Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Rafał Wagner

Protokolant: stażysta Aleksandra Sieńczewska

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2025 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa M. S. i S. T.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i o ustalenie

I.  zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. S. kwotę 201 173,71 (dwieście jeden tysięcy sto siedemdziesiąt trzy i 71/100) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

1)  od kwoty 61 173,71 (sześćdziesiąt jeden tysięcy sto siedemdziesiąt trzy i 71/100) zł od 26 września 2020 r. do dnia zapłaty,

2)  od kwoty 140 000 (sto czterdzieści tysięcy) zł od 24 września 2022 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz S. T. kwotę 201 173,71 (dwieście jeden tysięcy sto siedemdziesiąt trzy i 71/100) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9 maja 2024 r. do dnia zapłaty,

III.  oddala powództwo o zapłatę w pozostałym zakresie;

IV.  oddala powództwo o ustalenie;

V.  zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) S.A. z siedzibą w W.:

1)  na rzecz M. S. kwotę 6 417 zł (sześć tysięcy czterysta siedemnaście) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

2)  na rzecz S. T. kwotę 5 417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Wagner

Sygn. akt I C 1385/24

UZASADNIENIE

M. S. pozwem z dnia 3 września 2021 r. skierowanym przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 402 347,43 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego kosztem powódki bez podstawy prawnej, w wyniku wykonywania nieważnej umowy nr (...) z dnia 3 czerwca 2005 roku, w okresie od czerwca 2005 roku do sierpnia 2019 roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi w sposób następujący: a) dla kwoty 122 347,43 od dnia następnego po doręczeniu zawezwania do próby ugodowej do dnia zapłaty, b) dla kwoty 280 000 zł od dnia następnego po dniu doręczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...), waloryzowanego kursem CHF (dalej: „Umowa”, „kredyt”) zawartej dnia 9 września 2005 roku przez powódkę z pozwanym oraz wszelkich innych zobowiązań, oświadczeń czy umów do niej akcesoryjnych, wliczając w to także wszelkie regulaminy oraz inne wzorce umów – ze względu na nieważność tego zobowiązania – co do przyszłych świadczeń, nieobjętych roszczeniem z pkt. I, z uwagi na nieważność zobowiązania wynikającą z abuzywności postanowień umowy, a w szczególności: § 7 ust. 1 w zw. z § 8 ust. 8, § 11 ust. 2 i § 12 ust. 5 umowy. Powódka twierdziła przy tym, że postanowienie odpowiadające treści § 12 ust. 4 umowy i dotyczące (...) Bank S.A. z siedzibą w W. zostało uznane przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za abuzywne w wyroku z dnia 27 grudnia 2010 r. w sprawie o sygn. akt XVII AmC 1531/09 i wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (klauzula nr 5743).

Powódka domagała się powyższych kwot za okres od 13 czerwca 2005 r. do 5 sierpnia 2019 r. (k. 61).

Powódka w uzasadnieniu pozwu wskazała, że wraz ze S. T. zawarła dnia 3 czerwca 2005 r. w Ł. z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. W ocenie powódki umowa jest nieważna z uwagi na jej sprzeczność z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe oraz niespełnienie wymogu oznaczoności świadczenia, gdyż w umowie nie zostało ustalone ani kiedy zostaną powódce wypłacone pieniądze na zakup nieruchomości, ani w jakiej wysokości powódka będzie spłacać kredyt. Ponadto w umowie znalazły się niedozwolone postanowienia umowne.

W trakcie procesu ubiegania się o kredyt powódka została poinformowana, że powinna zawrzeć umowę o kredyt indeksowany do waluty CHF, która zdaniem pozwanego miała być dla powódki korzystniejsza niż umowa o kredyt w polskiej walucie. Pozwany od razu przedstawił powódce ofertę umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej, nie oferując ani nie biorąc pod uwagę umowy o kredyt w rodzimej walucie. Powódka nie została poinformowana w jaki sposób pozwany wyliczy ostatecznie wysokość zadłużenia. Nie przedstawiono jej także informacji historycznych wahań waluty CHF do waluty PLN. Pozwany miał wskazywać, że o ile istnieje ryzyko związane z wahaniami kursu CHF, to jest to zasadniczo bardzo stabilna waluta. W chwili zawierania umowy wysokość zobowiązań powódki była indeksowana dwoma miernikami wartości wyznaczanymi swobodnie przez pozwanego, w związku z czym kwota kredytu, wysokość rat spłaty kredytu oraz zadłużenia z tytułu niespłaconego kredytu nie były określona w umowie. Nie zostały też uzależnione od jakiegoś miernika obiektywnego, lecz pozostawione do swobodnego uznania pozwanego, który nie był w tym zakresie ograniczony żadnymi postanowieniami umownymi czy ustawowym. W ocenie powódki tego rodzaju postanowienia należy uznać za nieważne, ewentualnie za bezskuteczne wobec niej.

Na kwotę dochodzoną pozwem składała się suma należności uiszczonych przez powódkę na rzecz pozwanego w okresie od czerwca 2005 roku do sierpnia 2019 roku, która została wykazana zaświadczeniami wystawionymi przez pozwanego (k. 36-43).

Przed wytoczeniem powództwa powódka złożyła dnia 17 czerwca 2020 r. (data prezentaty) do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie wniosek o zawezwanie do próby ugodowej (k. 44-53). Pozwany w odpowiedzi na wniosek powódki o zawezwanie do próby ugodowej stwierdził, że nie widzi możliwości zawarcia ugody i nie będzie obecny na wyznaczonym terminie posiedzenia pojednawczego (k. 54-55).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od strony powodowej zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wskazał, że kwestionuje wszelkie roszczenia zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Zarzucił stronie powodowej nadużycie prawa podmiotowego w ramach żądania spełnionych świadczeń, które winna jest zwrócić w ramach zasad współżycia społecznego w pierwszej kolejności pozwanemu z tytułu spłaty wykorzystywanego kapitału. Zaprzeczył, jakoby kwestionowane przez stronę powodową postanowienia stanowiły klauzule abuzywne. Podniósł, że strona powodowa przy podpisaniu umowy miała świadomość ryzyka kursowego i na nie się godziła, w tym w szczególności z możliwością wzrostu raty kapitałowo-odsetkowej oraz całego zadłużenia. W ocenie pozwanego strona powodowa miała dążyć do instrumentalnego wykorzystania Dyrektywy 93/13, choć nie wykazuje statusu konsumenta do osiągnięcia korzyści majątkowej względem pozwanego.

