Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu w dniu 08 maja 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w W.

przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia - (...) Oddział Wojewódzki w W.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w W. na rzecz pozwanego Narodowego Funduszowi Zdrowia - (...) Oddziału Wojewódzkiego w W. kwotę 5.417,00 (pięć tysięcy czterysta 17/100) złotych tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20 grudnia 2022 r. Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) SPZOZ w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego Narodowego Funduszu Zdrowia - (...) Oddziału Wojewódzkiego w W. kwoty 138.195,42 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 7 grudnia 2021 roku do dnia zapłaty. Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód wskazał, że strony w dniu 28 marca 2019 roku zawarły umowę (doprecyzowaną aneksem z dnia 7 stycznia 2020 roku), której przedmiotem było świadczenie opieki zdrowotnej w rodzaju ratownictwo medyczne. W ocenie powoda żądanie pozwanego zapłaty kwoty 138.195,42 zł z tytułu nałożonej kary umownej, a następnie dokonane potrącenie nie znajduje uzasadnienia. Powód wyjaśnił, że w maju 2020 roku, jeżeli dochodziło do nieścisłości pomiędzy treścią zobowiązania a faktycznym sposobem wykonania Umowy, to było to spowodowane przyczynami całkowicie niezależnymi od stron Umowy — pandemią COVID-19 oraz jej prawnymi i pozaprawnymi następstwami. W jego ocenie odpowiedzialność cywilnoprawna (...) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie Umowy będzie wyłączona, gdyż pandemia COV1D-19 spełnia wszelkie przesłanki konieczne do uznania jej za siłę wyższą. Powód argumentował, że wprowadzenie stanu epidemii wiązało się z implementacją szeregu ograniczeń i nakazów, z których najistotniejszym w przedmiotowej sprawie jest możliwość kierowania osób na przymusową izolację (w wypadku zarażenia się COVID-19) oraz przymusową kwarantannę (w wypadku narażenia się na zakażenie poprzez kontakt z osobą chorą). Tymczasem powód został wzywany do zwrotu świadczenia (z tytułu niefunkcjonowania zespołu ratownictwa medycznego/braku zabezpieczenia lekarzy systemu w zespołach specjalistycznych) także w przypadku, gdy członkowie zespołu przebywali na kwarantannie/izolacji. Co więcej, powód zwrócił przy tym uwagę na fakt, że zgodnie z art. 47 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, członkowie zespołów ratownictwa medycznego mogą być w czasie stanu epidemii (oraz zagrożenia epidemią) skierowani przymusowo do pracy przy zwalczaniu epidemii. Dlatego w jego ocenie zapobieżenie najpoważniejszemu skutkowi COVID-19, z punktu widzenia realizacji celów Umowy, tj. brakom kadrowych w zespołach ratownictwa medycznego, było niemożliwe, nawet jeżeli powód poświęciłby na to zadanie znaczne środki finansowe, gdyż w okresie pandemii daleko posunięty niedobór pracowników służby zdrowia charakteryzował sytuację w całej Polsce. W ocenie powoda powyższe okoliczności miały oczywiste przełożenie na sytuację kadrową u powoda, a w konsekwencji doprowadziły do niemożliwości wykonania Umowy w pełni zgodnie z jej postanowieniami. Ponadto powód stwierdził, że praktykę działania NFZ polegająca na domaganiu się (po przeprowadzeniu kontroli u świadczeniodawcy) zwrotu nienależnie przekazanych środków w każdym przypadku, gdy stwierdzi niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, należy uznać za nieuprawnioną. W jego ocenie w niniejszej sprawie mamy do czynienia ze zbiegiem roszczeń tj. gdy pozwany z jednej strony domaga zwrotu nienależnie przekazanych środków, z drugiej zaś, z tych samych powodów, nałożył na świadczeniodawcę karę umowną z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. W ocenie powoda w takim przypadku (zbiegu roszczeń odszkodowawczych i roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia) wierzycielowi (NFZ) - pozwanemu przysługuje tylko jedno z tych roszczeń. Tymczasem powód dokonał już zapłaty jednego roszczenia na rzecz pozwanego tj. zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 142,892,76 zł wynikających z wezwania do zapłaty z dnia 15 września 2021 roku, które zostało zaspokojone poprzez dokonane przez pozwanego potrącenie w dniu 7 grudnia 2021 r. Tym samym naliczona i potrącona kara umowna (której zwrotu domaga się strona powodowa w niniejszym postępowaniu) jest nienależna pozwanemu. (pozew – k. 3-14)

