Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 22 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:sędzia Piotr Królikowski

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2025 r. w Warszawie

na podstawie art. 326 ¹ k.p.c. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa K. S., S. S.

przeciwko Bank (...) S.A. z siedzibą w G.

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala, iż umowa kredytu nr (...) zawarta 18 czerwca 2007 r. pomiędzy powodami K. S. i S. S. a (...) Bankiem S.A. z siedzibą w G. jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na rzecz powodów K. S. i S. S. do ich majątku wspólnego kwoty:

a)  183.399,60 zł (sto osiemdziesiąt trzy tysiące trzysta dziewięćdziesiąt dziewięć złotych 60/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 22 września 2020 r. do dnia zapłaty;

b)  25.399,78 CHF (dwadzieścia pięć tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt dziewięć franków szwajcarskich 78/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 22 września 2020 r. do dnia zapłaty;

3.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

4.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na rzecz powodów K. S. i S. S. kwotę 17.317,00 zł (siedemnaście tysięcy trzysta siedemnaście złotych 00/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty – tytułem zwrotu kosztów procesu.

sędzia Piotr Królikowski

Sygn. akt I C 1651/21

UZASADNIENIE WYROKU

z 22 kwietnia 2025 r. (k. 477)

Pozwem skierowanym do Sądu Okręgowego w Warszawie 08.07.2020 r. (koperta k. 62) K. S. i S. S. domagali się ustalenia nieważności umowy kredytu nr (...) z 14.06.2007 r. oraz zasądzenia od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. solidarnie na ich rzecz:

a)  kwoty 183.399,60 zł za okres od 05.08.2007 r. do 3.07.2015 r. oraz od 05.2018 r. do 05.07.2018 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 18.02.2020 r. do dnia zapłaty, w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytu, którą zawarły strony procesu,

b)  kwoty 25.399,78 CHF za okres od 05.08.2015 do 05.04.2018 r. oraz od 05.07.2018 r. do 05.12.2019 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 18.02.2020 r. do dnia zapłaty w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytu którą zawarły strony procesu lub jej równowartości w złotych polskich w wysokości 100.656,79 zł w przypadku uznania przez Sąd, że powodowie nie mogą dochodzić roszczenia bezpośrednio w walucie CHF - wraz roszczeniami ewentualnymi.

Powodowie wnosili także o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości stawki minimalnej z uwagi na nakład pracy pełnomocnika powodów (pozew k. 3 – 61, replika k. 222 - 245).

Powodowie zarzucali, że zapisy §1 ust 1 in fine, §7 ust 2 umowy, §7 ust. 2 umowy, §10 pkt 8 umowy oraz §17 umowy mają charakter klauzul niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ §1 k.p.c. Powodowie podkreślili, że nie ma możliwości uzupełnienia luk powstałych na skutek usunięcia abuzywnych zapisów i umowa powinna być w związku z tym uznana za nieważną w całości. A to z kolei pociąga za sobą konieczność rozliczenia wzajemnego uiszczonych świadczeń tj. zasądzenia na rzecz powodów świadczeń uiszczonych przez nich na rzez Banku, jako świadczenia nienależnego. Powodowie wskazywali także, że Bank stosował mechanizm podwójnej waloryzacji kredytu oraz doszło do nierównomiernego rozłożenia ryzyka walutowego pomiędzy stronami umowy wobec dowolnego kształtowania kursów w tabeli przez Bank. Dodatkowo powodowie nie zostali należycie poinformowani o ryzykach związanych z umową, dodatkowo pracownicy pozwanego udzielali powodom informacji o tym że umowa jest dla powodów bardzo korzystna.

W odpowiedzi na pozew Bank (...) wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenia solidarnie od powodów kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego (odpowiedź na pozew k. 81 – 189, duplika k. 261 - 301).