Pozwany zaprzeczył jakoby jednostronnie kształtował wysokość zobowiązania powódki, co zakłócałoby równowagę pomiędzy stronami umowy i zwiększało zobowiązanie kredytobiorców, a także by poprzez zawartą umowę przyznał sobie uprawnienie dowolnego kształtowania sytuacji prawnej lub ekonomicznej drugiej strony umowy. Zdaniem pozwanego nie naruszył on obowiązku informacyjnego względem strony powodowej oraz zaprzeczył, jakoby na powodów została przerzucona całość ryzyka związanego z zawarciem umowy. Zakwestionował twierdzenia strony powodowej co do abuzywności postanowień umownych, fakt ich pozostawania w sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów drugiej strony jako konsumenta. Zdaniem pozwanego strona powodowa posiadając zdolność do zaciągnięcia kredytu złotowego odrzuciła taką ofertę, wybierając ofertę kredytu waloryzowanego kursem wybranej przez stronę powodową waluty oraz samodzielnie wybrała wariant kredytu waloryzowanego, dokonując swobodnego i świadomego wyboru spośród oferowanych przez bank kilku walut. Samo działanie klauzul abuzywnych zaś było uzależnione od złożenia przez stronę powodową dyspozycji uruchomienia środków kredytu i ich wykorzystania, więc postanowienia umowne miały być w chwili zawierania umowy „neutralne”. Nadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powódki oraz zarzut nadużycia prawa podmiotowego. W odniesieniu do statusu powódki jako konsumenta podniósł, że zarówno powódka jak i jej współkredytobiorca S. T. prowadzili w czasie trwania umowy działalność gospodarczą, w ramach której S. T. oferował usługi w zakresie (...) (...)Kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek, (...) Pośrednictwo w obrocie nieruchomościami oraz 68.32.Z Zarządzanie nieruchomościami wykonywane na zlecenie.

Pozwany podniósł zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powodowej ze względu na pierwotny brak udziału w postępowaniu S. T. jako drugiego kredytobiorcy oraz wniósł o połączenie sprawy do wspólnego rozpoznania ze sprawą prowadzoną przez Sąd Okręgowy w Warszawie pod sygn. XXVIII C 12105/21. (odpowiedź na pozew k. 268-282).

Sąd na wniosek powódki (k. 190) postanowił zawiadomić uprawnionego S. T. o toczącym się procesie (k. 191). S. T. podczas rozprawy 12 marca 2024 r. oświadczył, że przystępuje do sprawy (protokół rozprawy, k. 248v.).

W piśmie z dnia 19 marca 2024 r. (data prezentaty) powodowie wnieśli o zmianę żądania wskazanego w punkcie I pozwu i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów po 201 173,71 zł na rzecz każdego z nich tytułem zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego kosztem powodów w wyniku wykonywania nieważnej umowy nr (...) z dnia 3 czerwca 2005 r. w okresie od 13 czerwca 2005 r. do 5 sierpnia 2019 r. wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi w sposób następujący: A. dla kwoty 61 173,71 zł żądanej przez powódkę od dnia następnego po dniu doręczenia zawezwania do próby ugodowej do dnia zapłaty, B. dla kwoty 61 173,71 zł żądanej przez powoda od dnia następnego po dniu doręczenia zawezwania do próby ugodowej do dnia zapłaty, C. dla kwoty 140 000 zł żądanej przez powódkę od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu do dnia zapłaty oraz 2. zmianę żądania wskazanego punkcie 3. pozwu i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu według spisu kosztów, który powodowie przedstawią po zamknięciu rozprawy, a w przypadku braku przedłożenia spisu kosztów, zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W piśmie z dnia 24 czerwca 2024 r. (data prezentaty: 27 czerwca 2024 r.) powodowie sprecyzowali żądanie w ten sposób, że domagają się odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot wskazanych w pkt. 1a i 1b pisma z dnia 19 marca 2024 r. od dnia 25 września 2020 r. (k. 290).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. S. i S. T. w 2005 roku wzięli kredyt na zakup nieruchomości, na której wybudowali dom dla zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych. Na wskazanej nieruchomości nikt nie prowadził działalności gospodarczej. Powodom nie przedstawiono jakichkolwiek symulacji czy wariantów, ani nie poruszono zagadnienia zastosowania w umowie spreadu walutowego. Nie omówiono też z powodami działania mechanizmu indeksacji w umowie.

Pośrednik ze spółki (...) doradził powodom wzięcie kredytu indeksowanego do CHF, informując ich, że tylko przy takim kredycie mieli zdolność kredytową. Powodowie zwrócili się do kilku konkurencyjnych banków o przedstawienie najkorzystniejszej oferty finansowania budowy domu mieszkalnego w kwocie 280 000,00 zł. Pozwany w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej zaproponował powodom zawarcie kredytu indeksowanego do waluty CHF, posługując się stosowanym przez niego wzorcem umowy. Bank zapewniał przy tym powodów, że kredyt indeksowany do waluty CHF będzie dla nich korzystniejszy niż kredyt w walucie PLN. Powiedziano powodom, że CHF to stabilna waluta, a nadto że waluta CHF będzie coraz tańsza, a raty będą coraz niższe. Bank nie przedstawił powodom historycznego kursu CHF, ani informacji o ryzyku kursowym. Powodowie byli na dwóch spotkaniach z bankiem.

Powodowie złożyli do (...) Bank S.A z siedzibą w W. wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego (...) w kwocie 280 000 zł z przeznaczeniem na działkę budowlaną. Jako walutę kredytu wskazano CHF, a spłata miała nastąpić w 360 miesięcznych ratach. Spłata miała przybrać formę równych rat odsetkowo - kapitałowych (wniosek o udzielenie kredytu k. 137-138).

W dniu 3 czerwca 2005 roku wydano decyzję kredytową o przyznaniu kredytu hipotecznego (decyzja kredytowa k. 146). Następnie tego samego dnia strony zawarły umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) w kwocie 280 000 złotych, zaś waluta waloryzacji kredytu została określona jako CHF. Celem kredytu był zakup na rynku wtórnym prawa własności działki gruntu nr (...) położonej w W. przy ul. (...) oraz refinansowanie poniesionych nakładów związanych z zakupem przedmiotowej działki gruntu (§ 1 ust. 1, 2 i 3 umowy – k. 26).

Powodowie umowę czytali w 10 minut i ze względu na natłok ludzi byli pośpieszani. Powodowie wyrazili zgodę na unieważnienie umowy. Powodowie do roku 2018 byli małżeństwem i mieli wspólność majątkową, potem zaś spłacali kredyt w częściach równych (zeznania powoda k. 248-249; zeznania powódki k. 286-287).

