Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie, ewentualnie zapłatę

I.  Ustala, że nieważna jest umowa kredytu hipotecznego nr (...)indeksowanego do CHF, sporządzona w dniu 21 lutego 2008 r.
i zawarta w dniu 25 lutego 2008 r. przez J. M. z (...) Bank S.A. z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest (...) Bank S.A. z siedzibą w W.;

II.  Zasądza od Syndyka Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W. na rzecz J. M. tytułem zwrotu kosztów procesu w I instancji i w postępowaniu zażaleniowym kwotę 9358,16 zł (dziewięć tysięcy trzysta pięćdziesiąt osiem złotych i szesnaście groszy) wraz z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

III.  Zasądza od Syndyka Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem zwrotu wydatków kwotę 2902,35 zł (dwa tysiące dziewięćset dwa złote i trzydzieści pięć groszy).

Sygn. akt I C 949/23

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 14 listopada 2019 r., skierowanym przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W., J. M. wniósł o ustalenie nieważności całej umowy kredytu hipotecznego nr (...) sporządzonej w dniu 21 lutego 2008 r. na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. albo unieważnienie w całości tej umowy na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Ewentualnie, w przypadku nieuznania powyższego żądania, powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 63 646,73 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu – wskutek uznania niektórych postanowień umowy kredytu za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i tym samym bezskuteczne względem powoda. Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ( pozew – k. 3-26v).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Bank zakwestionował powództwo zarówno co do zasady, jak i wysokości, podnosząc że umowa kredytu nie zawiera postanowień niedozwolonych, a roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego nie zasługuje na uwzględnienie. Ponadto pozwany zakwestionował status powoda jako konsumenta. Z ostrożności procesowej, na wypadek uznania umowy za nieważną, pozwany, powołując się na prawo zatrzymania, wniósł o zastrzeżenie, że zapłata przez pozwanego może nastąpić jedynie w przypadku równoczesnego spełnienia świadczenia przez stronę powodowej, przy czym wysokość świadczenia powoda powinna stanowić kwotę nominalną kredytu powiększoną o koszt uzyskania takiej kwoty na rynku w dacie zawarcia umowy i dysponowania nią do czasu zwrotu, tj. oprocentowanie równe sumie marży banku i stawki WIBOR ( odpowiedź na pozew – k. 124-179).

Pismem z dnia 8 sierpnia 2022 r. pozwany, na wypadek uznania umowy za nieważną, podniósł ewentualny zarzut potrącenia kwoty 200 000 zł z dochodzoną przez powoda wierzytelnością w kwocie 63 646,73 zł, a na wypadek nieuznania zarzutu potrącenia za skuteczny, pozwany podtrzymał zarzut wynikający z prawa zatrzymania ( pismo z dnia 8 sierpnia 2022 r. – k. 504-505).

Postanowieniem z dnia 22 września 2023 r. Sąd zawiesił postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. oraz podjął postępowanie z udziałem syndyka masy upadłości (...) Bank S.A. z siedzibą w W.. Ponadto (punkt 3) zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. do czasu zakończenia postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy pod sygn. akt (...)( postanowienie z dnia 22 września 2023 r. – k. 696).

Postanowieniem z dnia 15 maja 2024 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił punkt trzeci postanowienia z dnia 22 września 2023 r. ( postanowienie z dnia 15 maja 2024 r. – k. 816).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół – k. 944-944v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 6 lutego 2008 r. J. M. złożył za pośrednictwem doradcy finansowego do (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) (obecnie (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W.) wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 200 000 zł, w walucie CHF, z przeznaczeniem na refinansowanie kredytu mieszkaniowego oraz refinansowanie opłat okołokredytowych.

W dacie złożenia wniosku J. M. prowadził działalność gospodarczą w branży budowlanej ( wniosek kredytowy – k. 187-189v, informacja o prowadzonej działalności gospodarczej – k. 190, zeznania powoda J. M. – k. 320-322).

W dniu 21 lutego 2008 r. J. M. zawarł z (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego nr(...), indeksowanego do CHF, na mocy której bank udzielił J. M. kredytu w kwocie 200 000 zł, indeksowanego kursem CHF, z przeznaczeniem na refinansowanie kredytu mieszkaniowego w wysokości 192 211 zł oraz na opłaty okołokredytowe w wysokości 7 789 zł.

Bank wypłacił kredyt w transzach zgodnie z wnioskiem kredytobiorcy.

