Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 września 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący sędzia Marcin Polit

Protokolant stażysta Zuzanna Kurek

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...)

przeciwko U. F., J. P. i D. S.

o ustalenie, ewentualnie o ustalenie

I.  oddala powództwo w zakresie żądania głównego;

II.  ustala, że U. F., D. S. i J. P. nie mają roszczenia wobec (...) o odszkodowanie za przejście na własność Gminy-D. O. w W. gruntu wydzielonego pod ulicę w postaci działki nr (...) z obrębu (...), położonej w W. przy ul. (...), powstałej na skutek podziału działki nr (...) z obrębu (...) decyzją z dnia 14 czerwca 1994 roku, znak (...) Kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. – Gminy O. w W.;

III.  w pozostałej części oddala powództwo w zakresie żądania ewentualnego;

IV.  znosi wzajemnie między stronami koszty procesu.

Sygn. akt I C 861/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tut. Sądu w dniu 17 kwietnia 2019 roku (data stempla pocztowego – k. 42) powód (...) wniósł o:

1.  ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c., iż U. F., D. S. i J. P. skutecznie zrzekli się roszczenia o odszkodowanie za przejście na własność Gminy-D. O. w W. gruntów wydzielonych pod ulice, tj. działek nr (...) z obrębu (...) położonych w W. przy ul. (...), powstałych na skutek podziału działki nr (...) z obrębu (...) decyzją z dnia 14 czerwca 1994 r., znak (...) kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. – Gminy O. w W.;

ewentualnie:

2.  ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c., iż U. F., D. S. i J. P. nie mają roszczenia wobec (...) o odszkodowanie za przejście na własność Gminy-D. O. w W. gruntów wydzielonych pod ulice, tj. działek nr (...) z obrębu (...) położonych w W. przy ul. (...), powstałych na skutek podziału działki nr (...) z obrębu (...) decyzją z dnia 14 czerwca 1994 r., znak (...) kierownika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. – Gminy O. w W. (pozew – kk. 3-7.).

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 11 lipca 2019 r. (data prezentaty – k. 62) pozwani U. F., D. S. i J. P. wnieśli o odrzucenie pozwu w całości na podstawie art. 199§1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na fakt, że przed tut. Sądem toczy się postępowanie w sprawie o sygn. XXV C 283/08 między tymi samymi stronami o zapłatę, której przedmiot dotyczy m.in. oceny skuteczności zrzeczenia się przez powodów roszczenia o odszkodowanie za przejście na własność Gminy D. O.. W wypadku nieuwzględnienia tego wniosku, wnieśli o oddalenie powództwa w całości, podnieśli zarzut nadużycia prawa, albowiem powództwo zostało wytoczone jedynie w celu zawieszenia i zwiększenia przewlekłości postępowania administracyjnego o odszkodowanie za przedmiotowe działki, które toczy się od 9 lat przed Prezydentem (...), a także wnieśli o zasądzenie od powoda na rzecz każdego z pozwanych zwrotu kosztów procesu (odpowiedź na pozew – kk. 62-62v.).

Postanowieniem z dnia 11 marca 2020 r. (wydanym pod poprz. sygn. XXV C 1082/19) Sąd zawiesił postępowanie z uwagi na toczące się postępowanie cywilne o sygn. XXV C 283/08, od wyniku którego zależy rozstrzygnięcie niniejszej sprawy (postanowienie – k. 108).

Postanowieniem z dnia 17 września 2021 r. w sprawie o sygn. VI Acz 520/20 Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział cywilny uchylił zaskarżone postanowienie z dnia 11 marca 2020 r. (postanowienie – kk. 177-178).

Postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2023 r. (poprz. sygn. I C 197/21) Sąd odrzucił pozew oraz orzekł o kosztach procesu (postanowienie – k. 356).

Na skutek zażalenia wniesionego przez powoda postanowieniem z dnia 11 lipca 2023 r. (sygn. V Acz 234/23) Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny uchylił postanowienie z dnia 12 kwietnia 2023 r. oraz pozostawił Sądowi pierwszej instancji rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w orzeczeniu kończącym sprawę (postanowienie – k. 393).