W odpowiedzi na pozew Narodowy Fundusz Zdrowia w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wyjaśnił, że (...) Oddział Wojewódzki (...), prowadził postępowanie wyjaśniające dotyczące okresu realizacji umowy nr (...) o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju ratownictwo medyczne zawartej z Powodem – za okres: 1 maja 2020 r. - 31 maja 2020 r., w ramach którego stwierdzono nieprawidłowości w postaci: braku lekarzy (w specjalistycznych Zespołach Ratownictwa Medycznego) w wymiarze 2.818,17 godzin oraz niefunkcjonowania Zespołów Ratownictwa Medycznego (...) w maju 2020 r. przez 37,75 godziny. Pozwany zaznaczył, że uwzględnił wszystkie uwagi Powoda zawarte w jego odpowiedzi (z dnia 26 sierpnia 2021 r.) na pismo uzgodnieniowe (z dnia 24 sierpnia 2021 r.). Po ponownym wyliczeniu nienależnie przekazanych Powodowi środków finansowych i wysokość kary umownej (z uwzględnieniem wszystkich uwag Powoda) liczba godzin braku zabezpieczenia obsady lekarskiej wyniosła dla zespołu (...) – 2.818,17 godzin, natomiast liczba godzin niefunkcjonowania zespołu (...) - 37,75 godzin, w tym 18,50 godzin podlegających karze. Stąd też kara umowna w wysokości różnicy pomiędzy stawką ryczałtu dobowego zespołu (...) a zespołu (...), proporcjonalnie do czasu (godzin), w jakim zespół (...) funkcjonował bez lekarza wyniosła w zaokrągleniu 137.385,79 zł. Natomiast kara w wysokości 30% wartości iloczynu liczby godzin nieuzasadnionego niefunkcjonowania i stawki godzinowej zespołu (...) wyniosła w zaokrągleniu 809,63 zł. Pozwany wskazał, że nieprawidłowości niepełnego zabezpieczenia obsady lekarskiej dotyczyły 11 spośród 13 zespołów specjalistycznych. W sytuacji zaś braku zabezpieczenia lekarza w zespole specjalistycznym, zespół funkcjonował w składzie osobowym odpowiadającym zespołowi podstawowemu. To zaś było niezgodne z § 1 pkt. 3 Umowy, § 6 pkt. 16 Zarządzenia nr (...) (ze zm.) Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 7 lutego 2019 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju ratownictwo medyczne, art. 36 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Pozwany zaznaczył, że kwota kary umownej naliczona w oparciu o przepisy § 30 ust. 1 pkt. 1 lit. f Ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej i wytyczne zawarte w Taryfikatorze kar umownych, stanowiących załącznik do Procedury nakładania kar umownych wprowadzonej Zarządzeniem nr (...) Dyrektora (...)NFZ wyniosłaby 674.083,80 zł. Tymczasem Dyrektor (...)NFZ zdecydował o nałożeniu kary w innej wysokości tj. 137 385,79 zł, co miało wynikać z otrzymanych wytycznych Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. W odniesieniu do niefunkcjonujących zespołów podstawowych ,(...) pozwany stwierdził, że w maju 2020 r. funkcjonowało 30 zespołów podstawowych winnych zapewnić 1.861 gotowości dobowych. Brak realizacji świadczenia dotyczył zaś 3 zespołów podstawowych, a liczba godzin niefunkcjonowania zespołów wyniosła 37:45 godzin. Powyższe zaś było niezgodne z postanowieniami § 1 pkt. 3 Umowy oraz § 6 pkt. 16 Zarządzenia nr (...) Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 7 lutego 2019 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju ratownictwo medyczne. Pozwany zwrócił uwagę na fakt, ze kwota kary umownej naliczona w oparciu o przepisy § 30 ust. 1 pkt. 1 lit. f OWU 1, wytyczne Taryfikatora kar umownych, stanowiących załącznik do Procedury nakładania kar umownych wprowadzonej Zarządzeniem nr (...) Dyrektora (...)NFZ wyniosłaby: 2.335.968,00 zł, gdzie tymczasem Dyrektor (...)NFZ zdecydował o nałożeniu kary w innej wysokości tj. 809,63 zł, zgodnie modelem nakładania kar umownych zaakceptowanym przez Dyrektora (...)NFZ. Pozwany zwrócił przy tym uwagę na fakt, że dotychczas wnioski powoda o obniżenie wysokości kar umownych każdorazowo były rozpatrywane pozytywnie. Tym razem jednak powód nie wykorzystał przysługujących możliwości wnioskowania o obniżenie kary i dopiero po decyzji podjętej przez Prezesa NFZ oddalającej jego zażalenie, zwrócił się do (...)NFZ z wnioskiem z 6 grudnia 2021 r. „o zmniejszenie kary lub odstąpienie od jej naliczenia". Pozwany zaznaczył przy tym, iż powód nie był obciążany karami umownymi z tytułu niefunkcjonowania Zespołów Ratownictwa Medycznego związanego z przebywanie ich w kwarantannie lub członków Zespołów chorych na COVID-19, w tym zakresie Świadczeniodawca złożył wyjaśnienie w odpowiedzi na pismo uzgodnieniowe (z 26 sierpnia 2021 r.), uwzględnione przez Dyrektora MOW NFZ. Podkreślono jednocześnie, iż powód nie informował w tym okresie (maj 2020 r,) (...)NFZ o braku możliwości realizacji świadczeń wynikający z COVlD-19, natomiast Dyrektor (...)NFZ był zobowiązany do nałożenia na Powoda określonych obciążeń finansowych przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. ( odpowiedź na pozew - k. 149-174)

Do czasu zamknięcia rozprawy strony podtrzymały swoje stanowiska.

