Treść orzeczenia I C 1276/19 - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

I C 1276/19 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Warszawie z 2024-07-05

Sygn. akt I C 1276/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Ewa Ligoń-Krawczyk

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Ewa Kocielnik

po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa M. S. (1)

przeciwko (...) W., Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...)

o zapłatę

I. zasądza od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz M. S. (2) kwotę 41.702.335, 50 (czterdzieści jeden milionów siedemset dwa tysiące trzysta trzydzieści pięć i 50/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 lipca 2024 roku do dnia zapłaty,

II. oddala powództwo w pozostałym zakresie,

III. ustala, że w zakresie powództwa skierowanego przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę (...), powód wygrał proces w 60%, a pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...) w 40% i pozostawia rozliczenie kosztów postępowania referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się niniejszego wyroku,

IV. ustala, że w zakresie powództwa skierowanego przeciwko (...) W., powód przegrał proces w 100% i pozostawia rozliczenie kosztów zastępstwa procesowego referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się niniejszego wyroku.

Sygn. akt I C 1276/19

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 6 lutego 2014 r. (data złożenia na Biurze Podawczym, k. 1) powód M. S. (1) wniósł powództwo przeciwko pozwanym (...) W. oraz Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...) o zasądzenie solidarnie od pozwanych kwoty 22.289.135 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po dniu wytoczenia powództwa, względnie od doręczenia pozwu albo od dnia następnego po wykonaniu operatu szacunkowego ustalającego wysokość odszkodowania ewentualnie od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty. Nadto, powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w trzykrotnej stawce minimalnej.

W uzasadnieniu powód wskazał, że dochodzi odszkodowania na podstawie art. 417 k.c. w zw. z art. 441 k.c. Powód podniósł, że poniósł szkodę na skutek bezprawnego zaniechania organów władzy publicznej w postaci zwłoki z wydaniem decyzji w przedmiocie zwrotu nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), niewykorzystanej na cel wywłaszczenia. Na skutek działań pozwanego – oddania gruntu w użytkowanie wieczyste, powód stracił możliwość odzyskania nieruchomości (pozew, k. 2-17).

Pozwany (...) W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w trzykrotnej stawce minimalnej. Pozwany zakwestionował powództwo zarówno co do zasady jak i wysokości. W pierwszej kolejności pozwany podniósł, że powód nie wykazał, aby wskazane przez niego działki odpowiadały numerom ewidencyjnym działek nabytych od J. S. i numerom działek oddanych w użytkowanie wieczyste. Pozwany zakwestionował, aby jego działanie stanowiło działanie bezprawne. (...) W. kwestionowało twierdzenia powoda, że na przedmiotowej nieruchomości nie został zrealizowany cel wywłaszczenia. a na chwilę obecną cała nieruchomość jest zagospodarowana zgodnie z celem wywłaszczenia. Strona pozwana zakwestionowała również wysokość roszczenia oraz podniosła zarzut przedawnienia roszczenia. W ocenie pozwanego M. S. (1) wiedział o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia już w 1997 r., a zatem bieg przedawnienia roszczenia, na mocy art. 442 k.c. jak i art. 442¹ k.c., upłyną najpóźniej w 2007 r. Na koniec pozwany zakwestionował roszczenie odsetkowe (odpowiedź na pozew, k. 164-174).

Pozwany Skarb Państwa – Wojewoda (...) w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według norm przepisanych.

W pierwszej kolejności pozwany Skarb Państwa - Wojewoda (...) podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powoda wskazując, że okres należy liczyć najpóźniej od sporządzenia aktu notarialnego w dniu 29 listopada 1996 r., ustanawiający użytkowanie wieczyste, a zatem okres ten upłynął dnia 30 listopada 2006 r. niezależnie od tego, kiedy powód dowiedział się o szkodzie. Pozwany zaznaczył również, iż powód nie wykazał, aby zachodziły przesłanki z art. 136 ust. 3 w zw. z art. 137 ustawy o gospodarce nieruchomościami, gdyż nie wykazał, aby cel wywłaszczenia nie został zrealizowany. Według pozwanego nie ma również znaczenia czas realizacji celu wywłaszczenia, o ile został zrealizowany. Pozwany zwrócił uwagę, iż należałoby określić jaki okres miałby mieć znaczenie dla przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...). Wedle powoda, źródłem szkody jest bezprawne zaniechanie w postaci zwłoki władzy publicznej, jednakże – jak wskazał pozwany – na przestrzeni 20 lat (od wniosku z 1991 r. do zakończenia postępowania administracyjnego w 2011 r.) sprawa była rozpatrywana przez różne organy administracji. Wobec rozpoznawania wniosku Z. S. przez różne organy, w ocenie pozwanego, nie można mówić o ich solidarnej odpowiedzialności pozwanych. Powód nie wskazał również związku przyczynowego, jaki miałby zachodzić między ewentualną zwłoką, a szkodą w postaci utraty nieruchomości. M. S. (1) nie wykazał też, że gdyby okres rozpoznawania był krótszy, szkoda by nie wystąpiła. Na koniec pozwany podkreślił, że trudno mówić o jakimkolwiek działaniu pozwanego, które stanowiłoby naruszenia prawa (odpowiedź na pozew, k. 190-195).

Wyrokiem z dnia 5 października 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, w sprawie o sygn. akt II C 106/14, oddalił powództwo oraz ustalił, że powód ponosi koszty procesu pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie pełnomocników nie może przekraczać stawki minimalnej określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 5 października 2017 r., sygn. akt II C 106/14, k. 733).

Na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 5 października 2017 r., sygn. akt II C 106/14, Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2019 r., w sprawie o sygn. V ACa 453/18, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt V ACa 453/18, k. 893).

W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Sąd Okręgowy oddalił powództwo o odszkodowanie za szkodę łączoną przez powoda z bezprawnym działaniem pozwanych, którego skutkiem była utrata możliwości domagania się zwrotu nieruchomości wywłaszczonej na cel, który okazał się zbędny. Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd I instancji błędnie uznał, iż zdarzeniem szkodzącym było naruszenie przez pozwanego (...) W. obowiązku zaoferowania spornej nieruchomości do zwrotu w trybie art. 69 ust. 1 w zw. z art. 47 ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości z dnia 29 kwietnia 1985 r., w kontekście bezspornego faktu złożenia przez poprzednika prawnego powoda wniosku o zwrot nieruchomości 6 marca 1991 r., a datą powstania szkody jest data 28 lipca 1997 r. – tj. data wniesienia przez poprzenika prawnego powoda – Z. S. odwołania od decyzji SKO, w uzasadnieniu której SKO wskazało na ustanowienie prawa użytkowania wieczystego do spornych gruntów. W sytuacji, w której po stronie powodowej od 1991 r. istniało roszczenie wymagalne o zwrot spornej nieruchomości niewykorzystanej na cel wywłaszczenia, to zdarzeniem szkodzącym nie mogło być samo zaniechanie zaoferowania przez m. st. W. działki do zwrotu, gdy sam uprawniony na kilka lat wcześniej zgodnie z obowiązującymi przepisami zgłosił takie żądanie.

Za zdarzenie szkodzące należy uznać zaniechanie organu co do złożonego żądania zwrotu nieruchomości, którego skutkiem było trwale rozdysponowanie nieruchomością, które wskutek zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, czyniło jedynie niemożliwym zaspokojenie roszczenia i był przyczyną wydania odmownej decyzji w 2009 r. Ta decyzja przekształcała zobowiązanie rzeczowe w zobowiązanie pieniężne, zgodnie z art. 363 § 1 k.c. Dalej Sąd Apelacyjny zaznaczył, że wniosek o zwrot nieruchomości został złożony przez poprzednika prawnego powoda Z. S. w dniu 6 marca 1991 r. Co istotne, nie był on złożony w odpowiedzi na wezwanie organu, w związku z zawiadomieniem o wykorzystaniu spornej nieruchomości na inny cel. Zbędność nieruchomości na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu ustala się zgodnie z art. 137 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.n., zgodnie z którym zbędność ta występuje, jeżeli pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją tego celu albo pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel ten nie został zrealizowany. Jeżeli pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel wywłaszczenia został zrealizowany tylko na części wywłaszczonej nieruchomości, zwrotowi podlega pozostała część (art. 137 ust. 2 u.g.n.). Powyższe oznaczą, że nie można uznać nieruchomości za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu jeżeli prace związane z realizacją tego celu rozpoczęto przed upływem 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, a ponadto przed upływem 10 lat od tego dnia prace te zostały ukończone, tj. cel ten zrealizowano. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie wskazuje, że część nieruchomości spornej nie została wykorzystana na cel wywłaszczenia, na co wskazano w piśmie powoda z 19 października 2016 r. W dniu złożenia wniosku tj. dnia 6 marca 1991 r. cel wywłaszczenia nie został zrealizowany na części nieruchomości wywłaszczonej, co potwierdza pismo z dnia 5 czerwca 1991 r. Urzędu Dzielnicowego (k. 102), pismo (...) z dnia 12 marca 1992 r. (k. 103), protokół z oględzin w terenie z dnia 26 września 1996 r. (k. 418-419) oraz uchwała Zarządu Gminy W. (...)nr (...) z dnia 28 listopada 1995 r. (k. 71)., jak również notatka służbowa z wizji w terenie z dnia 4 czerwca 1996 r. (notatka służbowa z wizji w terenie z 4 czerwca 1996 r., k. 105). Sąd Okręgowy nie orzekł o tym roszczeniu co do istoty, albowiem uwzględnił podniesiony w tym zakresie przez pozwanych zarzut przedawnienia roszczenia. Sąd Apelacyjny wskazał, że zarówno przepis art. 442^{(