Pozwany zarzucał niewykazanie roszczenia co do zasady i co do wysokości, zaprzeczył aby nie dopełnił względem powodów jakichkolwiek obowiązków informacyjnych w tym dotyczących ryzyka kursowego, wskazał też przejrzystość metod obliczania i kursu wymiany walut tak, by konsument mógł oszacować konsekwencje ekonomiczne umowy, kwestionowane zaś zapisy umowne są wg pozwanego jasne i jednoznaczne. Bank podniósł tkaże zarzut przedawnienia. Bank zaprzeczył, by ustalał kurs kupna i sprzedaży CHF w sposób arbitralny i jednostronny albo aby przerzucił na powodów całe ryzyko kursowe. Powodowie mogli złożyć wniosek o negocjacje poszczególnych postanowień umownych, jednakże z takiej możliwości nie skorzystali, zatem treść umowy stanowi wynik konsensusu między stornami jako efekt indywidulanych ustaleń. Pozwany wskazywał też, że w przypadku uznania abuzywności zapisów kwestionowanych przez powodów umowa pozostaje w mocy po usunięciu części zapisów o stosowaniu przez Bank marży z §17 ust. 2,3 i 4 umowy.

W toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska (stanowisko ostateczne powodów k. 460, stanowisko ostateczne pozwanego k. 464).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Bank prowadzi działalność gospodarczą w formie udzielania m.in. kredytów hipotecznych i jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w G. (odpis z CI KRS k. 101 – 157, przyznane k. 84).

Powodowie poszukiwali finansowania w celu zakupu nieruchomości mieszkalnej w W. ul. (...) – kredytu potrzebowali na potrzeby własne oraz celem spłaty pożyczek zakładowych, oboje pracowali wówczas na Poczcie Polskiej. W związku z powyższym po otrzymaniu informacji o ofercie Banku od agenta nieruchomości złożyli u poprzednika pozwanego wniosek kredytowy w dn. 06.06.2007 r. (wniosek kredytowy k. 159 – 160). Wraz z wnioskiem powodowie podpisali oświadczenie, że przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego (...) Banku w złotych polskich oraz że wybrali kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowanymi o ryzykach związanych z zaciąganiem kredytu hipotecznego w walucie obcej. Oświadczyli ponadto, że zostali poinformowani prze (...) bank o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej (k. 162 – 163). W dacie składania wniosku kredytowego i zawierania umowy z Bankiem obowiązywała w Banku procedura regulująca zasady informowania klientów G. M. Banku o ryzykach związanych z zaciąganiem kredytów hipotecznych w walutach obcych lub indeksowanych do waluty obcej (procedura k. 181 – 183). Powodów nie poinformowano o ryzyku związanym z wahaniami kursów walut i wpływem tego na wysokość salda kredytu, byli oni przede wszystkim zainteresowani wysokością raty płaconej przez nich – powodowie potrzebowali kredytu w złotych polskich i w tej walucie był im wypłacony (zeznania K. S. k. 376v – 377 znacznik 00:12:05 – 00:33:35 oraz S. S. k. 377 – 377v znacznik 00:37:05 – 00:43:03).

W dniu 18.06.2007 r. powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. umowę kredytu nr (...) sporządzoną 14.06.2007 r. zgodnie z którą udzielono im kredytu 312.708 zł indeksowanego kursem CHF. Na kwotę kredytu składały się kwota przedstawiona do dyspozycji kredytobiorcy 308.800 zł koszty z tytułu ubezpieczenia ryzyka utraty pracy 3.708 zł, oraz koszty z tytułu opłaty sadowej za wpis hipoteki – 200 zł. W dniu wypłaty saldo było wyrażane w walucie do której indeksowany był kredyt wg kursu kupna waluty dla której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych, udzielonych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w §17, następnie saldo walutowej przeliczone było dziennie na złote polskie wg kursu sprzedaży waluty dla której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w §17. (§1 ust. 1 umowy w zw. z §3 ust 1 umowy).

Okres spłaty kredytu określono na 348 mies. (29 lat) (§1 ust 5 umowy).

W umowie zawarto także zapisy:

- § 7 ust. 2 zd. 4 „Każdorazowo wypłacana kwota polskich złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank.”;

- § 10 ust. 8 „Rozliczenie każdej wpłaty dokonywanej przez Kredytodawcę, będzie następować według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wypływu środków do Banku.”;

- § 17 ust. 1-5 „1. Do rozliczenia transakcji wypłat i spłat Kredytów oraz Pożyczek stosowane są odpowiednio kusy/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.

2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku S.A.

5. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszone są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku SA.”.