Uruchomienie kredytu miało nastąpić w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wypłaconej kwoty na CHF zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązującym w banku w dniu uruchomienia (§ 3 ust. 8 umowy). Spłata wszelkich zobowiązań z tytułu umowy miała odbywać się w złotych, przy czym wysokość raty oraz saldo zadłużenia miały być określone w CHF, a bank miał dokonywać przeliczenia wysokości raty według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej tabeli kursów z dnia spłaty (§ 4 ust. 4 umowy oraz § 12 ust. 7 regulaminu kredytowania hipotecznego (...) Bank S.A. w W. Oddział (...)).

Kredytobiorca mógł wystąpić o zmianę waluty po zawarciu umowy kredytu, do której bank, stosował:



kurs kupna waluty obcej według tabeli kursów walut obowiązującej w banku w dniu przewalutowania w przypadku zmiany waluty ze złotych na walutę obcą, - kurs sprzedaży waluty obcej według tabeli kursów walut obowiązującej w banku w dniu przewalutowania w przypadku zmiany z waluty obcej na złote,



kurs sprzedaży walut obcych według tabeli kursów walut obowiązującej w banku w dniu przewalutowania w przypadku zmiany waluty obcej na inną walutę obcą (§ 13 ust. 1 i 6 regulaminu kredytowania).

J. M. oświadczył, że jest świadomy ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego (jako czynnika determinującego wysokość zadłużenia oraz wysokość rat spłaty) w cały okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§10 ust. 2 lit. c tiret czwarte). Ponadto oświadczył, że został zapoznany m.in. z pojęciem „ryzyko walutowe”, tj. że raty spłaty kredytu mogą zmieniać się, zarówno w dół jak i w górę, w zależności od wahań kursu waluty, w której został zaciągnięty kredyt. Kredyt refinansowany ww. umową był kredytem hipotecznym w walucie CHF, udzielonym J. M. dwa lata wcześniej.

Umowa z dnia 21 lutego 2008 r. została zawarta według standardowego wzorca umownego stosowanego przez bank. Postanowienia dot. waloryzacji nie podlegały negocjacji. J. M. był zapewniany o stabilności kursu CHF, co utwierdziło go w dotychczasowym doświadczeniu ze spłatą wcześniej zawartego kredytu i że oferta kredytu walutowego jest dla niego najkorzystniejsza, nie poinformowano go jednak szczegółowo o ryzyku kursowym, nie przedstawiono symulacji zmiany rat kredytu uwzględniających wyższe wahania kursowe, ani tabel historycznych dot. kursu CHF obejmujących szerszy przedział czasu, ograniczając się do zapewnień, że jest to stabilna waluta ( umowa nr (...) – k. 32-37, 191-194, Regulaminu kredytowania hipotecznego (...) Bank S.A. w W. Oddział (...) 39-44, zaświadczenie banku z dnia 27 sierpnia 2019 r. – k. 45-47, historia spłat kredytu – k. 48-82, potwierdzenia wypłaty transz kredytu – k. 83-84, zaświadczenie o zadłużeniu – k. 85, zaświadczenie banku z dnia 27 sierpnia 2019 r. – k. 86-87, oświadczenie o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej do Umowy – k. 195-195v, harmonogram spłat – k. 197, dyspozycja uruchomienia środków do Umowy – k. 200, zaświadczenie banku z dnia 21 lipca 2022 r. – k. 501-503v, ponadto zeznania powoda J. M. – k. 320-322).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie powołanych w treści uzasadnienia dokumentów, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron, a i Sąd nie miał znalazł podstaw do zakwestionowania tych dowodów.

Zeznaniom powoda Sąd dał wiarę w zakresie, w jakim korelują z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Powód zeznawał w sposób spontaniczny i szczery, jak również co do zasadniczych kwestii, zeznania powoda były spójne z zeznaniami powodów (kredytobiorców) składanymi w szeregu podobnych spraw. W okresie, gdy zawierana była sporna w sprawie umowa, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Ostatecznie dowód z opinii biegłego w zakresie bankowości (k. 376-394, 472-483, 589-600, 643-653) nie stanowił podstawy ustaleń stanu faktycznego, ponieważ kurs faktycznie stosowany przez pozwanego, czy wyliczenia wartości uiszczonych przez powoda rat przy przyjęciu, że udzielony na podstawie umowy kredyt byłby kredytem złotowym z zachowaniem oprocentowania ustalonego w umowie, czy też byłby kredytem złotowym oprocentowanym według stawki WIBOR 3M i marży ustalonej w umowie, nie miały znaczenia w kontekście ustalenia nieważności umowy z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia.

Sąd uznał pozostałe dokumenty za nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy z dnia 21 lutego 2008 r. z uwagi na jej nieważność zasługiwało na uwzględnienie.

Przedmiotowa umowa zawiera postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi umownymi lub wynikającymi z przepisów prawa, co skutkuje nieważnością tej umowy.