1 )}k.c., jak i poprzedzający go przepis art. 442 k.c., łączą bieg przedawnienia z deliktem powodującym szkodę poprzez ustanowienie 10-letniego terminu przedawnienia liczonego od zdarzenia szkodzącego, uzupełnionego 3-letnim terminem biegnącym od dnia dowiedzenia się przez poszkodowanego o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Przy wykładni art. 442 § 1 zd. drugie k.c. nie można abstrahować od treści art. 120 § 1 k.c., która wyraża zasadę, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Dopóki szkoda nie powstanie, dopóty roszczenie o jej naprawienie w ogóle nie istnieje, w związku z tym nie sposób mówić o jego wymagalności i rozpoczęciu biegu przedawnienia. Sąd Apelacyjny zaznaczył, że dopóki nie zapadła prawomocna decyzja administracyjna odmawiająca zwrotu nieruchomości, dopóty roszczenia o naprawienie szkody nie istniały (nie były wymagalne). W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie budziło wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że cel, na jaki przedmiotowa nieruchomość została wywłaszczona nie został zrealizowany co do części spornych nieruchomości i w konsekwencji, w wypadku złożenia wniosku, należałoby orzec o zwrocie tej nieruchomości na rzecz spadkobierców poprzedniego właściciela. Pomimo złożonego wniosku o zwrot nieruchomości 6 marca 1991 roku przez Z. S. Zarząd Gminy W. – (...), w trybie art. 88 a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości, podjął 28 listopada 1995 roku uchwałę nr (...)o oddaniu w użytkowanie wieczyste na 999 lat w trybie bezprzetargowym na rzecz (...) Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. z przeznaczeniem pod budownictwo mieszkaniowe oraz infrastrukturę towarzyszącą istniejącej wywłaszczonej nieruchomości w użytkowanie wieczyste na rzecz (...) Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...). Jak wynika z materiału dowodowego, by Z. S. została powiadomiona, że wywłaszczona nieruchomość stała się zbędna dla realizacji celu wywłaszczenia i że ma nastąpić jej zbycie. Tymczasem Skarb Państwa miał obowiązek poinformować byłych właścicieli o tym, że wywłaszczona nieruchomość stała się zbędna dla realizacji celu wywłaszczenia i zwrócić ją właścicielom. Niezwrócenie nieruchomości przez Skarb Państwa ma charakter bezprawny i powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą. Poprzednik prawny powoda musiał wystąpić o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, która nie została wykorzystana na cele wywłaszczeniowe, a dopiero prawomocna decyzja odmowna spowodowała, że możliwe było wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym o wyrównanie szkody z tym związanej. Roszczenia takiego nie można było zgłosić przed zakończeniem postępowania administracyjnego o zwrot nieruchomości. Nie można zatem uznać, że już samo zbycie tej nieruchomości zniweczyło roszczenie powódki o zwrot. Ocena, czy nieruchomość została wykorzystana na cel wywłaszczenia, czy też stała się zbędna na ten cel, czy zachodzą podstawy do jej zwrotu i czy zwrot ten jest możliwy następuje przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego z chwili orzekania przez organ administracyjny. Rozstrzygnięcie na drodze administracyjnej wniosku o zwrot nieruchomości miało charakter pierwotny i konstytutywny, ponieważ decydowało w sposób stanowczy i ostateczny, czy powód odzyska nieruchomość. Roszczenie odszkodowawcze powód łączył zaś z przyczyną szkody, jaką stanowiło uniemożliwienie jej przez dysponentów działki zrealizowania uprawnienia przewidzianego w art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. W ocenie Sądu Apelacyjnego, jako datę powstania roszczenia odszkodowawczego należało zatem przyjąć uprawomocnienie się decyzji Starosty (...) Zachodniego z dnia 14 września 2011 r., a nie umowy o oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste, która uniemożliwiła zwrot. Roszczenie powoda nie uległo zatem przedawnieniu, zaś przyjęcie przedawnienia roszczenia odszkodowawczego, którego dotyczą przesłanki określone w art. 136 ustawy o gospodarce nieruchomościami i niedokonanie jego merytorycznej oceny, stanowi w ocenie Sądu Apelacyjnego o nierozpoznaniu istoty sprawy, co skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji (uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt V ACa 453/18, k. 900-918).

W piśmie procesowym z dnia 7 listopada 2019 r. pozwany Skarb Państwa – Wojewoda (...) podtrzymał dotychczasowe stanowisko wnosząc o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania z tym, że na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. W uzasadnieniu pozwany zaprzeczył, aby na podstawie dokumentów przedłożonych przez strony można było wyprowadzić wnioski o przewlekłości postępowania administracyjnego oraz o niewykorzystaniu wywłaszczonej nieruchomości na cel wywłaszczenia. Pozwany podtrzymał swoje stanowisko, iż 1) za nieudowodnione należy uznać, aby po stronie któregokolwiek z pozwanych doszło do bezprawnego zaniechania w toku postępowania administracyjnego, 2) niewykazania jaki jest związek przyczynowy pomiędzy zaniechaniem w rozpoznaniu wniosku poprzedniczki prawnej powoda rozumianym jako źródło szkody a szkodą w majątku powoda oraz 3) na jakiej podstawie powód opiera odpowiedzialność każdego z pozwanych, jak i ich wspólną, rozumianą czy to jako odpowiedzialność solidarna czy też in solidum. Pomimo rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego, pozwany nadal podtrzymuje zarzut przedawnienia (pismo procesowe pozwanego Skarbu Państwa – Wojewoda (...) z 7 listopada 2019 r., k. 929-932).

W piśmie procesowym z dnia 12 listopada 2019 r. powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko wyrażone w pozwie i w pismach procesowych składanych w toku sprawy, w tym wszelkie wnioski dowodowe (pismo procesowe powoda z 12 listopada 2019 r., k. 934-936).

W piśmie procesowym z dnia 12 listopada 2019 r. pozwane (...) W. podtrzymało dotychczasowe stanowisko w sprawie i wniosło o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu pisma pozwany wskazał, że podtrzymuje stanowisko, że cel na jaki przedmiotowa nieruchomość została wywłaszczona został zrealizowany w całości, co potwierdza decyzja Starosty (...) Zachodniego nr (...) z dnia 14 września 2011 r., znak (...) (k. 93-100), orzekająca o odmowie zwrotu spornych działek. Odnosząc się do kwestii terminu, w jakim cel wywłaszczenia został zrealizowany, pozwany wskazał, że fundamentalne znaczenie ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 marca 2014 r., sygn. P 38/11, stwierdzający, że art. 137 ust. 1 pkt 2 u.g.n. – w zakresie, w jakim za nieruchomość zbędną uznaje się nieruchomość wywłaszczoną przed dniem 27 maja 1990 r., na której w dniu złożenia wniosku o zwrot, a nie później niż przed dniem 22 września 2004 r., zrealizowano cel określony w decyzji o wywłaszczeniu – jest niezgodny z art. 2 w zw. z art. 165 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. W świetle powyższego argumentacja Starosty (...) Zachodniego dotycząca realizacji celu wywłaszczenia po upływie terminów określonych w art. 137 ust. 1 u.g.n. wskazana w wydanej w dniu 14 września 2011 r., a więc przed wydaniem ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego, jest nieaktualna. Pozwany wskazał, że w rozpatrywanej sprawie mamy do czynienia z nieruchomością wywłaszczoną przed dniem 27 maja 1990 r. na podstawie umowy notarialnej z dnia 11 kwietnia 1974 r. Niewątpliwie też do realizacji celu wywłaszczenia doszło do dnia 22 września 2004 r. Przez zbędność wywłaszczonej nieruchomości na cel określony w decyzji lokalizacyjnej należy rozumieć niepodjęcie prac w ogóle lub odstąpienie od realizacji celu, dla którego nieruchomość została wywłaszczona. W związku z tym o takiej zbędności nie może świadczyć sam fakt nawet wieloletniego niezagospodarowania wywłaszczonego terenu w sytuacji, gdy chodzi o wielką inwestycję, która wymaga długoletniego procesu realizacji. Zdaniem pozwanego dokumentacja, która została zebrana w sprawie potwierdza, że planowany cel wywłaszczenia został zrealizowany, początkowo na etapie rozpoczynania inwestycji polegającej na budowie osiedla mieszkaniowego na omawianej nieruchomości wywłaszczonej. Zdaniem pozwanego, niezasadne jest również badanie przez Sąd stanu prawnego i faktycznego każdej działki ewidencyjnej i traktowanie jej jako osobnej nieruchomości. Dodatkowo pozwany wskazał, że duże wątpliwości budzi też kwota żądanego przez powoda odszkodowania. Powód nie tylko nie wskazał, jakie części obecnych działek są przedmiotem jego roszczenia, jak też nie udowodnił wysokości żądanego odszkodowania (pismo procesowe pozwanego (...) W. z 12 listopada 2019 r., k. 938-941).

Pismem procesowym z dnia 12 marca 2024 r. strona powodowa dokonała modyfikacji powództwa wnosząc ostatecznie o:

1. zasądzenie solidarnie od pozwanych (...) W. oraz Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powoda M. S. (1) kwotę 68.736.792 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu wytoczenia powództwa, względnie doręczenia pozwu albo od dnia następnego po wykonaniu operatu szacunkowego ustalającego wysokość odszkodowania ewentualnie od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty;

2. na podstawie art. 102 k.p.c. wniósł o nieobarczanie powoda kosztami procesu w razie oddalenia powództwa.

W uzasadnieniu ww. pisma powód wskazał, że szkoda poniesiona przez powoda/jego poprzednika prawnego odpowiada różnicy pomiędzy wartością rynkową nieruchomości ustaloną według jej stanu na dzień 14 września 2011 r., jednak na podstawie cen dzisiejszych i dzisiejszych możliwości jej zagospodarowania, a kwotą zwaloryzowanego odszkodowania otrzymanego za grunt w kwocie zwaloryzowanej – 597.365 zł. Powód dalej wskazał, że według opinii K. Ż. z dnia 31 października 2023 r. wartość rynkowa wycenianych działek ewidencyjnych tj. części działki o dawnym nr (...) (część) i nr (...)ogółem – według stanu na 30 stycznia 2009 r. i 14 września 2011 r. – wynosi 55.383.157 zł z czego:

- działka o dawnym numerze ewidencyjnym (...) (część) – 50.537.291 zł;

- działka o nr ewidencyjnym(...)(część) – 543.386 zł;

- działka o nr ewidencyjnym (...)– 4.302.480 zł.

