Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 5 września 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. M.

przeciwko (...) AG z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I.  Ustala, że jest nieważna w całości umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 29 lipca 2008 r. przez T. M. i M. M. z (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest (...)AG z siedzibą w W.;

II.  Zasądza od (...)AG z siedzibą w W. na rzecz M. M. kwotę 499 649,72 zł (czterysta dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset czterdzieści dziewięć złotych i siedemdziesiąt dwa grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty:

a.  128 401,47 zł (sto dwadzieścia osiem tysięcy czterysta jeden złotych i czterdzieści siedem groszy) od dnia 29 maja 2020 r. do dnia zapłaty,

b.  302 544,56 zł (trzysta dwa tysiące pięćset czterdzieści cztery złote i pięćdziesiąt sześć groszy) od dnia 2 października 2021 r. do dnia zapłaty,

c.  68 278 zł (sześćdziesiąt osiem tysięcy dwieście siedemdziesiąt osiem złotych) od dnia 4 marca 2023 r. do dnia zapłaty,

d.  425,69 zł (czterysta dwadzieścia pięć złotych i sześćdziesiąt dziewięć groszy) od dnia 26 maja 2023 r. do dnia zapłaty;

II.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  Zasądza od (...)AG z siedzibą w W. na rzecz M. M. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 11 947 zł (jedenaście tysięcy dziewięćset czterdzieści siedem złotych) wraz z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1272/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 29 maja 2020 r., skierowanym przeciwko (...)AG w W., T. M. i M. M. wnieśli o:

1.  ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta przez powodów z pozwanym w dniu 29 lipca 2008 r. („Umowa”) jest w całości nieważna;

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 128 827,16 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 maja 2020 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ( pozew – k. 3-23).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym także kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował roszczenie powodów zarówno co do zasady, jak i wysokości, a ponadto podniósł zarzut przedawnienia roszczenia ( odpowiedź na pozew – k. 97-123v).

Powodowie modyfikowali powództwo pismami z dnia 22 czerwca 2021 r., 18 lutego 2023 r., 28 kwietnia 2023 r., a ostatecznie pismem z dnia 25 października 2023 r. w ten sposób, że poza żądaniem o ustalenie nieważności Umowy wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 499 649,72 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 128 827,16 zł od dnia 29 maja 2020 r. do dnia zapłaty, od kwoty 302 544,56 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo z dnia 22 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 68 278 zł od dnia doręczenia pozwanemu pisa z dnia 18 lutego 2023 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wyjaśnili, że kwota, której zapłaty dochodzą jako świadczenia nienależnego w związku z nieważnością Umowy, stanowi sumę spłat na poczet wykonania Umowy w okresie od września 2008 r. do kwietnia 2023 r. oraz wyrównania salda do kwoty wskazanej przez pozwanego ( pismo z dnia 22 czerwca 2021 r. – k. 339-341, pismo z dnia 18 lutego 2023 r. – k. 427-435, pismo z dnia 28 kwietnia 2023 r. – k. 513-516, pismo z dnia 25 października 2023 r. – k. 551-552).

Pozwany ostatecznie wniósł o oddalenie powództwa w całości, w tym przy uwzględnieniu jego modyfikacji ( odpowiedź na modyfikację z dnia 28 lipca 2021 r. – k. 360-362v, z dnia 28 lipca 2021 r. – k. 360-362v, z dnia 29 października 2021 r. – k. 378-382, z dnia 17 marca 2023 r. – k. 449-454v, z dnia 14 czerwca 2023 r. – k. 534-535).

Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2024 r. Sąd zawiesił postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. w części dotyczącej powódki T. M. i podjął zawieszone postępowanie z udziałem M. M. – następcy prawnego T. M. ( postanowienie – k. 577).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół – k. 583-583v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 3 lipca 2008 r. M. M. i T. M. złożyli do (...) spółki akcyjnej oddział w Polsce z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest (...)AG w W., wniosek o udzielenie kredytu w wysokości 213 000 zł, w walucie CHF, z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym oraz refinansowanie poniesionych wydatków na cele mieszkaniowe.

Składając wniosek M. M. i T. M. oświadczyli, że zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego oraz że będąc w pełni świadomymi ryzyka kursowego rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i wybierają zaciągnięcie kredytu indeksowanego do waluty obcej, a także, że znane im są postanowienia Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej oraz że zostali poinformowani, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest w placówkach banku.

