Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Rafał Wagner

Protokolant: st. sekr. sądowy Monika Górczak

po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2025 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa S. S. (1)

przeciwko (...) Bank (...) AG z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza od (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. na rzecz S. S. (1) 485 513,93 (czterysta osiemdziesiąt pięć tysięcy pięćset trzynaście i 93/100) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

1)  od kwoty 253 129,75 (dwieście pięćdziesiąt trzy tysiące sto dwadzieścia dziewięć i 75/100) zł od 6 czerwca 2022 r. do dnia zapłaty,

2)  od kwoty 232 384,18 (dwieście trzydzieści dwa tysiące trzysta osiemdziesiąt cztery i 18/100) zł od 22 stycznia 2025 r. do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza tytułem kosztów procesu od (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. na rzecz S. S. (1) kwotę 11 847 (jedenaście tysięcy osiemset czterdzieści siedem) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1370/24

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 czerwca 2021 r. skierowanym przeciwko (...) Bank (...) AG z siedzibą w W., powód S. S. (1) wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 253.129,75 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 13 listopada 2020 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie, w przypadku stwierdzenia braku podstaw do uwzględnienia w całości lub w części powyższego żądania (a zatem uznania, że umowa kredytu jest ważna), wniósł o:

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 93.894,87zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 listopada 2020 r. do dnia zapłaty.

Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności orzeczenia do dnia zapłaty oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

(pozew – k. 3-20v)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował powództwo zarówno co do zasady, jak i wysokości, wskazując, że umowa nie zawiera klauzul abuzywnych.

(odpowiedź na pozew – k. 74-104)

Pismem procesowym z dnia 14 września 2023 r. (data nadania) powód zmodyfikował powództwo, w ten sposób, że wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 485.513,93 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 13 listopada 2020 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie, w przypadku oddalenia żądania wskazanego powyżej (a zatem uznania, że umowa kredytu jest ważna), wniósł o:

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 182.774,92 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 listopada 2020 r. do dnia zapłaty.

Żądanie dotyczące zwrotu kosztów postępowania nie uległo zmianie.

Uzasadniając zmianę powództwa, powód wskazał, że kwota dochodzona w pozwie stanowiła równowartość połowy należnej kredytobiorcy (powodowi) kwoty z tytułu nieważności umowy kredytu. Z uwagi na fakt, że spłaty ostatnich dwóch rat powód dokonał z majątku osobistego (będąc już po rozwodzie z M. S. – drugim kredytobiorcą) rozszerza powództwo o drugą połowę dwóch ostatnich rat, w sumie 485.513,93 zł. Pismo zostało doręczone pełnomocnikowi pozwanego Banku w dniu 14 stycznia 2025 r.

(pismo procesowe – k. 163-165v, potwierdzenie doręczenia – pismo k. 190)

W dalszym toku postępowania stanowiska stron nie uległy zmianie.

(protokół rozprawy z 3 marca 2025 r. – k. 206 i n.)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

23 lipca 2008 r. S. S. (1) i M. S. złożyli wniosek o kredyt hipoteczny w oddziale banku (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w Polsce (poprzednik prawny pozwanego banku, działający ówcześnie pod marką (...)). Jako wnioskowaną kwotę kredytu wskazano 302.700 zł, przy czym jako „walutę wnioskowanego kredytu” zaznaczono na formularzu wniosku opcję „CHF”. Jako cel kredytu wskazano „budowę domu systemem gospodarczym” oraz „koszty dodatkowe (prowizja)”.

(okoliczność bezsporna w zakresie następstwa prawnego pozwanego, wniosek kredytowy - k. 120-122)

Pozytywna decyzja kredytowa została wydana 5 sierpnia 2008 r.; odnosiła się ona wyłącznie do kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego.

(decyzja kredytowa – k. 126)

7 sierpnia 2008 r. S. S. (1) i M. S. zawarli z (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w Polsce UMOWĘ O KREDYT HIPOTECZNY nr (...), sporządzoną w dniu 6 sierpnia 2008 r. Przy zawarciu umowy wykorzystano wzorzec umowny stworzony przez bank i w tym zakresie umowa nie podlegała negocjacjom - nie doszło do indywidulanego uzgodnienia jej postanowień.