Powód wyjaśnił, że w pozwie dokonano zwaloryzowania otrzymanego przez poprzednika prawnego powoda odszkodowania i co do całości gruntu (32.695 m²) wynosi on 597.365 zł, co w przeliczeniu daje 18,27 zł za 1 m² = 597.365 zł / 32.695 m².

Powód wskazał, że opinia obejmuje ogółem grunty o pow. 12.765 m², tj. działka (...) (111.560 m²) + 61/34 (307 m²) + 99 (898 m²). Zwaloryzowane odszkodowanie co do części nieruchomości objętej opinią wynosi więc 233.227,23 zł (tj. 12.765 m² x 18,27 zł). Tym samym wysokość szkody za działki objęte opinią powód oszacował na 55.149.929,80 zł (555.383.157 zł – 233.227,23 zł).

Z kolei objęte pozwem, ale nie ujęte w opinii działki zdaniem powoda należy wycenić jak w pozwie, na kwotę 13.586.682,20 zł. Wobec powyższego powód rozszerzył powództwo do kwoty 68.736.792 zł (55.149.929,80 zł plus 13.586.862,20 zł). (pismo procesowe strony powodowej z 12 marca 2024 r. zawierające rozszerzenie powództwa, k. 1304-1305).

W odpowiedzi na rozszerzenie powództwa pozwane (...) W. wniosło o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (pismo procesowe pozwanego (...) W., k. 1318-1321).

W odpowiedzi na zmianę powództwa pozwany Skarb Państwa – Wojewoda (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, z tym że kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej według norm przepisanych (pismo procesowe pozwanego SP – Wojewody (...), k. 1329-1331).

Do zamknięcia rozprawy strony podtrzymywały dotychczasowe stanowiska (protokół rozprawy z 4 czerwca 2024 r., k. 1340).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na mocy aktu własności ziemi z dnia 15 marca 1974 r. wydanego przez Wydział Rolnictwa i Leśnictwa Urzędu Dzielnicowego W. – (...), J. S. nabył z mocy prawa własność działek oznaczonych w ewidencji gruntów nr (...)w obrębie (...)o pow. 21 135 m^{(

2)} oraz nr (...)w obrębie (...)o pow. 11 560 m^{(

2)} tj. o łącznej powierzchni 32 695 m^{(

2)}, położonych przy ul. (...) na osiedlu (...) w W. (akt własności ziemi z 15 marca 1974 r. nr(...)rep. (...) k. 20).

Decyzją o zatwierdzeniu planu realizacyjnego z dnia 6 czerwca 1974 r. Urząd(...) W. zatwierdził plan realizacyjny ogólny zagospodarowania terenu inwestycji osiedla (...) etap I realizacji (decyzja z 6 czerwca 1974 r., k. 245-246).

Decyzją o lokalizacji inwestycji nr (...) z dnia 27 lipca 1972 r., znak (...)wydaną przez Wydział Architektury, Nadzoru Budowalnego i Geodezji Prezydium Rady Narodowej (...) W., zostało ustalone miejsce i warunki lokalizacji inwestycji budowlanej w postaci budowy osiedla mieszkalnego (...) – (...) część południowa. W decyzji tej została zawarta regulacja: „Decyzja niniejsza traci ważność w razie nierozpoczęcia realizacji inwestycji w ciągu pięciu lat od daty podjęcia decyzji przez organ administracji gospodarczej o celowości inwestycji.” Przedmiotowa decyzja została następnie uchylona w części dotyczącej szkicu lokalizacyjnego Nr (...). Od dnia 20 lutego 1974 r. załącznikiem do ww. decyzji lokalizacyjnej stał się szkic Nr(...)z wkreślonymi aktualnymi liniami rozgraniczającymi terenu – zmiana ta została dokonana decyzją Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu (...) W. z dnia 20 lutego 1974 r., znak (...) (decyzja nr (...), k. 56-57’; decyzja z 20 lutego 1974 r., k. 58).

W dniu 11 kwietnia 1974 r. na mocy aktu notarialnego Rep. (...), sporządzonego w Państwowym Biurze Notarialnym w W. przed notariuszem J. K., przedmiotowa nieruchomość została sprzedana przez J. S. na rzecz Skarbu Państwa – Dyrekcji Rozbudowy Miasta W. – (...)z przeznaczeniem na cel określony w decyzji lokalizacyjnej nr (...). Skarb Państwa tytułem ceny za sprzedaż zapłacił J. S. kwotę 945 812 zł, w tym wartość zabudowań – 283 886 zł, wartość gruntu – 521 017 zł oraz wartość kultur roślinnych i upraw wieloletnich – 140 909 zł. Sprzedaż nastąpiła w trybie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (wypis aktu notarialnego, k. 54-55).

Decyzją z dnia 29 września 1977 r. Naczelnik Dzielnicy (...) zezwolił na budowę budynku mieszkalnego nr (...) na osiedli (...) według projektu stanowiącego integralną część decyzji, w miejscu ustalonym w planie realizującym zatwierdzonym decyzją (...)z dnia 24 września 1977 r. (decyzja z 29 września 1977 r., k. 275).

W dniu 8 października 1990 r. zmarł J. S. i spadek po nim, zgodnie z orzeczeniem Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie z dnia 24 stycznia 1991 r., sygn. akt III Ns 1814/90, nabyła w całości jego żona Z. S. (postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z 24 stycznia 1991 r., k. 59).

Pismem z dnia 6 marca 1991 r. Z. S. zwróciła się do „Urzędu Dzielnicy (...)” o zwrot działki położnej przy ul. (...), wskazując, iż mimo wywłaszczenia w 1974 r. teren ten do chwili obecnej nie został zabudowany (wniosek o zwrot działki z 6 marca 1991 r., k. 60). Z. S. podobne wnioski złożyła do Urzędu Dzielnicowego W. (...) w pismach z dnia 10 lutego 1992 r., z dnia 28 września 1992 r. i z dnia 23 grudnia 1992 r. (wnioski, k. 61-64).

Zgodnie z pismem Urzędu Dzielnicowego W.-(...) Wydział Architektury z dnia 5 czerwca 1991 r., działki ewidencyjne nr (...) położone przy ul. (...) oraz działka ewidencyjna nr (...) położona przy ul. (...), objęte są ustaleniami Perspektywicznego Planu Ogólnego Zagospodarowania Przestrzennego (...) W. zatwierdzonego Uchwałą (...)Rady Narodowej (...) W. z dnia 6 grudnia 1982 r. i przeznaczone są pod zieleń parkową w osiedlu (...). W piśmie wskazano, że inwestorem bezpośrednim realizacji parku jest (...), które dotychczas nie przystąpiło do prac wykonawczych (pismo Urzędu Dzielnicowego W.-(...) z 5 czerwca 1991 r., k. 102).

Stosownie do treści pisma Urzędu Dzielnicy – Gmina W. (...) Wydział Architektury z dnia 31 marca 1992 r., zgodnie z Perspektywicznym Planem Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego (...) W. zawiedzonym Uchwałą Nr(...) Rady Narodowej (...) W. z dnia 6 grudnia 1982 r., teren na którym znajduje się nieruchomość położona przy ul. (...) (czyli działka ewidencyjna nr (...) z obrębu (...)przeznaczona jest pod zieleń parkową, z późniejszą zmianą na MN – budynki mieszkalne jednorodzinne zgodnie z uchwałą Nr (...) RN (...) W. z dnia 30 stycznia 1986 r., druga część nieruchomości położona przy ul. (...), tj. działka ewidencyjna nr (...) z obrębu (...)znajduje się na terenie przeznaczonym pod budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne. Zgodnie z planem realizacyjnym zagospodarowania przestrzennego osiedla mieszkaniowego (...), nieruchomość położona przy ul. (...) i ul. (...) przeznaczona była pod zieleń parkową i do chwili sporządzenia ww. pisma, nie została zagospodarowana zgodnie z ww. planem. Część nieruchomości(...), działka nr (...) znajdowała się pod zrealizowana zabudową wielorodzinną (...). Wprowadzenie zabudowy jednorodzinnej na niezagospodarowanej do chwili obecnej części nieruchomości (...) działka nr (...) wymaga opracowania planu szczegółowego (pismo Urzędu Dzielnicy – Gmina W. (...) Wydział Architektury z 31 marca 1992 r., k. 104).

Urząd Dzielnicy (...), pismem z dnia 30 grudnia 1993 r., przekazał wniosek Z. S. o zwrot nieruchomości do Urzędu Rejonowego w W. – powołując się na uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 1993 r. Z. S. została poinformowana o przekazaniu sprawy pismem Oddziału Geodezji i Gospodarki Gruntami Urzędu Rejonowego w W. z dnia 21 stycznia 1994 r., potwierdzonym następnie pismem z dnia 8 sierpnia 1995 r., gdy nadano sygn.(...) (pisma, k. 65-66).

Z. S. pismami z dnia 25 października 1994 r. i dnia 24 maja 1995r. kierowanymi do Urzędu Rejonowego w W., Oddział Geodezji i Gospodarki Gruntami wnosiła o rozpatrzenie sprawy (wnioski, k. 67-68).

Działki wchodzące w skład przedmiotowej nieruchomości o łącznej powierzchni 32.695 m^{(

2)} stały się, z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r., własnością Dzielnicy Gminy W. – (...), co zostało potwierdzone decyzją Wojewody (...) nr (...) z dnia 19 października 1992 r. i obecnie stanowią własność (...) W. (decyzja Wojewody (...) nr (...), k. 69).

Pismami z dnia 30 listopada 1994 r. i z dnia 13 czerwca 1996 r. Urząd Rejonowy w W. poinformował Urząd Gminy W. (...), że toczy się postępowanie z wniosku Z. S. o zwrot przedmiotowej nieruchomości (pismo, k. 72-73).