Kredyt miał być spłacany w 216 miesięcznych ratach. Jako termin spłaty raty kredytu strony ustaliły 10 - ty dzień każdego miesiąca (§ 1 ust. 4, 5, 6 umowy). Na dzień wydania decyzji kredytowej przez bank oprocentowanie kredytu w stosunku tocznym wynosiło 2,95 % (§ 1 ust. 8 umowy). Na ww. nieruchomości miała zostać ustanowiona hipoteka kaucyjna. Zabezpieczeniem kredytu był przelew praw z polisy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych, weksel własny in blanco z wystawienia Kredytobiorcy oraz ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) S.A., a także prawne zabezpieczenie kredytu na okres przejściowy do czasu przedłożenia w banku odpisu księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego prawomocny wpis hipoteki ustanowionej na rzecz banku (§ 3 ust. 1-6 umowy).

Stosownie do § 6 umowy spłata kredytu miała następować na podstawie nieodwołalnego, przez czas trwania Umowy, zlecenia dokonywania przelewu z rachunku eKonto nr (...) (...)- (...)- (...). Z kolei § 7 ust. 1 umowy stanowił, że Bank miał udzielić Kredytobiorcy, na jego wniosek, kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1, w kwocie określonej w § 1 ust. 2, waloryzowanego kursem kupna waluty CHF wg tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kwota kredytu wyrażona w CHF walucie miała być określona na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu. Zgodnie z § 8 ust. 5 Umowy(...) miał uruchomić kredyt w terminie 3 dni roboczych (z wyłączeniem sobót) od daty wskazanej przez Kredytobiorcę w pisemnej dyspozycji uruchomienia kredytu.

Zgodnie z § 11 ust. 1 umowy kredyt oprocentowany został według zmiennej stopy procentowej, która na dzień zawarcia umowy kredytowej wynosiła 2,95% w stosunku rocznym, zaś ust. 2 stanowił, że zmiana wysokości oprocentowania kredytu może nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub dla krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji. Natomiast w myśl § 12 umowy kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych określonych w § 1 ust. 5, w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłat (§12 ust. 1 i 2.) Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe miały być spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 12 ust. 4 umowy). Natomiast za okres od dnia powstania zadłużenia do dnia poprzedzającego spłatę kredytu Bank pobiera odsetki, które są naliczane w okresach miesięcznych, licząc od dnia uruchomienia kredytu (§12 ust. 6 i 7 umowy).

W § 14 ust. 5 umowy została zawarta informacja, że wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Bank S.A., obowiązującym w dniu i godzinie spłaty.

W umowie nie ma żadnej wzmianki o sposobie ustalania kursu franka szwajcarskiego (umowa kredytu k. 26-30)

W dacie podpisania umowy M. S. prowadziła działalność gospodarczą pod firmą (...) - Agencję (...), z kolei S. T. prowadził jednoosobową działalność gospodarczą pod firmą (...). Powyższe działalności gospodarcze nie były jednak zarejestrowane ani wykonywane na nieruchomości będącej przedmiotem kredytowania. Powodowie zamieszkiwali na kredytowanej nieruchomości do 2017 roku. Małżeństwo kredytobiorców zostało rozwiązane przez rozwód w 2018 roku (zeznania M. S. i S. T. k. 248-249 oraz k. 286-287).

Wypłata kredytu nastąpiła w transzach w łącznej kwocie 280 000 złotych. Następnie uiszczano regularnie raty kredytu zgodnie z harmonogramem kredytowym przedstawianym przez bank. W okresie od czerwca 2005 roku do sierpnia 2019 roku spłacono łącznie kwotę 122 347,43 złotych (zaświadczenia k. 31-35, k. 36, k. 37-43). Pismem z dnia 4 czerwca 2020 pełnomocnik M. S. - w jej imieniu - skierował do Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia - wniosek o zawezwanie do próby ugodowej (zawezwanie do próby ugodowej k. 43-50). Do zawarcia pomiędzy stronami ugody nie doszło (protokół posiedzenia k. 54, pismo k. 51-52). 22 listopada 2013 roku (...) Bank Spółka akcyjna z siedzibą w W. o numerze KRS (...), zmieniła firmę na: (...) Spółka akcyjna” (bezsporne).

Kredyt został przez powodów całkowicie spłacony 5 sierpnia 2019 r. (bezsporne).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody złożone do akt przez strony oraz zeznania powodów. W odniesieniu do części dokumentów strony nie zakwestionowały rzetelności ich sporządzenia ani nie żądały złożenia przez stronę przeciwną ich oryginałów (zgodnie z art. 129 k.p.c.). Podobnie i Sąd badając te dokumenty z urzędu, nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie jakichkolwiek wątpliwości co do ich wiarygodności i mocy dowodowej, dlatego stanowiły podstawę dla poczynionych w sprawie ustaleń. W ocenie Sądu dowody te, w zakresie, w jakim stanowiły podstawę poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, tworzą razem zasadniczo spójny i nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to zasługujący na wiatę materiał dowodowy.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się także na zeznaniach powodów, które w pełni korelowały z dowodami w postaci dokumentów związanych z zawarciem i realizacją przedmiotowej umowy. Zrelacjonowali oni przebieg czynności związanych z zawarciem umowy kredytu. Wynika z nich jednoznacznie, że nie negocjowali oni postanowień umowy i pozostawali w przekonaniu, że bank oferuje im bezpieczny produkt finansowy. Zeznania powodów dotyczące w szczególności okoliczności związanych z zawarciem umowy o kredyt, były logiczne i spójne, a w konsekwencji nie budziły wątpliwości. Dlatego Sąd uznał je za wiarygodne w całości (zeznania M. S. i S. T. k. 248-249 oraz k. 286-287).

Sąd oddalił na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. wnioski stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, gdyż fakty, których stwierdzenia miał służyć ten wniosek dowodowy, nie były istotne dla wyniku postępowania. Zasadniczy spór pomiędzy stronami koncentrował się na ocenie postanowień umownych stosowanych przez pozwanego, na podstawie których ten zatrzymał dochodzoną pozwem kwotę, przez pryzmat ich zgodności z przepisami prawa chroniącymi konsumentów, a zakazujących m. in. stosowania klauzul abuzywnych we wzorcach umownych przez przedsiębiorców, czyli art. 385 ¹ -385 ³ k.c.

Oceniając ważność czynności prawnej, nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania1. Nie miało więc znaczenia czy kurs stosowany przez pozwanego przy przeliczeniach do wyliczania kolejnych rat w okresie objętym sporem był w jakiś sposób powiązany z kursem rynkowym. Ponadto opinia biegłego nie może być źródłem materiału faktycznego sprawy, albowiem rolą biegłego nie jest dokonywanie samodzielnych ustaleń faktycznych istotnych dla zastosowania określonej normy prawnej, gdyż to strony winny wykazywać fakty, z których wywodzą skutki prawne, zaś zadaniem biegłego jest jedynie naświetlenie wyjaśnianych okoliczności z punktu widzenia wiadomości specjalnych, przy uwzględnieniu zebranego w toku procesu i udostępnionego mu materiału sprawy.