Pismem z dnia 4 grudnia 2023 r. strona pozwana wskazała, że powództwo winno podlegać oddaleniu z uwagi na brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia (pismo z 4.12.2023 – kk. 414-415).

Strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Właścicielami działki nr (...) z obrębu (...) (dawnej działki nr (...) z obrębu 61) o pow. 27 629 m ², dla której prowadzona była księga wieczysta nr KW (...), zgodnie z poświadczonym skróconym odpisem KW z dnia 5 czerwca 1991 r., a także naniesionymi na tym odpisie oświadczeniami z dnia 3 czerwca 1994 r. i 6 czerwca 1994 r., byli D. S. (w wymiarze 1/3 części), J. P. (w wymiarze 1/3 części) i U. F. (z d. P., w wymiarze 1/3 części; poświadczony skrócony odpis księgi wieczystej – k. 9).

Pismem z dnia 7 czerwca 1994 r. skierowanym do Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. O. w W., A. T. (1), A. T. (2), D. S., U. F., J. P., K. i I. P. wnieśli o zatwierdzenie podziału sąsiadujących ze sobą nieruchomości położonych przy ul. (...), opisanych w księgach wieczystych nr KW (...), KW (...) i KW (...), wg załączonego wstępnego projektu. Nadto oświadczyli, że wyrażają zgodę na nieodpłatne przejście na własność Gminy O. wydzielonych pod ulice działek nr (...) o łącznej pow. 1 018 ha. Jednocześnie wnieśli o to, aby wewnętrzna droga dojazdowa stanowiąca działkę nr (...) o pow. ok. 0 094 ha i szerokości 5 m nie była uznana za ulicę w rozumieniu art. 10 ust 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Działka ta miała przejść nieodpłatnie na własność Gminy z chwilą dołączenia do niej pasa gruntu sąsiedniego od strony zachodniej i stworzenia ulicy o szerokości normatywnej (wniosek – k. 10; projekt – k. 11).

Decyzją z dnia 14 czerwca 1994 r. znak (...) Kierownik Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami (...) D. – Gminy O. w W. zatwierdził projekt podziału m.in. działki nr (...) na działki budowlane o nr od (...) o łącznej powierzchni 23 638 m ^{( 2)} oraz działki o nr (...) wydzielone pod ulice o łącznej powierzchni 4 001 m ^{( 1)} razem 27 629 m ^{( 2)}. W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż zgodnie z oświadczeniem zawartym we wniosku o zatwierdzenie podziału, własność gruntów wydzielonych pod ulice m.in. działki nr (...) przeszła nieodpłatnie na rzecz Gminy-D. O. w W. (decyzja – kk. 12-12v.).

W dniu 15 czerwca 1994 r. D. S., U. F., i J. P. złożyli oświadczenie, iż nie będą odwoływać się od decyzji znak (...) zatwierdzającej podział ich nieruchomości (oświadczenie – k. 14).

Wstępną inicjatywę dokonania podziału nieruchomości położonej przy ul. (...) wyrazili sami D. S., U. F., i J. P., jako współwłaściciele a pierwotny projekt podziału działek został odrzucony przez władze Gminy. Pozwani wyrazili zgodę na dokonanie prac geodezyjnych i sporządzenie projektu podziału przez geodetę z ramienia (...). Zgodzili się na tak dokonany podział i na zrzeczenie się nieodpłatnie własności opisanych gruntów pod warunkiem przeznaczenia ich pod budowę dróg publicznych (zeznania świadka T. T. – k. 468; zeznania świadek M. S. – kk. 471-472; zeznania świadka J. B. – kk. 481-484; zeznania pozwanego J. P. – k. 502v.; zeznania pozwanej U. F. – protokół k. 503v.; zeznania pozwanej D. S. - protokół kk. 503v.-504).

Uchwałą nr (...) Zarządu D. O. Gminy (...) z dnia 1 września 1999 r., Zarząd D. O. Gminy (...) wyraził wolę sprzedaży gruntu niezabudowanego o pow. 3328 m ^{( 2)} położonego w W. przy ul. (...), stanowiącego działki ew nr (...) z obrębu (...), opisanego w księdze wieczystej nr (...)-cz., na rzecz (...) sp. z o.o. w W. (uchwała – kk. 229-230).

Dla działek ew. nr (...) wydzielono odrębną księgę wieczystą nr KW (...) (księga wieczysta – kk. 260-264). Działki nr ew. (...) stanowiły grunty rolne i nie urządzono na nich dróg publicznych (umowa sprzedaży, akt notarialny Rep. A nr (...) – kk. 265-269; zeznania świadek A. T. (3) na piśmie – k. 478v.).

Wnioskiem z dnia 8 lutego 2000 r. złożonym przez D. S., U. F. i J. P., reprezentowanych przez profesjonalnego pełnomocnika będącego adwokatem, wnioskodawcy wnieśli o wznowienie postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem decyzji z dnia 14 czerwca 1994 r. znak (...). Z uzasadnienia pisma wynikało z jednej strony, że nie doszło do skutecznego przekazania wskazanych wyżej działek gminie, z drugiej – że wbrew ustaleniom oraz celowi decyzji faktycznie stały się one drogami wewnętrznymi i zostały nabyte przez (...) sp. o.o. w W.. Złożyli oni też datowane na ten sam dzień oświadczenia, iż cofają swoją zgodę na podział nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) w części dotyczącej przekazania na własność Gminy (...) działek nr (...) mającymi być wydzielonymi pod ulice – w związku z podjętymi przez Urząd Gminy działaniami prawnymi i faktycznymi w celu przeniesienia ich na osoby trzecie. Nadto pismem z dnia 10 marca 2000 r. pełnomocnik wnioskodawców podkreślił, iż działki nr (...) przekazano bez wymaganej prawem formy a podjęte przez Urząd działania uchybiają celowi (wniosek – kk. 15-16, pismo z 10.03.2000 – k. 17; oświadczenia – kk. 18-20).

Decyzją z dnia 30 marca 2000 r. znak GN.IV. (...) Naczelnik Wydziału Geodezji i (...) D. O. działający z upoważnienia Prezydenta (...) odmówił wznowienia przedmiotowego postępowania (decyzja – kk. 21-21v.).

Na skutek umowy sprzedaży z dnia 16 sierpnia 2001 r. (akt notarialny rep. A nr (...)) Gmina Warszawa-Centrum sprzedała na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. działki ew. nr (...), za cenę 1 441 024 zł (umowa sprzedaży – kk. 265-269).

Decyzją z dnia 10 października 2005 r. znak (...) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. rozpoznając wniosek adw. A. P. działającego w imieniu D. S., U. F. i J. P. z dnia 18 października 2002 r. odmówiło stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 14 czerwca 1994 r. znak (...) (decyzja – k. 22-24). Decyzja została utrzymana w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia 26 lutego 2007 r. znak (...) (decyzja – kk. 25-26).

Wnioskiem złożonym do Wojewody (...) w dniu 12 listopada 2009 r. pełnomocnik D. S., U. F. i J. P. wniósł o wszczęcie postępowania o wypłatę odszkodowania za przekazane na własność Gminy (...) działki ew. nr (...) położone w W. przy ul. (...) (wniosek – k. 27).

Postanowieniem z dnia 19 lutego 2010 r. przedmiotowy wniosek został przekazany do rozpoznania Prezydentowi (...) (postanowienie – k. 28).

Decyzją nr (...) z dnia 21 kwietnia 2011 r. Prezydent (...) umorzył postępowanie w sprawie (decyzja – kk. 29-30). Decyzją z dnia 18 października 2012 r. Wojewoda (...) uchylił decyzję z dnia 21 kwietnia 2011 r. (decyzja – kk. 31-33v.).

Decyzją nr (...) z dnia 18 października 2012 r. Prezydent (...) odmówił ustalenia i wypłaty odszkodowania za grunt położony w W. przy ul. (...) stanowiący działki ew. nr (...) z obrębu (...) wydzielone pod drogi lokalne (decyzja – kk. 34-35).

Na skutek odwołania adw. A. P. – pełnomocnika D. S., U. F. i J. P., decyzją nr (...) z dnia 8 lutego 2013 r. Wojewoda (...) uchylił decyzję z dnia 18 października 2012 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji.

W uzasadnieniu decyzji Wojewoda wskazał, że sprawa odszkodowania za opisany grunt nie została wyjaśniona w stopniu umożliwiającym rozstrzygnięcie jej zgodnie z prawem. Decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości, w wyniku którego powstały działki przeznaczone pod ulice, stała się ostateczna w dniu 15 czerwca 1994 r., zaś właściciele przedmiotowej nieruchomości złożyli oświadczenie o wyrażeniu zgody na nieodpłatne przejście na własność Gminy O. wydzielonych pod ulice działek w dniu 7 czerwca 1994 r., a więc wtedy, kiedy nie były jeszcze wymagalne roszczenia odszkodowawcze. Ustawowy obowiązek wypłaty odszkodowania powstaje bowiem dopiero kiedy decyzja o zatwierdzeniu podziału dokonanego na wniosek właściciela nieruchomości stanie się ostateczna, zaś w tej decyzji rozstrzygnięto o wydzieleniu działki gruntu pod drogę publiczną. Dopiero z datą, kiedy decyzja staje się ostateczna, działki gruntu przechodzą na własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządowych. Nie było zatem możliwe zrzeczenie się odszkodowania przed powstaniem roszczenia o to odszkodowanie (decyzja – kk. 36-38).

Na skutek złożonej przez (...) skargi, wyrokiem z dnia 16 października 2013 r. w sprawie o sygn. I SA/Wa/786/13 Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę (wyrok z 16.10.2013 – k. 34).

Na skutek złożonej przez (...) skargi kasacyjnej, postanowieniem z dnia 16 czerwca 2016 r. w sprawie o sygn. I OSK 526/16 Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok WSA z dnia 16 października 2013 r. i odrzucił skargę (postanowienie – k. 40).

Przed Prezydentem (...) toczy się postępowanie administracyjne w przedmiocie wniosków pozwanych o ustalenie odszkodowania za dz. ew. nr (...), które po wydaniu decyzji z dnia 14 czerwca 1994 r. znak (...) przeszły na własność Gminy D. O. w W..

Postanowieniem nr (...) z dnia 13 maja 2019 r. Prezydent (...) zawiesił z urzędu postępowanie na podstawie art. 97§1 pkt 4 k.p.a. do czasu rozstrzygnięcia przez sąd powszechny pozwu (...) o ustalenie (postanowienie – kk. 148-151). Na skutek zażalenia złożonego przez pełnomocnika U. F., D. S. i J. P., postanowieniem nr (...) z dnia 5 lutego 2021 r. Wojewoda (...) utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie (postanowienie – kk. 172-174). Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia 11 marca 2022 r. w sprawie o sygn. I SA/Wa 585/21 oddalił skargę U. F., D. S. i J. P. na postanowienie Wojewody (...) z dnia 5 lutego 2021 r. nr (...). Wyrokiem z dnia 14 listopada 2023 r. wydanym w sprawie I OSK (...) (LEX nr 3658674). Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną U. F., D. S. i J. P. od wyroku WSA z dnia 11 marca 2022 r. W uzasadnieniu wyroku NSA wskazał, że ocena ważności i skuteczności oświadczeń w przedmiocie odszkodowania za nieruchomość, której własność przeszła na rzecz jednostki publicznoprawnej, należy do drogi cywilnej. Skoro zaś przed Sądem Okręgowym w Warszawie zawisło postępowanie z powództwa (...) przeciwko pozwanym o ustalenie skuteczności zrzeczenia się roszczenia o odszkodowanie za opisane działki, to zaistniały podstawy do zawieszenia postępowania administracyjnego. Ponadto niezasadne były zarzuty odnoszące się do związania wynikającego z decyzji Wojewody (...) z 8 lutego 2013 r. nr (...), którą to decyzją Wojewoda uchylił decyzję Prezydenta (...) z dnia 18 października 2012 r. odmawiającej ustalenia i wypłaty odszkodowania. Skutkiem takiego uchylenia jest to, że sprawa wraca do poprzedniego stanu i postępowania przed organem I instancji toczy się od początku, a taka decyzja, wydana w oparciu o art. 138§2 k.p.a., nie kształtuje stosunku materialnoprawnego i oceny wyrażone w tej decyzji nie wiążą organu I instancji w omawianym aspekcie (wyrok NSA z 14.11.2023 z uzasadnieniem – kk. 512-517v.).

Na skutek pozwu wniesionego w dniu 24 czerwca 2002 roku przed Sądem Okręgowym w Warszawie toczy się postępowanie w sprawie o sygn. III C 561/23 (poprz. sygn. IV C 1593/02, a następnie XXV C 283/08) z powództwa U. F., D. S. i J. P. przeciwko (...) o zapłatę kwoty 1 441 024,10 zł wraz z odsetkami tytułem odszkodowania za działki oznaczone numerami (...). W sprawie tej doręczono odpis pozwu pozwanemu i została złożona odpowiedź na pozew. Na mocy postanowienia z dnia 8 września 2009 r. postępowanie jest zawieszone na podstawie art. 177§1 punkt 3 k.p.c. z uwagi na toczące się postępowanie administracyjne, w którym rozpoznawane jest żądanie wypłaty na rzecz powodów odszkodowania za wskazane wyżej nieruchomości (pozew – kk. 1-6, odpowiedź na pozew – kk. 34-38, postanowienie – k. 298, uzasadnienie – kk. 304-307 akt sprawy III C 561/23).

Działka ew. nr (...) w dalszym ciągu jest działką z przeznaczeniem na drogi – stanowi drogę wewnętrzną osiedla mieszkalnego. W 2001 r. na tej działce realizowany był dojazd do placu budowy. Na działkach nr (...) powstały domy wielorodzinne (bezsporne, ponadto wydruk z księgi wieczystej – k. 270v.; zeznania świadek A. T. (3) – k. 478v.).

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy w postaci powołanych dowodów z dokumentów (kopii). Dokumenty te nie budziły wątpliwości Sądu co do swej wiarygodności oraz autentyczności.

Zeznania na piśmie świadek J. S. (kk. 461-462) i B. G. (kk. 464-465) nic nie wniosły do sprawy, albowiem świadkowie nie pamiętali okoliczności związanych ze sprawą. Podobnie żadnej istotnej wiedzy nie posiada świadek T. T. (k. 468) czy świadek M. S. (kk. 471-472), choć podkreślili oni – podobnie jak świadek J. B. (kk. 481-484) – jakie były okoliczności złożenia przez pozwanych oświadczenia z dnia 7 czerwca 1994 r.: wstępną inicjatywę dokonania podziału sąsiadujących ze sobą nieruchomości położonych przy ul. (...), opisanych w księgach wieczystych nr KW (...), KW (...) i KW (...), wyrazili sami właściciele, a zatem pozwani, a pierwotny projekt podziału działek został odrzucony przez władze Gminy. Z jednej strony pozwani wyrazili zgodę na dokonanie podziału i na zrzeczenie się nieodpłatnie własności opisanych gruntów (pod warunkiem przeznaczenia ich pod budowę dróg publicznych) – z drugiej strony władze Gminy nie posiadały środków pieniężnych na ew. spłatę dotychczasowych właścicieli. Sąd dopuścił także dowód z zeznań na piśmie świadek A. T. (3) (kk. 478-480v.), choć w przeważającym zakresie dotyczyły one tych okoliczności, których ustalenie było możliwe na podstawie przedłożonych do akt sprawy dokumentów.

Świadek J. B. (specjalista ds. nieruchomości, wieloletni pracownik w samorządzie (...)) zeznał, że w jego ocenie budowa dróg publicznych na przedmiotowej nieruchomości, z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki, stała się niezasadna, zaś decyzja Gminy o sprzedaży działek spółce deweloperskiej z przeznaczeniem na zabudowę mieszkaniową była racjonalna (kk. 482-482v.). W pozostałym zakresie zeznania świadka albo pokrywały się z już dokonanymi ustaleniami na podstawie dokumentów, albo dotyczyły okoliczności nieistotnych dla przedmiotu sprawy.

Posiłkowo odnośnie okoliczności istotnych w sprawie Sąd oparł się na dowodzie z przesłuchania stron z ograniczeniem do strony pozwanej. Pozwani zgodzili się na nieodpłatne przejęcie przez Gminę nieruchomości, której byli współwłaścicielami, pod warunkiem, że zostaną na nich zbudowane drogi dojazdowe, podczas gdy następnie Gmina Warszawa-Centrum (poprzednik prawny (...)) sprzedała działki spółce deweloperskiej pod zabudowę mieszkaniową, przez co pozwani czują się oszukani.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo w zakresie żądania głównego podlegało oddaleniu w całości, natomiast w zakresie żądania ewentualnego podlegało uwzględnieniu w części.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do stanowiska pozwanych, iż powództwo winno podlegać oddaleniu z uwagi na brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia, o którym mowa w art. 189 k.p.c. Z pewnością o braku takiego interesu prawnego nie może automatycznie świadczyć argumentacja prawna wyrażona w decyzji Wojewody (...) z 8 lutego 2013 r. nr (...), którą to decyzją Wojewoda uchylił decyzję Prezydenta (...) z dnia 18 października 2012 r. odmawiającej ustalenia i wypłaty odszkodowania. Jak słusznie wskazał NSA w przywołanym wyroku z dnia 14 listopada 2023 r. w sprawie I OSK (...), skutkiem takiego uchylenia jest to, że sprawa wraca do poprzedniego stanu i postępowania przed organem I instancji toczy się od początku, a taka decyzja, wydana w oparciu o art. 138§2 k.p.a., nie kształtuje stosunku materialnoprawnego i oceny wyrażone w tej decyzji nie wiążą organu I instancji w omawianym aspekcie. Należy też zwrócić uwagę, że w momencie wydawania przez Wojewodę (...) decyzji z 8 lutego 2013 r. nie obowiązywał jeszcze przepis art. 138§2a k.p.a, zgodnie z którym jeżeli organ pierwszej instancji dokonał w zaskarżonej decyzji błędnej wykładni przepisów prawa, które mogą znaleźć zastosowanie w sprawie, w decyzji, o której mowa w §2, organ odwoławczy określa także wytyczne w zakresie wykładni tych przepisów. W myśl art. 16 ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 935), przepis ten nie może mieć zastosowania w niniejszej sprawie, a zatem ocena prawna wyrażona przez Wojewodę (jako organu II instancji w postępowaniu administracyjnym) w decyzji z 8 lutego 2013 r. nie może być wiążąca na dalszym etapie procedowania. Potwierdził to również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 lutego 2012 r. (sygn. II GSK 9/11, LEX nr 1121155) oraz z dnia 9 maja 2017 r., (sygn. II OSK 2219/15, LEX nr 2315542).

Tym samym kwestia ważności i skuteczności oświadczenia pozwanych w przedmiocie zrzeczenia się roszczenia o odszkodowanie jest otwarta i pozostaje do rozstrzygnięcia na drodze cywilnej (choć nie jest to droga wyłączna – o ile kwestia zbadania obecności ew. wad oświadczeń woli rzeczywiście pozostaje w kognicji sądu cywilnego, o tyle NSA rozważał już w ramach swoich zapatrywań skuteczność zrzeczenia roszczenia o odszkodowanie – zob. wyroki: z 26.02.2008 r., I OSK 238/07, LEX nr 578071; z 2.04.2009 r., I OSK 506/08, LEX nr 554987, z 8.12.2010 r., I OSK 203/10, LEX nr 1264655; z 23.03.2022 r., I OSK 1334/19, LEX nr 3360689) co niewątpliwie leży w interesie (...).

Należy jednak przychylić się do stanowiska strony pozwanej wyrażonego w piśmie procesowym z dnia 4 grudnia 2023 r. (kk. 414-415), iż powództwo wytoczone przez nich przed tut. Sądem i rozpoznawane w sprawie o sygn. III C 561/23 (poprz. sygn. XXV C 283/08) jest dalej idące, aniżeli żądanie ustalenia wystosowane przez (...) w sprawie niniejszej. W sprawie III C 561/23 U. F., D. S. i J. P. dochodzą zapłaty kwoty 1 441 024,10 zł tytułem odszkodowania (rekompensaty) za pozbawienie ich prawa własności w zakresie działek nr (...) położonych przy ul. (...) w W.. W ramach tej sprawy Sąd, celem zbadania zasadności roszczenia pieniężnego, musi więc rozstrzygnąć, czy U. F., D. S. i J. P. skutecznie zrzekli się roszczenia o odszkodowanie, a zatem ustalić istnienie bądź nieistnienie stosunku prawnego, z którego pozwani wywodzą dochodzone roszczenie. Sprawa III C 561/23 została wytoczona wcześniej niż sprawa wytoczona na skutek pozwu (...) z dnia 17 kwietnia 2019 roku, a z momentem jej wytoczenia, powód (...) utracił interes prawny w żądaniu ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c., czy U. F., D. S. i J. P. przysługuje roszczenie o odszkodowanie za przejście na własność Gminy-D. O. w W. gruntów wydzielonych pod ulice, tj. działek nr (...) z obrębu (...) położonych w W. przy ul. (...) oraz ustalenia, czy zrzeczenie się tego roszczenia na skutek oświadczenia z dnia 15 czerwca 1994 r. było skuteczne.

Tym samym zarówno żądanie główne (punkt 1 petitum pozwu), jak i ewentualne (punkt 2 petitum pozwu) w odniesieniu do działek nr (...) podlega oddaleniu z uwagi na brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Inaczej ma się jednak kwestia żądania powoda w odniesieniu do działki nr (...), jako że tej konkretnej działki nie obejmuje podstawa faktyczna roszczenia dochodzonego przez pozwanych w sprawie III C 561/23.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2018 r., (sygn. V CSK 261/17, OSNC 2018, nr 12, poz. 119) zaznaczył, że zarówno w orzecznictwie SN, jak i w piśmiennictwie dopuszcza się możliwość zwolnienia z długu przyszłego w myśl art. 508 k.c. Istotnie, zasady prawa cywilnego nie wykluczają zrzeczenia się wierzytelności przyszłych, o ile są one wystarczająco oznaczone. W przypadku wniosku pozwanych z dnia 7 czerwca 1994 r., a następnie oświadczenia z dnia 15 czerwca 1994 r. takich wątpliwości nie było – pozwani wyraźnie wskazali, na co wyrażają zgodę, których działek dotyczy dana czynność prawna, oraz że nie będą odwoływali się od decyzji zatwierdzającej podział nieruchomości oraz stwierdzającej przejście własności tych działek z mocy prawa na rzecz jednostki publicznoprawnej. Tym samym nie było podstaw do uznania, że oświadczenie pozwanych o zrzeczeniu się roszczenia o odszkodowanie było nieważne (nieskuteczne) jako przedwczesne i w tym zakresie argumentacja pozwanych nie jest trafna.

Należy jednak odnieść się do causa dokonanego przez pozwanych oświadczenia. Przekazanie opisanych nieruchomości (wyrażenie zgody na przejście opisanych działek na rzecz Gminy (...)) było warunkiem koniecznym do dokonania ich podziału. Działki te miały zostać wykorzystane na cele publiczne (budowę dróg). Tymczasem Gmina ostatecznie nie wykorzystała tych działek zgodnie z przewidywanymi celami, a sprzedała je na rzecz (...) sp. z o.o. w W. (spółce deweloperskiej) z przeznaczeniem pod zabudowę mieszkaniową. Z tego powodu pozwani następnie wnieśli o wznowienie postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem decyzji z dnia 14 czerwca 1994 r. znak (...), jednocześnie oświadczając, iż cofają swoją zgodę na podział nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) w części dotyczącej przekazania na własność Gminy (...) działek nr (...), a także wnieśli powództwo cywilne, w którym dochodzą roszczenia o zapłatę.

W konsekwencji należało się zastanowić, czy było możliwe uchylenie się przez pozwanych od skutków złożonych przez siebie oświadczeń z uwagi na wady oświadczeń woli w świetle przepisów kodeksu cywilnego. W ocenie Sądu takich podstaw nie ma. Sytuacja opisana w stanie faktycznym nie pokrywa się z pojęciem błędu w rozumieniu art. 84 k.c. Błąd pozwanych, których oczekiwania w przedmiocie przeznaczenia sprzedawanych działek nie urzeczywistniły się, odnosi się raczej do sfery motywacyjnej, nie jest zaś błędem dotyczącym treści umowy w rozumieniu art. 84 k.c. (por. wyrok SN z 15.10.1997 r., III CKN 214/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 47). W ocenie Sądu również nie można tu mówić o podstępie (art. 86 k.c.) – w momencie składania oświadczenia nikt nie mógł przewidzieć tego, że Gmina ostatecznie zmieni przeznaczenie przejętych na własność działek i zamiast przeznaczyć je pod budowę dróg publicznych, przeznaczy je pod zabudowę mieszkalną – problem przedstawiony w niniejszej sprawie nie odnosi się zatem do rzeczywistego stanu w momencie składanego oświadczenia oraz wydawania decyzji administracyjnej w przedmiocie podziału nieruchomości. Co oczywiste, nie można tu mówić również o groźbie (art. 87 k.c.), jak i o odwołaniu darowizny w myśl art. 898 k.c. (opisane działki przeszły na własność Gminy z mocy prawa, a zatem nie była to umowa darowizny w rozumieniu art. 888 k.c.).

Jak jednak wskazano wyżej, w niniejszej sprawie pozwani, na skutek złożonego oświadczenia, zwolnili dłużnika z długu przyszłego w rozumieniu art. 508 k.c. Zwolnienie z długu jest zaś czynnością prawną kauzalną (G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2024, art. 508.) Stan faktyczny, nad którym Sąd pochylił się w niniejszej sprawie, w świetle prawa cywilnego należy zatem interpretować w odniesieniu do opisanej causa złożonego przez pozwanych oświadczenia o zrzeczeniu się odszkodowania, która to – na skutek kolejno Uchwały nr (...) Zarządu D. O. Gminy (...) z dnia 1 września 1999 r. a następnie umowy sprzedaży z dnia 16 sierpnia 2001 r. – odpadła. Jest to zatem klasyczny przypadek condictio causa finita, gdy przyczyna złożonego oświadczenia (co w efekcie poskutkowało zgodą na przejście nieruchomości, które stanowiły własność pozwanych, na własność jednostki publicznoprawnej) istniała w momencie jego złożenia, lecz odpadła w terminie późniejszym. Tym samym świadczenie pozwanych w postaci przekazania nieodpłatnie opisanych nieruchomości na rzecz Gminy należy uznać jako świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410§2 k.c. To skutkuje tym, że pozwanym przysługuje na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 406 k.c.) roszczenie o zwrot korzyści (surogatu), jakie powód uzyskał na podstawie sprzedaży nieruchomości dokonanej na mocy umowy z dnia 16 sierpnia 2001 r., a które to nieruchomości uprzednio uzyskał kosztem pozwanych.

Mając na uwadze powyższe, w ocenie Sądu powód nie ma interesu prawnego w dochodzeniu żądania o ustalenie w takim brzmieniu, w jakim to sformułował w punkcie 1 petitum pozwu, również w stosunku do działki nr (...), albowiem mimo że pozwani rzeczywiście skutecznie zrzekli się roszczenia o odszkodowanie za przejście na własność Gminy tej działki, to ostatecznie nie ma to znaczenia, gdyż na skutek wydarzeń, które nastąpiły później, w świetle prawa przysługuje im inne roszczenie wobec powoda. W konsekwencji, żądanie o ustalenie sformułowane w punkcie 2 petitum pozwu w stosunku do działki nr (...) jest niewątpliwie zasadne – pozwanym nie przysługuje roszczenie o odszkodowanie, a o wydanie korzyści uzyskanych przez powoda kosztem pozwanych.

Mając na uwadze powyższe rozważania, należało orzec jak w punktach I-II sentencji wyroku.

Skoro zaś Sąd tylko częściowo uwzględnił żądanie powoda, uzasadnionym jest wzajemne zniesienie kosztów procesu, o czym na podstawie art. 100 k.p.c. orzeczono jak w punkcie III sentencji wyroku.