Oświadczyli także, że są świadomi ponoszenia ryzyka kursowego związanego z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt oraz wpływu ryzyka kursowego na wysokość zobowiązania względem banku oraz na wysokość rat kredytu. Oświadczyli ponadto, że w związku z ubieganiem się o kredyt hipoteczny oprocentowany zmienną stopą procentową zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej i są świadomi ponoszenia ryzyka zmiany stopy procentowej, która ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku, wynikającego z wnioskowanego kredytu oraz na wysokość rat spłaty kredytu ( wniosek kredytowy – k. 142-144, oświadczenie wnioskodawcy związane z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej – k. 146, ponadto zeznania powoda M. M. – k. 331v-333, powódki T. M. – k. 333-334).

W dniu 1 sierpnia 2008 r. M. M. i T. M. zawarli z (...) S.A. Oddział w Polsce z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny, na mocy której bank udzielił kredytobiorcom kredytu w wysokości 213 000 zł indeksowanego do waluty CHF na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym oraz refinansowanie poniesionych wydatków na cele mieszkaniowe.

Kwota kredytu została wypłacona jednorazowo w dniu 12 sierpnia 2008 r. i poddana przeliczeniu według kursu banku na kwotę 109 163,59 CHF – stosownie do § 7 ust. 4 Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) wypłata kredytu miała nastąpić w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą (Tabelą kursów walut obcych obowiązującą w banku - § 2 pkt 12 Regulaminu) obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu.

Stosownie do § 9 ust. 1 i 2 Regulaminu w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie miały być wyrażone w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobrane z rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu, lub jeśli dzień wymagalności kredytu przypadał na dzień wolny od pracy, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty.

W przypadku wcześniejszej spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej, spłata miała być dokonana w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku w momencie realizacji dyspozycji (§ 13 ust. 7 Regulaminu).

M. M. i T. M. oświadczyli, że zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej oraz że są świadomi ponoszenia ryzyka zmiany stopy procentowej w związku z Umową, która ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu.

Oświadczyli ponadto, że zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego, a będąc w pełni świadomymi tego ryzyka, rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonują wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej. M. M. i T. M. oświadczyli, że są świadomi ponoszenia ryzyka kursowego związanego z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt oraz że ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku oraz na wysokość rat spłaty kredytu.

Umowa została zawarta według standardowego wzorca umownego stosowanego przez bank. Postanowienia dot. indeksacji nie były negocjowane. M. M. i T. M. byli zapewniani o stabilności kursu CHF i że oferta kredytu waloryzowanego jest dla nich najkorzystniejsza, nie poinformowano ich jednak szczegółowo o ryzyku kursowym, nie przedstawiono symulacji zmiany rat kredytu, ani tabel historycznych dot. kursu CHF, ograniczając się do zapewnień, że jest to stabilna waluta ( umowa nr (...) – k. 34-39, Regulamin kredytu hipotecznego – k.40-47v, zaświadczenie banku z dnia 18 marca 2020 r. – k. 48-62, decyzja kredytowa – k. 148, oświadczenie kredytobiorcy zw. z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką – k. 159, ponadto zeznania powoda M. M. – k. 331v-333, powódki T. M. – k. 333-334).

W czasie składania wniosku kredytowego oraz zawierania Umowy M. M. prowadził działalność gospodarczą ( wydruk CEiDG – k. 239).

Z dniem 1 lipca 2009 roku (...) S.A. spółka akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W. umożliwił kredytobiorcom spłatę kredytu w walucie waloryzacji poprzez zawarcie aneksu (zarządzenie nr (...) z dnia 1 lipca 2009 roku wraz ze wzorem aneksu – k. 161-163, zarządzenie nr (...) wraz ze wzorem dyspozycji zmiany sposobu spłaty kredytu – k. 165-165v).

Pismem z dnia 16 kwietnia 2020 r. T. M. i M. M. skierowali do (...)AG Oddział w Polsce wezwanie/reklamację do Umowy, wzywając do zwrotu wszystkich zapłaconych przez nich do tamtej pory rat kapitałowo-odsetkowych z tytułu Umowy albo do ustalenia należności kredytobiorców wobec banku za cały okres kredytowania z pominięciem klauzul niedozwolonych i w związku z tym rozliczenie rat zapłaconych dotychczas z uwzględnieniem nadpłaty wynikającej z niedozwolonej klauzuli umownej ( pismo z dnia 16 kwietnia 2020 r. wraz z potwierdzeniem nadania – k. 65-67).

W odpowiedzi z dnia 25 kwietnia 2020 r. bank wskazał, że kwestionuje wszystkie zarzuty i roszczenia przedstawione w piśmie jako pozbawione podstaw faktycznych i prawnych ( pismo z dnia 25 kwietnia 2020 r. – k. 68-69).

Od września 2008 r. do lipca 2021 r. T. M. i M. M. uiścili na rzecz banku z tytułu Umowy łącznie kwotę 499 649,72 zł ( zaświadczenie banku z dnia 18 marca 2020 r. – k. 48-62, lista operacji na rachunku bankowym powodów oraz potwierdzenia wykonania przelewów – k. 486-490, 526, zaświadczenie banku z dnia 17 kwietnia 2023 r. – k. 517-525v).

W dniu 10 grudnia 2023 r. zmarła T. M.. Spadek po niej nabył w całości z dobrodziejstwem inwentarza Z. M. ( odpis skrócony aktu zgonu – k. 574, akt poświadczenia dziedziczenia – k. 575-575v).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie powołanych w treści uzasadnienia dokumentów, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron, a i Sąd nie miał znalazł podstaw do zakwestionowania tych dowodów.

Zeznaniom powodów Sąd dał wiarę w zakresie, w jakim korelują z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Powodowie zeznawali w sposób spontaniczny i szczery, jak również co do zasadniczych kwestii, ich zeznania były spójne z zeznaniami powodów (kredytobiorców) składanymi w szeregu podobnych spraw. W okresie, gdy zawierana była sporna umowa, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Dowód z zeznań świadka A. S. ( k. 366-369v) nie stanowił podstawy ustaleń faktycznych, bowiem dotyczyły głównie kwestii ekonomicznych i księgowych związanych z udzielaniem przez bank kredytu waloryzowanego walutą obcą, co było zbędne dla rozstrzygnięcia sprawy. Zauważyć należy, że zagadnienia te zostały szeroko opisane przez pozwanego w odpowiedzi na pozew i twierdzenia te w znacznej części nie były kwestionowane przez stronę powodową. Zeznania świadka o sposobie ustalania przez bank kursów walut obcych stanowiących podstawę przeliczeń związanych z uruchomieniem i spłatą kredytów nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem kluczowe znaczenie miało oparcie przeliczeń na kursach z tabeli, którą bank mógł kształtować swobodnie.

Z tego tez powodu Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego jako mający wykazać fakt nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd uznał pozostałe dokumenty za nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo w przeważającej części zasługiwało na uwzględnienie.

Przedmiotowa umowa kredytu zawiera postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi umownymi lub wynikającymi z przepisów prawa, co skutkuje nieważnością przedmiotowej umowy.

Powodowi przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy (art. 189 k.p.c.). Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powód posiada interes prawny w żądaniu ustalenia, czy przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna, bowiem wyrok ustalający wprowadza jasność co do sytuacji prawnej powoda, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powoda spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Sporna umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (213 000 zł), zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku).

W art. 69 ust. 2 posłużono się przy określeniu elementów umowy kredytu sformułowaniem „w szczególności” co oznacza, że umowa kredytu może także zawierać inne postanowienia niesprzeczne z prawem, niemające na celu obejścia prawa i niesprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umowy kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, którą sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty), zasadny okazał się jednak zarzut zamieszczenia w przedmiotowej umowie klauzul abuzywnych, których istnienie skutkuje brakiem możliwości utrzymania umowy w mocy.

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powodowi przysługuje status konsumenta, bowiem przedmiotowy kredyt został zaciągnięty celem refinansowania wydatków związanych z zakupem nieruchomości, która miała zaspokoić potrzeby mieszkaniowe jego rodziny. Kredytowana nieruchomość w dalszym ciągu służy temu celowi. W dacie zawarcia Umowy powód prowadził działalność gospodarczą, jednak środki pochodzące z kredytu miały zostać i zostały przeznaczone na zakup lokalu mieszkalnego, w którym powód tej działalności nie prowadził. Sporna umowa kredytu była czynnością prawną niezwiązaną bezpośrednio z działalnością gospodarczą powoda, działalność ta była zarejestrowana pod innym adresem niż kredytowana nieruchomość, a powód przy zawieraniu spornej Umowy był również traktowany przez bank jako konsument.

Materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na przyjęcie, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez bank i nie była przedmiotem negocjacji, albowiem jej zapisy w żaden sposób nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powód mógł podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez bank lub z kredytu zrezygnować.

Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca zostały zmienione w przypadku spornej umowy, a także, aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji przez kredytobiorców, rzeczywiście została stworzona możliwość negocjacji zapisów umowy. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosownego przez pozwanego, to postanowienia tej umowy obejmuje domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu waloryzowanego nie świadczy, aby postanowienia umowne były negocjowane przez kredytobiorców. O indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy mają rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych (§ 7 ust. 4, § 9 ust. 1 w zw. z ust. 2 oraz § 13 ust. 7 Regulaminu) należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z dnia 20.09.2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej (szeroko rozumianego), ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazywanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...)., pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20, (...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności zeznań powodów wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała kredytobiorcom na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących konsekwencji wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki. Trudno bowiem uznać, mając na uwadze, że strona powodowa nie osiągała dochodów w CHF, że gdyby faktycznie uzmysłowiono jej ryzyko jakie wiąże się z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności możliwego wpływu wzrostu kursu na saldo zadłużenia przeliczne na złotówki (że może wzrastać mimo regularnej spłaty kredytu), że zdecydowałaby się na zawarcie takiej umowy.

Postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowie przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw używane są w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, która zostanie udostępniona kredytobiorcy, a następnie do określenia wysokości rat, którymi kredytobiorca spłaca taki kredyt.

W przedmiotowej umowie nie znajdują się zapisy dotyczące zasad kształtowania kursów walut przez kredytodawcę. W ocenie Sądu przeciętny konsument, tak jak w niniejszej sprawie, nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Tak właśnie było w przypadku zawarcia spornej umowy, bowiem pomimo niejasnych zapisów umowy, kredytobiorcom nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści jego zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ §1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na złotówki w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku, jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, nie publ.; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, nie publ.).

Nie miało znaczenia, w jaki sposób bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne, czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.), z godnie z treścią której w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, należało przyjąć i ustalić, że umowa nr (...) nie mogłaby obowiązywać, gdyż nie zawiera elementów istotnych dla tej umowy, tj. określenia świadczenia stron, także w rozumieniu art. 353 ¹ k.c.

Sąd uznając abuzywność klauzul kursowych i przeliczeniowych w ww. umowie orzekł o ustaleniu jej nieważności (pkt I wyroku).

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znalazły przepisy art. 405-410 k.c. Jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. ( vide: uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Roszczenia objęte żądaniem pozwu nie było przedawnione. Przedmiotem żądania było spełnienie świadczenia polegającego na zwrocie spełnionego ratalnie świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), w tej sytuacji zaś termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Za początek biegu przedawnienia uznać należy nie datę zawarcia umowy, czy też uiszczenia przez kredytobiorcę pierwszej raty kapitałowo-odsetkowej, lecz dzień, w którym konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o abuzywnym charakterze klauzuli, mającym uzasadniać jego roszczenie restytucyjne ( patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21 oraz przywołane tam orzecznictwo TSUE).

Kredytobiorcy w wykonaniu przedmiotowej umowy uiścili na rzecz banku łącznie 499 649,72 zł, a zatem należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego. Sąd zasądził dochodzone roszczenie na rzecz powoda stosownie do żądania przedstawionego w ostatecznej modyfikacji powództwa – za wyjątkiem roszczenia odsetkowego.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Sąd zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej odsetki ustawowe za opóźnienie od kwot:

a)  128 401,47 zł (tj. od pierwotnej kwoty objętej pozwem) od dnia 29 maja 2020 r. (od dnia złożenia pozwu) do dnia zapłaty;

b)  302 544,56 zł (tj. objętej modyfikacją powództwa z dnia 22 czerwca 2021 r.) od dnia 2 października 2021 r. (następnego dnia po doręczeniu pozwanemu odpisu pisma modyfikującego powództwo) do dnia zapłaty;

c)  68 278 zł (tj. objętej modyfikacją powództwa z dnia 18 lutego 2023 r.) od dnia 4 marca 2023 r. (następnego dnia po doręczeniu pozwanemu odpisu pisma modyfikującego powództwo) do dnia zapłaty;

d)  425,69 zł (tj. objętej modyfikacją powództwa z dnia 28 kwietnia 2023 r.) od dnia 26 maja 2023 r. (następnego dnia po doręczeniu pozwanemu odpisu pisma modyfikującego powództwo) do dnia zapłaty.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w punkcie II wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 100 zd. 2 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone, jednakże Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

Mając na względzie zakres uwzględnionych żądań, powód uległ jedynie w niewielkiej części – tj. w zakresie roszczenia odsetkowego od kwoty 425,69 zł, w konsekwencji należało w całości obciążyć pozwanego obowiązkiem zwrotu poniesionych przez powoda kosztów procesu w kwocie 11 947 zł, na którą składały się: opłata od pozwu (1 000 zł), koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10 800 zł ustalone w oparciu o stawkę minimalną wynikającą z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, opłata od wniosku od uzasadnienie postanowienia o uzasadnienie (100 zł), opłata od zażalenia (30 zł) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł). Od kwoty tej zasądzono odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 98 §1 ¹ k.p.c.