Sąd Okręgowy Ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 28 marca 2019 roku Wojewoda (...) na którego rzecz i w imieniu którego działał Narodowy Fundusz Zdrowia- (...) Oddział Wojewódzki w Narodowego Funduszu Zdrowia z siedzibą w W. zawarł z Wojewódzką Stacją Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) SP ZOZ w W. umowę ((...) o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej - Ratownictwo Medyczne.

Przedmiotem umowy były świadczenia opieki zdrowotnej w rodzaju ratownictwo medyczne udzielane osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, w zakresach określonych w załączniku nr 1 do zarządzenia (§ 1 ust. 1). Świadczeniodawca obowiązany był wykonywać umowę zgodnie z warunkami udzielania świadczeń określonymi w ustawie, w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ratownictwa medycznego, wydanym na podstawie art. 31 d ustawy, przepisami wydanymi na podstawie art. 137 ust. 2 ustawy, zwanymi dalej „Ogólnymi warunkami umów” oraz zgodnie ze szczegółowymi warunkami umów określonymi przez Prezesa Funduszu na podstawie art. 146 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1510, z późn, zm.), zwanej dalej „ustawą”. (§ 1 ust. 3)

Zgodnie z § 2 ust. 2 świadczenia w poszczególnych zakresach miały być udzielane przez osoby wymienione w załączniku nr 2 do umowy - „Harmonogram-zasoby”. Świadczeniodawca oraz podwykonawca zobowiązani byli również do bieżącego aktualizowania danych o swoim potencjale wykonawczym przeznaczonym do realizacji umowy, przez które rozumie się zasoby, wykazane w załączniku nr 2 do umowy - „Harmonogram - zasoby”. Zmiany wymagały zgłoszenia dyrektorowi Oddziału Funduszu najpóźniej w dniu poprzedzającym ich wystąpienie albo - w przypadkach losowych - niezwłocznie po ich powstaniu, z wyłączeniem zmian określonych w ust 11 (2 ust. 12).

W myśl § 2 ust. 14 zespoły ratownictwa medycznego zapewniające, zgodnie z planem działania systemu, gotowość do udzielania świadczeń nie mogły realizować w tym czasie zleceń od innych podmiotów oraz udzielać świadczeń, wynikających z realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w innych rodzajach świadczeń, a w szczególności leczenia szpitalnego, nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej, transportu sanitarnego w podstawowej opiece zdrowotnej.

Umowa przewidywała możliwość nakładania przez Fundusz na Świadczeniodawcę kar umownych w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, z przyczyn leżących po stronie Świadczeniodawcy (§5 ust. 1), przy czym kary umowne, miały być nakładane w trybie i na zasadach określonych w Ogólnych warunkach umów (§ 5 ust. 5). Umowa została zawarta na okres od dnia 01-04-2019 r. do dnia 31-12-2020 r. (§6 ust. 1).

W § 8 Umowy wskazano, że w zakresie nieuregulowanym umową stosuje się przepisy Ogólnych warunków umów oraz rozporządzenia.

Dowód: Umowa z dnia 28 marca 2019 roku – k. 23-28

Pismem z dnia 24 sierpnia 2021 r. (znak: (...)) (...) Oddział Wojewódzki (...) skierowanym do Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...), poinformował o przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, prosząc o ustosunkowanie się do ustaleń i przesłanie uwag (w tym, ewentualne potwierdzenie poczynionych ustaleń). W załączniku do pisma wskazano, że w maju 2020 r. świadczeniodawca nie zapewnił obsady lekarskiej w (...)w zespołach ,(...)” przez 2.908,92 godziny oraz nie zapewnił funkcjonowania w (...) w zespołach ,(...)” przez 41,08 godziny.

W odpowiedzi na powyższe, pismem z dnia 26 sierpnia 2021 r. Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...)” (znak: (...)) ustosunkował się do nieprawidłowości wskazanych w załączniku do pisma z dnia 24 sierpnia 2021 r., korygując w przypadku dyżurów z tabeli A ,,Brak lekarzy – w specjalistycznych zespołach ratownictwa medycznego” wskazane godziny co do poszczególnych dyżurów oraz wskazując w odniesieniu do 5 dyżurów na obecność lekarza na dyżurze. Natomiast w odniesieniu do tabeli B ,,Niefunkcjonujące ZRM ..(...)” usługodawca dokonał korekty tabeli co do wskazanych godzin oraz wyjaśnił, że w przypadku dwóch dyżurów zespoły zostały skierowane na kwarantannę.

Dowód: Pismo uzgodnieniowe z 24 sierpnia 2021 r- k. 183-190, pismo z 26 sierpnia 2021 r - odpowiedź na pismo uzgodnieniowe – k. 191-192

(...) Oddział Wojewódzki (...) uwzględnił zastrzeżenia Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) zgłoszone w piśmie 26 sierpnia 2021 r.

