Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 05 czerwca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. K.

przeciwko P. K.

o uznanie

1.  oddala powództwo;

2.  odstępuje od obciążania powoda W. K. kosztami procesu;

3.  przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 24 listopada 2022 r. (data stempla pocztowego, k. 86) powód W. K. wniósł o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej w postaci Umowy darowizny zawartej przez pozwanego w dniu 28.04.2016 r. przed notariuszem H. Ż. nr rep. A (...). Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów sądowych.

W uzasadnieniu powód wskazał, że jest wierzycielem G. K. (ojca pozwanego P. K.) z tytułu roszczenia o zachowek, stwierdzonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10.02.2021 r. (sygn. akt V ACa 390/19). Powód zaznaczył, że w toku toczącego się postępowania sądowego przeciwko G. K., dokonał on czynności prawnej z pokrzywdzeniem powoda, jako wierzyciela zawierając ze swoim synem P. U. darowizny 1/2 udziału w nieruchomości stanowiącej zabudowaną działkę gruntu o nr ew. (...) położoną w S.. W jego ocenie pozwany od samego początku wiedział o prowadzonej sprawie o zachowek, jako że pierwsza wycena wraz z oględzinami działki będącej przedmiotem zaskarżonej czynności była przeprowadzona w 2013 r. na terenie nieruchomości i domu, gdzie zamieszkuje pozwany, który też był obecny podczas oględzin biegłego. Zdaniem powoda na skutek dokonanej darowizny G. K. stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności, bowiem wyzbył się on majątku osobistego, w postaci udziału w nieruchomości stanowiącej działkę o nr ew. (...). Pomimo, że posiada on inny majątek tj. działki o nr ew. (...) i (...), to działka o nr ew. (...) znajduje się we współwłasności ustawowej małżeńskiej, co wyklucza możliwość prowadzenia egzekucji z tej nieruchomości. Natomiast działka o nr ew. (...) nie posiada uregulowanego stanu prawnego i założonej księgi wieczystej, co także wyklucza możliwość prowadzenia egzekucji z tej nieruchomości. Dodatkowo powód podniósł, że w dniu 27.04.2021 r. podjął czynność zmierzającą bezpośrednio do realizacji roszczenia (tj. zawezwanie do próby ugodowej w sprawie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną), a tym samym przerwał bieg przedawnienia roszczenia powoda przeciwko pozwanemu i od tego czasu termin ten biegł na nowo. (pozew k. 5-7v)

W odpowiedzi na pozew pozwany P. K. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz odsetkami liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwany podniósł zarzut upływu terminu zawitego z art. 534 k.c., kwestionując możliwość skorzystania z przerwania biegu przedawnienia na skutek wystąpienia w dniu 27 kwietnia 2021 r. z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej. Jednocześnie pozwany stwierdził, że G. K. decydując się wraz ze swoją matką - D. K., na przekazanie przedmiotowej nieruchomości P. K., nie mógł i nie miał świadomości, iż W. K. ma zamiar dochodzenia roszczenia o zachowek. Wyjaśniono, iż dokonana czynność prawna miała na celu doprowadzenie nieruchomości do stanu, w którym możliwym będzie pobieranie pożytków, a dotychczasowi jej właściciele, z uwagi na stan zdrowia i wiek, nie byli w stanie podejmować żadnych aktywności z jej utrzymaniem związanych. Pozwany zaprzeczył ponadto, aby w jakichkolwiek wskazanych przez powoda czynnościach (w ramach prowadzonego postępowania o zachowek) uczestniczył, czy chociażby był o nich zawiadomiony. Stwierdził ponadto, iż sam fakt, że notariusz w akcie notarialnym umowę z dnia 28 kwietnia 2016 roku nazwał „umową darowizny” nie świadczy, iż w rzeczywistości zgodnym zamiarem G. i D. K. było wyłącznie darowanie przedmiotowej nieruchomości P. K.. Podkreślono przy tym, że treść § 4 i 5 przedmiotowej umowy wskazują na wypełnienie wymagań, co do ustanowienia stosunku umowy dożywocia, która jest umową dwustronnie zobowiązującą nie zaś umową bezpłatną, zatem brak jest podstaw do zastosowania w przedmiotowej sprawie art. 528 KC. Pozwany zaznaczył również, że wbrew twierdzeniom strony powodowej, G. K. posiada inny majątek, z którego możliwa jest egzekucja. Zaznaczając, że przepisy o egzekucji nie stwarzają różnicy pomiędzy nieruchomościami, które mają założoną księgę wieczystą, a nieruchomościami, które tej księgi nie mają (odpowiedź na pozew k. 128-132v)

Do czasu zamknięcia rozprawy strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwem złożonym w styczniu 2012 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie, W. K. domagał o zasądzenia od G. K. kwoty 1.020.780,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa – tytułem należnego zachowku.