Kredyt został wypłacony powodom w dniu 05.07.2007 r. Powodowie tytułem umowy kredytowej uiścili na rzecz pozwanego Banku w okresie od 05.08.2017 r. do 03.07.2015 r. oraz od 05.04.2018 r. do 05.07.2018 r. 183.399,60 zł oraz 25.399,78 CHF o okresie 05.08.2015 r. do 05.04.2018 r. i od 05.07.2018 do 05.12.2019 r. (umowa k. 35 – 40v, 165 – 170, tabela opłat i prowizji k. 172 zaświadczenie k. 41 – 45, propozycja ugody k. 405 z której wynika spłata przez powodów łącznie kwot – 266.282,84 zł i 30.145,38 CHF, zeznania K. S. k. 376v – 377 znacznik 00:12:05 – 00:33:35 oraz S. S. k. 377 – 377v znacznik 00:37:05 – 00:43:03).

Powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwot 183.399,60 zł oraz 25.399,60 CHF pismem z 11.02.2020 r. (k. 49 – 50). Pozwany nie zrealizował żądania powodów (bezsporne).

Powodowie w toku postępowania złożyli oświadczenia o świadomości skutków skorzystania z ochrony konsumenckiej oraz iż wnoszą o ustalenie nieważności umowy (k. 381 – 383).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w pierwszej kolejności na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy w tym załączonych do pozwu i odpowiedzi na pozew. Ich rzetelności i autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron a i Sąd nie znalazł podstaw aby odmówić im wiarygodności.

Sąd oparł się także na zeznaniach przesłuchanych w charakterze strony powodowej K. S. (k. 376v – 377 znacznik 00:12:05 – 00:33:35) oraz S. S. (k. 377 – 377v znacznik 00:37:05 – 00:43:03), dając im wiarę w zakresie w jakim powodowie wskazali że nie porównywali ofert z innymi bankami, kierowali się przy zawieraniu umowy przede wszystkim wysokością raty kredytowej, nie przedstawiono im w sposób pełny i jednoznaczny ryzyka związanego z zawieraną umową w tym wpływu wzrostu kursu waluty na wysokość salda umowy. Wiarygodnie powodowie zeznali także, że nie przedstawiono im sposobu ustalania tabel kursowych, przeczytali umowę pobieżnie, tylko główne zagadnienia, zawieranie umowy odbyło się na jednym tylko spotkaniu gdzie omawiano wysokość rat kredytu. Zeznania powodów w tym zakresie są spójne wzajemnie oraz zgodne z pozostałym wiarygodnym materiałem dowodowym.

Sąd oznaczył termin do przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków wnioskowanych przez pozwanego – J. D. oraz M. Z., jednakże pozwany nie był w stanie ustalić adresu świadków do doręczenia korespondencji (pismo pozwanego k. 433) w związku z czym wniosek został pominięty na podstawie at. 242 k.p.c. postanowieniem z 13.02.2025 r. (postanowienie k 455). Sąd pominął także wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i bankowości, bowiem ostatecznie pozwany nie kwestionował łącznej sumy wpłat dokonanych przez powodów tytułem wykonania umowy kredytu , co wynikało także z dokumentów pochodzących od samego pozwanego. Z tego względu Sąd postanowił na podstawie 235 ² §1 pkt 2 k.p.c. (k. 455).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Roszczenia główne powodów zasługiwały na uwzględnienie.

W sprawie niesporna była treść stosunku prawnego ukształtowanego pomiędzy stronami umową nr (...) z 19.02.2007 r. zawartą z (...) Bank S.A. a zobrazowaną dokumentami zgormadzonymi w sprawie. Sporne natomiast były ważność umowy, istnienie w jej treści klauzul abuzywnych, możliwość ich ewentualnego utrzymania w części. Pomimo początkowego podniesienia zarzutów finalnie pozwany nie podtrzymywał twierdzeń o przedawnieniu roszczeń powodów oraz niewykazaniu wysokości roszczenia.

Powodowie wnosili o ustalenie nieważności umowy a także o zasądzenie części kwot uiszczonych na rzecz pozwanego tytułem skarżonej umowy kredytowej.

Podstawę prawną ww. roszczeń stanowi po pierwsze art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny, a ponadto art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c., zgodnie z którymi ten kto spełnił świadczenie nienależne, może żądać zwrotu tego świadczenia lub jego wartości. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powodów (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z 14.03.2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z 24 .03. 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z 20.02. 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powodowie posiadali interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez nich umowa kredytu jest ważna, ewentualnie, czy wiążą ich określone postanowienia umowne, bowiem ostateczny termin spłaty kredytu przypada na 2036 rok, a wyrok ustalający wprowadziłby jasność co do sytuacji prawnej powodów, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od niego spłaty zadłużenia, czy też utrzymywania zabezpieczenia hipotecznego na nieruchomości.