Z treści § 2 ust. 1 ww. umowy kredytu wynikało, że bank zobowiązuje się oddać kredytobiorcy do dyspozycji kwotę w wysokości 302.700 zł, przy czym zastrzeżono, że kredyt jest indeksowany do waluty obcej CHF.

Jako cel kredytu wskazano w § 2 ust. 2 budowę domu systemem gospodarczym i koszty dodatkowe związane z udzieleniem kredytu.

Okres kredytowania został ustalony na 480 miesięcy (§ 2 ust. 3).

Zgodnie z § 3 kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, wynoszącej na dzień sporządzenia umowy 3,90167% w stosunku rocznym (ust. 1), przy czym wskazano, że zmienna stopa procentowa jest ustalana jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) oraz stałej marży banku w wysokości 1,15 p.p. (ust. 2), a oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) (ust. 3).

Zgodnie z § 5 ust. 1 wypłata kredytu następowała w transzach.

W myśl § 6 ust. 6 umowy raty kredytu oraz inne należności związane z kredytem miały być pobierane z rachunku bankowego wskazanego w treści pełnomocnictwa, stanowiącego załącznik do umowy. Kredytobiorca zobowiązany był do utrzymywania wystarczających środków na ww. rachunku, uwzględniając możliwe wahania kursowe w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej.

W § 7 wymieniono zabezpieczenia kredytu, w tym pierwszą hipotekę kaucyjną do kwoty 605.400 zł na kredytowanej nieruchomości, a także cesję praw na rzecz banku z polisy ubezpieczenia tej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych (ust. 1).

W § 15 wskazano, że w zakresie nieuregulowanym umową zastosowanie mają postanowienia Regulaminu (ust. 1), przy czym kredytobiorca oświadczał jednocześnie, że w dniu podpisania umowy otrzymał Regulamin i aktualną na dzień sporządzenia umowy Taryfę i zapoznał się z nimi (ust. 2).

(umowa o kredyt hipoteczny - k. 27-29, 128-135v; w zakresie braku indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy domniemanie prawne na podstawie art. 385 ¹ § 3 w zw. z § 4 k.c., nadto zeznania powoda - protokół rozprawy z dnia 3 marca 2025 r. – k. 206-207 )

W stanowiącym załącznik do umowy kredytu Regulaminie kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) (dalej „Regulamin”) w § 2 zostały zawarte definicje, między innymi następujących pojęć:

– kredyt indeksowany do waluty obcej – „kredyt oprocentowany według stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata odbywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, według Tabeli” (pkt 2),

- Tabela – „Tabela kursów walut obcych obowiązująca w Banku” (pkt 12),

Zgodnie z § 4 ust. 1: Kredyt udzielany jest w złotych. Na wniosek Wnioskodawcy Bank udziela kredytu indeksowanego do waluty obcej. W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej Wnioskodawca wnioskuje o kwotę kredytu wyrażoną w złotych, z zaznaczeniem, iż wniosek dotyczy kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Zgodnie z § 7 ust. 4: W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu Kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień § 11.

Zgodnie z § 9: Raty spłaty kredytu pobierane są z rachunku bankowego Kredytobiorcy, prowadzonego w złotych, wskazanego w Umowie. (ust. 1). W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej: 1) raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu; 2) jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu. (ust. 2).

(Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) k. 34-38)

Opisana wyżej umowa kredytowa, ani załączniki do niej, nie zawierały w swojej treści informacji odnoszących się do sposobu tworzenia tabel kursowych w (...).

(okoliczność bezsporna)

W dacie zawierania umowy S. S. (1) i M. S. pozostawali małżeństwem. Rozwiedli się w 2010 r. ( okoliczności bezsporne, zeznania powoda – k. 206v)

21 marca (...). umowa została aneksowana, w § 4 aneksu nr (...) wskazano, że Bank zwalnia M. W. z długu z tytułu kredytu udzielonego na mocy umowy, a M. W. zwolnienie z ww. długu przyjmuje. Tego samego dnia zawarto Aneks nr (...), zgodnie z treścią którego K. T. przystąpiła do długu wynikającego z umowy nr (...).

( aneks nr (...) – k. 39-39v, aneks nr (...) – k. 40-40v)

M. W. (poprz. S.) i S. S. (1) uzyskiwali dochody w złotych i potrzebowali funduszy również w złotych – na budowę domu, w którym mieli zamieszkać. Żadne z kredytobiorców nie prowadziło w dacie zawierania umowy działalności gospodarczej. Kredytobiorcy otrzymali propozycję kredytu złotowego, ale kwota była zbyt niska. Zapewniano ich o stabilności kursu CHF, dlatego też zdecydowali się na zaciągnięcie kredytu indeksowanego do waluty obcej. Umowa kredytu nie była negocjowana.