Dowód: zeznania świadka W. G. - k. 244v, zeznania świadka A. L. – k. 245-245v

Pismem z dnia 15 września 2021 r. (...) Oddział (...), na podstawie § 30 ust. 1 pkt. 1 lit. f ogólnych warunków umów stanowiących załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 roku w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w związku ze stwierdzeniem nienależytego wykonania umowy nr (...) z przyczyn leżących po stronie Świadczeniodawcy, nałożył na Stację Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego ,(...) SP ZOZ w W. karę umowną w wysokości 138.195,42 zł oraz jednocześnie wezwał do zwrotu nienależnie pobranych kwot (z tytułu niezapewnienia funkcjonowania specjalistycznego ratownictwa medycznego w pełnym składzie oraz niefunkcjonowania podstawowego zespołu ratownictwa) w wysokości 142.892,76 zł. W załączonej tabeli nr 1 wskazano na brak zapewnienia lekarzy systemu w zespołach specjalistycznych przez 2.818,10 godziny oraz niefunkcjonowanie zespołów podstawowych przez 37:45 godziny, w tym przez 18:30 godziny z przyczyn leżących po stronie świadczeniodawcy.

Dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 15 września 2021 roku – k. 34-38,

Pismem z dnia 01 października 2021 r. Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) na podstawie przepisów art. 161 ust. 2 w zw. z art. 160 w zw. z art 161a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, wniosła zażalenie na czynności Dyrektora (...) Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia wykonywane w toku realizacji umowy nr (...) z dnia 28 marca 2019 rok tj. na zawarte w wezwaniu do zapłaty z dnia 15 września 2021 roku.

Dowód: zażalenie – k. 41-45

Pismem z 9 listopada 2021 roku Prezes NFZ poinformował Wojewódzką Stację Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...)” o nieuwzględnieniu w całości zażalenia.

Dowód: pismo z dnia 09 listopada 2021 r. – k. 47-60

W dniu 18 listopada 2021 roku pozwany wystawił notę księgową obciążeniową (nr (...) z dnia 18 listopada 2021 roku) z tytułu kary umownej nałożonej wobec nienależytego wykonania umowy nr (...) i zwrotu nienależnie pobranych środków finansowych (wskazanych w wezwaniu do zapłaty z dnia 15 września 2021 r.) na kwotę 281.083,18 zł

Dowód: nota księgowa – k. 39

Pismem z dnia 06 grudnia 2021 r. , w związku z przesłaniem noty księgowej z dnia 18 listopada 2021 r., Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) poinformowała (...) Oddział (...) o dokonaniu zwrotu nienależnie pobranych środków finansowych w kwocie 142.892,76 zł. Natomiast w odniesieniu do kary umownej w kwocie 138.195,42 zł zwrócono się z prośbą o zmniejszenie kary umownej lub odstąpienie od jej naliczenia na zasadzie art. 484 § 2 k.c., z uwagi na znikomy stopień winy w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania, zwracając uwagę na zachowanie należytej staranności przez Pogotowie oraz wykonanie w znacznej części zobowiązania. W treści pisma wskazano m.in., że zespoły specjalistyczne w których w składzie nie było lekarza funkcjonowały jako zespoły ratownictwa medycznego w pojęciu ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym i udzielały świadczeń w składzie ZRM typu ,,(...)”.

Dowód: Pismo z dnia 6 grudnia 2021 r. – k. 200-203

Pismem z dnia 7 grudnia 2021 r. (...) Oddział (...), na podstawie art. 498 k.c. oraz § 29 ust. 4 ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, złożył oświadczenie o potrąceniu swoich wierzytelności w wysokości 270.687,21 zł, objętych notą księgową (...) z 18 listopada 2021 r. (na kwotę 281.083,18 zł) z wierzytelności Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...)” z tytułu faktur VAT dot. świadczonych usług medycznych tj.:

- faktura nr (...) z 30 listopada 2021 r. na kwotę 146.019,00 zł;

- faktura nr (...) z 30 listopada 2021 r. na kwotę 29.166,24 zł;

- faktura nr (...) z 30 listopada 2021 r. na kwotę 95.502,00 zł;

Dowód: oświadczenie o potrąceniu k. 40

Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego „(...)” nie informowała (...) Oddziału Wojewódzkiego (...) o istniejących brakach kadrowych lekarzy w ramach zespołów ratownictwa medycznego ,,(...)”.

Dowód: zeznania świadka W. G. - k. 244v, zeznania świadka A. L. – k. 245-245v

W odpowiedzi na zapytanie (...) Oddziału Wojewódzkiego NFZ Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) w maju 2020 r. zgłosiła gotowość świadczenia usług w postaci transportów COVID w ramach 3 dodatkowych zespołów. Za realizacje transportów COVID w maju 2020 r. Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego (...) otrzymała wynagrodzenie w wysokości (...) zł.