Pominięto dowód z dokumentu w postaci pisemnych zeznań świadka M. P. w sprawie prowadzonej pod sygn. akt II C 1752/20, ponieważ zeznania świadka dotyczyły innej umowy zawartej przez bank z innymi osobami, a odpowiedzi na pytania dotyczące procedur obowiązujących w pozwanym banku nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Pominięto dowód z zeznań w charakterze świadka S. T., gdyż w niniejszej sprawie uzyskał status strony i został przesłuchany w trybie art. 299-304 k.p.c.

Nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy także załączone do akt publikacje, ekspertyzy czy opinie prawne, stanowiące jedynie subiektywną ocenę autora co do rozumienia czy też stosowania określonych instytucji prawnych. Podobnie nie miały znaczenia uchwały NBP, czy zestawienie kursów (...) w porównaniu z kursami NBP, ponieważ to czy pozwany ustalając i stosując kurs waluty CHF do złotego polskiego inspirował się ustaleniami NBP, nie wpływało na stwierdzenie ewentualnej ważności umowy czy też braku abuzywnego charakteru jej niektórych postanowień (postanowienia dowodowe, k. 287).

W ocenie Sądu, dokonanie ustaleń stanu faktycznego możliwe było na podstawie pozostałych dowodów zebranych w niniejszej sprawie - w szczególności przedstawionych przez strony dokumentów oraz zeznań powodów. Czyniąc ustalenia faktyczne. Sąd uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 k.p.c. oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie w znacznej części ponieważ umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF, zawarta w dniu 3 czerwca 2005 roku przez powódkę M. S. i powoda S. T. z (...) Bank S.A. jest nieważna. Nieważność umowy wynika z uwagi na zawarcie w niej postanowień abuzywnych, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi regulacjami prawnymi.

Bezsporny pomiędzy stronami był fakt zawarcia 3 czerwca 2005 roku umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowanej kursem CHF oraz fakt wypłacenia przez pozwanego powodom kredytu w kwocie 280 000 złotych. Istota sporu sprowadzała się natomiast do ustalenia, czy ww. umowa jest nieważna, a tym samym czy zachodzą przesłanki zasądzenia na rzecz powodów kwot po 201 173,71 złotych uiszczonej przez nich na rzecz pozwanego w toku realizacji umowy.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2024 roku, poz. 1646 ze zm.) przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Wskazać też należy, że w przypadku zawarcia umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo- odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, powinna ściśle określać umowa kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca już na etapie umowy kredytowej powinien być odpowiednio poinformowany przez bank o istotnych dla niego zasadach związanych ze spłatą kredytu.

W ocenie Sądu będąca przedmiotem rozpoznania umowa była typową umową kredytu waloryzowanego kursem CHF, jakie były powszechnie zawierane przez pozwany bank. Istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia jest zatem wzięcie pod rozwagę czy drugą stroną umowy był konsument, a jeżeli tak, to czy kwestionowane przez stronę powodową postanowienia przeliczeniowe mają charakter niedozwolony (art. 385 i kolejne k.c.) i w przypadku udzielenia pozytywnej odpowiedzi na to pytanie, jaki jest skutek ich wyeliminowania z kontraktu z punktu widzenia jego bytu, przy uwzględnieniu wykładni postanowień dyrektywy 93/13 dokonanych w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości UE co do możliwości uzupełniania luk w umowie na skutek wyeliminowania postanowień niedozwolonych, mając przy tym na względnie krajowy porządek prawny (np. art. 358 § 2 k.c.) oraz wolę strony powodowej w tym zakresie.

Zagadnienie interesu prawnego powodów

Oceniając zawarte w pozwie żądanie ustalenia nieważności umowy kredytu, Sąd zobligowany był w pierwszej kolejności zbadać, czy strona powodowa posiada interes prawny w jego formułowaniu. Zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. powodowie mogą żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy mieli w tym interes prawny. Interes prawny w rozumieniu powyższego przepisu stanowi materialnoprawną przesłankę powództwa o ustalenie i podlega badaniu w ramach merytorycznego rozpatrywania sprawy.

Interes prawny to interes odnoszący się do szeroko rozumianych praw oraz stosunków prawnych i w obecnym stanie prawnym występuje nie tylko wtedy, gdy bezpośrednio zagrożona jest sytuacja prawna powoda, ale i wówczas, gdy w związku z zachowaniem pozwanego uzasadnione jest ustalenie stosunku prawnego lub prawa w celu usunięcia niepewności co do tego prawa lub stosunku prawnego z przyczyn faktycznych lub prawnych2.

W ocenie sądu, na gruncie niniejszej sprawy powodowie nie mieli interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o którym mowa w art. 189 k.p.c. Kredyt został przez powodów całkowicie spłacony, a tym samym na powodach ani nie ciąży już obowiązek świadczenia na rzecz banku, ani też nieruchomość, która stanowiła ich własność, nie jest już obciążona hipoteką i nie grozi powodom zaspokojenie się z niej przez bank. Powództwo o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego umowy kredytu podlegało zatem oddaleniu.

Nieważność umowy

Uznanie klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ postanowienia te oznaczają główny przedmiot umowy i określają sposób jej wykonywania. Ponieważ określenie sposobu wykonywania umowy nie jest możliwe z uwagi na chociażby brak postanowienia indeksacyjnego o przeliczeniu kwoty kredytu z PLN na CHF w celu oprocentowania kredytu w oparciu o stawkę LIBOR właściwą dla tej waluty obcej oraz brak postanowienia przeliczeniowego co do ustalenia wysokości raty płatnej w PLN z CHF, to umowa musi zostać uznana za niewykonalną, a przez to nieważną. Stanowisko to przeważa w aktualnym orzecznictwie3. Jednocześnie strona powodowa stanowczo wyraziła zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadoma wynikających z tego konsekwencji. O ile art. 385 ¹ § 1 k.c. (ani art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13) nie wskazuje wprost na sankcję nieważności umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, to jednak dyrektywa nr 93/13 przewiduje w art. 8 możliwość przyjęcia lub utrzymania bardziej rygorystycznych przepisów prawnych, których celem jest także osiągnięcie celu odstraszającego (art. 8b ust. 1). Obowiązkiem organu stosującego prawo jest zapewnienie skuteczności ochrony przyznanej konsumentowi w normach zawartych w dyrektywie. Nie ma więc przeszkód aby w sytuacji, w której naruszenie praw konsumenta chronionych dyrektywą prowadzi do innej niż przewidziana jako zasadnicza w art. 385 ¹ k.c. wadliwości czynności prawnej, zastosowania nie mogła znaleźć inna sankcja, w tym sankcja nieważności czynności prawnej.