( zeznania powoda – protokół rozprawy z 6 marca 2025 r. – k. 206-207v)

Przed zawarciem umowy kredytu przedstawiono kredytobiorcom do podpisu dwa dokumenty odnoszące się do ryzyka walutowego związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do CHF. Pierwszy datowany był na 23 lipca 2008 r. i stanowił załącznik do wniosku kredytowego, a zatytułowany był „Oświadczenie wnioskodawcy związane z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej”. Wskazano tam między innymi:

W związku z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany kursem waluty obcej, Wnioskodawca oświadcza, iż został zapoznany przez pracownika Banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej, oraz że:

- będąc w pełni świadomym ryzyka kursowego, rezygnuje z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonuje wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej;

- znane mu są postanowienia „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej;

- został poinformowany, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest w placówkach Banku;

jest świadomy, że:

- ponosi ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt;

- ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem Banku wynikającego z Umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu;

- kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie;

- saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej; raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie.

Drugi z dokumentów, podpisany 7 sierpnia 2008 r., stanowił załącznik do umowy kredytu, zatytułowany był „Oświadczenie kredytobiorcy wz. z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką”. Wskazano tam:

W związku z zawarciem Umowy o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej Kredytobiorca oświadcza, że:

1)  został zapoznany przez pracownika Banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej,

2)  będąc w pełni świadomym ryzyka kursowego, rezygnuje z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonuje wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej;

3)  (…);

4)  został poinformowany, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest w placówkach Banku;

5)  jest świadomy, że:

a)  ponosi ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt;

b)  ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem Banku wynikającego z Umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu;

c)  kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie;

d)  saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej;

e)  raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie.

Nie wyjaśniono kredytobiorcom, że wysokość kursu CHF wpływa nie tylko na wysokość raty w złotówkach, ale także na wysokość salda kredytu (kapitału) w przeliczeniu na złotówki i w efekcie saldo zadłużenia w przeliczeniu na złote może rosnąć pomimo regularnej spłaty rat. Przedstawiono im historyczne wahania kursu CHF, z których wynikał spadek kursu sprzed 2 lat przed zawarciem umowy.

( Oświadczenia – k. 31v, 124,137-137v, zeznania powoda - protokół rozprawy z dnia 6 marca 2025 r. – k. 206-207v )

Kredyt został wypłacony przez (...) zgodnie z postanowieniami umowy, w wysokości 302.700 zł. (zaświadczenie – k. 42 i n.)

Kredyt został spłacony w całości. Początkowo raty spłacane były przez kredytobiorców z majątku wspólnego. Dwie ostatnie raty kapitałowe – w dniu 22 listopada 2011 r. w wysokości 95.999,99 zł (co stanowiło równowartość 25.437,20 CHF przy zastosowaniu kursu 3,7740) oraz 2 grudnia 2011 r. w wysokości 368.574,99 zł (co stanowiło równowartość 96.115,73 CHF przy zastosowaniu kursu 3,8347) spłacone zostały przez S. S. (1) z majątku osobistego, już po rozwodzie stron. Środki pochodziły ze sprzedaży domu. W spłacie tych rat nie uczestniczyła K. T..

(zaświadczenie z Banku – k. 42-43v, kopia umowy sprzedaży – k. 169-174, zeznania powoda – protokół rozprawy z 6 marca 2025 r. – k. 206-207v)

Pismem z dnia 7 października 2020 r. S. S. (1) złożył reklamację dotyczącą umowy kredytu z 7 sierpnia 2008 r. Bank odmówił uwzględnienia reklamacji.