Dowód: zeznania świadka A. L. – k. 245-245v

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej kopii dokumentów prywatnych i urzędowych, których wiarygodności strony nie podważały, tym samym brak było podstaw do ich kwestionowania. Sąd oparł się również na zeznaniach świadka W. G. (k. 244v) oraz zeznaniach świadka A. L. (k. 245-245v) które uznał za wiarygodne, albowiem korespondowały one z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Pozostałe (a nie ujęte wyżej) zaprezentowane przez strony dowody, nie stanowiły w ocenie Sądu wartościowego materiału dowodowego pozwalającego na poczynienie istotnych w sprawie ustaleń faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie należy zaznaczyć, że żądana w pozwie kwota 138.195,42 zł stanowi część wynagrodzenia należnego z tytułu świadczonych, na podstawie umowy z dnia 28 marca 2019 nr (...) (k. 23-28), usług ratownictwa medycznego - objętych fakturami VAT (nr (...) z 30 listopada 2021 r. na kwotę 146.019,00 zł; nr (...) z 30 listopada 2021 r. na kwotę 29.166,24 zł; nr (...) z 30 listopada 2021 r. na kwotę 95.502,00 zł). Pozwany nie przeczył istnieniu wierzytelności objętych ww. fakturami, nie dokonał jednak ich opłacenia z uwagi na wygaśnięcie, w jego ocenie, tych wierzytelności wobec złożenia w dniu 7 grudnia 2021 r. (k. 40) oświadczenia o ich potrąceniu z wierzytelnością pozwanego z tytułu zwrotu nienależnie pobranych środków finansowych (142.892,76 zł) oraz kary umownej (138.195,42 zł).

Powód wobec dokonania zwrotu nienależnie pobranych środków finansowych w kwocie 142.892,76 zł, żąda obecnie kwoty 138.195,42 zł stanowiącej równowartość naliczonej przez pozwanego kary umownej, stojąc na stanowisku, że potrącenie w tym zakresie było nieskuteczne, bowiem nie było podstaw do naliczenia kary umownej. Argumentacja strony powodowej opiera się na twierdzeniu, że powód dołożył należytej staranności w wykonaniu przedmiotowej umowy i nie ponosi winy za uchybienia jakie miały miejsce, te bowiem były spowodowane czynnikami obiektywnymi od niego niezależnymi (tj. pandemią COVID oraz brakami kadrowymi lekarzy). Należy przy tym dodać, że strona powodowa nie kwestionowała samego faktu wystąpienia uchybień wskazanych w piśmie z dnia 15 września 2021 r. (wezwanie do zapłaty).

Mając na uwadze powyższe, za mającą pierwszorzędne znaczenie w niniejszej sprawie, uznać należy kwestię zasadności naliczenia przez pozwanego kary umownej za nienależyte wykonanie umowy.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że zgodnie z § 1 pkt. 3 Umowy z dnia 28 marca 2019 r. ((...) o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej - Ratownictwo Medyczne, „Świadczeniodawca obowiązany jest wykonywać umowę zgodnie z warunkami udzielania świadczeń określonymi w ustawie, w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ratownictwa medycznego, wydanym na podstawie art. 31d ustawy, przepisami wydanymi na podstawie art 137 ust 2 ustawy, zwanymi dalej „Ogólnymi warunkami umów", oraz zgodnie ze szczegółowymi warunkami umów określonymi przez Prezesa Funduszu na podstawie art 146 ust 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych".

W świetle regulacji art. 36. ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U.2019.993 t.j. z dnia 2019.05.28) Zespoły ratownictwa medycznego dzielą się na:

1)  zespoły specjalistyczne, w skład których wchodzą co najmniej trzy osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym lekarz systemu oraz pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny;

2)  zespoły podstawowe, w skład których wchodzą co najmniej dwie osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny (ust. 1)

Kierownikiem specjalistycznego zespołu ratownictwa medycznego jest lekarz systemu (ust. 1 pkt 4). Natomiast kierownikiem podstawowego zespołu ratownictwa medycznego, może być osoba będąca ratownikiem medycznym lub pielęgniarką systemu, która posiada co najmniej 5-letnie doświadczenie w udzielaniu świadczeń zdrowotnych w zespole ratownictwa medycznego lub lotniczym zespole ratownictwa medycznego, wskazana przez dysponenta jednostki.

Co więcej, zgodnie z przepisami § 6 pkt. 16 Zarządzenia nr (...) Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 7 lutego 2019 r. (wydanego na podstawie art. 102 ust. 5 pkt 21 i 25 oraz art. 146 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych) w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju ratownictwo medyczne Świadczeniodawca udzielający świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju ratownictwo medyczne objętych warunkami umowy zapewnia gotowość do udzielania świadczeń utrzymując w stałej dyspozycji obsadę kadrową, specjalistyczne środki transportu sanitarnego wraz z niezbędnymi elementami wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną, zestaw leków i wyrobów medycznych, zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 3 do zarządzenia oraz w przepisach odrębnych.

Przykładając przywołane wymogi co do obowiązku zapewnienia w stałej dyspozycji obsady kadrowej zespołów ratownictwa medycznego oraz ich składu, oczywistym jest, iż w niniejszej sprawie doszło do naruszenia powyższych regulacji, jako, że w wyniku kontroli oraz po przeprowadzeniu uzgodnień z Świadczeniodawcą, stwierdzono, że w maju 2020 r. w zespołach specjalistycznych nie było lekarza przez 2.818,10 godzin oraz, że zespoły podstawowe nie funkcjonowały przez 37:45 godziny, w tym przez 18:30 godziny z przyczyn leżących po stronie świadczeniodawcy.