Zarząd Gminy W. – (...), działając w trybie art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, podjął dnia 28 listopada 1995 r. uchwałę nr (...)o oddaniu w użytkowej wieczyste na 99 lat w trybie bezprzetargowym na rzecz (...) Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. ul. (...), z przeznaczeniem pod budownictwa mieszkaniowe oraz infrastrukturę towarzyszącą istniejącej wywłaszczonej nieruchomości w użytkowanie wieczyste na rzecz (...) Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...) (uchwała nr (...)Zarząd Gminy W. – (...), k. 71).

W dniu 29 listopada 1996 r. pomiędzy Gminą (...) a (...) Spółdzielnią Budowlano – Mieszkaniową (...) została zawarta umowa o użytkowanie wieczyste m. in. działek stanowiących wcześniej nieruchomość J. S. (wypis aktu notarialnego, Rep. (...), k. 27-53), przy czym prawa te zostały ujawnione w księgach wieczystych po 1 stycznia 1998 roku (okoliczność bezsporna).

(...) Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...) w W. przysługuje prawo użytkowania wieczystego w stosunku do następujących działek:

- (...) (obecnie działka ewidencyjna nr (...) z obrębu(...)), (...)(obecnie działka ewidencyjna nr (...) z obrębu (...)) z obrębu(...), na podstawie decyzji Zarządu Gminy W. (...) nr (...) z dnia 14 października 1997;

- (...) z obrębu (...) na podstawie aktu notarialnego Rep. A nr (...) z 29 listopada 1996 r. (określane jako część działek (...) z obrębu (...));

- (...)z obrębu (...) na podstawie aktu notarialnego Rep. A. (...) z dnia 29 listopada 1996 r., gdzie figuruje jako część działek ewidencyjnych nr (...) z obrębu (...), natomiast w części decyzji Zarządu Gminy W. (...) nr (...) z dnia 14 października 1997 r. gdzie figuruje jako część działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...);

- 69 z obrębu 7-08-16 na podstawie aktu notarialnego Rep. A. nr (...) z dnia 29 listopada 1996 r. gdzie figuruje jako część działek ewidencyjnych (...) z obrębu (...).

Z. S. w dniu 10 lutego 1997 r. wniosła do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. wniosek o stwierdzenie nieważności uchwały nr (...)wydanej przez Zarząd Gminy W. – (...) (wniosek, k. 75-76). Decyzją z dnia 9 lipca 1997 r., pod sygn. (...) Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej: SKO) odmówiło stwierdzenia nieważności ww. uchwały ze względu na cywilnoprawny charakter uchwały. W uzasadnieniu tej decyzji SKO m.in. wskazało, iż aktem notarialnym z dnia 29 listopada 1996 r., Rep. A nr (...), oddano w użytkowanie wieczyste na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) nieruchomość o łącznej powierzchni 38 884 m^{(

2)} składającą się z działek ewidencyjnych w nieodnowionej ewidencji gruntów o numerach (...) z obrębu (...)). Przedmiotowa decyzja została doręczona Z. S..

Samorządowe Kolegium Odwoławcze, na skutek m.in. odwołania Z. S. złożonego 28 lipca 1997r. (uzasadnienia decyzji, k. 79), decyzją z dnia 5 listopada 1997 r. pod sygn.(...)uchyliło ww. decyzję oraz umorzyło postępowanie wskazując, że uchwała nie ma charakteru decyzji administracyjnej przez uchwałę ( decyzje SKO, k. 77-80).

Decyzją nr (...) z dnia 14 października 1997 r. Zarząd Gminy W. – (...) przekazał w użytkowanie wieczyste na rzecz (...) Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...) m. in. działkę ewidencyjną nr (...) z obrębu (...). Decyzją nr (...) przekazano również działki ewidencyjne nr (...) z obrębu (...) (decyzja nr (...), k. 21-22; decyzja nr (...), k. 23-24).

Wydział Nieruchomości Skarbu Państwa Urzędu m.st. W. (Biuro Gospodarki Nieruchomościami, Geodezji i Katastru) przekazał wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości do rozpatrzenia zgodnie z właściwością Wojewodzie (...). Wojewoda (...) na mocy postanowienie z dnia 26 listopada 2003 r. nr 326/03, jako organ właściwy do załatwienia przedmiotowej sprawy wyznaczył Starostę Powiatu (...) Zachodniego (pismo Wydziału Nieruchomości, k. 81; postanowienie nr 326/03, k. 82).

W dniu 30 stycznia 2009 r. Starosta (...) Zachodni wydał decyzję nr (...), w której:

- odmówił zwrotu działki nr (...) z obrębu (...), umorzył postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości w części objętej działkami nr (...) z obrębu (...) powołując się na art. 229 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz wskazał, iż w pozostałym zakresie zostanie wydana odrębna decyzja (decyzja nr (...) Wojewody (...) z 29 stycznia 2010 r., k. 83-84).

Na skutek odwołania Z. S. Wojewoda (...) decyzją nr (...) z dnia 29 stycznia 2010 r. uchylił decyzję Starosty Powiatu (...) Zachodniego w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, wskazując, iż art. 229 ustawy o gospodarce nieruchomościami nie może mieć zastosowania w przedmiotowej sprawie (decyzja Wojewody (...) nr 135/10, k. 83-84)

Decyzją z dnia 6 lipca 2009 r. nr (...) Starosta (...) Zachodni orzekł o:

- odmowie zwrotu działek nr (...) z obrębu(...)z uwagi na zrealizowanie na ich terenie celu na jaki zostały wywłaszczona,

- umorzeniu postępowania administracyjnego w sprawie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości w części objętej działkami nr (...) z obrębu (...)z uwagi na fakt, że stanowią własność Skarbu Państwa i są wyłączone z obrotu oraz

- umorzeniu postępowania administracyjnego w części objętej działkami nr (...) z obrębu (...)oraz działkami nr (...) z obrębu(...) z uwagi na oddanie ich w użytkowanie wieczyste (odwołanie od decyzji Starosty (...) (...), k. 85-90).

Od decyzji tej Z. S. wniosła odwołanie, na skutek którego Wojewoda (...) wydał decyzję nr (...) uchylającą decyzję Starosty (...) (...)i przekazującą sprawę do ponownego rozpoznania (odwołanie k. 85-90, decyzja Wojewody (...) nr (...) k. 91-92).

W dniu 14 września 2011 r. Starosta (...) Zachodni wydał decyzję nr (...), którą orzekł:

- o odmowie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej aktualnie w ewidencji gruntów jako cześć działek ewidencyjnych nr (...) z obrębu (...), z uwagi na fakt, że nieruchomość ta stanowi naturalny ciek wodny –(...) i w związku z tym nie stosuje się do nich przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami,

- o odmowie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, położonej w W., przy ul. (...), oznaczonej aktualnie w ewidencji gruntów, jako działki ewidencyjne nr (...) z obrębu (...) oraz części działek ewidencyjnych nr (...) z obrębu(...) i część działek ewidencyjnych nr (...) z obrębu (...), wskazując, że nieruchomość ta została zagospodarowana zgodnie z planem realizacyjnym (...), który został zatwierdzony Decyzją Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu (...) W. z dnia 6 czerwca 1974 r. (k. 245-246), ponieważ obszar ten stanowi zwarty kompleks dużej zabudowy mieszkaniowo-usługowej z ciągami pieszo-jezdnymi, parkingami i zielenią osiedlową oraz uzbrojeniem technicznym i infrastrukturą towarzyszącą, niezbędna do prawidłowego funkcjonowania osiedla (decyzja nr (...), k. 93-100). Stałą się prawomocna (bezsporne).

Z. S. zmarła w dniu 2 kwietnia 2013 r., a spadek po niej, zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy – Żoliborza w Warszawie z dnia 20 grudnia 2013 r., sygn. akt II Ns 1204/13, nabył w całości jej wnuk – M. S. (1) (postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie z 20 grudnia 2013 r., k. 101).

Grunt dawnej działki nr (...) z obrębu (...)to grunt, który aktualnie składa się z działek ewidencyjnych nr (...) z obrębu (...) oraz części działek nr (...) z obrębu (...). Natomiast grunt dawnej działki nr (...) z obrębu (...)to grunt odpowiadający części działek nr (...) z obrębu (...) i części działek (...) z obrębu(...) (wyciąg z rejestru gruntów k. 415-417; opinia uzupełniająca z 19 grudnia 2016 r. biegłego sądowego J. B. (1) z zakresu geodezji i kartografii, k. 681-683; opinia z 27 września 2016 r. J. B. (1) biegłego sądowego w zakresie geodezji i kartografii, k. 610-641; opinia uzupełniająca z 8 czerwca 2020 r. J. B. (1) biegłego sądowego w zakresie geodezji i kartografii, szkic – załącznik do opinii, k. 997-998).

Nieruchomość, opisana w akcie notarialnym z dnia 11 kwietnia 1974 r., rep.(...), aktualnie odpowiada:

- działce ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), gdzie znajduje się ul. (...) – dojścia i dojazdy, miejsca postojowe;

- działce ewidencyjnej nr (...) z obrębu(...), gdzie znajduje się stacja transformatorowa;

- działce ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...),

- części działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...),

- części działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), gdzie znajduje się budynek mieszkalny wielorodzinny nr (...), ul. (...), zgłoszony do użytkowania w 1975 r.;

- części działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), gdzie znajduje się zieleń osiedlowa, dojścia (zagospodarowanie związane z budynkiem nr (...), ul. (...), zgłoszonym do użytkowania w 1975 r.);

- części działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu(...), gdzie znajduje się zieleń osiedlowa, dojścia;

- części działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu(...), gdzie znajduje się pawilon handlowo-usługowy nr (...), ul. (...), zgłoszony do użytkowania w 1978 r., zieleń osiedlowa, dojścia;

- części działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu(...),

- części działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...).

Poza wymienionym przy ww. działkach zagospodarowanie pozostałych działek (dz. (...)) zostało zrealizowane w późniejszym okresie i nie wynika bezpośrednio z decyzji lokalizacyjnej, decyzji zatwierdzającej plan realizacyjny – ogólny zagospodarowania terenu inwestycji osiedla (...) – I etap (opinia z 30 listopada 2021 r. biegłego sądowego O. B. z zakresu architektury, k. 1039-1040).