(reklamacja – k. 45-47v, odpowiedź na reklamację – k. 48)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody złożone do akt przez strony oraz zeznania powoda. W zakresie dowodów z dokumentów, nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie jakichkolwiek wątpliwości co do ich wiarygodności i mocy dowodowej, dlatego stanowiły podstawę dla poczynionych w sprawie ustaleń. W ocenie Sądu dowody te, w zakresie, w jakim stanowiły podstawę poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, tworzą razem zasadniczo spójny i nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to zasługujący na wiatę materiał dowodowy.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się także na zeznaniach powoda, które w pełni korelowały z dowodami w postaci dokumentów związanych z zawarciem i realizacją przedmiotowej umowy. Z jego zeznań wynika jednoznacznie, że wraz z byłą żoną nie negocjowali kwestionowanych postanowień umowy i pozostawali w przekonaniu, że bank oferuje mu bezpieczny produkt finansowy. Zeznania powoda były logiczne i spójne, a w konsekwencji nie budziły wątpliwości, nadto korelowały z zeznaniami kredytobiorców w innych licznych tzw. sprawach frankowych. Dlatego Sąd uznał je za wiarygodne w całości.

Sąd ocenił, że nieprzydane dla rozstrzygnięcia sprawy będą zeznania świadka A. S.. Okoliczności na jakie miałby zeznawać świadek dotyczyły ogólnych procedur panujących przy zawieraniu umów. Wobec pisemności umowy kredytu, Sąd oparł się przede wszystkim na analizie umowy oraz związanych w jej zawarciem dokumentów.

Nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy także załączone do akt publikacje, ekspertyzy czy opinie prawne, stanowiące jedynie subiektywną ocenę autora co do rozumienia czy też stosowania określonych instytucji prawnych.

Dowód z opinii biegłego na okoliczności sprecyzowane w pozwie został pominięty, ponieważ byłyby one nieprzydatne dla wydania wyroku w niniejszej sprawie, wobec stwierdzenia, że umowa kredytu jest nieważna (z przyczyn omówionych w dalszej części uzasadnienia), a rozpoznanie roszczenia o zapłatę nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie w znacznej części, ponieważ umowa nr (...) sporządzona 6 sierpnia 2008 r., a zawartą 7 sierpnia 2008 r., pomiędzy S. S. (1) i M. S. a poprzednikiem prawnym pozwanego jest nieważna. Nieważność umowy wynika z zawarcia w niej postanowień abuzywnych, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi regulacjami prawnymi.

Bezsporny pomiędzy stronami był fakt zawarcia ww. umowy w kwocie 302.700 złotych. Istota sporu sprowadzała się natomiast do ustalenia, czy ww. umowa jest nieważna, a w konsekwencji czy zachodzą przesłanki zasądzenia na rzecz strony powodowej uiszczonych przez nią w toku realizacji umowy na rzecz pozwanego kwot.

Wobec uwzględnienia roszczenia głównego, Sąd odstąpił od rozważań dotyczących zgłoszonych przez stronę powodową roszczeń ewentualnych.

W ocenie Sądu będąca przedmiotem rozpoznania umowa była typową umową kredytu indeksowanego kursem CHF. Kwota kredytu ustalona została w walucie polskiej, tj. w wysokości 302.700 zł, ale jej wypłata (również w PLN) następowała według klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obcej obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. Spełnienie świadczenia następowało zaś w walucie polskiej z zastosowaniem kursu walutowego. Istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia jest zatem rozważenie czy drugą stroną umowy był konsument, a jeżeli tak, to czy kwestionowane przez stronę powodową postanowienia mają charakter niedozwolony (art. 385 i kolejne k.c.) i w przypadku udzielenia pozytywnej odpowiedzi na to pytanie, jaki jest skutek ich wyeliminowania z kontraktu z punktu widzenia jego bytu, przy uwzględnieniu wykładni postanowień dyrektywy 93/13 dokonanych w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości UE co do możliwości uzupełniania luk w umowie na skutek wyeliminowania postanowień niedozwolonych, mając przy tym na względnie krajowy porządek prawny (np. art. 358 § 2 k.c.) oraz wolę strony powodowej w tym zakresie.

Legitymacja czynna

Wobec podniesionego przez pozwany Bank zarzutu braku legitymacji czynnej po stronie powoda z uwagi na brak drugiego z kredytobiorców, wskazać należy, że kwestia możliwości występowania z powództwem o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zwrot nienależnych spełnionych świadczeń na jej podstawie był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W sprawach o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zwrot nienależnych świadczeń spełnionych na jej podstawie po stronie powodowej nie zachodzi współuczestnictwo konieczne kredytobiorców.1 W okolicznościach niniejszej sprawy za nieskutecznością zarzutu braku legitymacji czynnej po stronie powoda przemawiał dodatkowo fakt, że żądanie dotyczyło wyłącznie zapłaty, która jest świadczeniem podzielnym.