W dalszej kolejności należy odwołać się do regulacji dotyczących nakładania kar umownych.

Ogólną podstawę do naliczenia kar umownych stanowił §5 ust. 1 Umowy (,,W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, z przyczyn leżących po stronie Świadczeniodawcy, Fundusz może nałożyć na Świadczeniodawcę karę umowną”), przy czym, tryb i zasady ich naliczania zostały określone w Ogólnych warunkach umów (§ 5 ust. 5 Umowy). I tak, zgodnie z § 30 ust. 1 pkt 1 lit. f ogólnych warunków umów (stanowiących załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, Dz. U. z 2020 r., poz. 320 ze zm.) ,,w przypadku zastrzeżenia w umowie kar umownych, w razie niewykonania lub wykonania umowy niezgodnie z jej postanowieniami, z przyczyn leżących po stronie świadczeniodawcy, wysokość kary umownej wynosi do 2% kwoty zobowiązania wynikającego z umowy za każde stwierdzone naruszenie w przypadku udzielania świadczeń w sposób lub w warunkach nieodpowiadających wymogom określonym w obowiązujących przepisach lub umowie”. W myśl zaś § 29 ust. 6 OWU ,,w przypadku zakończenia procedury, o której mowa w art. 61s, art. 61t, art. 61x albo art. 160 i art. 161 ustawy, oraz niedokonania wpłaty środków przez świadczeniodawcę, Prezes Funduszu lub dyrektor oddziału wojewódzkiego Funduszu dokonuje potrącenia należności z tytułu kary umownej wraz z odsetkami ustawowymi z należności przysługującej świadczeniodawcy.”

Warto również dodać, że w myśl § 28. OWU w przypadku stwierdzenia przez Fundusz przekazania świadczeniodawcy nienależnych środków finansowych, kwota przekazanych środków podlega zwrotowi w terminie 14 dni od dnia otrzymania przez świadczeniodawcę wezwania Funduszu do ich zwrotu.(…)(ust. 1). Co więcej, w przypadku zakończenia procedury, o której mowa w art. 61s, art. 61t, art. 61x albo art. 160 i art. 161 ustawy, oraz niedokonania zwrotu środków finansowych przez świadczeniodawcę, dyrektor oddziału wojewódzkiego Funduszu dokonuje potrącenia tych środków wraz z odsetkami ustawowymi z należności przysługującej świadczeniodawcy. (ust.3)

W świetle powyższych regulacji oczywistym jest, że uprawnienie do nałożenia na świadczeniodawcę (powoda) kar umownych wobec stwierdzonych uchybień, znajdowało umocowanie w Umowie wiążącej strony. Zasadniczego znaczenia w tym względzie nabiera jednak (wobec argumentacji powołanej przez stronę powodową) kwestia dopuszczalności przedmiotowej kary umownej w obowiązujących regulacjach ustawowych.

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 § 1 k.c.)

Kara umowna jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, wprowadzanym do umowy w ramach swobody kontraktowania, mającym na celu wzmocnienie skuteczności więzi powstałej między stronami w wyniku zawartej przez nie umowy i służy realnemu wykonaniu zobowiązań (vide: wyrok SN z 8 sierpnia 2008 r., V CSK 85/08). Kara umowna może być zastrzeżona w każdej umowie, zarówno tej nazwanej, jak i w umowach nienazwanych, w umowach rezultatu, jak i starannego działania (vide: wyrok SN z 12 grudnia 2007 r., V CSK 333/07).

Jednocześnie zaznaczyć trzeba, że zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się w pełni z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 k.c.). Z tego też względu przesłanki obowiązku zapłaty kary umownej określane są przez pryzmat ogólnych przesłanek kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej (vide: wyrok SN z dnia 11 stycznia 2008 r., V CSK 362/07).

Przy czym zastrzeżenie kary umownej skutkuje modyfikacją ogólnych reguł odpowiedzialności w ten sposób, że dla zaistnienia obowiązku zapłaty kary umownej niezbędne jest łączne wystąpienie tylko dwóch przesłanek pozytywnych i niezaistnienie żadnej z przesłanek negatywnych (jednej lub trzech, w zależności od przyjętej koncepcji co do wymogu zaistnienia szkody: brak winy albo brak szkody, brak winy, brak związku przyczynowego). (vide:. P. Drapała (w:) System..., s. 963; wyrok SN z dnia 9 lutego 2005 r., II CK 420/04).

Wierzyciel, dla którego zastrzeżona została kara umowna, nie ma więc obowiązku wykazywać faktu poniesienia szkody oraz że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Dla realizacji przysługującego mu roszczenia o zapłatę kary umownej musi jednak wykazać istnienie i treść zobowiązania łączącego go z dłużnikiem, a także fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania ( vide: wyrok SN z dnia 7 lipca 2005 r., V CK 869/04, LEX nr 150649).