Odnosząc się do roszczenia o zapłatę Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, iż przedmiotowa umowa kredytu zawiera postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi umownymi lub wynikającymi z przepisów prawa, co skutkuje nieważnością przedmiotowej umowy. Powód złożył także oświadczenie o chęci skorzystania z ochrony konsumenckiej i stwierdzenia nieważności umowy w całości.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powodów umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (308.800 zł powiększone o opłaty związane z udzieleniem kredytu), zasady i termin spłaty kredytu (okres kredytowania wynoszący 348 miesięcy), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku).

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umowy kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, która sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

W dacie zawarcia spornej umowy (18.06.2007 r.) ustawa z 29.08.1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu denominowanego/indeksowanego w walucie obcej. Tym niemniej obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalność zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdza to ustawa z 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 – „ustawa antyspreadowa”), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27.02. 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty).

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powodom bezspornie przysługuje status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. bowiem przedmiotowy kredyt zaciągnęli celem finansowania wydatków związanych z kupnem mieszkania na potrzeby własne, zamieszkują w nim nieprzerwanie do chwili obecnej.

W dalszej kolejności wskazać należy, że materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na przyjęcie, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez bank, nie była przedmiotem negocjacji poza zapisami dotyczącymi wyłącznie wysokości kredytu, marży i prowizji, bowiem jej zapisy zasadniczo nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powodowie mogli podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez bank lub z kredytu zrezygnować.

Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca zostały zmienione w umowie z powodami, a także, aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji treści umowy przez powodów, rzeczywiście została stworzona realna możliwość negocjacji treści umowy – powodowie w swoich zeznaniach zaprzeczyli aby ktokolwiek poinformował ich o możliwości negocjowania jej zapisów. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosownego przez pozwanego, to postanowienia tej umowy obejmuje domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu indeksowanego nie świadczy, aby postanowienia umowne były negocjowane przez powodów. O indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych zawarte w §1 ust. 1, §7 ust. 2 zd. 4, §10 ust. 8, §17 ust. 1 – 5 Umowy należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z 20.09.2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej , ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z 20 września 2018 r., C-51/17, (...) Bank (...), pkt 74-75, z 14 .03. 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) Z.., pkt 34-35, 40, 43, 46, z 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z 22 .02. 2018 r. w sprawie C-119/17, L. P. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z 6 .12. 2021 r., C-670/20, (...) Bank (...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności zeznań powodów wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała na zrozumienie przez niego wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących konsekwencji wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki. Trudno bowiem uznać, mając na uwadze, że strona powodowa nie osiągała dochodów w CHF, iż tak enigmatyczne informacje uzmysłowiały jej ryzyko jakie wiąże się z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności możliwego wpływu wzrostu kursu na saldo zadłużenia przeliczne na złotówki (że może wzrastać mimo regularnej spłaty kredytu). Dalej wskazać należy, że przywołane wyżej postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowie przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw używane są w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, która zostanie udostępniona kredytobiorcy, a następnie do określenia wysokości rat, którymi kredytobiorca spłaca taki kredyt.

Postanowienia umowne odnoszące się do bankowej tabeli kursów dają bankowi możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorców dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie jest możliwe w dniu podpisania umowy. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany CHF, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta. Kurs sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera bowiem także marżę kupna lub sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli banku. W ocenie Sądu, taka regulacja stanowi naruszenie przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.

W ocenie Sądu przeciętny konsument nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje, a odwołanie się do kursu NBP wręcz wprowadzało w błąd, iż kurs pozwanego oparty jest na czynniku obiektywnym nie zależnym od Banku. Tak właśnie było w przypadku powodów, któremu pomimo niejasnych zapisów umowy, nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści jego zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ §1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 22.01.2016 r., w sprawie I CSK 1049/14, z 1 .03. 2017 r., w sprawie IV CSK 285/16, z 19.09.2018 r., w sprawie I CNP 39/17, z 24 .10. 2018 r., w sprawie II CSK 632/17, z 13 .12. 2018 r., w sprawie V CSK 559/17, z 4.04.2019 r., w sprawie III CSK 159/17, z 9 .05. 2019 r., w sprawie I CSK 242/18, z 27.11.2019 r. w sprawie II CSK 483/18, z 29 .10. 2019 r. w sprawie IV CSK 309/18 czy z 11.12.2019 r., w sprawie V CSK 382/18).