Status konsumenta i przedsiębiorcy, brak negocjacji i świadczenia główne

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą pozwanego, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem należy go uznać za konsumenta (art. 22 ¹ k.c.). Status powoda jako konsumenta nie był kwestionowany przez pozwanego.

Ciężar dowodu, że tzw. klauzule przeliczeniowe zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał. Nie można uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Podobnie nie można za negocjacje uznać wyboru rachunku z którego bank będzie potrącał wierzytelności wynikające z umowy.

Ww. postanowienia umowne określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu denominowanego do waluty obcej.

Kwestia pouczeń o ryzyku

Sporna pomiędzy stronami była problematyka rozumienia pouczenia zamieszczonego w dokumentacji umownej co do ryzyka związanego z zaciągnięciem zobowiązania z walutą obcą, jako miernikiem jego wartości. Strona pozwana zasadniczo wywodzi z niego pełne zaznajomienie konsumenta z zagadnieniem ryzyka towarzyszącego zaciągnięciu wieloletniego zobowiązania odnoszącego się do kursu waluty obcej.

W orzecznictwie Trybunału wskazuje się, że instytucje finansowe muszą zapewniać kredytobiorcom informacje wystarczające do podejmowania przez kredytobiorców świadomych i rozważnych decyzji oraz powinny wyjaśniać co najmniej, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłyby silna deprecjacja środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, i wzrost zagranicznej stopy procentowej, przy czym zakres udzielanych informacji nie może wykraczać ponad to, co w dacie zawarcia umowy było możliwe do ujawnienia (por. wyrok w sprawie C-186/16 A., wyrok w sprawie C-212/20). Pierwszorzędne znaczenie należy tu nadać literalnej treści pouczenia ujętego w dokumentacji umownej.

Klauzula ryzyka kursowego określa główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorca został należycie poinformowany o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, w tym w szczególności historyczny wykres kursu CHF/PLN za okres co najmniej kilkunastu lat i symulację wpływu wzrostu tego kursu o co najmniej kilkadziesiąt procent na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczone w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez pozwany bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsumenci, którzy nie mieli dochodów ani oszczędności w CHF, zostali obciążeni nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie byli w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.

Pouczenie powodów o ryzyku kursowym ograniczało się w istocie do przedstawienia do podpisu gotowych oświadczeń: pierwszego wraz z wnioskiem kredytowym, drugiego wraz z umową kredytu. W okolicznościach tej sprawy nie była przedmiotem sporu treść podpisanych przez powoda dokumentów, w tym obejmujących oświadczenia odnoszące się do ryzyka kursowego. Powód nie twierdził, że nie podpisał owych oświadczeń, czy też że dokumenty te miały w rzeczywistości inną treść niż to wynika z odpisów znajdujących się w aktach sprawy. Powód twierdził natomiast, że przed zawarciem umowy nie został on poinformowany przez przedstawicieli banku w sposób kompleksowy o ponoszeniu ryzyka kursowego, o zależności pomiędzy wysokością salda kredytu w złotych a wahaniami kursu CHF itd. Sąd uznał, że poprzednik prawny pozwanego banku zaniechał poinformowania konsumenta, na czym w istocie polega ryzyko związane z zaciągnięciem zobowiązania indeksowanego do waluty obcej. Sąd miał na względzie to, że poza przedstawieniem powodowi do podpisu dwóch przygotowanych przez bank dokumentów („Oświadczeń”), pierwszego na etapie składania wniosku kredytowego, drugiego w dacie zawarcia umowy, kredytobiorcom nie udzielono w zasadzie żadnych informacji odnoszących się do ryzyka kursowego.

O dopełnieniu obowiązku informacyjnego z pewnością nie może świadczyć samo tylko przedstawienie konsumentowi do podpisu ogólnego oświadczenia, z którego wynika,
że kredytobiorca jest świadomy ponoszonego ryzyka zmiany kursu waluty, w sytuacji gdy konsument podpisał takie oświadczenie bez właściwego zrozumienia znaczenia zawartych w nim treści (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2022 r., sygn. akt II CSKP 415/22, Legalis). Tymczasem właściwe zrozumienie treści wskazanych „Oświadczeń” (podobnie jak treści samej umowy) wymagało odpowiedniego komentarza ze strony przedstawicieli Banku, wyjaśnienia występujących tam pojęć, poparcia informacji tam ujętych odpowiednimi przykładami. Bez omówienia treści tych dokumentów przeciętny konsument nie miał w istocie szans na pełne zrozumienie konstrukcji umowy kredytu indeksowanego do CHF i rodzaju związanych z tym ryzyk.

Bank kredytujący nie dopełnił przed zawarciem kwestionowanej umowy obowiązku informacyjnego względem powoda, wskutek czego nie zdawał on sobie sprawy z tego, że kredyt indeksowany do CHF, mimo że oprocentowany korzystniej w stosunku do kredytu złotowego - co miało przełożenie na niższą ratę kredytu i wyższą zdolność kredytową, jest produktem niezwykle ryzykownym i może finalnie okazać się znacznie droższy od kredytu złotowego, a kredytobiorca ponosi nieograniczone ryzyko wzrostu wyrażonych w PLN salda kredytu i raty kredytu. Nieświadomy powyższego powód zdecydował się na zawarcie umowy (zatem na nabycie produktu finansowego oferowanego przez poprzednika prawnego pozwanego), pozostając w błędnym przekonaniu, że jest to kredyt tani i bezpieczny.

Także i te okoliczności – niezależnie od kwestii pozostawienia bankowi możliwości jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązań kontrahenta - przemawiają za uznaniem, że badane w sprawie klauzule umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (podobnie Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 30 września 2021 r., sygn. akt I ACa 386/21, niepubl., a także w wyroku z dnia 20 października 2021 r., sygn. akt I ACa 155/21, Lex).

Niejednoznaczność i abuzywność klauzul przeliczeniowych

Do klauzul przeliczeniowych znajduje zastosowanie art. 479 ⁴³ k.p.c. (mający w niniejszym wypadku nadal zastosowanie na podstawie art. 9 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw). Zgodnie z art. 479 ⁴³ k.p.c., wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów mają skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanych za niedozwolone postanowień wzorca umowy do rejestru. Na powyższy skutek stosowania art. 479 ⁴³ k.p.c. wskazano w orzecznictwie2 i pozostaje on w zgodzie z celami art. 6 i 7 dyrektywy 93/13.3 Niemniej jednak, indywidualna kontrola postanowienia umownego także prowadzi do wniosku, że stanowi ono niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Klauzule przeliczeniowe nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu (różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej), pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Tym samym bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorcy. Jednocześnie kredytobiorca w żaden sposób nie mógł się sprzeciwić wysokości kursu narzuconego przez bank. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.4 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, tzw. ustawa „antyspreadowa”).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.5 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,6 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24 stycznia 2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem7, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu denominowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia. Norma ta ma charakter dyspozytywny, w przeciwieństwie np. do węgierskiego stanu prawnego, przez co niemiarodajne jest na potrzeby rozstrzygnięcia sprawy odwoływanie się do wyroku Trybunału z dnia 2 września 2021 r., C-932/19, w którym analizowano kwestię woli konsumenta na kwestię upadku umowy, ale przy uwzględnieniu treści krajowego prawodawstwa, którego celem był wyeliminowanie nierównowagi kontraktowej stron (stwierdzenie nieważności warunków umownych dotyczących ustalenia kursu wypłaty i spłaty świadczenia ustalanych przez instytucje finansowe w zakresie umów kredytu, pożyczki, lub leasingu finansowego zawartych od dnia 1 maja 2004 r. do dnia wejścia w życie ustawy i ich zastąpienie urzędowym kursem ustalanym węgierski bank centralny).

Nieważność umowy

Uznanie klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ postanowienia te oznaczają główny przedmiot umowy i określają sposób jej wykonywania – skoro zaś nie jest możliwe określenie sposobu wykonywania umowy, to musi ona być uznana za niewykonalną, a przez to nieważną. Stanowisko to przeważa w aktualnym orzecznictwie.8 Jednocześnie strona powodowa stanowczo wyraziła zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadoma wynikających z tego konsekwencji. Należy tutaj zwrócić uwagę, że wprawdzie art. 385 ¹ § 1 k.c. (ani art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13) nie wskazuje wprost na sankcję nieważności umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, niemniej jednak dyrektywa nr 93/13 przewiduje w art. 8 możliwość przyjęcia lub utrzymania bardziej rygorystycznych przepisów prawnych, których celem jest także osiągnięcie celu odstraszającego (art. 8b ust. 1). Obowiązkiem organu stosującego prawo jest zapewnienie skuteczności ochrony przyznanej konsumentowi w normach zawartych w dyrektywie. Dlatego nie ma przeszkód aby w sytuacji, w której naruszenie praw konsumenta chronionych dyrektywą prowadzi do innej niż przewidziana jako zasadnicza w art. 385 ¹ k.c. wadliwości czynności prawnej, zastosowania nie mogła znaleźć inna sankcja, w tym sankcja nieważności czynności prawnej.

Tezie tej nie sprzeciwia się stwierdzenie, że umowa bezwzględnie wiąże w pozostałym zakresie (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13). Zgodnie z wykładnią tego przepisu dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, umowa zawierająca nieuczciwe warunki powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (m.in. wyroki w sprawie C-618/10, w sprawie C-488/11, w sprawie C-260/18). Stąd też oczywiste jest, że nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy, której po wyłączeniu z niej postanowień niedozwolonych (które mogą przecież w określonych warunkach dotyczyć głównych świadczeń stron), nie da się wykonać – określić sposobu i wysokości świadczenia.

Świadczenie nienależne

Nieważność umowy kredytu ex tunc (w niniejszej sprawie rozstrzygnięta przesłankowo) oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast okoliczność, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy roszczenie o zwrot równowartości wypłaconego kapitału kredytu nie ma w tym względzie znaczenia (z zastrzeżeniem skutków wynikających z ewentualnego wniesienia przez pozwanego powództwa wzajemnego bądź podniesienia zarzutu potrącenia lub zatrzymania).9 Wobec tego brak jest podstaw do oddalenia powództwa o zapłatę na podstawie art. 409 k.c., art. 411 pkt 2 k.c., art. 411 pkt 4 k.c. czy jakiejkolwiek innej (w tym także art. 5 k.c.).

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, tj. takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 k.c.). Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony świadczenia nie miały oparcia w łączącej strony umowie. W związku z tym na pozwanym banku ciąży obowiązek zwrotu na rzecz powoda kwoty, którą świadczył na podstawie nieważnej czynności prawnej niezależnie od tego, czy strona powodowa spłaciła na rzecz banku kwotę udostępnionego jej kapitału, czy też nie. W razie bowiem upadku umowy kredytu, każda z jej stron ma odrębne roszczenia o zwrot spełnionych w ramach jej wykonania świadczeń. Należy przy tym zauważyć, że w sprawie niniejszej nie ma miejsce żadna z sytuacji, która uniemożliwiałaby domaganie się zwrotu przez powodów nienależnie spełnianego świadczenia (art. 411 k.c.). Nie sposób bowiem zarzucić powodowi, że świadczył z pełną świadomością tego, że nie był zobowiązany, w szczególności, iż zgodnie z postanowieniami umowy brak spełnienia zobowiązań narażał go na przedsięwzięcie ze strony banku czynności sankcyjnych (wypowiedzenie umowy, wymagalność niespłaconego kapitału, groźba sporu sądowego). Brak również podstaw, aby świadczenie na podstawie umowy zawartej w oparciu o narzucone przez bank nieuczciwe warunki czyniło zadość zasadom współżycia społecznego. Sąd a limine nie wyłącza możliwości oparcia się na klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c., art. 411 pkt 2 k.c.), jako przesłance niweczącej żądanie konsumenta, niemniej jednak uzasadnieniem dla jej zastosowania muszą być wyjątkowe okoliczności. W ocenie Sądu na kanwie niniejszej sprawy brak okoliczności tego rodzaju, które miałby usprawiedliwiać domaganie się oddalenia żądania zwrotu świadczenia nienależnego (art. 411 pkt 2 k.p.c.), czy świadczyć o nadużywaniu przez powoda prawa (art. 5 k.c.). W doktrynie słusznie podnosi się, że art. 411 pkt 2 k.c. nie stanowi przepisu szczególnego względem art. 5 k.c., w związku z czym unormowanie z art. 411 pkt 2 k.c. wyprzedza zarzut ogólny nadużycia prawa z art. 5 k.c.10 W pierwszym bowiem przypadku charakter świadczenia nienależnego wyklucza domaganie się jego zwrotu, w drugim zaś charakter roszczenia czyni możliwym domaganie się zwrotu, lecz w konkretnych okolicznościach jest ono nadużywane. I tak w ocenie Sądu nie może zostać uznane za zadośćuczynienie zasadom słuszności spełnienie przez powoda świadczenia w wykonaniu umowy uznanej za nieważną z uwagi na jej kwalifikowaną wadliwość konstrukcyjną (upadek indeksacji) w sytuacji, kiedy wzór umowy opracował bank. Zdaniem Sądu powód nie nadużywał również prawa do domagania się zwrotu uiszczonych kwot z odwołaniem się do sytuacji prawnej innych kredytobiorców, którzy nie zdecydowali się na zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej. W ocenie Sądu okoliczność wyboru przez stronę powodową oferty kredytu z udziałem waluty obcej, przedstawionej przez pozwanego jako oferta korzystniejsza w dacie zawierania umowy, nie może świadczyć o tym, że powód kwestionując po latach kontrakt nie może skutecznie dochodzić przysługujących mu praw konsumenckich z uwagi na nadużycie prawa, w świetle decyzji innych osób.

Powód domagał się zasądzenia na jego rzecz połowy kwot uiszczonych na rzecz Banku (z uwagi na istniejącą wówczas wspólność majątkową małżeńską i dokonywanie spłat z majątku wspólnego) za wyjątkiem dwóch ostatnich rat (skutkujących całkowitą spłatą kredytu), które powód spłacił z majątku osobistego, po rozwiązaniu związku małżeńskiego. Pozwany Bank nie zakwestionował skutecznie wysokości dochodzonego świadczenia przez powoda, wobec czego zasądzeniu podlegała cała dochodzona w niniejszym postępowaniu kwota, tj. 485.513,93 zł.

Wyrok w niniejszej sprawie został ogłoszony przed wydaniem przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyroku z 19 czerwca 2025 r. (C-396/24). Zatem ewentualne skutki zastosowania przy rozliczeniu wskazanej w nim teorii salda mogą zostać przez strony zrealizowane w drodze porozumienia, względnie wykorzystane przez sąd drugiej instancji w ramach kontroli instancyjnej orzeczenia.

Odsetki

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). W niniejszej sprawie rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek należało odpowiednio rozdzielić z uwagi na dokonaną modyfikację powództwa. W zakresie dochodzonej pierwotnie kwoty odsetki zasądzone zostały od 31 dnia od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu (analogicznie do terminu określonego w art. 6 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym), tj. – od kwoty 253.129,93 zł od dnia 6 czerwca 2022 r. Odsetki od kwoty 232.384,18 zł (o którą powództwo zostało rozszerzone) zasądzone zostały od 8 dnia od doręczenia pozwanemu odpisu pisma zawierającego modyfikację powództwa.

W pozostałym zakresie roszczenie odsetkowe zostało oddalone. W zgłoszonej przez powoda przedprocesowej reklamacji nie wskazano bowiem żadnego żądania zapłaty, nie sposób uznać jej treści za wezwanie do zapłaty w rozumieniu art. 455 k.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu

O kosztach procesu w pkt. III sentencji Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie 98 § 1 i 3 k.p.c., stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik, obciążając całością kosztów pozwanego.

Na wyżej wskazaną kwotę złożyły się: uiszczona opłata od pozwu w wysokości 1.000 zł, opłata od modyfikacji powództwa w kwocie 30 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w osobie adwokata w wysokości 10.800 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie).

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w sentencji.

sędzia Rafał Wagner

1 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia z dnia 26 października 2023 r. (sygn. akt III CZP 156/22), uchwała

Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2023 r. (sygn. akt III CZP 12/23)

2 por.:

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.11.2015 r., III CZP 17/15,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.07.2021 r. I CSKP 222/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 796/22,

3 por.:

- pkt 44 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26.04.2012 r., C-472/10, N. H.,

- pkt 47 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21.12.2016 r., C-119/15, Biuro (...)

4 por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

5 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D.,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...),

6 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78,

7 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 76.

8 por.:

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.06.2022 r., I CSK 2326/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2538/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2722/22.

9 por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21.

10 P. Księżak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3A, red. K. Osajda, 2017, komentarz do art. 411, pkt 46, R. Trzaskowski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, LEX.+