięcia zapadłe w indywidualnych sprawach cywilnych ówcześnie prowadzonych, wywierały skutki jedynie pomiędzy stronami tych postępowań, a powód nie wykazał, że skorzystał z tego rodzaju akcji procesowej.

Fakt ujawnienia Państwa Polskiego jako właściciela nieruchomości, na podstawie powołanych przepisów, wpisem dokonanym w dziale II księgi hipotecznej pod nazwą(...) pod nr (...) przy ul. (...)” w dniu 25 kwietnia 1937 roku nie był, jak wskazano, sporny w niniejszym postępowaniu, a strona powoda nie udowodniła, że do chwili wejścia w życie dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na terenie m.st. Warszawy, nastąpiła zmiana w tym zakresie, wyrażająca się w nabyciu przez nią własności tej nieruchomości.

W konsekwencji nie może budzić w ocenie Sadu wątpliwości, że powód nie utracił własności nieruchomości objętej żądaniem na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 roku, bowiem nie służył mu w chwili wejścia w życie tego aktu prawnego tytuł prawny do niej, a tym samym nie zrealizowała się również przesłanka określona w art. 61 ust. 1 pkt 6a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Zaznaczyć należy tu, że - jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego - orzeczenie administracyjne z dnia 07 maja 1960 roku, stwierdzające przejście własności nieruchomości na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 roku i odmawiające przyznania prawa własności czasowej, dotyczyło nieruchomości przy ul. (...) oznaczonej nr hip. (...), a skierowane zostało do “właściciela reprezentowanego przez Wydział Finansowy”. Podzielić należy zatem zarzut strony pozwanej (k.32), że w oparciu o ten dokument nie sposób stwierdzić tożsamości pomiędzy mieniem, którego dotyczy wskazana decyzja a tym objętym żądaniem.

Podkreślenia wymaga nadto, że powołany art. 61 ust. 1 pkt 6a ustawy z dnia 17 maja 1989 r., stanowi samodzielną podstawę dochodzenia przez kościelne osoby prawne zwrotu nieruchomości lub ich części na terenie W. objętych dekretem z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy, a uprawnienia tego nie można wywodzić odrębnie na podstawie art. 61 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. To ostatnio powołane uregulowanie ma jednak to znaczenie, że w wypadku przywrócenia w trybie regulacyjnym nieruchomości, których Kościół został pozbawiony na podstawie dekretu z 26 października 1945 r., nie może być przywrócona Kościołowi ich własność, a jedynie może być na rzecz kościelnych osób prawnych ustanowione użytkowanie wieczyste. Jednocześnie w wypadku, gdy budynki, które znajdowały się przed 26 października 1945 r. we władaniu kościelnych osób prawnych, zostały w czasie wojny całkowicie zniszczone - a taka sytuacja miała miejsce, jak zaznaczono, w niniejszej sprawie - a na ich miejsce zostały wybudowane przez państwowe jednostki organizacyjne nowe budynki, ma zastosowanie przepis art. 61 ust. 2 pkt 1. W takim jednak wypadku nie jest możliwe (z przyczyn już przedstawionych) "przywrócenie" tego rodzaju nieruchomości kościelnym osobom prawnym. Z przepisu art. 61 ust. 3 wynika a contrario także, że nie mogą być zastosowane postanowienia art. 63 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy. Podzielić należy zapatrywanie - wyrażone w powołanej już uchwale Trybunału Konstytucyjnego - że jest rzeczą ustawodawcy uregulować w przyszłości takie sytuacje, jeżeli uzna to za stosowne.

Konkludując zauważyć należy również, że wykładnia art. 61 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. prowadzi do wniosku, iż w zawartych w nim ustępach i punktach zostały szczegółowo wymienione możliwości objęcia określonych nieruchomości i ich części postępowaniem regulacyjnym, nie ma natomiast w art. 61 ustawy jakiejś generalnej klauzuli przewidującej przywrócenie kościelnym osobom prawnym praw do utraconych w przeszłości nieruchomości i ich części, która mogłaby być podstawą roszczeń, gdyby wymienione w ustawie szczegółowe podstawy postępowania regulacyjnego takich możliwości nie dawały. Należy więc wyciągnąć a contrario wniosek, że poza wypadkami przewidzianymi wyraźnie w art. 61 innych podstaw roszczeń o zwrot utraconego w przeszłości na rzecz Państwa mienia kościelne osoby prawne nie mają .

Mając na uwadze przedstawione uwarunkowania faktyczne i prawne, Sąd uznał, że powództwo główne podlegało oddaleniu w zakresie wszystkich objętych nim żądań, przewidzianych w art. 63 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. (tj. przywrócenia własności nieruchomości, przyznania odpowiedniej nieruchomości zamiennej bądź kwoty odpowiadającej różnicy między wartością nieruchomości, której własność podlegała przywróceniu a zamiennej). Nie może budzić wątpliwości, że uwzględnienie któregokolwiek z przedstawionych żądań, uzależnione było od wykazania przez powoda przesłanek określonych w ustawie z dnia 17 maja 1989 r., z którego to obowiązku nie wywiązał się on w niniejszym postępowaniu.

Analogiczna ocena dotyczyć musi również żądania zgłoszonego jako ewentualne, a przewidzianego w art.. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., bowiem przyznanie przewidzianego w nim odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości, było i w tym przypadku aktualne jedynie, gdy zaistniały ogólne przesłanki, określone w analizowanym akcie prawnym, w razie niemożności dokonania regulacji przewidzianych w powołanym pkt 1 i 2 (w tym znaczeniu miało ono charakter pochodny wobec żądania głównego).

Z tych przyczyn i w tym zakresie powództwo podlegało oddaleniu (pkt I wyroku).

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu Sąd wydał w oparciu o art. 108 § 1 k.p.c., art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. i 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 roku o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U.2005.169.1417 z późn. zm.) (pkt II wyroku).

Powód, który uległ w sporze w całości, obowiązany jest zwrócić każdemu z pozwanych poniesione przez nich koszty procesu, na które składają się koszty zastępstwa procesowego, w wysokości ustalonej na podstawie § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), tj. w kwocie po 7 200 zł.