Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Rafał Wagner

Protokolant: st. sekr. sądowy Moniak Górczak

po rozpoznaniu w dniu 10 lipca 2025 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa K. K. (1), M. K. (1), M. K. (2) i W. B.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I.  umarza postępowanie w zakresie żądania zapłaty kwoty 263 748,90 (dwieście sześćdziesiąt trzy tysiące siedemset czterdzieści osiem i 90/100) zł;

II.  ustala, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) (...) z dnia 7 września 2007 roku zawarta pomiędzy M. K. (3), M. K. (2), K. K. (1), M. K. (1) i W. B. (poprzednio K.) a (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. jest nieważna;

III.  zasądza od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz K. K. (1) kwotę 359 722,02 (trzysta pięćdziesiąt dziewięć tysięcy siedemset dwadzieścia dwa i 02/100) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 14 marca 2025 r. do dnia zapłaty;

IV.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

V.  zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz K. K. (1), M. K. (1), M. K. (2) i W. B. kwoty po 2 992 (dwa tysiące dziewięćset dziewięćdziesiąt dwa) zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1461/24

UZASADNIENIE

K. K. (1), M. K. (1), M. K. (2) i W. B. pozwem z dnia 20 października 2021 r. (data złożenia w urzędzie pocztowym) skierowanym przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. wnieśli o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 623 470,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia przez powodów poszczególnych wpłat do dnia zapłaty (przy czym za okres od 1 stycznia 2016 r. wraz z odsetkami, o których mowa w art. 481 §. 2 k.c.);

2.  ustalenie, że postanowienia § 1 pkt 8, 10 i 11, § 4 ust. 1 pkt 2, § 7 ust. 7, § 10 ust. 1 i 5, § 11 ust. 1 pkt 3, § 13 ust. 4 i 5, § 18 ust. 1, § 19, § 28 pkt 9 umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 7 września 2007 r. są nieważne;

3.  ustalenie, że postanowienie pkt 1-8 załącznika do Aneksu nr (...) z dnia 7 listopada 2011 r. do umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 7 września 2007 r. są nieważne.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie kosztów postępowania wraz z opłatami skarbowymi od pełnomocnictw, kosztami zastępstwa procesowego, kosztami za postępowanie z wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, według norm prawem przypisanych.

Strona powodowa w pozwie wskazała, że zawarła (wraz z M. K. (3)) z pozwanym umowę o kredyt hipoteczny (...) denominowany do franka szwajcarskiego. W ocenie powodów umowa zawiera klauzule abuzywne, po wyłączeniu których nie może być wykonana, a w związku z tym jest nieważna. Kredytobiorcy byli konsumentami i postanowień umowy nie negocjowali – były one jednostronnie przez pozwanego określone. Ponadto umowa jest sprzeczna z naturą stosunku. Strona powodowa wskazuje na podjętą próbę ugodowego rozwiązania sprawy natomiast pozwany odmówił zawarcia ugody.

(pozew – k. 3-19)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od strony powodowej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty wraz opłatą skarbową od pełnomocnictwa. Pozwany przyznał fakt zawarcia umowy kredytu. Zakwestionował roszczenie co do zasady, jak i wysokości. Pozwany zaprzeczył, aby na poczet spłaty kredytu otrzymał kwotę 623 470,92 zł. Wskazał, że kredytobiorcy przy zawieraniu umowy zostali poinformowani przez pracownika o ryzyku wynikającym ze zmian kursów walut i to ryzyko zaakceptowali. Pozwany zaprzeczył twierdzeniom powodów dotyczącym nieważności umowy i abuzywności jej postanowień.

(odpowiedź na pozew – k. 134-157)

W replice na odpowiedź na pozew z dnia 6 marca 2025 r. powodowie zawarli modyfikację dotychczasowo zgłoszonego roszczenia wnosząc o:

1.  zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego kwoty 359 722,02 zł (stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą wpłaconą przez powodów tytułem spłaty kredytu do dnia 21 sierpnia 2024 r. a udostępnionym powodom kapitałem) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnieni o których mowa w art. 481 § 2 k.c. liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

2.  stwierdzenie nieważności umowy kredytu mieszkaniowego hipotecznego (...) nr (...) (...) z dnia 7 września 2007 r.