Dłużnik natomiast, chcąc zwolnić się z obowiązku zapłaty kary umownej, musi z kolei wykazać, że kara umowna nie była zastrzeżona lub zobowiązanie (tzn. obowiązek, z którego wykonaniem została zastrzeżona kara umowna) zostało należycie wykonane lub też że niewykonanie lub nienależyte wykonanie tego zobowiązania spowodowane było okolicznościami, za które nie ponosi on odpowiedzialności ( vide: K. Osajda, Komentarz do Kodeksu Cywilnego, wyd. 2018, Legalis).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy zaznaczyć trzeba, że powód jako okoliczności mające świadczyć w jego ocenie o bezzasadności naliczenia kary umownej wskazywał na wystąpienie czynników obiektywnych od niego niezależnych (tj. pandemia COVID oraz braki kadrowe lekarzy). W ocenie Sądu argumentacja strony powodowej nie zasługiwała na aprobatę.

W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika (zeznania świadka A. L. k. 245), że powód od marca 2020 r. zgłaszał zespoły do transportu COVID w ilości 3 zespołów dodatkowych. Powód realizował tego rodzaju usługi niezależnie od świadczeń objętych Umową z dnia 28 marca 2019 r., za co zresztą otrzymał wynagrodzenie. Oczywistym jest więc, że realizacja (w tym samym czasie) tej dodatkowej usługi wiązała się z zaangażowaniem personelu, to zaś niewątpliwie rzutowało na możliwość realizacji usług objętych przedmiotową umową. Powód nie może więc twierdzić, że dochował należytej staranności w wykonaniu umowy kiedy w czasie jej realizacji podjął się wykonania innych niezależnych i konkurencyjnych (z punktu widzenia potrzeby zaangażowania personelu) usług. Podejmując decyzję w przedmiocie zawarcia innych umów dotyczących realizacji transportów COVID-owych, powód powinien wziąć pod uwagę posiadane możliwości organizacyjne, w tym co do posiadanych zasobów kadrowych, a także uwzględnić ryzyko i konsekwencje finansowe ewentualnego niewywiązania się z umowy podstawowej (przedmiotowej umowy) na skutek podjęcia się dodatkowych zleceń. Jeżeli zaś powód borykał się w tym czasie z notorycznymi problemami kadrowymi (na co sam wskazywał w składanych pismach procesowych), a jednocześnie podejmował się realizacji zleceń zwiększających te problemy kadrowe, to w żadnym razie nie może obecnie twierdzić, że niewłaściwe wykonanie umowy (z uwagi na braki kadrowe) nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych.

Trzeba również zaznaczyć, że powód (co wynika z zeznań świadków) nie informował pozwanego o brakach kadrowych. Tym samym powód w oczywisty sposób nie dopełnił obowiązku informacyjnego wynikającego z regulacji § 9 OWU. Konstatacja ta odnosi się również do naruszenia obowiązku poinformowania pozwanego o braku możliwości realizacji świadczeń w nagłych nieprzewidzianych wypadkach (§ 9 ust. 5: W przypadku braku możliwości udzielania świadczeń, którego nie można było wcześniej przewidzieć, świadczeniodawca niezwłocznie podejmuje czynności w celu zachowania ciągłości udzielania świadczeń, powiadamiając jednocześnie oddział wojewódzki Funduszu o tym zdarzeniu i podjętych czynnościach). Tym bardziej więc, argumentacja powoda oparta utrudnieniach związanych z stanem pandemii (i związanymi z tymi brakami kadrowymi) budzi zasadnicze zastrzeżenia.

Uwadze Sądu nie uszedł również fakt, wyraźnie spóźnionego zawnioskowania przez powoda o miarkowanie przez pozwanego kary umownej. Jak wynika bowiem ze zgromadzonego materiału dowodowego powód złożył wniosek o zmniejszenie kary umownej lub odstąpienie od jej naliczenia dopiero pismem z dnia 06 grudnia 2021 r., a więc już po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2021 przez Prezesa NFZ zażalenia na czynności Dyrektora (...) Oddziału Wojewódzkiego (...). Działanie to w świetle zeznań świadków stanowiło odstępstwo od dotychczasowej praktyki powoda, który w przeszłości składał wnioski o miarkowanie kar umownych w pierwszej kolejności (zeznania świadka W. G. - k. 244v)

Sąd nie podzielił również argumentacji strony powodowej, wedle której w niniejszej sprawie mamy do czynienia z nieuzasadnionym zbiegiem roszczeń.