Tezie tej nie sprzeciwia się stwierdzenie, że umowa bezwzględnie wiąże w pozostałym zakresie (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13). Zgodnie z wykładnią tego przepisu dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, umowa zawierająca nieuczciwe warunki powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (m.in. wyroki w sprawie C-618/10, w sprawie C-488/11, w sprawie C-260/18). Stąd też oczywiste jest, że nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy, której po wyłączeniu z niej postanowień niedozwolonych (które mogą przecież w określonych warunkach dotyczyć głównych świadczeń stron), nie da się wykonać – określić sposobu i wysokości świadczenia.

Jednocześnie brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23 stycznia 2009 r.), skoro kredytu udzielono w walucie polskiej, zaś CHF stanowił jedynie walutę indeksacji.

Naruszenie dobrych obyczajów

W toku postępowania pozwany wskazywał, że informował powodów o istniejącym ryzyku kursowym związanym z umową kredytu. W ocenie Sądu, powodowie nie byli prawidłowo poinformowani o realnej skali tego ryzyka, a w szczególności tego, że wzrost kursu będzie rzutować na saldo całego kapitału kredytu. Nigdy nie zaprezentowano stronie powodowej szczegółowej symulacji która wskazywałaby, jakie kwoty będzie musiała uiścić na rzecz pozwanego w przypadku istotnego wzrostu kursu CHF. Trudno w tej sytuacji mówić o zachowaniu zasady równorzędności podmiotów czy porównywalności wysokości ich świadczeń.

Sposób prezentacji kredytu waloryzowanego kursem CHF przez doradcę był skierowany na przekonanie powodów, że jest to oferta bardzo korzystna, a frank szwajcarski jest walutą stabilną. Sytuacja, w której bank wiedząc o istotnym ryzyku kontraktowym nie informuje konsumentów jako słabszą stronę o nim w sposób rzetelny, jest równoznaczna z nadużyciem silniejszej pozycji kontraktowej przez bank w celu zastrzeżenia wygórowanych korzyści, co wykracza poza zakreślone przez ustawodawcę granice swobody kontraktowej i świadczy o naruszeniu zasad współżycia społecznego4. W ocenie sądu nie można mówić o świadomej, racjonalnej i przemyślanej decyzji powodów, skoro przedstawiono im propozycję kredytową w sposób nierzetelny i niekompletny.

Przedstawianie oferty kredytu waloryzowanego kursem jednej z walut światowych jako korzystnej dla konsumenta, w sytuacji gdy umowa nie zawiera jakichkolwiek mechanizmów ograniczających nadmierne ryzyko walutowe, musi być ocenione jako nielojalne działanie banku, obliczone w istocie na to, że w wieloletnim okresie kredytowania wzrost kursu CHF zapewni bankowi znacznie wyższe wynagrodzenie od wartości wskazywanych konsumentowi na etapie negocjowania i zawierania umowy kredytu. Należało zatem ocenić, że umowa kredytu kształtuje obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Naruszenie interesów ekonomicznych powodów

W ocenie Sądu umowa kredytu wiążąca strony rażąco narusza interesy ekonomiczne powodów. W związku z zawartymi w niej postanowieniami waloryzacyjnymi, powodowie byli zmuszeni spłacać kwotę o wiele wyższą niż wykorzystany kredyt z odsetkami i prowizją. Kwota kapitału kredytu do spłaty była ustalana przez pozwanego, który otrzymywał świadczenie wyższe niż suma kapitału, odsetek i prowizji bez jakiejkolwiek podstawy w przepisach prawa. Należy zauważyć, że przepisy Prawa bankowego nie dają bankowi prawa do konstruowania umów kredytu w taki sposób, by uzyskiwać jeszcze dodatkowe wynagrodzenie ponad odsetkami i prowizją.

Nie zmienia tego w żaden sposób powiązanie umowy kredytu z walutą obcą. O tym, w jakiej walucie jest kredyt, decyduje waluta, w jakiej na podstawie umowy, bank wypłacił środki pieniężne, a kredytem jest przekazana kredytobiorcy kwota środków pieniężnych5. W niniejszej sprawie kredyt był udzielony na zakup nieruchomości położonej w Polsce i wypłacony w polskiej walucie. Umowa została zawarta w Polsce między polskimi rezydentami. Nie ulega żadnej wątpliwości Sądu, że ww. umowa kredytu miała charakter złotowy, a jakiekolwiek powiązanie z frankiem szwajcarskim miało jedynie charakter klauzuli waloryzacyjnej.

Zawarcie w umowie niedozwolonych postanowień umownych

W świetle powyższych rozważań w ocenie Sądu zasadne są więc twierdzenia powodów w przedmiocie abuzywności klauzul waloryzacyjnych.

Zgodnie z dyspozycją art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W myśl § 3 tego artykułu nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.).

Określone postanowienie umowy może zostać uznane za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu powyższego przepisu, w sytuacji gdy spełnione zostaną łącznie cztery warunki: umowa musi być zawarta z konsumentem, postanowienie umowy „nie zostało uzgodnione indywidualnie”, postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, postanowienie sformułowane w sposób jednoznaczny nie dotyczy „głównych świadczeń stron”. Nie został sformułowany zamknięty katalog niedozwolonych postanowień umownych, a przykłady takich postanowień można znaleźć w Kodeksie cywilnym oraz obszernym orzecznictwie sądowym. Niewątpliwie zarówno swoboda umów, jak i ogólniej, autonomia woli realizowana może być jedynie pod kontrolą prawa: sąd może dokonywać oceny postanowień zawartych umów, a także postanowień samych wzorców umów, co do ich zgodności z prawem.

Skutkiem prawnym zaistnienia niedozwolonego postanowienia umownego jest jego bezskuteczność, polegająca na tym, że postanowienie umowne uznane za niedozwolone nie wiąże konsumentów, a więc staje się bezskuteczne (art. 385 ¹ § 2 k.c.). Bezskuteczność niedozwolonych klauzul następuje ex lege i ex tunc, a w ich miejsce wchodzą odpowiednie przepisy dyspozytywne. Sankcja z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. z mocy prawa usuwa z umowy niedozwolone postanowienie6.

W niniejszej sprawie nie ulegało jednak wątpliwości Sądu, że powodowie zawierając przedmiotową umowę posiadali status konsumenta, a nieruchomość powodowie nabyli pod budowę domu służącego ich potrzebom mieszkaniowym.

Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się bowiem osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Funkcjonalna definicja konsumenta przyjmuje jako punkt wyjścia pełnioną w danej chwili oraz sytuacji rolę ekonomiczną osoby fizycznej (która to osoba może następnie w innej już sytuacji pełnić rolę przedsiębiorcy).

Kryterium najistotniejszym i najbardziej charakterystycznym dla pojęcia konsumenta jest kryterium braku bezpośredniego związku między dokonaną, przez dany podmiot czynnością, prawną a jego działalnością gospodarczą lub zawodową. Z reguły ma ona zmierzać do zaspokajania potrzeb własnych, osobistych, "prywatnych" podmiotu, jego rodziny, domowników, także przyjaciół lub znajomych (prezenty), ma zapewniać funkcjonowanie gospodarstwa domowego7. Zaledwie pośredni związek pomiędzy czynnością prawną a działalnością gospodarczą osoby fizycznej nie pozbawia jej przymiotu konsumenta.

Ze zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego wynika, że powodowie zawarli umowę o kredyt hipoteczny w celu zakupu działki, która służyła im potrzebom mieszkaniowym i nie była przez nich używana do prowadzenia działalności gospodarczej. Ciężar dowodu, że czynność prawna nie miała charakteru konsumenckiego, spoczywał na pozwanym, który udowodnił jedynie że powodowie prowadzili działalność gospodarczą, a w ramach wielu przedmiotów działalności jednego z powodów mieścił się obrót nieruchomościami. W ocenie sądu sam fakt ogólnego prowadzenia działalności gospodarczej w ramach której nabywa się i sprzedaje nieruchomości nie udowadnia samo w sobie, że konkretna nieruchomość została nabyta w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Nie bez znaczenie jest fakt, że powodowie mieszkali w przedmiotowej nieruchomości przez około 12 lat od daty zawarcia umowy. Sąd przyjął, że powodowie przystępując do przedmiotowej umowy, działali jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., a postanowienia umowy, dotyczące ich praw i obowiązków, podlegają na podstawie ocenie przez pryzmat art. 385 ¹ -385 ³ k.c.

Pozwany nie sprostał także spoczywającemu na nim zgodnie z art. 385 ¹ § 4 k.c., ciężarowi dowodu, że postanowienia umowne zostały uzgodnione z konsumentami indywidualnie. Nie sposób uznać samego „wyboru waluty” kredytu przez powodów za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany przez pozwanego w sposób jednostronny.

Podkreślenia wymaga, że konstrukcja umowy była narzucona przez pozwanego według wzorca, a powodowie mogli umowę jedynie zaakceptować albo nie uzyskać kredytu. Pozwany przy tym mógł ustalić wartość waluty obcej na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla konsumenta, który w żaden sposób nie mógł się sprzeciwić wysokości kursu narzuconego przez bank. Co więcej był zmuszony stosować się do niego, gdyż nie miał możliwości, przynajmniej w pierwszym okresie, spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Z tego powodu powszechnie uznaje się klauzule waloryzacyjne za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art 385 ¹ k.c.8

Sąd uznał, że kwestionowane postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron („główny przedmiot umowy” w rozumieniu dyrektywy 93/13), ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej.

W ocenie Sądu analizowane postanowienia umowy nie zostały sporządzone prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), skoro ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu. Ponadto postanowienia te rozproszone są w wielu miejscach umowy, co utrudnia ich odczytywanie. Zgodzić się należy z utrwalonym już w judykaturze i piśmiennictwie poglądem, wedle którego wyrażenie warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem ma zapewnić konsumentowi podjęcie świadomej i rozważnej decyzji w kwestii zawarcia umowy. Z pewnością świadomości decyzyjnej konsumenta zawierającego umowę kredytową nie sprzyja odsyłanie do aktów prawnych czy załączników (np. tabel kursowych) nieujętych w umowie, czy wręcz zastrzeżenie ich zredagowania w przyszłości, np. harmonogramu spłat9.

Jak wynika z orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 20 września 2017 roku (C-186/16, Legalis nr 1665691), art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiały językiem oznacza, że w przypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia świadomych i rozważnych decyzji. W tym względzie wymóg ten oznacza, że „(...) musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku waluty obcej (...)”, ale również oszacować - potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Nie jest zatem wystarczające powiadomienie konsumenta o tym, że udzielony mu kredyt oraz raty kredytu będą indeksowane według określonego miernika wartości, takiego jak waluta obca. Niewystarczające jest również poinformowanie klienta o tym, że wartość kredytu i wysokość rat będzie się wahać w zależności od kursu waluty, gdyż przeciętny uczestnik rynku posiada świadomość, że kurs waluty zmienia się w czasie. Staranność banku powinna polegać na rzetelnym przedstawieniu konsumentowi skutków zmiany kursów dla zaciągniętego przez niego zobowiązania kredytowego, w szczególności zmiany nie tylko wysokości raty, ale również salda kredytu.

Wprowadzony do umowy mechanizm indeksacji powodował dodatkowo nierównomierne rozłożenie pomiędzy stronami umowy ryzyka wynikającego z waloryzacji kwoty kredytu do zmiennego w czasie kursu waluty obcej. Z postanowień umowy wynika, że kwota udzielonego powodom kredytu została przeliczona według kursu kupna waluty z tabeli kursów banku natomiast raty kredytu indeksowane były według kursu sprzedaży CHF z tabeli banku obowiązującego w dacie spłaty raty z godziny 14:50. Jednocześnie indeksacji podlegała kwota kredytu pozostałego do spłaty. Powyższy mechanizm powodował, że saldo kredytu wahało się w zależności od kursu waluty, zaś wysokość rat kredytu również podlegała wahaniom w zależności od kursu sprzedaży waluty. W rezultacie zastosowanego mechanizmu konsument nie był w stanie ustalić wysokości raty kredytu w danym miesiącu jak również faktycznej wysokości kredytu pozostałego do spłaty. Skutkiem mechanizmu indeksacji jest nierównomierne rozłożenie ryzyka na strony umowy. Bank, udzielając kredytu indeksowanego, poza ryzykiem wynikającym z zawarcia umowy i potencjalnej możliwości braku spłaty kredytu przez konsumenta, ryzykuje jedynie stratę wynikającą z utraty kwoty wypłaconej konsumentowi. Powodowie zaś narażeni byli na zwiększenie zadłużenia w zasadzie do nieograniczonej wysokości i to na każdym etapie wykonywania umowy, również po wielu latach jej wykonywania.

W ocenie sądu dla oceny abuzywności postanowień indeksacyjnych nie miało znaczenia to, że wypłata środków uzależniona była od warunku potestatywnego w postaci złożenia przez kredytobiorców dyspozycji uruchomienia środków kredytu i ich wykorzystania. Spełnienie tego warunku było niezbędne, aby umowa mogła zostać wykonana zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, samo zaś wymaganie od konsumenta dokonania jeszcze jednej czynności przed dokonaniem wypłaty środków przez bank nie pozbawia innych postanowień umownych ich abuzywnego charakteru.

Spłata kredytu w CHF i ustawa „antyspreadowa”

Pozwany w toku sprawy podnosił także, że o nieważności spornej umowy trudno mówić w sytuacji, gdy sam ustawodawca nowelizując prawo bankowe i uchwalając tzw. ustawę „antyspreadową”, zmierzał do utrzymania umów o kredyt indeksowany lub denominowany do walut obcych. Sąd nie podziela tego stanowiska. Należy wskazać, że tego rodzaju rozwiązanie nie niwelowało abuzywności omawianego postanowienia umownego dotyczącego wypłaty czy spłaty kredytu. Zgodnie z art. 4 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE. L Nr 95, str. 29) nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy. Kwestia abuzywności powinna być zatem oceniana na moment zawarcia umowy. Późniejsze zmiany umowy nie mają żadnego prawnego znaczenia. Nie ulega także wątpliwości, że istnieje możliwość bezpośredniego stosowania dyrektywny unijnej czy też sięgania do jej treści przy interpretacji przepisu prawa krajowego10. Analogiczne stanowisko co do daty dokonywania oceny abuzywności i braku wpływu podpisywania aneksów do umów zajął także Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 roku11.

Należy też wskazać, iż ustawą z 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Nr 165, poz. 984), zwaną potocznie ustawą „antyspreadową”, do Prawa bankowego został wprowadzony m.in. art. 69 ust. 2 pkt 4a, zgodnie z którym umowa kredytu powinna określać, w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Z treści przywołanego przepisu wynika, że obligował on strony umów o kredyt do zastosowania omawianej wyżej zasady określania w umowie wysokości świadczeń obu stron, ewentualnie wskazywania podstawy do ich obliczenia, która to zasada wynika z natury każdej umowy i była już zapisana w dotychczasowych przepisach k.c. W zakresie ustalania kursów walut wymaga ona, aby umowa o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska zawierała szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Wyartykułowanie we wspomnianej nowelizacji opisanego wyżej obowiązku, który i tak wynikał z przepisów ogólnych dotyczących zobowiązań, nie skutkowało sanowaniem wadliwości umów o kredyt indeksowany lub denominowany wcześniej, ani później zawartych z naruszeniem konieczności określenia w umowie świadczeń obu stron. Potwierdzała ona jedynie, niebudząca zresztą większych wątpliwości, dopuszczalność zawierania umów o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty obcej. Wspomniana nowelizacja dotyczyła tylko jednego z elementów umowy kredytowej, a mianowicie zasad określania sposobu i terminu ustalania kursów waluty, do której kredyt jest indeksowany. Innych elementów tej umowy wspomniana zmiana przepisów nie dotyczyła i z tego względu nie mogła wpłynąć na ocenę ważności umowy12.

Rozliczenie stron

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znalazły przepisy art. 405-410 k.c. W najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi już żadnych wątpliwości zagadnienie, że jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwałe bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art, 410 § 2 k.c.13.

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Bank wypłacił powodom z tytułu przedmiotowej umowy kredytu 280 000 złotych. Następnie strona powodowa spełniała świadczenia odpowiadające określonym w umowie ratom kapitałowo-odsetkowym wpłacając na rzecz banku w okresie od czerwca 2005 roku do sierpnia 2019 roku kwotę 402 347,42 złotych. Powyższe ustalenia wynikają z zaświadczeń wystawionych przez pozwanego (zaświadczenia k. 31-35, k 36, k. 37-42v).

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, na podstawie powołanych przepisów powodowie mogli domagać się zwrotu kwot wskazanych w pozwie.

Zasądzając żądaną przez powodów kwotę, Sąd miał na uwadze, że małżeństwo powodów w 2018 roku zostało rozwiązane przez rozwód, zaś później powodowie spłacali kredyt po połowie. Z tych względów Sąd w pkt. I sentencji wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 201 173,71 złotych oraz w pkt. II na rzecz powoda kwotę 201 173,71 złotych.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W niniejszej sprawie Sąd zasądził na rzecz powódki kwotę 201 173,71 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 61 173,71 zł od 26 września 2020 r. do dnia zapłaty, zaś od kwoty 140 000 zł od 24 września 2022 r. do dnia zapłaty. Sąd przyjął dla kwoty 61 173,71 zł dzień następny po dniu posiedzenia pojednawczego przeprowadzonego przed Sądem Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia (protokół posiedzenia k. 54). Dla kwoty 140 000 zł została przyjęta data 30 dni od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu, czyli 24 sierpnia 2022 r. (k. 69), a więc 24 września 2022 r. Termin 30-dniowy wynika z art. 6 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1109), zgodnie z którym odpowiedzi, o której mowa w art. 5 ust. 1. (tj. na reklamację klienta), należy udzielić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania reklamacji. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie odpowiedzi przed jego upływem. Funkcję reklamacji w niniejszej sprawie spełnił pozew. Dalej idące odsetki na rzecz powódki sąd oddalił jako nieuzasadnione.

Na rzecz powoda zasądzono kwotę 201 173 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9 maja 2024 r. do dnia zapłaty. Oddaleniu podlegało żądanie zasądzenia odsetek na rzecz powoda od dnia następnego po doręczeniu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej dla kwoty 140 000 zł. Naliczenie odsetek na rzecz powoda w odniesieniu do postępowania pojednawczego, w którym powód nie brał udziału, nie znajduje podstaw. Odsetki były należne powodowi dopiero od 9 maja 2024 r., czyli do dnia następnego po upływie 30 dni po przystąpieniu powoda do sprawy, które w dorozumiany sposób spełniło funkcję „reklamacji” o której mowa w art. art. 5 ust. 1. ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej.

Brak przedawnieniu roszczenia powodów

W ocenie Sądu, roszczenia strony powodowej nie są przedawnione. Do dnia wytoczenia powództwa termin przedawnienia jeszcze nie upłynął. W ocenie Sądu Okręgowego, granicznym momentem, z którym można wiązać początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot świadczonych przez kredytobiorców kwot jest na kanwie sprawy niniejszej dzień opublikowania wyroku Trybunału w sprawie C-260/18 (D.), którego wydanie było szeroko komentowane w Polsce. Tezy płynące z tego orzeczenia, dotyczące m.in. niemożności uzupełniania luk w umowie powstałych na skutek eliminacji warunków nieuczciwych z odwołaniem się do przepisów o charakterze ogólnym (co było przedmiotem niektórych rozstrzygnięć sądowych) niewątpliwie, winny stanowić asumpt dla kredytobiorców do przedsięwzięcia czynności zmierzających do ochrony swoich praw. Dlatego też, mając na względzie konieczną do przyjęcia fikcję z art. 120 § 1 k.c., w ocenie Sądu data 4 października 2019 r., tj. dzień następujący po dniu opublikowania orzeczenia wyznaczać winna początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę kwot już przez kredytobiorcę uiszczonych. Orzeczenie było bowiem niezwłocznie opublikowane na powszechnie dostępnych stronach internetowych Trybunału oraz było przedmiotem szerokiej relacji medialnej, co należy traktować w kategoriach faktu powszechnie znanego. Tym samym roszczenia dochodzone pozwem nie przedawniły się przy uwzględnieniu terminu ogólnego z art. 118 k.c. Przyjęcie odmiennej tezy godziłoby w zasadę skuteczności dyrektywy (e ffet utile). Poszukiwanie wcześniejszego początku biegu terminu przedawnienia, jeżeli założenie to nie jest obalone szczególnymi okolicznościami danej sprawy, np. wcześniejszym wyraźnym kwestionowaniem przez konsumenta klauzul przeliczeniowych czy indeksacyjnych i następczym wieloletnim zaniechaniem dochodzenia swoich praw na drodze sądowej, nie byłoby do pogodzenia z zasadami ochrony praw konsumenta, odstraszającym skutkiem dyrektywy oraz byłoby wątpliwe z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, gdyż usprawiedliwiałoby przedsiębiorcę z korzystania z nieuczciwych warunków. Tym samym, wobec wystąpienia przez stronę powodową na drogę sądową we wrześniu 2021 roku (powódka) i marcu 2024 r. (powód) należy uznać, że ich roszczenia o zapłatę nie uległy przedawnieniu.

Zarzut nadużycia prawa

Nie można było mówić o nadużyciu prawa podmiotowego przez stronę powodową. Podkreślić należy, że przepis art. 5 k.c. może stanowić podstawę oddalenia powództwa jedynie w wyjątkowych sytuacjach. W ocenie Sądu pozwany nie wykazał, jakie dokładnie zasady współżycia społecznego miałyby zostać naruszone przez powodów oraz w jaki sposób zachowanie powodów miałoby je naruszać. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c. z uwagi na jego wyjątkowy charakter, musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Zasadniczą podstawę stwierdzenia o wystąpieniu nadużycia prawa stanowić powinna analiza zachowania uprawnionego. Jego negatywna ocena może wynikać m.in. z faktu, że zajście zostało przez niego sprowokowane albo też z faktu wykorzystania położenia drugiej strony14.

W ocenie Sądu wykonywanie przez powodów prawa do żądania zapłaty objętej pozwem kwoty nie daje jakichkolwiek podstaw do stwierdzenia, że wykonywanie tego prawa jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, tym bardziej biorąc pod uwagę, że postanowienia łączącej strony umowy są abuzywne z powodu działań pozwanego. To pozwany opracował projekt umowy, który w sposób oczywisty oraz rażący narusza interesy konsumentów. Nie może powoływać się na naruszenie zasad współżycia społecznego osoba, która sama zasady te (lub przepisy prawa) narusza15. W ocenie Sądu powodowie nie nadużyli swych uprawnień wynikających z posiadania statusu konsumenta, w szczególności nadużycie tego prawa nie może przejawiać się w wytoczeniu niniejszego powództwa, jak również w samym kwestionowaniu postanowień ww. umowy.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu

O kosztach procesu w pkt. V sentencji Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie 100 zd. 2 k.p.c., obciążając całością kosztów pozwanego. Wypada zauważyć, że kwota główna dochodzona przez powodów została zasądzona w całości, a roszczenia odsetkowe niemal w całości. Sąd miał też na uwadze fakt, że stronami sporu są konsument i przedsiębiorca, a powodowie mieli rację podnosząc abuzywność postanowień umownych, a także podnosząc zarzut nieważności umowy wobec braku możliwości utrzymania jej w mocy po wyłączeniu klauzul waloryzacyjnych. Samo zaś oddalenie roszczenia o ustalenie nieważności umowy wynikało z uznania Sądu, że w przypadku spłaconego już kredytu brak jest interesu prawnego w oddzielnym rozstrzygnięciu w tym zakresie w wyroku. Wystarczające dla ochrony praw konsumenta jest przesłonowe ustalenie nieważności. W dacie wytaczania powództwa w 2021 r. występowały rozbieżności w tym zakresie w orzecznictwie sądów powszechnych, a zgłoszenie żądania ustalenia obok żądania zapłaty nie wpłynęło ani na zwiększenie kosztów procesu, ani na długość postępowania i zakres przeprowadzanych dowodów.

Wysokość zasądzonych kosztów to 11 834 złotych, na którą to sumę złożyły się: uiszczona opłata od pozwu w wysokości 1 000 zł, dwie opłaty skarbowe od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w osobie radcy prawnego w wysokości 10 800 złotych. Zostało ono ustalone na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz. U. z 2018 roku, poz. 265 ze zm.).

Spośród tych kosztów, powódce należał się zwrot opłaty od pozwu w pełnej wysokości 1000 zł, gdyż jedynie ona złożyła pozew i uiściła od niego opłatę. Powód wstąpił do postępowania na późniejszym jego etapie i nie uiszczał opłaty sądowej od pozwu. Reszta kosztów została rozdzielona pomiędzy powodów w częściach równych.

Co prawda powodowie wnosili o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu według spisu kosztów, który powodowie przedstawią po zamknięciu rozprawy – jednakże zgodnie z ich żądaniem w przypadku braku przedłożenia spisu kosztów żądali zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych (k. 263v.). Wobec braku przedłożenia spisu kosztów, Sąd postąpił zgodnie z żądaniem warunkowym powodów.

Sędzia Rafał Wagner

1 Zob. uchwała Sądu Najwyższego z 12 października 2001 roku, III CZP 55/01, LEX nr 49101.

2 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 września 2020 roku, VII AGa 815/19, Legalis 2530826.

3 por.:

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.06.2022 r., I CSK 2326/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2538/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2722/22.

4 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2018 roku, IV CSK 250/17, Legalis nr 1807246.

5 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 stycznia 2019 roku, V ACa 503/18, Legalis nr 1978439.

6 Por. Agnieszka Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz, Zobowiązania — część ogólna. Komentarz do art. 3851 k.c., LEX/el, 2011.

7 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2007 roku, IV CSK 122/07, OSNC - Zb. dodatkowy 2008 nr C, poz. 74, str. 73.

8 Por.

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.06.2022 r., I CSK 2326/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2538/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2722/22.

9 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 maja 2019 roku, I ACa 47/19, LEX nr 2712200.

10 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 grudnia 1974 roku, C-41/74, sprawa Y. van D. przeciwko (...).

11 sygn. akt III CZP 29/17, OSNC 2019 nr 1, poz. 2, str. 9.

12 Zobacz:

- uchwała Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 roku, sygn. akt V CSK 382/18, LEX 2771344;

- wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 14 grudnia 2017 roku, sygn. akt I ACa 447/17, Legalis nr 1713633.

13 Por. uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899.

14 Por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2009 roku, IV CSK 290/09, Lex nr 560607

15 Por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2020 roku, I CSK 812/19, Legalis nr 2480093