Działki opisane w akcie notarialnym z dnia 11 kwietnia 1974 r. pod nr Rep. (...) zostały zagospodarowane przez (...) Spółdzielnię Budowlano – Mieszkaniową (...) zgodnie z decyzją nr (...) o lokalizacji inwestycji z dnia 27 lipca 1972 r. Grunt dawnej działki nr (...) z obrębu 74 został zagospodarowany w latach 1974-1979, a grunt dawnej działki nr (...) z obrębu (...) został zagospodarowany w latach 1996-2004 (opinia z 27 września 2016 r. biegłego sądowego J. B. (1) w zakresie geodezji i kartografii, k. 610-613).

Na przedmiotowej działce o dawnym numerze 50 zrealizowano wynikające z Decyzji lokalizacyjnej nr (...) oraz Decyzji(...)o zatwierdzeniu planu realizacyjnego budynki znajdujące się przy ul. (...), ul. (...), ul. (...) oraz zrealizowaną dla tej inwestycji stację trafo, znajdującą się przed pawilonem handlowo-usługowym przy ul. (...). Na obszarze dawnej działki nr (...) znajdują się niezabudowane części działek, na których zrealizowano budynki uwzględnione w wymienionych decyzjach zlokalizowane przy ul. (...), ul. (...), ul. (...). Na obszarze działki o dawnym numerze (...)znajdują się również dojścia i dojazdy, miejsca postojowe, zieleń osiedlowa i infrastruktura techniczna związana z realizacją osiedla. Na dawnych działkach o nr (...) nie zrealizowano zieleni parkowej. Na obszarze działki o dawnym numerze (...)znajduje się ponadto budynek handlowo-usługowy – ul. (...) oraz budynek mieszkalny wielorodzinny – ul. (...). Żaden z tych budynków nie był wyszczególniony w Decyzji zatwierdzającej plan realizacyjny – ogólny zagospodarowania terenu inwestycji osiedla (...) – I etap. Decyzja zatwierdzająca plan realizacyjny nie przewidywała zabudowy na obszarze dawnej działki o numerze (...). Teren działki o dawnym numerze (...)przy ul. (...) był niezagospodarowany, na terenie tym znajdował się słup energetyczny, sieć kanalizacyjna (dwie studzienki), dwa ciągi piesze, teren był porośnięty trawą, krzakami oraz drzewkami owocowymi pozostałymi po uprawie dawnych właścicieli (notatka służbowa z wizji w terenie z 4 czerwca 1996 r., k. 105; protokół oględzin z 26 września 1996 r., k. 418-419; opinia techniczna z 30 listopada 2021 r. O. B. biegłej sądowej z zakresu architektury, k. 1039-1040; opinia uzupełniająca techniczna z 13 maja 2022 r. O. B. biegłej sądowej z zakresu architektury, k. 1102-1106). Na tym terenie zrealizowano zabudowę mieszkalną wielorodzinną w okresie późniejszym. Budynek znajdujący się przy ul. (...) oddano do użytkowania w 1999 r., a budynek przy ul. (...) w roku 2004 (szkic – załącznik do opinii uzupełniającej z 8 czerwca 2020 r. J. B. (1) biegłego sądowego w zakresie geodezji i kartografii, k. 997-998). Zieleń parkowa miała być zrealizowana w części na działce nr (...), jednak planowana zieleń nigdy tam nie powstała. Na działce zaczęła powstawać zabudowa wielorodzinna (ustne wyjaśnienia biegłej K. Ż. (2), protokół rozprawy z 9 kwietnia 2024 r., k. 1315v-1316, 00:13:59-00:22:28).

Sposób zagospodarowania działek o numerach (...) wskazuje na zagospodarowanie zgodne z celem wywłaszczeniowym. Na terenie znajdowały się dojścia i dojazdy do budynków oraz prosta zieleń urządzona w postaci trawników, drzew, ławki przy ciągach komunikacyjnych, obiekty małej architektury. Budynek handlowy znajdujący się przy ul. (...) stanowi uzupełnienie zabudowy mieszkaniowej osiedla nie ingerując w jego układ urbanistyczny, jego lokalizacja mieści się w całości na terenie urządzonym na cele osiedla i nie wpływa na sąsiednią zabudowę (opinia techniczna uzupełniająca z 13 maja 2022 r. O. B. biegłej sądowej z zakresu architektury, k. 1104-1106).

Działki ewidencyjne nr (...) z obrębu (...)aktualnie są własnością m. st. W. we władaniu Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w W.. Działki te stanowią część naturalnego cieku wodnego – (...). (okoliczność bezsporna)

Działki:

- część (...)z obrębu (...) o powierzchni 307 m^{(
2)};

- (...)z obrębu (...) o powierzchni 898 m^{(
2)};

- część (...) z obrębu (...)o powierzchni 310 m^{(
2)};

- część (...)z obrębu (...)o powierzchni 2 404 m^{(
2)};

- część (...)z obrębu (...) o powierzchni 4 066 m^{(
2)};

- część (...)z obrębu (...) o powierzchni 16 m^{(
2)};

- część (...)z obrębu (...) o powierzchni 2 287 m^{(
2)};

- część (...)z obrębu (...) o powierzchni 2 477 m^{(
2)}

o łącznej powierzchni równej 12.765 m^{(

2)}, położone w W., dzielnicy (...) na terenie osiedla (...), nie tworzą spójnej całości, rozdziela je (...)Działki zlokalizowane po wschodniej stronie cieku wodnego ((...)) posiadają regularny kształt zbliżony do prostokąta, orientacja wschód-zachód o pow. równej 11 560 m^{(

2)}, z możliwością racjonalnego zagospodarowania i zabudowy. Działki zlokalizowane po zachodniej stronie cieku wodnego ((...)) posiadają nieregularny kształt, orientacja północ-południe o pow. równej 1 205 m^{(

2)}, ze znacznie ograniczoną możliwością racjonalnego zagospodarowania i zabudowy. Nieruchomość posiada bezpośredni dostęp do utwardzanej drogi publicznej stanowiącej ul. (...) oraz pośredni dostęp do utwardzonej drogi publicznej stanowiącej ul. (...) (opinia z 31 października 2023 r. biegłej sądowej K. Ż. (2) rzeczoznawcy majątkowego, k. 1218-1219).

Aktualny stan zagospodarowania i stan techniczno-użytkowy oraz stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej opiniowanej nieruchomości nie różni się zasadniczo od jej stanu w dacie 14 września 2011 r. (data wydania decyzji nr (...) Starosty (...) (...), k. 93-100) oraz 30 stycznia 2009 r. (data wydania decyzji nr (...) Starosty (...) (...)), poza wynikającym z upływu czasu naturalnym zużyciem obiektów (opinia z 31 października 2023 r. biegłej sądowej K. Ż. (2) rzeczoznawcy majątkowego, k. 1220).

Zgodnie ze stanem na dzień 6 marca 1991 r., a cenami aktualnymi wartość rynkowa działki nr (...) z obrębu (...)o powierzchni 11.560 m² wynosiła 41.149.957 zł, zaś część działki nr (...) z obrębu 74 o powierzchni 1.205 m² wynosiła 4.066.798 zł (opinia z 31 października 2023 r. biegłej sądowej K. Ż. (2) rzeczoznawcy majątkowego, k. 1244).

Według stanu na dzień 30 stycznia 2009 r. i na dzień 14 września 2011 r., a cen aktualnych, wartość:

- części działki nr (...) z obrębu (...) o pow. 310 m² wynosiła 521 669 zł,

- części działki (...) z obrębu (...) o pow. 2 404 m² wynosiła 10 778 184 zł,

- części działki (...) z obrębu (...)o pow. 4 066 m² wynosiła 18 229 657 zł,

- części działki (...) z obrębu(...)o pow. 16 m² wynosiła 71 209 zł,

- części działki (...) z obrębu (...) o pow. 2 287 m² wynosiła 9 831 098 zł,

- części działki (...) z obrębu (...) o pow. 2 477 m² wynosiła 11 105 475 zł,

- części działki (...) z obrębu(...)o pow. 307 m²wynosiła 543 386 zł;

- działki (...) z obrębu (...)o pow. 898 m² wynosiła 4 302 480 zł (opinia z 31 października 2023 r. biegłej sądowej K. Ż. (2) rzeczoznawcy majątkowego, k. 1244).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów. Sąd w całości dał wiarę dokumentom tam wymienionym, bowiem żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności, a Sąd nie miał podstaw do podważenia ich wiarygodności bądź zawartej w nich treści z urzędu.

Ze względu na wnioski stron oraz konieczność uzyskania wiadomości specjalnych Sąd Okręgowy dopuścił i przeprowadził dowody z opinii biegłych.

Sąd Okręgowy oparł się na opinii biegłego J. B. (2) z zakresu geodezji i kartografii ( k. 610-613) wraz z opiniami uzupełniającymi (k. 681-683, 681-683 i 997-998). Sąd Okręgowy uwzględniając zastrzeżenia strony pozwanej do treści opinii dopuścił dowody z opinii uzupełniających. Opinia w ocenie sądu został wykonana prawidłowo rzetelnie, zgodnie z zasadami przyjętymi przy opracowywaniu tego rodzaju dokumentów. Zdaniem sądu zarzut pozwanego Skarbu Państwa, iż opinia ta został wykonana niezgodnie z przepisami Prawo geodezyjne i niezgłoszona jako praca geodezyjna, był bezpodstawny w świetle przydatności tej opinii na potrzeby niniejszego postępowania.