Powodowie podtrzymali pozostałe wnioski. Sformułowali również roszczenie ewentualne.

(replika – k. 250-257v)

W piśnie z 2 kwietnia 2025 r. pozwany zakwestionował wysokość dochodzonego pozwem roszczenia zmodyfikowanego pismem powoda z 6 marca 2025 r. Wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od strony powodowej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w sprawie do dnia zapłaty, w tym w szczególności w zakresie, w jakim powództwo zostało cofnięte pismem powoda z dnia 6 marca 2025 r. Co do reszty – podtrzymuje w całości dotychczasową argumentację.

(pismo przygotowawcze pozwanego z dnia 2 kwietnia 2025 r. – k. 281-285)

Na rozprawie 10 lipca 2025 r. pełnomocnik powodów oświadczył, że cofa pozew w zakresie nieobjętym modyfikacją powództwa (k. 311v). Doprecyzował także, że odsetek od dochodzonej ostatecznie kwoty domaga się od daty wniesienia pisma modyfikującego powództwo (nagranie rozprawy z 10 lipca 2025 r. – 00:44:15)

24 grudnia 2024 r. Sąd udzielił zabezpieczenia roszczenia powodów na czas trwania postępowania w ten sposób, że zawiesił obowiązek dokonywania przez stronę powodową spłat rat kapitałowo-odsetkowych w wysokości i terminach określonych umową kredytu.

(postanowienie z 24 grudnia 2024 r. – k. 123)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 7 września 2007 r. M. K. (3), K. K. (1), M. K. (1), M. K. (2) i W. K. zawarli z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) (...).

Na warunkach określonych w umowie (...) S.A. zobowiązała się pozostawić do dyspozycji kredytobiorcy kredyt w kwocie 195 364,48 CHF z przeznaczeniem na nabycie i remont lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. przy ul. (...) z przeznaczeniem na potrzeby własne (§ 2 ust. 3 umowy).

Kredyt był wypłacany w walucie polskiej przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz obowiązującego w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów.

Spłata zadłużenia z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącenia przez (...) SA swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorcy. (§ 13 ust. 1 umowy)

(umowa – k. 21-30)

7 listopada 2011 r. strony zawarły „Aneks nr (...)” do powyższej umowy kredytu, w którym pozwany zobowiązał się do otwarcia dla kredytobiorcy dodatkowego, bezpłatnego, nieoprocentowanego rachunku prowadzonego w walucie kredytu oraz dodano do umowy załącznik „Zasady ustalania kursów walut oraz spreadu walutowego w (...) S.A.”.

(Aneks nr (...) – k. 34-36)

Bank przekazał na rzecz powodów kwotę 421 713,77 zł odpowiadającą 195 364,48 CHF (po przeliczeniu po kursie średnim ogłaszanym przez NBP z 14 grudnia 2007 r.). W okresie od 7 września 2007 r. do 16 lutego 2025 r. bank pobrał łącznie kwotę 376 194,70 zł (315 838,77 zł tytułem rat kapitałowych i 60 355,93 zł tytułem rat odsetkowych) oraz 104 882,70 CHF, co odpowiada kwocie 405 241,09 zł zgodnie z kursem średnim franka szwajcarskiego ogłoszonym przez NBP z dnia każdej wpłaty.

(zaświadczenie z 5 października 2021 r. – k. 40, zaświadczenie z 17 lutego 2025 r. – k. 259-268, wyliczenie k. 252-252v)

M. K. (3), K. K. (1), M. K. (1), M. K. (2) i W. K. zaciągnęli kredyt na cel mieszkaniowy. Kredyt pierwotnie był spłacany przez K. K. (1) oraz jej męża M. K. (3). Po śmierci M. K. (3) (tj. 12 października 2014 r.) kredyt był spłacany wyłącznie przez K. K. (1). Od momentu zakupu mieszkania zamieszkiwała w nim W. B. wraz ze swoim mężem i dziećmi. Od 2017 r. do chwili obecnej mieszkanie jest wynajmowane. Żadne z kredytobiorców nie prowadziło działalności gospodarczej. Zostali poinformowani, że CHF jest stabilną walutą i nie ma zagrożeń związanych z zaciągnięciem kredytu. Postanowienia umowy nie podlegały negocjacji. Byli zapewniani, że oferta kredytu w CHF jest dla nich najkorzystniejsza.

(protokół rozprawy z 10 lipca 2025 r. – k. 310-311v, odpis skrócony aktu zgonu – k.19)

Dnia 12 października 2014 r. zmarł M. K. (3). Spadek po nim na podstawie ustawy nabyli K. K. (1), W. B. oraz M. K. (2), po 1/3 części spadku każde z nich.

(odpis skróconego aktu zgonu – k. 19, postanowienie z dnia 15 kwietnia 2015 r. – k. 20)

***

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody złożone do akt przez strony oraz zeznania strony powodowej. W odniesieniu do części dokumentów strony nie zakwestionowały rzetelności ich sporządzenia ani nie żądały złożenia przez stronę przeciwną ich oryginałów (zgodnie z art. 129 k.p.c.). Podobnie i Sąd badając te dokumenty z urzędu, nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie jakichkolwiek wątpliwości co do ich wiarygodności i mocy dowodowej, dlatego stanowiły podstawę dla poczynionych w sprawie ustaleń. W ocenie Sądu dowody te, w zakresie, w jakim stanowiły podstawę poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, tworzą razem zasadniczo spójny i nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to zasługujący na wiarę materiał dowodowy.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się także na zeznaniach powodów, które w pełni korelowały z dowodami w postaci dokumentów związanych z zawarciem i realizacją przedmiotowej umowy. Co do zasadniczych kwestii zeznania powodów były spójne z zeznaniami (kredytobiorców) składanymi w szeregu podobnych spraw. W okresie, gdy zawierana była sporna w sprawie umowa, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy także załączone do akt publikacje, ekspertyzy czy opinie, stanowiące jedynie subiektywną ocenę autora co do rozumienia czy też stosowania określonych instytucji prawnych.

W ocenie Sądu, dokonanie ustaleń stanu faktycznego możliwe było na podstawie pozostałych dowodów zebranych w niniejszej sprawie - w szczególności przedstawionych przez strony dokumentów oraz zeznań powodów. Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 k.p.c. oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c.

W nieznacznej części sporna pomiędzy stronami była kwota świadczeń uiszczonych na rzecz pozwanego. Powodowie twierdzili, że są to sumy wskazane w replice na odpowiedź na pozew (781 435,79 zł) natomiast pozwany odpowiednio 376 194,70 zł i 104 882,70 CHF. Jednak różnica wynika z tego, że strony niektóre dodatkowe opłaty liczyły rozbieżnie albo w złotówkach albo we frankach szwajcarskich. Dotyczy to w szczególności spłaconych rat w walucie CHF (104 882,70 CHF stanowiącą równowartość 405 241,09 zł). Natomiast w celu wyliczenia zasądzonej kwoty należy od powyżej podanej sumy (376 194,70 zł i 405 241,09 zł) odjąć kwotę 421 713,77 zł stanowiącą wskazany w umowie oraz wynikający z zaświadczenia z dnia 17 lutego 2025 r. kapitał po przeliczeniu na PLN. W ocenie Sądu przedstawione przez powodów wyliczenia z pisma procesowego z 6 marca 2025 r. (k. 252-252v) znajdują swoje potwierdzenie w zaświadczeniu z 17 lutego 2025 r. (k. 259-268). Dlatego Sąd przyjął za prawidłowe kwoty wskazywane przez powodów.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w zasadniczej części.

W ocenie Sądu będąca przedmiotem rozpoznania umowa była typową umową kredytu denominowanego do CHF. Kwota kredytu ustalona została w walucie obcej, tj. w wysokości 195 364,48 CHF, ale wypłacona została w walucie polskiej według klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obcej obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. Istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia jest zatem rozważenie czy drugą stroną umowy byli konsumenci, a jeżeli tak, to czy kwestionowane przez stronę powodową postanowienia mają charakter niedozwolony (art. 385 i kolejne k.c.) i w przypadku udzielenia pozytywnej odpowiedzi na to pytanie, jaki jest skutek ich wyeliminowania z kontraktu z punktu widzenia jego bytu, przy uwzględnieniu wykładni postanowień dyrektywy 93/13 dokonanych w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości UE co do możliwości uzupełniania luk w umowie na skutek wyeliminowania postanowień niedozwolonych, mając przy tym na względnie krajowy porządek prawny (np. art. 358 § 2 k.c.) oraz wolę strony powodowej w tym zakresie.

Status konsumenta i przedsiębiorcy, brak negocjacji i świadczenia główne.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą pozwanego, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorców, a zatem należy ich uznać za konsumentów (art. 22 ¹ k.c.).

Ciężar dowodu, że klauzule przeliczeniowe zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał. Nie można uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumentów za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Podobnie nie można za negocjacje uznać wyboru rachunku z którego bank będzie potrącał wierzytelności wynikające z umowy.

Postanowienia umowne dotyczące klauzul przeliczeniowych określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu denominowanego do waluty obcej.

Kwestia pouczeń o ryzyku

Sporna pomiędzy stronami była problematyka rozumienia pouczenia zamieszczonego w dokumentacji umownej co do ryzyka związanego z zaciągnięciem zobowiązania z walutą obcą, jako miernikiem jego wartości. Strona pozwana zasadniczo wywodzi z niego pełne zaznajomienie konsumentów z zagadnieniem ryzyka towarzyszącego zaciągnięciu wieloletniego zobowiązania odnoszącego się do kursu waluty obcej.

W orzecznictwie Trybunału wskazuje się, że instytucje finansowe muszą zapewniać kredytobiorcom informacje wystarczające do podejmowania przez kredytobiorców świadomych i rozważnych decyzji oraz powinny wyjaśniać co najmniej, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłyby silna deprecjacja środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, i wzrost zagranicznej stopy procentowej, przy czym zakres udzielanych informacji nie może wykraczać ponad to, co w dacie zawarcia umowy było możliwe do ujawnienia (por. wyrok w sprawie C-186/16 A., wyrok w sprawie C-212/20). Pierwszorzędne znaczenie należy tu nadać literalnej treści pouczenia ujętego w dokumentacji umownej.

Klauzula ryzyka kursowego określa główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorcy zostali należycie poinformowani o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, w tym w szczególności historyczny wykres kursu CHF/PLN za okres co najmniej kilkunastu lat i symulację wpływu wzrostu tego kursu o co najmniej kilkadziesiąt procent na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorców liczone w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez pozwany bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumentów sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsumenci, którzy nie mieli dochodów ani oszczędności w CHF, zostali obciążeni nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie byli w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób. Klauzula ryzyka kursowego w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej określa samą kwotę kredytu, czyli najistotniejsze postanowienie umowy kredytu. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby "luka" powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego.

Niejednoznaczność i abuzywność klauzul przeliczeniowych.

Do klauzul przeliczeniowych znajduje zastosowanie art. 479 ⁴³ k.p.c. (mający w niniejszym wypadku nadal zastosowanie na podstawie art. 9 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw). Na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone zostało wpisane stosowane przez pozwany bank postanowienia o analogicznej treści (pozycja nr 3178). Zgodnie z art. 479 ⁴³ k.p.c., wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów mają skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanych za niedozwolone postanowień wzorca umowy do rejestru. Na powyższy skutek stosowania art. 479 ⁴³ k.p.c. wskazano w orzecznictwie1 i pozostaje on w zgodzie z celami art. 6 i 7 dyrektywy 93/13.2 Niemniej jednak, indywidualna kontrola postanowienia umownego także prowadzi do wniosku, że stanowi ono niedozwolone postanowienie umowne art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Klauzule przeliczeniowe nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumentów sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W umowie brak postanowień wskazujących na walutę, w jakiej miała nastąpić wypłata kredytu przez pozwanego. Także waluta spłaty kredytu nie została wprost wskazana. Pośrednio jedynie można wnioskować z zapisów dotyczących spłaty zadłużenia przeterminowanego, że spłata ma co do zasady następować w walucie polskiej (§ 19 umowy).

W oparciu o nieprecyzyjne postanowienia umowy kredytobiorcy zostali obciążeni koniecznością pokrywania kosztów spreadu (różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej), pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klientów, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsumenci ponoszą takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Tym samym bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorców. Jednocześnie kredytobiorcy w żaden sposób nie mogli się sprzeciwić wysokości kursu narzuconego przez bank. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorców, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.3 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorców bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, tzw. ustawa „antyspreadowa”).

Faktem jest, że postanowienia umowy przewidywały dla kredytobiorców możliwość spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, w ten sposób pomijając kurs sprzedaży z tabeli kursowej pozwanego banku. Nie zmienia to jednak faktu, że klauzula przeliczeniowa dotycząca spłaty rat kredytu stanowiła niedozwolone postanowienie umowne. Należy bowiem podzielić pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie dotyczącej właśnie klauzul przeliczeniowych że "to, że istnieje wariant wyboru spłaty należności bezpośrednio w walucie obcej, pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, gdyż każdy wariant powinien być zgodny z przepisami konsumenckimi. Nie może być tak, że bank - przykładowo - daje wybór, z których jeden spełnia wymogi prawa konsumenckiego, drugi zaś nie."4

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.5 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,6 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24 stycznia 2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem7, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu denominowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia. Norma ta ma charakter dyspozytywny, w przeciwieństwie np. do węgierskiego stanu prawnego, przez co niemiarodajne jest na potrzeby rozstrzygnięcia sprawy odwoływanie się do wyroku Trybunału z dnia 2 września 2021 r., C-932/19, w którym analizowano kwestię woli konsumenta na kwestię upadku umowy, ale przy uwzględnieniu treści krajowego prawodawstwa, którego celem był wyeliminowanie nierównowagi kontraktowej stron (stwierdzenie nieważności warunków umownych dotyczących ustalenia kursu wypłaty i spłaty świadczenia ustalanych przez instytucje finansowe w zakresie umów kredytu, pożyczki, lub leasingu finansowego zawartych od dnia 1 maja 2004 r. do dnia wejścia w życie ustawy i ich zastąpienie urzędowym kursem ustalanym węgierski bank centralny).

Nieważność umowy.

Uznanie klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ postanowienia te oznaczają główny przedmiot umowy i określają sposób jej wykonywania – skoro zaś nie jest możliwe określenie sposobu wykonywania umowy, to musi ona być uznana za niewykonalną, a przez to nieważną. Stanowisko to przeważa w aktualnym orzecznictwie.8 Należy tutaj zwrócić uwagę, że wprawdzie art. 385 ¹ § 1 k.c. (ani art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13) nie wskazuje wprost na sankcję nieważności umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, niemniej jednak dyrektywa nr 93/13 przewiduje w art. 8 możliwość przyjęcia lub utrzymania bardziej rygorystycznych przepisów prawnych, których celem jest także osiągnięcie celu odstraszającego (art. 8b ust. 1). Obowiązkiem organu stosującego prawo jest zapewnienie skuteczności ochrony przyznanej konsumentowi w normach zawartych w dyrektywie. Dlatego nie ma przeszkód aby w sytuacji, w której naruszenie praw konsumenta chronionych dyrektywą prowadzi do innej niż przewidziana jako zasadnicza w art. 385 ¹ k.c. wadliwości czynności prawnej, zastosowania nie mogła znaleźć inna sankcja, w tym sankcja nieważności czynności prawnej.

Tezie tej nie sprzeciwia się stwierdzenie, że umowa bezwzględnie wiąże w pozostałym zakresie (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13). Zgodnie z wykładnią tego przepisu dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, umowa zawierająca nieuczciwe warunki powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (m.in. wyroki w sprawie C-618/10, w sprawie C-488/11, w sprawie C-260/18). Stąd też oczywiste jest, że nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy, której po wyłączeniu z niej postanowień niedozwolonych (które mogą przecież w określonych warunkach dotyczyć głównych świadczeń stron), nie da się wykonać – określić sposobu i wysokości świadczenia.

Należy przy tym mieć na uwadze, że w przypadku kredytu denominowanego, który podlegał wypłacie tylko w PLN, skutek w postaci nieważności umowy wobec stwierdzenia abuzywności klauzuli przeliczeniowej dotyczącej wypłaty kredytu w złotych po kursie kupna banku jest jeszcze bardziej ewidentny aniżeli w przypadku innych umów kredytu powiązanych z walutą obcą. Skoro bowiem kwota kredytu była wyrażona w CHF, lecz wypłata kredytu była możliwa tylko w PLN, to wyłączenie z umowy regulującej sposób przeliczenia CHF na PLN dla celu wypłaty kredytu powoduje, że nie jest w ogóle możliwe ustalenie kwoty PLN, w której kredyt ma zostać wypłacony, a tym samym nie jest możliwe ustalenie treści podstawowego świadczenia banku, o którym mowa w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. Stanowisko to znajduje oparcie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że "umowa jest umową kredytu denominowanego, w której określono kwotę kredytu w walucie obcej i przewidziano jednocześnie, że wypłata powinna nastąpić w złotych. Eliminacja klauzuli przeliczeniowej w takiej umowie sprawia, że nie wiadomo, jaką kwotę powinien wypłacić bank. Oznacza to, że brakuje niezbędnego elementu konstrukcyjnego stosunku prawnego i niemożliwe jest jego uzupełnienie."9.

Jednocześnie brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy.

Interes prawny.

Roszczenie o ustalenie nieważności umowy zasługuje na uwzględnienie, ponieważ umowa kredytu jest nieważna, a strona powodowa posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. Okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, kredyt nie został w całości spłacony, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna. Wobec tego powództwo kredytobiorców o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna10. Pogląd, jakoby interes prawny był konsumowany przez roszczenie o zapłatę wywodzone w oparciu o twierdzenie o nieważności umowy, jest nieprzekonujący. Ewentualne uwzględnienie roszczeń kredytobiorcy o zapłatę (zwrot) należności spełnionych dotychczas na rzecz banku nie regulowałoby w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wniosek przeciwny byłby zasadny tylko przy przyjęciu, że prawomocne orzeczenie sądu wiąże nie tylko w zakresie sentencji, ale również motywów rozstrzygnięcia, co do czego istnieją poważne rozbieżności w orzecznictwie i doktrynie na tle zakresu normy z art. 365 § 1 k.p.c.11.

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.

Powodowie modyfikując swoje żądanie pismem z 6 marca 2025 r. dokonując faktycznie wzajemnego potrącenia zobowiązań. Przyjmując do rozliczenia całość wpłat dokonanych do daty postanowienia zabezpieczającego powództwo z 24 grudnia 2024 r. (k. 123), a przez to faktycznie do daty zamknięcia rozprawy, gdyż później żadne wpłaty na rzecz pozwanego nie były dokonywane. Na zasadność tej formy rozliczenia wskazał TSUE w wyroku z 19 czerwca 2025 r. (C-396/24) oraz Sąd Najwyższy w postanowieniu z 9 lipca 2025 r. (I CSK 652/25). Skoro powodowie otrzymali od pozwanego 421 713,77 zł a spłacili łącznie w PLN i CHF 781 465,79 zł do zwrotu pozostawała różnica, zgodnie z żądaniem – 359 752,02 zł.

Biorąc pod uwagę fakt, iż K. K. (1) spłacała kredyt do 12 października 2014 r. z mężem, a po jego śmierci sama, kwota ta, została w całości zasądzona na rzecz K. K. (1). Jak wynika bowiem ze zgodnych zeznań powodów całość spłaty ponad otrzymany kapitał ponoszona była wyłącznie przez tę powódkę.

Sąd na podstawie modyfikacji powództwa, po złożeniu na rozprawie 10 lipca 2025 r. oświadczenia wprost o cofnięciu pozwu, umorzył postępowanie w zakresie żądania zapłaty kwoty 263 748,90 zł, która stanowiła różnicę między pierwotną kwotą (623 470,92 zł) określoną w pozwie z dnia 19 października 2021 r. a ostatecznie zasądzoną na rzecz powodów kwotą (359 722,02 zł).

Po ostatecznym sprecyzowaniu żądania na rozprawie 10 lipca 2025 r. strona powodowa domagała się odsetek od daty wniesienia pisma modyfikującego podstawę faktyczną żądania. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). W związku z tym, Sąd zasądził odsetki od dnia następnego od daty doręczenia modyfikacji powództwa. Powód nie przedstawił dowodu doręczenia pisma z 6 marca 2025 r., natomiast złożył oświadczenie, że pismo to zostało wysłane pełnomocnikowi pozwanego. Zatem przyjmując, że pismo to dotarło do strony pozwanej najpóźniej w ciągu 7 dni, odsetki zostały zasądzone od ósmego dnia od jego nadania, czyli od dnia 14 marca 2025 r. do dnia zapłaty.

Koszty procesu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c., obciążając całością kosztów pozwanego. Sąd miał na uwadze fakt, że stronami sporu są konsument i przedsiębiorca, a powodowie mieli rację podnosząc abuzywność postanowień umownych, a także podnosząc zarzut nieważności umowy wobec braku możliwości utrzymania jej w mocy po wyłączeniu klauzul abuzywnych.

Uzasadniało to więc zasądzenie od pozwanego na rzecz strony powodowej całych kosztów procesu (wraz ze stosownymi odsetkami) obejmujących kwoty:

- 1000 zł tytułem opłaty od pozwu,

- 64 zł tytułem czterech opłat skarbowych od pełnomocnictwa,

- 100 zł tytułem opłaty od wniosku o zabezpieczenie,

- 10 800 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Pomimo tego, że Sąd uwzględnił powództwo o zapłatę jedynie na rzecz K. K. (1), powyższe kwoty zostały podzielone w równej części na rzecz każdego z powodów tj. po 2 992 zł. Zdaniem Sądu istotą powództwa była ważność umowy, natomiast sposób rozliczenia stron ma charakter wtórny i na przestrzeni lat uzależniona jest od przyjmowanej w orzecznictwie zasady rozliczenia czy podstawy świadczenia. Zmienność sposobów rozliczenia natomiast nie powinna obciążać powodów.

Strona powodowa domagała się również zasądzenia kosztów postępowania pojednawczego w sprawie XVI Co 3515/19. Kwestię tę reguluje art. 186 § 2 k.p.c., zgodnie z którym koszty wywołane próbą ugodową sąd na żądanie wzywającego uwzględnia w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, ale jedynie w przypadku, gdy przeciwnik nie stawi się na posiedzenie bez usprawiedliwienia. Natomiast jak wynika z protokołu posiedzenia z 25 sierpnia 2020 r. (k. 63) przedstawiciel uczestnika (pozwanego banku) stawił się na posiedzenie, zatem koszty w tym zakresie powodom nie mogły zostać przyznane.

sędzia Rafał Wagner

1 por.:

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.11.2015 r., III CZP 17/15,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.07.2021 r. I CSKP 222/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 796/22,

2 por.:

- pkt 44 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26.04.2012 r., C-472/10, N. H.,

- pkt 47 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21.12.2016 r., C-119/15, Biuro (...)

3 por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

4 zob. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14.12.2010 r., XVII AmC 426/09.

5 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D.,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...),

6 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78,

7 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 76,

8 por.:

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.06.2022 r., I CSK 2326/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2538/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2722/22.

9 zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2022 r., II CSKP 650/22.

10 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22.

11 por. postanowienie SN z 9 stycznia 2019 roku, I CZ 112/18.