Dowód: kopia pozwu o zachowek – k. 8-11, zeznania powoda W. K. – k. 188v- 189

Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2015 r. (sygn. akt IV C 116/12) Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od G. K. na rzecz W. K. kwotę 847.000,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Na skutek apelacji pozwanego G. K. wyrokiem z dnia 07 lipca 2017 roku, Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił częściowo zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 24 lipca 2018 r. (sygn. akt IV C 1068/17) Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo.

Na skutek apelacji W. K. wyrokiem z dnia 10 lutego 2021 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie (sygn. akt V ACa 390/19), zmienił częściowo wyrok Sądu Okręgowego z dnia 24 lipca 2018 r., zasądzając od G. K. na rzecz W. K. kwotę 165.520,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 24 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty.

Dowód: wyrok Sądu Okręgowego z dnia 21 grudnia 2015 r. sygn. akt IV C 116/12 wraz z uzasadnieniem – k. 153-156, wyrok Sądu Okręgowego z dnia 24 lipca 2018 r. - k. 55-56 zeznania świadka G. K. – k. 187v-188v

Umową sporządzoną w dniu 28 kwietnia 2016 r. przed notariuszem H. Ż., za Rep. A nr (...), G. K. darował swojemu synowi P. K. udział w wysokości ½ części w prawie własności zabudowanej nieruchomości położonej w miejscowości S., stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Pruszkowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...).Wartość darowizny określono na 100.000,00 zł.

W treści umowy ustanowiono na rzecz G. K. oraz D. K. służebność osobistą polegającą na prawie dożywotniego nieodpłatnego zamieszkiwania oraz obowiązku sprawowania opieki.

Dowód: okoliczność bezsporna, a ponadto: wydruk z księgi wieczystej nr (...) – k. 14-54, akt notarialny rep A nr (...) – k. 135-136v, zeznania świadka G. K. – k. 187v-188v, zeznania pozwanego P. K. – k. 189-189v

G. K. nie dokonał dobrowolnie spłaty kwoty 165.520,50 zł. zasadzonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lutego 2021 r.

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie T. G. prowadzi postepowanie egzekucyjne z wniosku wierzyciela W. K. przeciwko dłużnikowi G. K., sygn. akt (...). Egzekucja obecnie jest prowadzona wyłącznie ze świadczenia emerytalno – rentowego G. K..

Dowód: zaświadczenie komornika T. G. – k. 63,zawiadomienie z dnia 23.02.2023 r.,k. 164

W dniu 27 kwietnia 2021 r. W. K. złożył do Sądu Rejonowego w Pruszkowie wniosek o zawezwanie P. K. do próby ugodowej w sprawie o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej w postaci umowy darowizny z dnia 28 kwietnia 2016 r. W toku posiedzenia ugodowego przeprowadzonego przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie w dniu 5 sierpnia 2021 r. (sygn. akt I Co 647/21) nie doszło do zawarcia ugody.

Dowód: protokół posiedzenia ugodowego – k. 58, wniosek o zawezwanie do próby ugodowej – k. 59-62

G. K. jest właścicielem nieruchomości stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), położonej w miejscowości S., gmina R., dla której nie została założona księga wieczysta, której wartość na lipiec 2020 roku wynosiła około 2.012.920,00 zł.

G. K. wspólnie z J. K. są właścicielami - na zasadach małżeńskiej wspólności ustawowej - nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę ew. nr (...) z obrębu S., gmina R., dla której Sąd Rejonowy w Pruszkowie prowadzi księgę wieczystą o nr KW (...), której wartość na lipiec 2020 roku wynosiła około 331.530zł.

Dowód: okoliczność bezsporna, a ponadto: opinia biegłego sądowego w sprawie o sygn. V ACa 390/19 – k. 157-161, pismo komornika z dnia 06 marca 2023 r. , sygn. (...) – k. 162-163, kopia pisma Sądu Rejonowego w Pruszkowie z dnia 27 lutego 2023 r., sygn. I Ns 471/09.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej kopii dokumentów prywatnych i urzędowych, których wiarygodności strony nie podważały, tym samym brak było podstaw do ich kwestionowania.