Kara umowna w kwocie 138.195,4215 zł została naliczona w związku z nienależytym wykonaniem umowy co do zapewnienia funkcjonowania zespołów ratownictwa medycznego ,(...)” oraz zespołów ,(...)”. W przypadków zespołów ,,(...)” kara umowna w kwocie 137.385,79 zł, została wyliczona poprzez potrącenie różnicy w stawkach pomiędzy zespołem ,,(...)” i ,,(...)” tj. ((4.671,00 zł - 3.501,00 zł)/24= tj. 1170 zł za dobę), a więc 48,75 zł na godzinę, a następnie przemnożenie otrzymanej różnicy w stawkach godzinowych przez ilość godzin w których zespoły ,,(...)” nie funkcjonowały w pełnym składzie tj. 2818,17 godziny x 48,75 zł. W odniesieniu do zespołów ,,(...)” kara umowna w kwocie 809,63 zł stanowiła 30% z iloczynu 18,5 godz. (tj. ilość godzin w jakich z nieusprawiedliwionych przyczyn nie funkcjonował zespół ,,(...)”) i stawki godzinowej ,,(...)” 145,88 zł. Jednocześnie należy zauważyć (na co zwrócił już uwagę pozwany), że powyższe kwoty są znacząco niższe od kwot kar umownych, gdyby ich wyliczenia dokonać w oparciu o przepisy § 30 ust. 1 pkt. 1 lit. f OWU i wytyczne zawarte w Taryfikatorze kar umownych, stanowiących załącznik do Procedury nakładania kar umownych wprowadzonej Zarządzeniem nr (...) Dyrektora MOW NFZ, te bowiem wyniosłyby odpowiednio : 674 083,80 zł oraz 2.335.968,00 zł. Jak informowała strona pozwana odstąpienie od naliczania kar umownych we wskazanych(wyższych) kwotach wynikało otrzymanych wytycznych Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Tego rodzaju praktyka jest, co oczywiste, bardzo korzystna dla świadczeniodawcy (powoda).

Omawiając powyższą kwestę wypada również zaznaczyć, że co prawda pozwany na skutek nienależytego wykonania umowy przez powoda poniósł (w rozumieniu art. 471 k.c.) szkodę (co najmniej w wysokości różnicy pomiędzy wynagrodzeniem ryczałtowym za zespoły ,(...)” a wynagrodzeniem za zespoły ,(...)”) płacąc za funkcjonowanie zespołu ,,(...)”, podczas gdy w rzeczywistości zespół funkcjonował w składzie odpowiadającym zespołowi ,,(...)”.

Niemniej jednak trzeba zaznaczyć, że podnoszone przez powoda okoliczności w postaci dokonanego zwrotu nienależnego wynagrodzenia w żaden sposób nie kolidują z obowiązkiem zapłaty kary umownej przewidzianej w Umowie stron. Podkreślić bowiem należy, iż możliwość dochodzenia zapłaty kary umownej nie jest w żadnej mierze uzależniona od wystąpienia po stronie wierzyciela szkody majątkowej. Naruszenie postanowień umownych (nienależyte wykonanie lub niewykonanie umowy) jest wystarczającą okolicznością do żądania kary umownej. Kara umowna ma rekompensować ogół skutków, jakie towarzyszą niewykonaniu zobowiązania w sferze interesów wierzyciela i stanowić dodatkowe zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 13 lutego 2019 r. I ACa 517/18, wyrok SA w Poznaniu z dnia 27 grudnia 2018 r. I ACa 221/18).

Sam zwrot przez powoda na rzecz pozwanego uprzednio otrzymanego świadczenia w kwocie 142.892,76 złotych (różnica pomiędzy wynagrodzeniem należnym, a faktycznie pobranym) nie może być utożsamiany z „podwójnym karaniem”. Podkreślić przy tym należy – o czym była mowa powyżej - iż podstawą domagania się przez pozwanego zwrotu nienależnie wypłaconych uprzednio powodowi środków finansowych nie był art. 410 kc, a przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 08 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Konieczność stosowania powyższych regulacji wynikała bezpośrednio z łączącej strony umowy (§ 1 ust. 3 umowy). W ocenie powoda pozwanemu przysługuje tylko jedno z roszczeń określonych w powołanym powyższej rozporządzeniu Ministra Zdrowia, tj. wynikające z § 28 (tj. zwrot nienależnie wypłaconych środków) ewentualnie wynikające § 30 ww. rozporządzenia (kara umowna), przy czym nie zostało wyjaśnione na czym oparte jest powyższe stanowisko. W ocenie Sądu analiza materiału dowodowego zgromadzonego w aktach przedmiotowej sprawy - w świetle treści powoływanego rozporządzeniu Ministra Zdrowia - prowadzi do przekonania, iż obowiązek uiszczenia kary umownej jest niezależny od kwestii zwrotu nienależnych środków finansowych.

Rekapitulując dokonane powyżej rozważania stwierdzić należy, że strona powodowa nie zdołała dowieść, iż kara umowna w przedmiotowej sprawie została naliczona w bezpodstawny sposób. W konsekwencji, również oświadczenie o potrąceniu obejmujące wystawione przez powoda faktury VAT (z tytułu zrealizowanych na przecz pozwanego usług), nie zostało skutecznie zakwestionowane. Powód zaś w przedmiotowej sprawie dochodził wynagrodzenia za wskazane w przedmiotowych fakturach usługi, w wysokości odpowiadającej kwocie naliczonej kary umownej.

W konsekwencji Sąd oddalił powództwo w całości (o czym orzeczono w pkt. I. sentencji wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.417,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty. Na powyższą kwotę złożyła się opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 5.400,00 zł (ustalone na podstawie (§ 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych - w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia pozwu) (pkt II. sentencji wyroku)

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska