Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. D.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  Zasądza od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz E. D. kwotę 158 029,86 zł (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy dwadzieścia dziewięć złotych i osiemdziesiąt sześć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z dnia 6 lutego 2020 r. do dnia zapłaty;

II.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  Znosi koszty procesu między stronami;

IV.  Nakazuje wypłacić E. D. kwotę 24,21 zł (dwadzieścia cztery złote i dwadzieścia jeden groszy) tytułem zwrotu niewykorzystanej zaliczki zarejestrowanej pod pozycją 570019209901.

Sygn. akt I C 1542/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 czerwca 2020 r., zmodyfikowanym pismem z dnia 6 grudnia 2021 r., skierowanym przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W., E. D. wniosła o:

1)  zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki kwoty 355 959,13 złotych tytułem zwrotu nienależnych świadczeń pobranych przez pozwaną od strony powodowej w walucie PLN w okresie od 2 grudnia 2008 r. do 25 października 2019 r. wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi dla kwoty:

a.  355 343,82 zł od 6 lutego 2020 r. do dnia zapłaty,

b.  615,31 zł od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pisma zwierającego modyfikacje powództwa do dnia zapłaty;

2)  ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 1 września 2008 r.

Powódka wniosła też o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w dwukrotnej wysokości tj. 10 800 złotych opłat skarbowych od pełnomocnictw w wysokości 17 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zapłacie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty.

Powódka podniosła, że przedmiotowa umowa zawiera postanowienia niedozwolone statuujące indeksację kredytu kursem CHF, przejawiające się obciążeniem jedynie kredytobiorczyni ryzykiem kursowym, wobec czego umowa kredytu jako sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego powinna być uznana za nieważną, ewentualnie za ważną, lecz obowiązującą bez klauzul niedozwolonych. Powódka wyjaśniła, że na kwotę 355 959,13 zł składają się kwoty:

1)  210 248,58 złotych tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w postaci rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych w okresie od 2 grudnia 2008 r. do 25 października 2019 r.;

2)  11 450 złotych tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w postaci składek ubezpieczenia niskiego wkładu własnego;

3)  15 942,54 złotych tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w postaci prowizji za zwiększone ryzyko banku.

Powódka wyjaśniła przy tym, że w ramach alternatywnej podstawy powództwa, w kwocie 210 248,58 złotych mieści się kwota 130 637,32 zł tytułem zwrotu świadczeń nienależnych spełnionych w okresie od 2 grudnia 2008 r. do 25 października 2019 r., stanowiących różnicę pomiędzy sumą rat spełnionych w wykonaniu umowy, a sumą rat należnych w razie wyeliminowania z umowy klauzuli indeksacyjnej. Szczegółowe wyjaśnienie żądań pozwu i podniesionych dla ich poparcia twierdzeń powódka przedstawiła w uzasadnieniu pozwu i dalszych pism procesowych ( pozew – k. 3-21, replika – k. 562-578v, modyfikacja powództwa – k. 775-781v, pismo procesowe z dnia 19 lipca 2022 r. – k. 839-843, pismo procesowe z dnia 2 lipca 2023 r. – k. 897-901v).

Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował żądania pozwu co do zasady i wysokości, a z ostrożności podniósł zarzut przedawnienia. Szczegółowe wyjaśnienie swojego stanowiska pozwany przedstawił w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew i dalszych pism procesowych (odpowiedź na pozew – k. 82-161, duplika – k. 596-616, pismo procesowe pozwanego – odpowiedź na modyfikację powództwa – k. 802-821, pismo pozwanego z dnia 12 sierpnia 2022 r. – k. 847-859v, pismo pozwanego z dnia 12 października 2023 r. – k. 913-914v).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół z dnia 19 lutego 2024 r. – k. 980-980v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 26 czerwca 2008 r. E. D. złożyła do Banku (...) S.A. z siedzibą w W. wniosek o udzielenie kredytu w wysokości 592 900 zł, w walucie CHF, z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego na rynku pierwotnym.

Wraz ze złożeniem wniosku kredytowego E. D. oświadczyła, że zapoznała się z „Informacją dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej”. W załączniku do wniosku zawarto informację o ponoszeniu przez kredytobiorczynię ryzyka zmian kursów walutowych, którego występowanie sprawia, że zarówno rata spłaty jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu przeliczona na PLN na dany dzień podlega ciągłym wahaniom w zależności od aktualnego kursu waluty. Wskazano ponadto, że w przypadku kredytów oprocentowanych w oparciu o zmienną stopę procentową kredytobiorczyni ponosi ryzyko zmian stóp procentowych, co oznacza że w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej. Treść dokumentu zachęcała kredytobiorczynię do zapoznania się z danymi historycznymi i sporządzanymi przez analityków prognozami dotyczącymi wahań kursu oraz wysokości stawek referencyjnych dla danej waluty, a także do uważnego porównania wysokości miesięcznych rat w PLN i w walucie obcej. Do Informacji dołączono historię zmian kursu franka szwajcarskiego do złotego oraz historię zmian stawki referencyjnej LIBOR 3M dla CHF ( wniosek kredytowy – k. 174-177, informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej – k. 178-179, parametry wyjściowe symulacji – k. 180-181, wstępna ocena zdolności kredytowej – k. 182-183, zeznania świadka M. D. – k. 711-714, zeznania świadka D. S. – k. 716-717, zeznania powódki – k. 799-801v).

W dniu 1 września 2008 r. E. D. zawarła z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny, na mocy której bank udzielił jej kredytu na zakup mieszkania w budowie od dewelopera (223 900 zł), wykończenie domu lub mieszkania (130 000 złotych), refinansowanie kosztów poniesionych na cele mieszkaniowe (239 000 złotych) – w łącznej wysokości 592 900 zł, indeksowanego walutą obcą – frankiem szwajcarskim po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu (transzy) bank miał wysłać kredytobiorczyni pismo informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu (transzy), przy czym wskazano, że zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej (§ 2 ust. 1-3 umowy).

Okres kredytowania ustalony został na 456 miesięcy, w którym kredytobiorczyni miała zapłacić 3 raty obejmujące odsetki w okresie karencji spłaty kredytu oraz 453 równych ratach miesięcznych zawierających malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej (§ 7 ust. 2 umowy).

Kredyt oprocentowano według zmiennej stopy procentowej, ustalonej jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M dla franka szwajcarskiego obowiązującej w dniu sporządzenia umowy i stałej marży banku w wysokości 1,25 p.p. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiło 4,04%.

W § 6 ust. 2 wskazano, że w przypadku kredytu oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej kredytobiorca ponosi ryzyko zmiany stóp procentowych, co oznacza, że w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej. Stopa referencyjna miała zmieniać się w cyklu kwartalnym i przyjmować wartość z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy (§ 6 umowy).

W umowie ustalono, że zabezpieczeniem spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi należnościami wynikającymi z umowy będzie hipoteka kaucyjna do kwoty 1 007 930 zł ustanowiona na rzecz banku na nieruchomości stanowiącej przedmiot kredytowania oraz cesja praw na rzecz banku z polisy ubezpieczenia tej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych i polisy na życie kredytobiorczyni (§ 9 ust. 1 umowy).

Raty kredytu podlegające spłacie miały być wyrażone w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane z rachunku bankowego, według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą kursów walut obcych obowiązującą w banku z dnia spłaty (§ 7 ust. 1 i 3 umowy oraz § 8 ust. 1 i 3 regulaminu).

Kredytobiorczyni oświadczyła (§ 5 ust. 3 umowy), że wraz z wnioskiem kredytowym otrzymała pismo „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej” i że zapoznała się z nim.

Kredyt został wypłacony w dwóch transzach w dniu 25 września 2008 r. w wysokości 462 900,01 zł, która została przeliczona na kwotę 227 861,19 CHF oraz w dniu 21 maja 2009 r. w wysokości 75 000,01 zł, która została przeliczona na kwotę 27 012,43 CHF ( decyzja negocjacji cenowej kredytu – k. 195, decyzja kredytowa – k. 265-277, umowa o kredyt hipoteczny nr (...) – k. 25-27v, 184-189, pełnomocnictwo – k. 190-191, regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. – k. 28-37, 211-229, 230-231, 233-251, cennik – k. 252-257, informacja o uruchomieniu środków – k. 194, zaświadczenia o udzieleniu kredytu hipotecznego – k. 38, zaświadczenie o poniesionych kosztach od kredytu hipotecznego – k. 39-46v, pismo (...) k. 192-193, dyspozycje wypłaty środków – k. 278, 279, dokumentacja dotycząca wykazania spełnienia warunków kredytu – k. 196-198, wyciąg z rachunku kredytu – k. 475-482, zeznania świadka M. D. – k. 711-714, zeznania świadka D. S. – k. 716-717, zeznania powódki – k. 799-801v).

E. D. uiszczała składkę na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. W dniu 8 sierpnia 2014 r. strony zawarły aneks do umowy kredytu powodujący zmianę ubezpieczenia niskiego wkładu własnego na prowizję za zwiększone ryzyko (operat szacunkowy – k. 371. 373, informacja o nadchodzącym terminie płatności składki ubezpieczenia niskiego wkładu własnego – k. 369-370, wniosek o zmianę warunków kredytu – k. 199-200, aneks – k. 201-202, dokumentacja dotycząca objęcia kredytu ubezpieczeniem – k. 373-375).

E. D. spłaca raty kapitałowo-odsetkowe w złotych polskich ( zaświadczenie o poniesionych kosztach od kredytu hipotecznego – k. 39-46v, zestawienie transakcji – k. 280-325, zaświadczenie o wysokości spłat odsetek – k. 326-342, wyciąg z rachunku kredytu – k. 475-482, zeznania świadka A. Z. – k. 705, zeznania powódki – k. 799-801v).

Bank (...) S.A. ewidencjonował umowę kredytu złotowego indeksowanego kursem waluty obcej jako umowę kredytu walutowego, tzn. na rachunku prowadzonym w CHF. W związku z udzielaniem kredytów indeksowanych kursem waluty obcej bank zarządzał własną pozycją walutową, w tym zabezpieczał się przed ryzykiem kursowym zawierając na rynku międzybankowym odpowiednie transakcje, np. typu CIRS.

Bank finansował akcję udzielania kredytów indeksowanych w CHF zasadniczo poprzez zawieranie na rynku międzybankowym transakcji typu CIRS.

Bank ustalał tabele kursowe dla kredytów waloryzowanych walutą obcą każdego dnia w godzinach porannych, na podstawie kursów na rynku międzybankowym – kurs średni ustalony na podstawie danych z R. był przez bank modyfikowany poprzez zwiększenie (kurs sprzedaży) lub zmniejszenie (kurs kupna) o marżę kursową. Tabela obowiązywała do czasu utworzenia nowej tabeli, następnego dnia, bądź w przypadku istotnych zmian na rynku bankowym, w ciągu tego samego dnia. Niezależnie od ilości tabel stworzonych w ciągu dnia, podstawą do ustalenia wysokości zobowiązania wyrażonego w walucie obcej przyjmowany był kurs najkorzystniejszy dla kredytobiorcy spośród tabel obowiązujących w banku w dniu przeliczenia zobowiązania na złote polskie ( ekspertyza K. J. – k. 383-398, zeznania świadka J. C. – k. 767-773).

W dniu 13 stycznia 2020 r. E. D. wystosowała do Banku (...) S.A. reklamację dotyczącą umowy kredyt nr (...) z dnia 1 września 2008 r. wnosząc jednocześnie o zapłatę kwoty 359 323,82 zł bądź alternatywnie kwoty 150 171,10 złotych. W piśmie z dnia 5 lutego 2020 r. bank oświadczył, że nie uznaje tych żądań ( reklamacja– k. 47-52v, pismo banku z dnia 5 lutego 2020 r. – k. 53-56v).

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie wymienionych wyżej dokumentów, bowiem ich wartość dowodowa nie była kwestionowana przez strony i także Sąd nie znalazł podstaw do podważenia ich waloru dowodowego.

Za wiarygodne Sąd uznał zeznania M. D. i J. C., bowiem korespondowały z pozostałym dowodami.

Zeznania powódki Sąd uwzględnił w zakresie, w jakim znajdują potwierdzenie w dokumentach zebranych w aktach sprawy. Sąd nie dał wiary zeznaniom powódki w zakresie, w jakim zaprzeczyła przedstawieniu jej przez bank ryzyka związanego z wahaniami kursu CHF, bowiem z przedłożonych do akt dokumentów w postaci załączników do wniosku kredytowego (informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej – k. 178) wynika fakt przeciwny, a skoro zeznania powódki zostały złożone po upływie 14 lat od złożenia wniosku kredytowego i zawarcia umowy, to wysoce prawdopodobne jest, że doszło do zatarcia się lub osłabienia pamięci powódki o faktach mających miejsce w tamtym czasie.

Wysokość świadczenia nienależnego uiszczonego przez powódkę Sąd ustalił na podstawie opinii biegłego sądowego M. Ś., która była rzetelna, logiczna i spójna oraz zgodna z określoną przez Sąd tezą dowodową.

Sąd pominął pozostały materiał jako niemający istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności dowód z zeznań świadka D. B. (k. 671, 674), A. P. (k. 698, 700), którzy zasadniczo nie pamiętali okoliczności, których dotyczyły zadane im pytania,

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Powódka dochodziła ustalenia, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu oraz zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu tej umowy, a ewentualnie zwrotu świadczenia nienależnego stanowiącego różnicę pomiędzy świadczeniem spełnionym, a świadczeniem należnym w razie wyeliminowania z umowy postanowień abuzywnych.

Podstawę prawną żądań powódki stanowią art. 189 k.p.c., a także art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Zgodnie z art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. ten kto spełnił świadczenie nienależne, może żądać zwrotu tego świadczenia lub jego wartości, przy czym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powódka posiada interes prawny w żądaniu ustalenia, czy istnieje stosunek prawny wynikający z zawartej przez nią umowy kredytu, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2046, a wyrok ustalający wprowadziłby jasność co do sytuacji prawnej powódki, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powódki spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

Mimo posiadania przez powódkę interesu prawnego uzasadniającego generalnie dochodzenia roszczenia o ustalenie, powództwo o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z powodu nieważności przedmiotowej umowy kredytu okazało się niezasadne, bowiem nie zostało wykazane, iżby umowa ta była dotknięta wadami powodującymi jej nieważność.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powódkę umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powódkę umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (592 900 zł), cel kredytu (zakup mieszkania w budowie od dewelopera, wykończenie domu lub mieszkania oraz refinansowanie kosztów poniesionych na cele mieszkaniowe) zasady i termin spłaty kredytu (spłata w 456 comiesięcznych ratach równych), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (stawka LIBOR 3M + marża banku, podlegająca zmianie w cyklach kwartalnych).

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umowy kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, którą sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

Umowa nie jest również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W kontekście stosunków prawnych łączących bank z jego klientami (stosunków umownych o charakterze ekonomicznym) przyjąć trzeba, że zasady współżycia społecznego wymagają od stron tych stosunków uczciwości (uczciwego obrotu) oraz lojalności.

Powódka potwierdziła na piśmie w umowie, a wcześniej przy złożeniu wniosku kredytowego, że bank udzielił jej informacji o ryzyku kursowym, związanym ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego oraz o ryzyku zmiany oprocentowania. Powódka nie wykazała, iżby jej decyzja była efektem nielojalnego postępowania banku, a w szczególności, iżby doradca bankowy celowo skłonił ją do zaciągnięcia kredytu tego rodzaju przewidując nieuchronną i znaczną aprecjację CHF względem PLN. W tych okolicznościach nie można przyjąć, iżby umowa kredytowa zawarta przez powódkę była wynikiem nielojalnego czy nieuczciwego postępowania banku.

Podkreślić też należy, że brak jest podstaw do czynienia pozwanemu zarzutu, że nie udzielił powódce informacji o ryzyku kursowym w określonej formie, a w szczególności w postaci scenariusza prezentującego znaną obecnie skalę ryzyka, bowiem regulacje zawarte w prawie powszechnym i rekomendacjach KNF obowiązujące w dacie zawarcia umowy nie nakładały na bank obowiązku udzielania informacji o ryzyku kursowym w ściśle określonej formie i o określonej ściśle treści.

Materiał dowodowy nie daje podstawy do ustalenia, iżby pozwany w zamian za swoje świadczenie przyjął albo zastrzegł dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jego własnego świadczenia oraz iżby pozwany w zamiarze pokrzywdzenia kredytobiorców zawarł z nimi umowę kredytu mając świadomość realnej groźby nieuniknionego znacznego wzrostu kursu waluty.

Zważyć nadto trzeba, mając na uwadze stanowiący element wiedzy powszechnej fakt, że po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. kredyty hipoteczne powiązane z walutą obcą były udzielane na masową skalę, iż wg stanu na dzień zawarcia przedmiotowej umowy za dyskryminujące powódkę można by uznać zachowanie banku polegające na tym, że kredytobiorczyni świadomej ryzyka kursowego odmawia udzielenia kredytu indeksowanego kursem CHF, którego oprocentowanie, a zatem i obciążenie wynikające z comiesięcznej raty było znacząco niższe od obciążenia związanego z kredytem złotówkowym niepowiązanym z CHF – oprocentowanym w oparciu o wyższą stopę bazową WIBOR.

Sąd nie znalazł również podstaw by uznać przedmiotową umowę za zawartą w celu obejścia ustawy, a zwłaszcza ustawy Prawo bankowe. Umowa ta odpowiada cechom ustawowego typu umowy kredytu, a zawarte w niej postanowienia dotyczące poddaniu kredytu indeksacji kursem CHF nie wypaczają ustawowego typu umowy, a zatem nie wykraczają poza granice swobody umów.

Rozpoznając zarzut abuzywności niektórych postanowień umowy kredytu, wskazać trzeba po pierwsze, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Wziąć należy pod uwagę także treść art. 22 ¹ k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Przyjąć należy, że zawierając umowę kredytu, której dotyczy niniejsze postępowanie, E. D. działała jako konsument, bowiem dokonała z bankiem-przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej z działalnością gospodarczą, co jednoznacznie wynika z wniosku kredytowego, w którym powódka wskazała, że uzyskuje dochód ze stosunku pracy, z umowy, która nie wskazują na jakiekolwiek powiązanie kredytu z celami zawodowymi powódki, a także z wymienionego w tych dokumentach mieszkaniowego celu kredytu.

Powódka zawarła umowę na podstawie wzorca sporządzonego przez pozwany bank, na którego treść nie miała wpływu. W tych okolicznościach klauzule opierające przeliczenia świadczeń stron na kursie z tabeli banku nie wiążą powódki, skoro zaś, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i TSUE, brak jest podstaw do zastąpienia kursu ustalanego przez bank innym kursem, należy przyjąć, że powódkę nie wiążą w całości postanowienia umowne dotyczące indeksacji kredytu kursem CHF.

Umowa może być wykonywana z pominięciem klauzuli indeksacyjnej, a przy zachowaniu pozostałych postanowień umownych (w tym opierających zmienne oprocentowanie na stawce LIBOR), bowiem kontrakt ten zachowuje istotne warunki umowy kredytu, zgodnie z którymi bank oddaje kredytobiorcy określony kapitał za wynagrodzeniem w postaci odsetek. Wprawdzie w obrocie gospodarczym zasadniczo nie występują umowy o kredyt złotowy oprocentowany w oparciu o stopę bazową ustalaną dla waluty obcej, w tym CHF, jednakże funkcją instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ k.c. nie jest przekształcenie umowy zawierającej postanowienia abuzywne w występującą w obrocie gospodarczym umowę pozbawioną tych postanowień, lecz eliminacja postanowień tego typu, co stanowi pewnego rodzaju dolegliwość dla przedsiębiorcy stosującego postanowienia abuzywne.

W ocenie Sądu wykładania i zastosowanie instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ § 2 k.c. w sposób prowadzący do nieważności umowy kredytu nie znajdują uzasadnienia w treści tego przepisu i jego funkcji. Przepis ten jednoznacznie wskazuje na potrzebę utrzymania umowy z pominięciem klauzul abuzywnych, jeżeli umowa oczyszczona z postanowień niedozwolonych nadal zawiera istotne elementy umowy, którą strony zawarły. Jak wcześniej zaznaczono, umowa o kredyt złotowy oprocentowany wg stawki LIBOR nadal odpowiada typowi umowy uregulowanej w art. 69 ustawy – Prawo bankowe, a zatem nie ma przeszkód, aby utrzymać w mocy umowę na takich okrojonych warunkach.

Wykładnię postanowień umowy w świetle art. 385 ¹ k.c. w sposób prowadzący do jej nieważności należy także ocenić jako prowadzącą do skutków sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Na skutek takiej wykładni doszłoby bowiem do sytuacji, że sytuacja kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt powiązany z walutą obcą na podstawie umowy, która zostanie uznana za nieważną bez konieczności zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, byłaby diametralnie korzystniejsza niż kredytobiorców spłacających w tym samym czasie zwykły kredyt złotowy, przy czym brak jest jakiegokolwiek racjonalnego, ekonomicznego i aksjologicznego uzasadnienia dla wprowadzenia takiej dysproporcji w sytuacji prawnej i ekonomicznej kredytobiorców realizujących podobny cel mieszkaniowy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku, zasądzając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 158 029,86 złotych. Na kwotę tę składa się nadpłata w wysokości:

1)  130 637,32 zł stanowiąca różnicę pomiędzy ratami zapłaconymi w okresie od 2 grudnia 2008 r. do 25 października 2019 r., a ratami, jakie byłyby spłacone w tym okresie w razie wyeliminowania z umowy indeksacji kursem CHF (opinia – k. 923-928, przy czym z uwagi na treść art. 321 § 1 k.p.c. należało zasądzić świadczenie nienależne w granicach żądania pozwu – k. 897v),

2)  11450 zł stanowiąca sumę nienależnie uiszczonych składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego,

3)  15 942,54 zł prowizja za zwiększone ryzyko banku.

Zdaniem Sądu bezpodstawne jest żądanie zapłaty świadczenia nienależnego w postaci sumy wszystkich składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Powódka zamiast uiścić odpowiedni wkład własny zdecydowała się na ubezpieczenie odpowiadające temu wymogowi. Zawieranie umów ubezpieczenia dopuszczają przepisy prawa, w tym art. 805 i n. k.c. i brak jest przepisów, które zakazywałyby poniesienia kosztu ubezpieczenia przez osobę, która nie jest beneficjentem ubezpieczenia. Przeciwnie, z art. 805 i n. k.c. wynika, że w umowach ubezpieczenia różne osoby mogą pełnić rolę ubezpieczającego (ponoszącego koszt ubezpieczenia) i ubezpieczonego (beneficjenta ubezpieczenia).

Nie przekonuje argument, mający wskazywać na abuzywność postanowienia dotyczącego UNWW z tej przyczyny, że powódka poniosła koszt ubezpieczenia, które nie zabezpiecza powódki, lecz pozwany bank również z następującej przyczyn. W świetle zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego zważyć trzeba, że wnosząc samodzielnie wkład własny, który stanowiłby zabezpieczenie interesu banku, powódka również musiałby ponieść koszt jego pokrycia (np. zaciągając pożyczkę na ten cel, lub rezygnując ze środków, które mogłaby wykorzystać na inny cel). Nie można zatem uznać za racjonalny argument, że jest niedozwolonym postanowieniem umownym postanowienie obciążające powódkę kosztami pokrycia niskiego wkładu władnego tylko dlatego, że ma ono formę wydatku na składkę ubezpieczeniową.

Podkreślić jednak trzeba, że zgodnie z § 9 ust. 7 umowy ubezpieczenie NWW miało być uiszczane do czasu osiągnięcia zadłużenia w kwocie 488 800, przy czym za pierwszy 36-miesięczny okres została uiszczona składka w kwocie 3980 zł. Jak wynika z opinii biegłego (k. 938) saldo zadłużenia, w razie „odfrankowienia” kredytu, spadłoby poniżej 488 800 zł po zapłacie raty w marca 2011 r. czyli po 30 miesiącach, a zatem brak było podstaw do pobierania kolejnych składek UNWW, zasądzona kwota 11450 zł stanowi zaś różnicę pomiędzy łączną sumą składek i składką za I okres (15430 zł - 3980 zł).

Skoro brak było podstaw do pobrania składki UNWW za kolejne okresy, to tym bardziej brak było podstaw do pobrania od powódki prowizji za zwiększone ryzyko banku w kwocie 15 942,54 zł, prowizja ta bowiem zastąpiła składkę UNWW.

Mając powyższe na uwadze, w punkcie II wyroku Sąd oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zasądzając odsetki od dnia 6 lutego 2020 r., tj. od dnia następnego po upływie terminu wynikającego z reklamacji z dnia 13 stycznia 2020 r.

Jako niezasadny ocenić należało zarzut przedawnienia roszczenia objętego pozwem. Przedmiotem żądania było spełnienie świadczenia polegającego na zwrocie spełnionego ratalnie świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), a w tej sytuacji termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Podnieść przy tym należy, że za początek biegu przedawnienia uznać należy nie datę zawarcia umowy, czy też uiszczenia przez kredytobiorcę pierwszej raty kapitałowo-odsetkowej, lecz dzień, w którym konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o abuzywnym charakterze klauzuli, mającym uzasadniać jego roszczenie restytucyjne ( patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21 oraz przywołane tam orzecznictwo TSUE). W ocenie Sądu pozwany nie wykazał, iżby powódka już w dacie zawarcia przedmiotowej umowy miała świadomość abuzywności odesłania do tabeli kursowej banku.

O kosztach procesu w pkt. III wyroku, znosząc je między stronami, Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. z uwagi na częściowe uwzględnienie pozwu.

W punkcie IV. wyroku Sąd nakazał wypłacić E. D. kwotę 24,21 zł tytułem zwrotu niewykorzystanej zaliczki wpłaconej na wynagrodzenie dla biegłego, czego podstawę stanowi art. 84 ust. 2 w zw. z art. 80 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144).