Ustalenia istotne dla sprawy Sąd oparł również na opinii biegłej sądowej O. B. z zakresu architektury – obiektów kubatury, budownictwa zrównoważonego i certyfikacji ( k. 1032-1040) wraz z opinią uzupełniającą ( k. 1102-1106) oraz ustnymi wyjaśnieniami do opinii złożonymi na rozprawie (protokół rozprawy z 25 listopada 2022 r., k. 1143-1143v). Zdaniem sądu opinia ta została sporządzona fachowo, była obiektywna i rzetelna. Do zastrzeżeń do opinii zgłoszonych przez strony biegła szczegółowo odniosła się w ustnych wyjaśnieniach, tym samym brak było podstaw do przeprowadzania dalszych ekspertyz w zakresie opiniowanym przez ww. biegła. Co do części działki nr (...) biegła, co do której twierdziła biegła, iż cel został na niej zrealizowany, a na której to znajduje się zieleń osiedlowa, w opinii uzupełniającej odniosła się do okoliczności, iż zgodnie z twierdzeniem strony pozwanej stanowi ona nieruchomość wykorzystywaną na ciek wodny.

Sąd oparł się również na opinii biegłej sądowej K. Ż. (2) rzeczoznawcy majątkowego ( k. 1192-1266) wraz z ustnymi wyjaśnieniami opinii na rozprawie (protokół rozprawy z 9 kwietnia 2024 r., k. 1315-1317). Sąd ocenił opinię sporządzoną przez wskazaną biegłą wraz z ustnymi wyjaśnieniami za pełną, jasną, kategoryczną, a tym samym miarodajną dla poczynienia ustaleń faktycznych niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Biegła zarówno w opinii z dnia 31 października 2023 r., jak i w ustnych wyjaśnieniach do opinii szczegółowo i obszernie odniosła się do zastrzeżeń, wskazując między innymi na metodykę wyceny. ( protokół rozprawy z 9 kwietnia 2024 r., k. 1315v, nagranie 00:07:38-00:19:00). Z tych względów aa rozprawie w dniu 9 kwietnia 2024 r. Sąd postanowił oddalić wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu wyceny nieruchomości (protokół rozprawy z 9 kwietnia 2024 r., k. 1317).

Na rozprawie w dniu 6 czerwca 2024 r. Sąd postanowił oddalić wniosek pozwanego (...) W. o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego celem zwaloryzowania wypłaconego stronie powodowej odszkodowania, albowiem zdaniem sądu wyliczenia powyższe nie wymagały wiadomości specjalnych, a ponad to przeprowadzenie takiego dowodu nie wymagało wiedzy biegłego wskazanego przez stronę pozwaną (protokół rozprawy z 4 czerwca 2024 r., k. 1339).

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo skierowane przez powoda wobec Skarbu Państwa – Wojewodzie (...) należało uwzględnić w części, zaś powództwo skierowane wobec (...) W. podlegało oddaleniu w całości.

Strona powodowa ostatecznie domagała się w niniejszej sprawie zasądzenie solidarnie od pozwanych (...) W. oraz Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powoda M. S. (1) kwoty 68.736.792 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu wytoczenia powództwa, względnie doręczenia pozwu albo od dnia następnego po wykonaniu operatu szacunkowego ustalającego wysokość odszkodowania ewentualnie od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za działki o numerze ewidencyjnym (...) (część), nr (...)oraz działki objęte pozwem, ale nie ujęte w opinii.

Rozstrzygając przedmiotową sprawę Sąd był związany zaleceniami i ustaleniami sądu odwoławczego – Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który w uzasadnieniu wyroku z dnia wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2019 r., w sprawie o sygn. V ACa 453/18, wskazał, że niezasadnie Sąd Okręgowy przyjął, iż roszczenie zgłoszone przez powoda uległo przedawnieniu, a brak rozpoznania istoty sprawy skutkuje uchyleniem wyroku z dnia 5 października 2017 r., sygn. akt II C 106/14. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie zdaniem Sądu Apelacyjnego wskazuje, że część nieruchomości spornej nie została wykorzystana na cel wywłaszczenia, na wskazano w piśmie powoda z 19 października 2016 r. W dniu złożenia wniosku tj. dnia 6 marca 1991 r. cel wywłaszczenia nie został zrealizowany na części nieruchomości wywłaszczonej, co potwierdza pismo z dnia 5 czerwca 1991 r. Urzędu Dzielnicowego (k. 102), pismo (...) z dnia 12 marca 1992 r. (k. 103), protokół z oględzin w terenie z dnia 26 września 1996 r. (k. 418-419) oraz uchwała Zarządu Gminy W. (...) nr (...)z dnia 28 listopada 1995 r. (k. 71)., jak również notatka służbowa z wizji w terenie z dnia 4 czerwca 1996 r. (notatka służbowa z wizji w terenie z 4 czerwca 1996 r., k. 105). Cel, na jaki przedmiotowa nieruchomość została wywłaszczona nie został zrealizowany co do części spornych nieruchomości i w konsekwencji, w wypadku złożenia wniosku, należałoby orzec o zwrocie tej nieruchomości na rzecz spadkobierców poprzedniego właściciela. Wniosek o zwrot nieruchomości został złożony przez poprzednika prawnego powoda Z. S. w dniu 6 marca 1991 r. Za zdarzenie szkodzące należy więc uznać zaniechanie organu co do złożonego żądania zwrotu nieruchomości, którego skutkiem było trwale rozdysponowanie nieruchomością, które wskutek zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, czyniło jedynie niemożliwym zaspokojenie roszczenia i był przyczyną wydania odmownej decyzji w 2009 r. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 1 sierpnia 2019 r. wraz z uzasadnieniem, sygn. akt V ACa 453/18, k. 900-918).

Odnosząc się w pierwszej kolejności do podtrzymywanego w sprawie przez pozwane (...) W. oraz pozwanego Wojewodę (...) zarzutu przedawnienia aktualne pozostaje stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyżej przywołanym wyroku z dnia 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt V ACa 453/18, którym to wskazany Sąd Apelacyjny uchylił wyrok z dnia 5 października 2017 r. wydany w niniejszej sprawie wskazując, że zarówno przepis art. 442¹k.c., jak i poprzedzający go przepis art. 442 k.c., łączą bieg przedawnienia z deliktem powodującym szkodę poprzez ustanowienie 10-letniego terminu przedawnienia liczonego od zdarzenia szkodzącego, uzupełnionego 3-letnim terminem biegnącym od dnia dowiedzenia się przez poszkodowanego o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Przy wykładni art. 442 § 1 zd. drugie k.c. nie można abstrahować od treści art. 120 § 1 k.c., która wyraża zasadę, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Dopóki szkoda nie powstanie, dopóty roszczenie o jej naprawienie w ogóle nie istnieje, w związku z tym nie sposób mówić o jego wymagalności i rozpoczęciu biegu przedawnienia. Sąd Apelacyjny wskazał, że dopóki nie zapadła prawomocna decyzja administracyjna odmawiająca zwrotu nieruchomości dopóty roszczenia o naprawienie szkody nie istniały (nie były wymagalne).

Stosownie do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 marca 2019 r. (sygn. akt III CSK 334/17, Legalis nr 1883099), zgodnie z którym „Pogląd, że w sytuacji, w której utrata roszczenia o zwrot wywłaszczonej nieruchomości wynika z decyzji administracyjnej odmawiającej jej zwrotu, bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z zachowań właściwych organów, które miały doprowadzić do tego, że zwrot nieruchomości stał się niemożliwy, rozpoczyna się z chwilą, w której ostateczna stała się decyzja administracyjna odmawiająca zwrotu nieruchomości, ma uzasadnienie w okoliczności, że dopiero utrata roszczenia o zwrot nieruchomości może powodować powstanie roszczenia odszkodowawczego z tego tytułu, sama zaś utrata roszczenia o zwrot nieruchomości może wynikać tylko z decyzji odmawiającej zwrotu, gdyż o tym, czy roszczenie o zwrot jest zasadne, czy bezzasadne, musi wypowiedzieć się właściwy organ administracji publicznej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2014 r., III CSK 20/14, Legalis nr 1185780). Inaczej jest wtedy, gdy roszczenie o zwrot wywłaszczonej nieruchomości jest wyłączone przez ustawę, gdyż wówczas nie ma podstawy do merytorycznego rozpoznania sprawy o zwrot nieruchomości, lecz może dojść wyłącznie do jej formalnego załatwienia, wyłączającego skuteczne domaganie się zwrotu nieruchomości (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 marca 2006 r., I OSK 651/05, nie publ., z dnia 13 kwietnia 2018 r., I OSK 2448/17, nie publ.)”.

Idąc dalej, zebrany w toku postępowania materiał dowodowy potwierdził, że cel na jaki przedmiotowa nieruchomość została wywłaszczona nie został zrealizowany co do części spornych nieruchomości i w konsekwencji, w sytuacji złożenia wniosku, należałoby orzec o zwrocie tej nieruchomości na rzecz spadkobierców uprzedniego właściciela. Pomimo złożonego w dniu 6 marca 1991 r. przez Z. S. wniosku o zwrot nieruchomości (k. 60), Zarząd Gminy W. – (...), działając w trybie art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, podjął w dniu 28 listopada 1995 r. uchwałę nr (...)o oddaniu w użytkowej wieczyste na 99 lat w trybie bezprzetargowym na rzecz (...) Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...), z przeznaczeniem pod budownictwa mieszkaniowe oraz infrastrukturę towarzyszącą istniejącej wywłaszczonej nieruchomości w użytkowanie wieczyste na rzecz (...) Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...) (uchwała nr (...), k. 71).

W dniu 29 listopada 1996 r. pomiędzy Gminą (...) a (...) Spółdzielnią Budowlano – Mieszkaniową (...) została zawarta umowa o użytkowanie wieczyste pod m. in. działek stanowiących wcześniej nieruchomość J. S. (wypis aktu notarialnego, Rep. A (...), k. 27-53), przy czym prawa te zostały ujawnione w księgach wieczystych po 1 stycznia 1998 roku (bezsporne). Nie wynika z materiału dowodowego, by Z. S. została powiadomiona, że wywłaszczona nieruchomość stała się zbędna dla realizacji celu wywłaszczenia i że ma nastąpić jej zbycie, do czego Skarb Państwa był zobowiązany. Skarb Państwa miał bowiem obowiązek poinformować byłych właścicieli o tym, że wywłaszczona nieruchomość stała się zbędna dla realizacji celu wywłaszczenia i zwrócić ją właścicielom. Niezwrócenie nieruchomości przez Skarb Państwa ma charakter bezprawny i powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą (wyrok Sądu Najwyższego z 12 sierpnia 2009 r., sygn. akt IV CSK 187/09, Legalis nr 215107; wyrok Wojewódzkiego Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 25 marca 2009 r., sygn. akt II SA/Kr 1243/08; wyrok Sądu Apelacyjnego z 6 listopada 2008 r., sygn. I OSK 1477/07).