Nie miały znaczenia natomiast okoliczności, w jaki sposób bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała (7) Sądu Najwyższego z 20.06.2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Dodatkowo nie sposób przyjąć, że w chwili zawierania przedmiotowej umowy powodowie mieli także pełną świadomość, co do stopnia ryzyka zaciągniętego zobowiązania, wobec zaniechań banku związanych z obciążającym go obowiązkiem informacyjnym. Wskazać bowiem należy, że od banku jako profesjonalisty, wymaga się szczególnej staranności przy stosowaniu w umowie mechanizmu indeksacji kredytu walutą obcą, w szczególności gdy ta ma charakter umowy długoterminowej (por. wyroki Sądu Najwyższego z 29.10.2019 r., w sprawie IV CSK 309/18 i z 27.11.2019 r., w sprawie II CSK 438/18). W takim wypadku szczególnie istotne jest wyraźne wskazanie niebezpieczeństw wiążących się z oferowanym produktem (kredytem), tak by konsument miał pełne rozeznanie, co do możliwości wystąpienia wszystkich ekonomicznych skutków związanych z zawartą umową, a co za tym idzie mógł prawidłowo – przynajmniej w przybliżeniu – oszacować ryzyko związane z wysokością obciążających go zobowiązań, związanych właśnie ze zamianą (wahaniem) kursu waluty w całym czasie trwania umowy. Obowiązek informacyjny powinien zostać zatem wykonany w sposób pozwalający na przedstawienie konsumentowi takiego ryzyka, a wiec poprzez uświadomienie mu, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu niesie w sobie poważne ryzyko, a jego zaakceptowanie może rodzić powinność zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, pomimo dokonywanych regularnych spłat. Taki obowiązek banku musi być zatem wypełniony tak, aby zapewnić konsumentowi pełną wiedzę i świadomość, co do istoty i mogących wystąpić skutków zawieranej z przedsiębiorcą umowy. W orzecznictwie TSUE wskazuje się, przy tym, że o ile symulacje matematyczne mogą stanowić użyteczną informację, wtedy gdy zostały oparte na wystarczających i prawidłowych danych zawierając przy tym obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały, o tyle wymogu dopełnienia obowiązku informacyjnego nie spełnia przekazywanie konsumentowi takich informacji, które opierają się na założeniu stabilności relacji między walutą rozliczeniową, a walutą spłaty przez cały okres obowiązywania umowy, czy przekazaniu samej ogólnej informacji o zmienności kursu waluty w czasie i możliwości jej wpływu na wysokość zobowiązania. Tak zaś dzieje się w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym, mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, a przez to nie miał możliwości zrozumienia wszystkich potencjalnie istotnych i poważnych dla niego konsekwencji finansowych, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego czy indeksowanego do waluty obcej (patrz tak TSUE w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawie C–776/19).

Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy stwierdzić należy, że pozwany bank nie wykazał, aby przed zawarciem przedmiotowej umowy dopełnił wobec powodów tak określonych obowiązków informacyjnych przez co uniemożliwił mu realne oszacowanie konsekwencji ekonomicznych przyjętych na siebie zobowiązań. Także z treści procedury, która miała obowiązywać w banku w dacie zawierania umowy przez powodów – a brak jest także dowodów na to że została ona w przypadku powodów dochowana – nie wynika, aby informacje udzielane klientom Banku realnie obrazowały skalę ryzyka, na które się zdecydowali zaciągając zobowiązanie na 30 lat.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 3.10.2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z 18.11. 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 23.08.2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 .02. 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z 10 .05. 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z 20 .05. 2022 r., II CSKP 403/22 i z 20 .02. 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z 25 .10. 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25.04.2024 r.), zgodnie z treścią której w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Sąd Okręgowy uznał też, że postanowienie § 17 przedmiotowej umowy, odwołujące się do dwóch różnych podstaw ustalenia wartości waluty, na potrzeby tworzonych przez pozwanego tabel kursowych, stanowi w istocie jedno postanowienie umowne, w ramach którego, dla wykreowania jego wysokości odwołano się do dwóch różnych czynników, której jednak łącznie składać się mają na podstawę ustalenia tej wartości. W takim wypadku nie sposób uznać, że te dwa odrębne czynniki, pod względem gramatycznym i funkcjonalnym, nie składają się na jedną całość, a co za tym idzie mogą być oceniane odrębnie. Z tego też względu, nie sposób twierdzić, że przedmiotowa umowa mogłaby być utrzymania w mocy poprzez wyeliminowanie z jej treści jedynie część w/w postanowienia, odnoszącego się wyłącznie do marży banku zwiększającej lub zmniejszającej wartość (średni kurs NBP) w oparciu, o którą ostatecznie ustalana jest wartość danej waluty w tabelach kursowych pozwanego, zwłaszcza uwzględniając okoliczność niespełnienia obowiązku informacyjnego przez pozwanego.

Zatem sprawie niniejszej brak jest podstaw do twierdzenia, że na podstawie takiej redukcji części ocenianego postanowienia przedmiotowa umowa mogłaby być utrzymana w mocy tym bardziej, że zakwestionowaniu z opisanych wyżej względów podlegały nie tylko klauzule przeliczeniowe, ale i sam mechanizm indeksacji kredytu waluta obcą.

Co istotne krajowy porządek prawny nie przewiduje takiej regulacji, która mogłaby prowadzić do zastąpienia przedmiotowych postanowień umownych, pozwalając tym samym na utrzymanie - w oparciu o te postanowienia - umowy zawierającej tego rodzaju klauzule. Odwołanie się do przepisu art. 358 k.c. nie stanowiłoby wystarczającej podstawy do takiego zastąpienia - niezależnie od kwestii intertemporalnych dotyczących jego stosowania - bowiem nie usuwałoby z umowy postanowień o abuzywnym (niedozwolonym) charakterze, skoro te odnoszą się nie tylko do zasad ustalania przez bank kursu waluty indeksacji (CHF) i zagadnienia wynikającego stąd tzw. spreadu walutowego, ale przede wszystkim do kwestii ryzyka walutowego, wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem indeksowanym (waloryzowanym) do waluty obcej. Takiego ryzyka nie usuwa zaś w/w regulacja, która nie została również przez ustawodawcę przewidziana, jako regulacja mająca zastąpić bezskuteczne postanowienia umów zawieranych przez profesjonalistów z konsumentami.

W tym miejscu podnieść należy, że na gruncie prawa krajowego i możliwości jego zastosowania w zakresie ,,uzupełnienia” umowy, której postanowienia zostały uznane za niedozwolone, nie sposób doszukać się analogii z wnioskami TSUE zaprezentowanymi między innymi w wyroku z 2.09.2021 r. (w sprawie C‑932/19), bowiem te odnosiły się
do całkowicie odmiennego stanu faktycznego, w ramach którego ustawodawca węgierski rozwiązał problem wadliwości tzw. ,,kredytów frankowych”, stwierdzając wprost w ustawie nr XXXVIII z 2014 r. nieważność klauzul przewidujących stosowanie różnych kursów waluty, w której indeksowano kredyt i wprowadzając jednolity kurs przeliczenia.

Takiej odpowiedniej do w/w regulacji przyjętej przez Węgry brak jest w krajowym porządku prawnym i już z tej przyczyny wykluczone jest stosowanie w miejsce abuzywnych postanowień dotyczących indeksacji nie tylko przepisu art. 358 k.c., ale i art. 24 i 32 ustawy o Narodowym Banku Polskim jako, że te ostatnie mają również charakter ogólny, a ich celem nie jest zastępowanie luk w umowie, wywołanych wyeliminowaniem z niej niedozwolonych postanowień (porównaj również wyrok TSUE z 27.04.2023 r. w sprawie C-705/21).

Oczywistym jest również że niedopuszczalnym byłoby funkcjonowanie przedmiotowej umowy kredytu, po ,,wyeliminowaniu” z niej niedozwolonych postanowień umownych, jako kredytu ,,czysto” złotowego, albowiem to w istocie prowadziłoby do związania stron zupełnie inna umową - jak to już wyżej wskazano (porównaj również uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. w sprawie III CZP 11/20) - czy zastąpienie zakwestionowanych postanowień o abuzywnym charakterze postanowieniami dotyczącymi kredytu złotowego, a wreszcie kredytu indeksowanego do średniego kursu CHF w Narodowym Banku Polskim, z uwagi na brak normy pozwalającej na taką operację, a nadto brak zgodnego zamiaru stron w tym zakresie, a przede wszystkim zgody konsumenta (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z 11.12.2019 r., w sprawie V CSK 382/18).

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, należało przyjąć i ustalić, że umowa nr (...) z 18.06.2007 r. nie mogłaby obowiązywać, gdyż nie zawiera elementów istotnych dla tej umowy, tj. określenia świadczenia stron, także w rozumieniu art. 353 ¹ k.c.

Sąd uznając abuzywność klauzul kursowych i przeliczeniowych w ww. umowie orzekł o ustaleniu, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z Umowy wobec jej nieważności, o czym orzeczono jak w sentencji w punkcie 1.

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znalazły przepisy art. 405-410 k.c. Jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. ( vide: uchwała (7) Sądu Najwyższego - zasada prawna z 7.05.2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z 4.04.2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z 9.05.2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z 11.12.2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, uchwała Sądu Najwyższego z 16.02.2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powodowie bezspornie w wykonaniu umowy uiścili na rzecz pozwanego kwoty kredytowej uiścili na rzecz pozwanego Banku w okresie od 05.08.2017 r. do 03.07.2015 r. oraz od 05.04.2018 r. do 05.07.2018 r. 183.399,60 zł oraz 25.399,78 CHF o okresie 05.08.2015 r. do 05.04.2018 r. i od 05.07.2018 do 05.12.2019 r. - skoro żądanie dotyczyło również zasądzenia to należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego.

Roszczenie pozwu nie było przedawnione. Przedmiotem żądania było spełnienie świadczenia polegającego na zwrocie spełnionego ratalnie świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), a w tej sytuacji termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Podnieść przy tym należy, że za początek biegu przedawnienia uznać należy nie datę zawarcia umowy, czy też uiszczenia przez kredytobiorcę pierwszej raty kapitałowo-odsetkowej, lecz dzień, w którym konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o abuzywnym charakterze klauzuli, mającym uzasadniać jego roszczenie restytucyjne (patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21 oraz przywołane tam orzecznictwo TSUE). W niniejszej sprawie należało wiązać to z datą wytoczenia powództwa bowiem już w pozwie sformułowane zostały zarzuty abuzywności umowy i jej nieważności.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W niniejszej sprawie jako datę wymagalności należało oznaczyć – zgodnie z żądaniem strony powodowej dzień kolejny pod dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu co miało miejsce w dniu 21.09.2020 r. (k. 79) kiedy powodowie ostatecznie sformułowali swoje żądania w sprawie. Sąd miał na względzie że wezwaniem do zapłaty z 11.02.2020 r. powodowie dochodzili tych samych kwot które zostały objęte powództwem w sprawie, niemniej w jego treści nie zawarli żadnej szerszej argumentacji, pozwalającej pozwanemu na odniesienie się do podstaw ich żądania – ogólnie jedynie wskazali że w umowie w ich ocenie znajdują się klauzule niedozwolone, zatem jest ona nieważna. W ocenie Sądu Bank nie był w stanie na podstawie tak enigmatycznego uzasadnienia, w sposób pełny i merytoryczny odnieść się do żądania powodów. Powodowie nie wykazali także daty doręczenia wezwania. Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji w punkcie II oddalając żądanie odsetkowe za okres od 18.02.2020 r. do 20.09.2020 r. o czym orzeczono jak w sentencji w punkcie 3.

Ze względu na uwzględnienie roszczenia głównego w całości zbędne było rozważanie zasadności roszczeń ewentualnych.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 §1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. uznając że wobec jedynie nieznacznego oddalenia powództwa kosztami postpowania należy w całości obciążyć pozwanego.

Na zasądzone koszty złożyły się:

1)  opłata od pozwu 1.000 zł,

2)  opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł,

3)  koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800 zł obliczone na podstawie §2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat z czynności adwokackie,

4)  koszty zastępstwa w postepowaniu zażaleniowym dot. wniosku o wyłączenie sędziego przed SO – 3.275 zł,

5)  opłata od wniosku o zabezpieczenie – 100 zł,

6)  opłata od wniosku o uzasadnienie postanowienia dot. zabezpieczenia wraz z opłatą od zażalenia – 100 zł,

7)  koszty zastępstwa w postępowaniu zażaleniowym przed SA – 2.025 zł.

Z tych przyczyn postanowiono jak w sentencji w punkcie 4.

Sędzia Piotr Królikowski