Sąd uwzględnił również osobowe źródła dowodowe, przy czym zaznaczyć trzeba, że miały one jedynie charakter poboczny i uzupełniający względem dowodów z dokumentów. Tym samym sąd oparł się na zeznaniach świadka G. K. (k. 187v-188v), oraz zeznaniach pozwanego P. K. (k. 189-189v) i powoda W. K. (k. 188v- 189), ale jedynie w zakresie w jakim korespondowały one z pozostałym zebranym materiałem dowodowym i tylko co do tych okoliczności, które były istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Pozostałe (a nie ujęte wyżej) zaprezentowane przez strony dowody, nie stanowiły w ocenie Sądu wartościowego materiału dowodowego pozwalającego na poczynienie istotnych w sprawie ustaleń faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie podstawę prawną do wystąpienia z pozwem stanowił art. 527 kc (skarga pauliańska). Skarga pauliańska jest środkiem ochrony wierzyciela w przypadku nielojalnego zachowania dłużnika. Zapewnia skuteczne zaspokojenie z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.

Stosownie do art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

W oparciu o powyższą regulację można wyróżnić następujące przesłanki zastosowania skargi pauliańskiej:

1.  istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;

2.  dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;

3.  dokonanie tej czynności przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

4.  uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;

5.  działanie osoby trzeciej w złej wierze (ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli).

Powyższe przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich wykazania co do zasady, spoczywa na wierzycielu ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 września 2012r., sygn. akt V ACa 667/12, L.).

W tym miejscu zaznaczyć jednak należy, że to nie kwestia spełnienia powyższych przesłanek warunkujących odpowiedzialność osoby trzeciej na podstawie art. 527 i nast. kodeksu cywilnego zaważyła na treści rozstrzygnięcia. O oddaleniu powództwa zdecydowało bowiem przekroczenie przez stronę powodową terminu, o jakim mowa w 534 k.c. Zgodnie bowiem z treścią art. 534 kc uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.

Mając na uwadze fakt, iż pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 24 listopada 2022 r. (data stempla pocztowego, k. 86), natomiast kwestionowana umowa darowizny została zawarta w dniu 28 kwietnia 2016 r., skonstatować należy, że ww. termin nie został dochowany.

Wbrew stanowisku strony powodowej, w niniejszej sprawie nie można mówić o przerwaniu biegu terminu przedawnienia na skutek złożenia w dniu 27 kwietnia 2021 r. wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. W odniesieniu do terminu z art. 534 k.c. nie mamy bowiem do czynienia z terminem przedawnienia.

Termin określony w tym przepisie jest terminem prekluzyjnym i zawitym. Jego upływ powoduje wygaśnięcie ochrony pauliańskiej (zarówno realizowanej w drodze powództwa, jak i zarzutu pauliańskiego). Skutek ten pozwala odróżnić prekluzję od przedawnienia, czyniąc niedopuszczalnym stosowanie – w drodze analogii – przepisów odnoszących się do przedawnienia, a w szczególności do przerwania i zawieszenia biegu terminu przedawnienia (art. 123 i 121 k.c.). ( vide: J. Naczyńska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 534.; podobnie: B. J. Kowalczyk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2024, art. 534.)

Bez znaczenia jest również okoliczność, kiedy wierzyciel dowiedział się o dokonaniu krzywdzącej go czynności. Bieg terminu z art. 534 k.c. przerywa się bowiem dopiero z chwilą wystąpienia przez wierzyciela z akcją pauliańską w stosunku do konkretnej czynności dłużnika. Chwilą tą jest złożenie pozwu obejmującego żądanie uznania za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela tej czynności. ( vide: Wyrok SA w Szczecinie z 30.07.2015 r., I ACa 265/15, LEX nr 1950640.)

W tych warunkach oczywistym jest, że czynność w postaci zawezwania do próby ugodowej w sprawie o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej, która miała miejsce w dniu 27 kwietnia 2021 r. nie mogła skutkować przerwaniem biegu 5 letniego terminu, o jakim mowa w art. 534 k.c. To z kolei powoduje, że pozew w niniejszej sprawie (listopad 2022 r.) został złożony z przekroczeniem ustawowego terminu zawitego i z tego powodu powództwo nie mogło zostać uwzględnione (o czym Sąd orzekł w pkt. 1 sentencji wyroku).