Powodowi przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy (art. 189 k.p.c.). Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powód posiada interes prawny w żądaniu ustalenia, że zawarta przez niego umowa kredytu jest nieważna, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2038, a wyrok ustalający wprowadza jasność co do sytuacji prawnej powoda, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powoda umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (200 000 zł), zasady i termin spłaty kredytu (okres kredytowania wynoszący 360 miesięcy), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR 3M dla CHF i marży banku).

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umowy kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, którą sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

W dacie zawarcia spornej umowy (21 lutego 2008 r.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu denominowanego/indeksowanego w walucie obcej. Tym niemniej obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalność zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdza to ustawa z dnia 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 – „ustawa antyspreadowa”), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty).

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powodowi przysługuje status konsumenta, bowiem przedmiotowy kredyt zaciągnął celem finansowania wydatków związanych z nabyciem lokalu, który miał zaspokajać jego potrzeby mieszkaniowe. W dacie zawarcia umowy powód prowadził działalność gospodarczą, jednak środki pochodzące z kredytu miały zostać przeznaczone i zostały przeznaczone na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych powoda, natomiast w przedmiotowym lokalu powód działalności gospodarczej nie prowadził.

Materiał dowodowy daje podstawę ustaleniu, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez bank i nie była przedmiotem negocjacji – jej zapisy zasadniczo nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powód mógł podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez bank lub z kredytu zrezygnować. Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca zostały zmienione w umowie z powodem, a także aby istniała możliwość negocjacji zapisów umowy, z wyjątkiem kwot, takich jak wysokość kredytu, czy marży banku. Z zeznań powoda wynika, że pośrednik kredytowy poinformował go jedynie o uzyskaniu obniżenia przez bank marży. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu indeksowanego nie świadczy o tym, aby postanowienia umowne były negocjowane przez powoda, o indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych zawarte w § 3 ust. 8 oraz 4 ust. 4 umowy, a także w § 12 ust. 7 oraz § 13 ust. 1 i 6 regulaminu należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa istotę umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z dnia 20.09.2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej , ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...) i (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...)., pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20, (...) (...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe rozważania do okoliczności sprawy wskazać należy, iż lakoniczne pouczenie powoda o ryzyku kursowym w postaci formularza nie pozwalało kredytobiorcy na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących wpływu wzrostu kursu waluty na wysokość salda zadłużenia w złotówkach.

Zawarte w umowie postanowienia przeliczeniowe przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw użyte były w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, a następnie do określenia wysokości kwot, którymi kredytobiorca spłacał raty wyrażone w walucie obcej.

Postanowienia umowne odnoszące się do bankowej tabeli kursów dają bankowi możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorców dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie jest możliwe w dniu podpisania umowy. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany CHF, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta. Kurs sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera bowiem także marżę kupna lub sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli banku. W ocenie Sądu, taka regulacja stanowi naruszenie przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.

W ocenie Sądu przeciętny konsument, a za takiego należy uznać powoda, nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Powodowi nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści jego zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, że przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ §1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku, jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, nie publ.; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, nie publ.).

Nie miały znaczenia natomiast okoliczności, w jaki sposób bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne, czy stosowane przez niego tabele kursowe były zbliżone do rynkowych – w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.), z godnie z treścią której w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, należało ustalić, że umowa nr (...) nie mogłaby obowiązywać, gdyż nie zawiera elementów istotnych dla tej umowy, tj. określenia świadczenia stron, także w rozumieniu art. 353 ¹ k.c., a zatem należało ustalić, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy wobec jej nieważności.

O kosztach procesu w pkt. II wyroku Sąd orzekł na zasadzie określonej w art. 98 § 1 i 3 k.p.c., obciążając przegrywającego sprawę pozwanego poniesionymi przez powoda kosztami obejmującymi: opłatę od pozwu: 1 000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem: 5 400 zł za pierwszą instancję (ustalone stosownie do § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie) oraz 600 zł za postępowania zażaleniowe (ustalone stosownie do § 10 ust. 1 pkt 1 i 2 ww. rozporządzenia), wydatki na poczet wynagrodzenia biegłego: 1 441,16 zł, koszty sądowe obejmujące opłaty od wniosków o zabezpieczenie, opłaty sądowe od wniosków o uzasadnienie oraz zażaleń: 900 zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa: 17 zł. Od kwoty tej zasądzono odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 98 §1 ¹ k.p.c.

W punkcie III wyroku, Sąd nakazał ściągnąć od pozwanego (przy uwzględnieniu wyżej wskazanej zasady ponoszenia kosztów) – na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 2 902,35 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na poczet wynagrodzenia biegłego – na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.