Roszczenie z art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami ma charakter restytucyjny a nie odszkodowawczy. Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 1 sierpnia 2019 r. (sygn. akt V ACa 453/18), który wskazał, że to poprzednik prawny powoda musiał wystąpić o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, która nie została wykorzystana na cele wywłaszczeniowe (co też uczynił), a dopiero prawomocna decyzja odmowna spowodowała, że możliwe było wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym o wyrównanie szkody z tym związanej. Roszczenia takiego nie można było bowiem zgłosić przed zakończeniem postępowania administracyjnego o zwrot nieruchomości. Nie można też uznać, że już samo zbycie tej nieruchomości zniweczyło roszczenie powódki o zwrot. Rozstrzygnięcie na drodze administracyjnej wniosku o zwrot nieruchomości miało charakter pierwotny i konstytutywny, ponieważ decydowało w sposób stanowczy i ostateczny, czy powód odzyska nieruchomość. Roszczenie odszkodowawcze powód łączył zaś z przyczyną szkody, jaką stanowiło uniemożliwienie przez dysponentów działki zrealizowania uprawnienia przewidzianego w art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Jako datę powstania roszczenia odszkodowawczego należało zatem przyjąć uprawomocnienie się decyzji Starosty (...) Zachodniego z dnia 14 września 2011 r. a nie umowy o oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste, która uniemożliwiła zwrot.

Roszczenie powoda nie uległo zatem przedawnieniu.

Wniosek o zwrot nieruchomości został złożony przez poprzednika prawnego powoda tj. Z. S. w dniu 6 marca 1991 r. (wniosek o zwrot działki z 6 marca 1991 r., k. 60).

Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie wskazuje natomiast, że część nieruchomości spornej nie została wykorzystana na cel wywłaszczenia, na co wskazano w piśmie powoda z dnia 19 października 2016 r. W dniu złożenia wniosku, tj. 6 marca 1991 r. (k. 60), cel wywłaszczenia nie został zrealizowany na części nieruchomości wywłaszczonej, co potwierdza pismo z dnia 5 czerwca 1991 r. (...) Dzielnicowego (k. 102), pismo (...) z dnia 12 marca 1992 r. (k. 103), protokół oględzin z dnia 26 września 1996 r. (k. 418-419) oraz uchwała Zarządu Gminy W. (...) nr (...)z 28 listopada 1995 r. (k. 71), jak również notatka służbowa z dnia 4 czerwca 1996 r. (notatka służbowa z wizji w terenie, nr (...), z 4 czerwca 1996 r., k. 105).

Według stanu na dzień 6 marca 1991 r. przedmiotowa nieruchomość objęta była Perspektywicznym planem ogólnym zagospodarowania przestrzennego (...) W. zatwierdzonym uchwałą nr (...) Rady Narodowej m. st. W. z dnia 6 grudnia 1982 r. działka nr (...) przeznaczona była wówczas pod budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne, z kolei działka nr (...) przeznaczona była w części pod budynki mieszkaniowe wielorodzinne i w części pod zieleń parkową (osiedlową). W dniu 27 lipca 1972 r. dla przedmiotowych działek została wydana decyzja o lokalizacji inwestycji – osiedla (...).

Na działce o dawnym numerze (...)zrealizowano budynki znajdujące się przy ul. (...), ul. (...), ul. (...) oraz zrealizowaną dla tej inwestycji stację trafo, znajdującą się przed pawilonem handlowo-usługowym przy ul. (...). Na wskazanej działce znajdują się niezabudowane części, na których zrealizowano budynki uwzględnione w wymienionych decyzjach zlokalizowane przy ul. (...), ul. (...), ul. (...). Znajdują się tu również dojścia i dojazdy, miejsca postojowe, zieleń osiedlowa i infrastruktura techniczna związana z realizacją osiedla. Na działkach o numerach (...) nie zrealizowano zieleni parkowej. Na obszarze działki o dawnym numerze (...)znajduje się ponadto: budynek handlowo-usługowy (ul. (...)) oraz budynek mieszkalny wielorodzinny (ul. (...)) – żaden z tych budynków nie był wyszczególniony w Decyzji zatwierdzającej plan realizacyjny – ogólny zagospodarowania terenu inwestycji osiedla (...) – I etap. Decyzja zatwierdzająca plan realizacyjny nie przewidywała zabudowy na obszarze dawnej działki o numerze (...). Teren działki o dawnym numerze (...)przy ul. (...) był niezagospodarowany, na terenie tym znajdował się słup energetyczny, sieć kanalizacyjna (dwie studzienki), dwa ciągi piesze, teren był porośnięty trawą, krzakami oraz drzewkami owocowymi pozostałymi po uprawie dawnych właścicieli (notatka służbowa z wizji w terenie z 4 czerwca 1996 r., k. 105; protokół oględzin z 26 września 1996 r., k. 418-419; opinia z 30 listopada 2021 r. biegłego sądowego O. B. z zakresu architektury, k. 1039). Na tym terenie zrealizowano zabudowę mieszkalną wielorodzinną w okresie późniejszym. Budynek znajdujący się przy ul. (...) oddano do użytkowania w 1999 r., a budynek przy ul. (...) w roku 2004 (szkic – załącznik do opinii uzupełniającej z 8 czerwca 2020 r. biegłego sądowego J. B. (1) w zakresie geodezji i kartografii, k. 997-998). Z kolei sposób zagospodarowania działek o numerach (...) wskazuje na zagospodarowanie zgodne z celem wywłaszczeniowym. Na terenie znajdowały się dojścia i dojazdy do budynków oraz prosta zieleń urządzona w postaci trawników, drzew, ławki przy ciągach komunikacyjnych, obiekty małej architektury. Budynek handlowy znajdujący się przy ul. (...) stanowi uzupełnienie zabudowy mieszkaniowej osiedla nie ingerując w jego układ urbanistyczny, jego lokalizacja mieści się w całości na terenie urządzonym na cele osiedla i nie wpływa na sąsiednią zabudowę (opinia techniczna uzupełniająca z 13 maja 2022 r. biegłego sądowego O. B. z zakresu architektury, k. 1104-1106). W toku postępowania dowodowego biegła K. Ż. (2) rzeczoznawca majątkowy wyjaśniła nadto, że bardzo ważne jest to, w jakim procencie działka jest przeznaczona pod zieleń, a w jakim pod zabudowę wielorodzinną. Zawsze bierze się pod uwagę przeznaczenie dominujące np. pod względem powierzchni. Z tych względów rozważa się dominujące przeznaczenie pod zabudowę, bo zazwyczaj inwestor nabywa nieruchomość, żeby ją zabudować (protokół rozprawy z 9 kwietnia 2024 r., k. 1316, nagranie 00:28:43).

Zbędność nieruchomości na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu ustala się stosownie do art. 137 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.n., zgodnie z którym zbędność ta występuje, jeżeli pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją tego celu albo pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel ten nie został zrealizowany. Jeżeli pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel wywłaszczenia został zrealizowany tylko na części wywłaszczonej nieruchomości, zwrotowi podlega pozostała część (art. 137 ust. 2 u.g.n.). Powyższe oznacza, że nie można uznać nieruchomości za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu jeżeli prace związane z realizacją tego celu rozpoczęto przed upływem 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, a ponadto przed upływem 10 lat od tego dnia prace te zostały ukończone, tj. cel ten zrealizowano.

Zdaniem sądu materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, w szczególności opinie biegłych z zakresu geodezji i kartografii oraz z zakresu architektury, wskazuje więc, że niewykorzystane na cel wywłaszczenia zostały działka ewidencyjna nr (...) z obrębu (...)o powierzchni 11.560 m^{(

2)} oraz część działki nr (...) o powierzchni 307 m^{(

2)} z obrębu(...), która tak jak działka nr (...) (wchodząca w skład działki o nr poprzednim (...)) stanowią naturalny ciek wodny –(...), co nie zostało ujęte w decyzji wywłaszczeniowej, iż na taki cel zostaną te nieruchomości przeznaczone tj. na teren cieku wodnego, tym samym na tych nieruchomościach cel nie został zrealizowany.

W zakresie działki nr (...) o powierzchni 898 m²wskazać należy, że znajduje się na niej budynek mieszkalny, zlokalizowany przy ul. (...), który co prawda nie został wskazany w decyzjach lokalizacyjnych i został oddany do użytku latem 1979 r., ale bez wątpienia budynek ten znajduje się na terenie przeznaczonym pod budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne i należy do osiedla.

Z kolei sposób zagospodarowania działek o numerach (...) wskazuje na zagospodarowanie zgodne z celem wywłaszczeniowym. Na terenie znajdują się dojścia i dojazdy do budynków oraz prosta zieleń urządzona w postaci trawników, drzew, ławek przy ciągach komunikacyjnych, obiekty małej architektury. Również budynek handlowy znajdujący się przy ul. (...) stanowi uzupełnienie zabudowy mieszkaniowej osiedla nie ingerując w jego układ urbanistyczny, jego lokalizacja mieści się w całości na terenie urządzonym na cele osiedla i nie wpływa na sąsiednią zabudowę (opinia techniczna uzupełniająca z 13 maja 2022 r. O. B. biegłej sądowej z zakresu architektury, k. 1104-1106).

Słusznie wskazuje strona pozwana, iż strona powodowa niezasadnie domaga się odszkodowania w zakresie części przedmiotowych działek wskazanymi w pozwie, co prawda niezagospodarowanych zgodnie z decyzjami lokalizacyjnymi, tj. niepokrytymi inwestycjami budowlanymi, ale na których znajdują się inne elementy infrastruktury osiedla, niezbędne dla funkcjonowania osiedla i mieszkających tam osób. Na terenie zajętym przez osiedle mieszkaniowe mogą bowiem znajdować się obszary tzw. zielone, rekreacyjne lub strefy ochronne (por. wyrok Naczelnego Sądu Apelacyjnego z 27 listopada 2014 r., sygn. I OSK 846/13, Legalis nr 1329412). Biegła K. Ż. (2) wskazała, iż tylko z tego powodu, iż na części jakiejś działki nie jest zlokalizowany budynek mieszkalny, nie można stwierdzić, że nie został on wykorzystany pod zabudowę osiedla. Biegła wskazała, że każde osiedle wymaga zabudowy towarzyszącej, tj. dojść, dojazdów, chodników, śmietników, zieleni. Nie ma bowiem możliwości, by osiedle było zorganizowane w taki sposób, by „był budynek przy budynku” (ustne wyjaśnienia do opinii biegłej K. Ż. (2), protokół rozprawy z 9 kwietnia 2024 r., k. 1315v, nagranie 00:16:44-17:10).

Jak wynika z ustaleń sądu, po stronie powodowej od 1991 r. istniało roszczenie wymagalne o zwrot spornej nieruchomości niewykorzystanej na cel wywłaszczenia.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejsza sprawę roszczenie z art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami ma charakter restytucyjny a nie odszkodowawczy, tym samym poprzednik prawny musiał wystąpić o zwrot wywłaszczonej nieruchomości która nie została wykorzystana na cele wywłaszczeniowe a dopiero prawomocna decyzja odmowna spowodowała, że możliwe było wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym. Niezwrócenie nieruchomości przez Skarb Państwa ma charakter bezprawny i powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 417 kc. Za zdarzenie szkodzące należy uznać zaniechanie organu co do złożonego żądania zwrotu nieruchomości, którego skutkiem było trwałe rozdysponowanie nieruchomością, które wskutek zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, czyniło jedynie niemożliwym zaspokojenie roszczenia i było przyczyną wydania odmownej decyzji w 2009 r. Ta decyzja przekształcała zobowiązanie rzeczowe w zobowiązanie pieniężne, stosownie do art. 363 § 1 k.c.

Poprzednik prawny powoda utracił nieruchomości, które nie zostały zwrócone w dacie złożenia wniosku o ich zwrot. W celu prawidłowego określenia wartości odszkodowania należało przyjąć stan (faktyczny i prawny) nieruchomości z dnia szkodzącego, tj. na dzień 6 marca 1991 r. kiedy poprzednik prawny powoda złożył wniosek o zwrot nieruchomości niewykorzystanej na cel wywłaszczeniowy.

Na podstawie opinii biegłej Sąd przyjął, iż według stanu na na dzień 6 marca 1991 r., a cen aktualnych, wartość rynkowa nieruchomości – działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...) o pow. 11.560 m^{(

2)} (przy wartości jednostkowej 3.559,69 zł / m^{(

2)}) wynosiła 41.149.976 zł. Z kolei wartość działki ewidencyjnej nr (...) o pow. 307 m^{(

2)} (wyodrębnionej z działki nr (...) z obrębu (...)) Sąd oszacował przyjmując cenę za m^{(

2)} oszacowaną dla działki nr (...) z obrębu (...)została oszacowana na 3.374,94 zł / m^{(

2)}, uznając, że wartość działki nr (...) z obrębu (...) o pow. 307 m^{(

2)} na dzień 6 marca 1991 r. wynosiła 1.036.106,58 zł (307 m^{(

2)} x 3.374,94 zł/m^{(

2)}). Łączna wartość ww. działek wynosi więc 42.186.082,60 zł.

Jednocześnie sąd przyjął, że gdyby istniała możliwość zwrotu nieruchomości powód odzyskałby należne mu jako spadkobiercy nieruchomości, musiałby natomiast zwrócić stronie pozwanej część odszkodowania jakie otrzymał ówczesny właściciel w chwili wywłaszczenia, w wysokości zwaloryzowanej. Powód uzyskałby więc przysporzenie w wysokości aktualnej wartości nieruchomości pomniejszoną o zwaloryzowaną część odszkodowania. Szkoda powoda wyraża się więc w różnicy między aktualną wartością nieruchomości, który przysługiwałby powodowi, a kwotą odszkodowania (po waloryzacji) jaką powód musiałby zwrócić, gdyby odzyskał nieruchomość. Odpowiada to pojęciu szkody jakie wynika z art. 361 k.c. Naprawienie szkody bowiem winno obejmować straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Skarb Państwa tytułem ceny za sprzedaż zapłacił ówczesnemu właścicielowi – J. S. kwotę 945.812 zł, w tym wartość zabudowań – 283.886 zł, wartość gruntu – 521.017 zł oraz wartość kultur roślinnych i upraw wieloletnich – 140.909 zł (wypis aktu notarialnego, k. 54-55). W celu oszacowania zwaloryzowanej wartości odszkodowania Sąd ustalił wartość przeciętnego wynagrodzenia w I kwartale 2024 r., które wynosiło 8.147,38 zł i pomnożył go przez współczynnik 163.584, co dało łącznie kwotę 1.332.781,01 zł, stanowiącą zwaloryzowaną wartość odszkodowania za działki ewidencyjne nr (...). Współczynnik 163.584 stanowi stosunek średniego wynagrodzenia z 11 kwietnia 1974 roku to jest 3.185 zł do wypłaconej, na mocy aktu notarialnego z tej daty, ceny za grunt to jest 521.017 złotych. Powierzchnia działek ewidencyjnych nr (...) z obrębu (...)wynosiła łącznie 32.695 m². Na tej podstawie Sąd oszacował wysokość zwaloryzowanej ceny za sprzedaż na rzecz Skarbu Państwa wskazanych nieruchomości, która wynosiła 1.332.781,01 zł. Powierzchnia nieruchomości niewykorzystanej zgodnie na cel wywłaszczeniowy wynosiła 11.667 m², a więc wartość po waloryzacji wyniosłaby 483.747,13 zł, którą to kwotę należało odliczyć od łącznej wartości ww. działek, co daje kwotę 41.702.335,50 zł (42.186.082,60 zł minus 483.747,13 zł).

W świetle art. 363 § 2 k.c. jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, podobnie jak mechanizm przewidziany w art. 363 § 2 k.c. kompensują spadek wartości należności pieniężnej wywołany spadkiem cen. Chwila ustalenia wysokości szkody może być w tym przypadku miarodajna dla określenia początku naliczania odsetek ustawowych. Zastosowanie tej zasady sprawia, że wierzyciel nie ponosi ujemnych skutków spadku wartości pieniądza w okresie od wymagalności zobowiązania do orzekania o obowiązku dłużnika i nie uzyskuje - kosztem dłużnika – świadczenia przewyższającego wartość doznanej szkody (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6 października 2017 r., sygn. V ACa 658/17, Legalis nr 1683271). W razie bowiem ustalenia odszkodowania zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 363 § 2 k.c. według cen z chwili wyrokowania, należy się ono w tej wysokości – gdy ceny te były wyższe od występujących wcześniej – dopiero od tej daty. Od tego momentu można mówić o opóźnieniu się dłużnika w zapłacie odszkodowania ustalonego według aktualnych cen i w konsekwencji dopiero od tej chwili można zasądzić od niego odsetki za opóźnienie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 2009 r., sygn. akt I CSK 524/08, LEX nr 511024). Podzielając ten pogląd stwierdzić należy, iż łączy się on z uznaniem, że odszkodowanie wyliczone według cen z daty jego ustalenia, którą jest z reguły data orzekania, staje się wymagalne stosownie do art. 455 k.c. ze wspomnianą datą i od niej dopiero dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia.

Z tego względu, za chwilę miarodajną dla ustalenia wysokości odszkodowania Sąd uznał datę wyrokowania, zasądzając od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) na rzecz M. S. (2) kwotę 41.702.335,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 lipca 2024 roku do dnia zapłaty (pkt I wyroku) oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt II).

Sąd w całości oddalił roszczenie o odszkodowanie skierowane wobec (...) W. uznając brak biernej legitymacji procesowej po jego stronie. W sprawie biernie legitymowany jest wyłącznie Skarb Państwa, bowiem przedmiotowa nieruchomość w dniu 11 kwietnia 1974 roku została sprzedana na rzecz Skarbu Państwa na podstawie ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości z 12 marca 1958 roku, która miała być przeznaczona na budowę osiedla mieszkaniowego i to na Skarbie Państwa spoczywał obowiązek poinformowania byłych właścicieli, że wywłaszczona nieruchomość stała się zbędna dla realizacji celu wywłaszczenia i zwrotu jej właścicielom. (wyrok SN z dnia 12 sierpnia 2009 roku, sygn. IV CSK 187/09; wyrok SN z dnia 9 grudnia 2014 roku, sygn. akt III CSK 20/14)

Zgodnie z art. 108 § 1 k.c. sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji. Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu w niniejszej sprawie stanowi przepis art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

W niniejszej sprawie Sąd w myśl przepisu art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. rozstrzygnął jedynie o zasadach ponoszenia kosztów procesu. W zakresie powództwa skierowanego przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę (...), powód wygrał proces w 60%, a pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...) w 40%, i pozostawił rozliczenie kosztów postępowania referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się niniejszego wyroku(pkt III wyroku). Z kolei w zakresie powództwa skierowanego przeciwko (...) W., które zostało w całości oddalone, powód przegrał proces w 100% i pozostawił rozliczenie kosztów zastępstwa procesowego referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się niniejszego wyroku (pkt IV wyroku).

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Ewa Ligoń-Krawczyk

Dodano: 11 grudnia 2024, Opublikował(a): Anna Leszczyńska
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Warszawie
Osoba, która wytworzyła informację: Ewa Ligoń-Krawczyk
Data wytworzenia informacji: 5 lipca 2024