Jednocześnie Sąd pragnie podkreślić, iż w przedmiotowej sprawie nie widział podstaw dla uwzględnienia zarzutu strony powodowej, co do naruszenia art. 5 k.c. (odnośnie nadużycia przez pozwanego prawa podmiotowego poprzez podniesienie zarzutu przekroczenia terminu zawitego z art. 534 k.c.). Uwypuklić należy, że zgodnie z przepisem art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W piśmiennictwie zwraca się uwagę na fakt, iż nieuwzględnienie upływu tego terminu z powołaniem się na art. 5 kc może mieć miejsce jedynie zupełnie wyjątkowo ( vide: B. J. Kowalczyk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2024, art. 534).

W okolicznościach sprawy oczywistym jest, że powód miał świadomość biegu 5 letniego terminu z art. 534 k.c., o czym dobitnie świadczy fakt złożenia wniosku wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Nie mamy tu więc do czynienia z sytuacją, w której pozwany wyzbył się majątku, a powód dowiedział się o tym dopiero po upływie 5 letniego terminu z art. 534 kc. Powód nie wniósł powództwa, a jedynie podjął czynność, która (jak należy domniemywać) miała skutkować przerwaniem biegu 5 letniego terminu.

W świetle powyższego należy stwierdzić, iż powód miał świadomość biegu terminu, o którym mowa w art. 534 kc i dobrowolnie zaniechał wniesienia powództwa, czym zapobiegłby jego upływowi. Tym samym swoim zaniechaniem powód pozbawił się możliwości dochodzenia roszczenia, czego skutkami nie może obciążać strony przeciwnej.

Uzupełniając powyższe rozważania należy zaznaczyć, że niezależnie od kwestii przekroczenia terminu, o jakim mowa w art. 534 kc, za oddaleniem powództwa przemawiało również niespełnienie przez powoda jednej z przesłanek warunkujących jego skuteczność. W przedmiotowej sprawie nie zostało bowiem wykazane, że na skutek zaskarżonej czynności doszło do pokrzywdzenia wierzycieli w rozumieniu art. 527 § 2 kc.. W świetle przywołanej regulacji do pokrzywdzenia wierzycieli dochodzi, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Zaznaczyć należy, że dłużnik jest niewypłacalny, jeśli nie jest w stanie wywiązać się z podjętych zobowiązań pieniężnych, a zatem gdy jego majątek – z pominięciem składników wyłączonych spod egzekucji na podstawie art. 829 i 831 k.p.c. – nie wystarcza na pokrycie długów (J. Naczyńska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 527).

Tymczasem z poczynionych ustaleń faktycznych bezsprzecznie wynika, że dłużnik G. K. jest również właścicielem nieruchomości stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), której wartość została oszacowana na kwotę 2.012.920,00 zł. ( k. 157-161) oraz współwłaścicielem – na zasadach małżeńskiej wspólności ustawowej - działki ew. nr (...) z obrębu S., gmina R., której wartość na lipiec 2020 roku wynosiła około 331.530zł. W tych warunkach nie sposób uznać, aby dłużnik G. K. na skutek dokonanej darowizny stał się niewypłacalny, a tym samym, aby kwestionowana czynność skutkowała jego niewypłacalnością. W tym miejscu należy wyjaśnić, że wierzyciel może być wnioskodawcą w postępowaniu o założenie księgi wieczystej (art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147) wszczętym w związku z koniecznością dokonania w księdze wieczystej wpisu wniosku o egzekucję z tej nieruchomości (art. 924 k.p.c.). ( Uchwała SN z 24.09.1986 r., III CZP 63/86, OSNC 1987, nr 10, poz. 151.). Co więcej w sytuacji, gdy dłużnik pozostaje w związku małżeńskim, wierzyciel może skierować egzekucję do majątku objętego wspólnością majątkową. Aby przeprowadzić egzekucję należy uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo w całości, o czym orzeczono w pkt. 1 sentencji wyroku.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu oparto na 102 k.p.c. Sąd miał przy tym na względzie okoliczności przedmiotowej sprawy, a przede wszystkim szczególny charakter relacji rodzinnych stron.

Jednocześnie Sąd w oparciu o art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych postanowił przejąć na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska