Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 sierpnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Królikowski

Protokolant: sekr. sądowy Ewa Kocielnik

po rozpoznaniu w dniu 15 lipca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa J. C.

przeciwko J. O. (1)

o zachowek

1.  zasądza od pozwanej J. O. (1) na rzecz powoda J. C. kwotę 63.332,00 zł (sześćdziesiąt trzy tysiące trzysta trzydzieści dwa złote 00/100) wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11 marca 2014 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

3.  stwierdza, iż powód J. C. winien ponieść koszty postępowania w 85%, zaś pozwana J. O. (1) w 15%, pozostawiając ich szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

sędzia Piotr Królikowski

Sygn. akt: I C 1903/21

UZASADNIENIE WYROKU

z 14 sierpnia 2024 r. (k. 1185)

Pozwem skierowanym pierwotnie do Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa 11.03.2014 r. (data stempla pocztowego)a następnie na skutek modyfikacji przekazanym do Sądu Okręgowego w Warszawie J. C. domagał się ostatecznie zasądzenia od pozwanej J. O. (1) (poprzednio P. – akt małżeństwa k. 523-524) kwoty 327.036,36 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, ewentualnie na wypadek nieuwzględnienia długu spadkowego w wysokości 400.000 zł z ostrożności procesowej o zasądzenie na rzecz powoda kwoty 427.036,36 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem należnego zachowku po M. C. (1), zmarłej w W. (...) r. (pozew k. 1 – 19, modyfikacja k. 311 –318, postanowienie z 26.06.2015 r. I C 687/14 k. 320, pismo procesowe k. 343, modyfikacja k. 534 – 537,1113 - 1124).

Powód wskazał, że spadek po zmarłej odziedziczyła w całości na podstawie testamentu pozwana. Spadkobiercami ustawowymi po zmarłej są dzieci – L. W. i J. C., którym w przypadku dziedziczenia ustawowego przypadłaby spadek w udziale po ½. W skład masy spadkowej po zmarłej wchodzi udział w nieruchomości przy ul. (...) lok (...)oraz udział w prawie dzierżawy nieruchomości, położonych w W. przy ul. (...) (teren i garaż). Nieruchomości te są wolne od obciążeń. Powód zaznaczał przy tym w początkowej fazie procesu że jego żądanie dotyczy tylko części ustalonej masy spadkowej, natomiast uznawał tok procesu jako sposób na ustalenie też pozostałych składników majątkowych – w tym ruchomości oraz środków finansowych. Modyfikacją z 27.11.2017 r. powód rozszerzył zadanie o środki zgormadzone na rachunku pieniężnym w (...) nr (...), ruchomości w lokalu przy (...)– 12.000 zł, pralka (...) (...)o wartości 1.743,75 zł. Wg powoda do masy spadkowej wchodził też dług spadkowy w wysokości 400.000 zł z tytułu roszczenia o zwrot kwoty odwołanej darowizny udzielonej przez powoda matce M. C. (1), które powód przekazał w 2005 r. na sfinansowanie operacji oczu i rekonwalescencji w Klinice w Z. w Szwajcarii. Tymczasem matka powoda nie przeznaczyła środków zgodnie ze wskazanym celem, a operacje wykonała na terenie Polski – bez należytego efektu. Z tego względu powód, uznając rażącą niewdzięczność obdarowanej względem niego, polegającą na pominięciu go w testamencie wskazując w to miejsce pozwaną, odwołał darowiznę. Odwołanie to zostało uznane przez spadkodawczynię ale kwota nie została zwrócona przez nią powodowi. Powód oszacował wartość nieruchomości na ok. 1 mln zł, co przy uwzględnieniu obciążeń spadkowych stało się podstawą wyliczenia wysokości roszczenia.

W odpowiedzi na pozew pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu (odpowiedź na pozew k. 38 – 68).

Pozwana przyznała co do zasady skład majątku zmarłej spadkodawczyni, korygując kwestie garażu, który znajdował się na terenie prywatnym zwróconym przez (...) W. właścicielom, w związku z czym przysługiwały jedynie prawa do 4/6 nakładów na garaż wskazany w pozwie. Wartość nieruchomości lokalowej wskazała na kwotę 700.000 zł. Wartość prawa dzierżawy i nakładów związanych z garażem oceniał na 0 zł zaś wartość ruchomości w lokalu na kwotę nie wyższą niż 12.000 zł. Pozwana zarzucała, że strony spotkały się po śmierci spadkodawcy i na żądanie powoda przelewem z 09.10.2012 r. wykonawca testamentu M. C. (1) wypłaciła mu kwotę 77.000 zł tytułem zachowku, co miało wyczerpywać jego roszczenia z tego tytułu. Dodatkowo wykonawca testamentu zezwolił pozwanemu na obejrzenie mieszkania i wybranie rzeczy, które chciałby zatrzymać po zmarłej. Powód wtedy wybrał 12 srebrnych łyżeczek, 6 łyżeczek srebrnych pozłacanych, 12 łyżeczek złotych do kawy oraz złotą biżuterię z perłami – 2 pary kolczyków, 2 pierścionki i 1 wisiorek o łącznej wartości co najmniej 8.000 zł. Ponadto wykonawca testamentu na polecenie testatorki przekazała powodowi darowany jej złoty kompas, o wartości co najmniej 8.000 zł. Powód również jako darowiznę od M. C. (1) otrzymał w obecności pozwanej XVIII w. inkrustowany zegarek kieszonkowy ze złota o wartości co najmniej 20.000 zł. Dodatkowo pozwana zarzuciła brak dowodu przekazania testatorce kwoty 400.000 zł, szczególnie że była ona już wtedy pod dwóch operacjach i chemioterapii w związku z czym kolejna operacja była całkowicie zbędna i niecelowa. Pisma z wezwaniem do zwrotu darowizny pozwana ani wykonawca nigdy wcześniej nie widziały, nie zostało im przedstawione, pomimo że od 2009 r. opiekowały się spadkodawczynią, odwiedzały ją przynajmniej 3 razy w tygodniu. Pozwana zarzuciła też, że poniosła w całości koszty pogrzebu zmarłej, podobnie jak i koszty opieki nad nią w ostatnich tygodniach życia, co należy odliczyć od udziału powoda. Jako dług spadkowy należałoby także uwzględnić nakłady na nieruchomość lokalową, związane z przeprowadzonymi remontami. W ocenie pozwanej roszczenia powoda objęte pozwem, a następnie modyfikacjami były całkowicie bezpodstawne.

W piśmie z 19.01.2022 r. pozwana wnosiła aby niezależnie do wyniku procesu, obciążyć powoda w całości kosztami sporządzenia opinii dotyczącej wyceny ruchomości z 14.12.2021 r. (pismo k. 696)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Mąż M. C. (1) - G. C. zmarł 30.10.1979 r. Na skutek wniosku o zgodny częściowy dział spadku przyznano udział 3/8 we własności lokali mieszkalnego przy ul. (...) w W. wraz z udziałem w prawie użytkowania wieczystego terenu na którym znajdował się budynek i ułamkową współwłasnością wszelkich części w wspólnych - w wymiarze 3/8 L. W. bez spłat na rzecz pozostałych współspadkobierców zaś 1/8 części na rzecz J. C., w tym samym ułamku przyznać prawo do dzierżawy terenu pod garażem przy ul. (...). W toku tego postępowania M. C. (1), L. W. działająca w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik swojego brata G. C. (juniora), a także J. C. złożyli oświadczenia, że składnikami majątku spadkowego są wyłącznie lokal przy ul. (...) lok. (...)oraz prawo dzierżawy terenu przy ul. (...). Postanowieniem z 27.11.2007 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie ustalił, że w skład majątku dorobkowego małżonków M. C. (1) i G. C. wchodzi prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. o powierzchni 96,01 mkw o wartości 350.000 zł dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie prowadzić KW nr (...) z którym związany jest udział w wysokości (...) części prawa użytkowania wieczystego terenu na którym znajduje się budynek oraz w tym samych częściach prawo współwłasności wszelkich części budynku i innych urządzeń które służą do wspólnego użytku mieszkańców a także prawo dzierżawy tereny położonego przy ul. (...) w W. o powierzchni 16,50 mkw w którym znajduje się garaż. Sąd dokonał podziału majątku dorobkowego małżonków C. oraz spadku po G. C.: 4/8 na rzecz M. C. (1), 3/8 na rzecz L. C. i 1/8 na rzecz J. C. (postanowienie z 27.11.2007 r. I Ns 878/07 k. 54, decyzja nr AB-I 302/64 k. 51, pozwolenie na użytkowanie garażu k. 52-53 oraz z akt I Ns 878/07 k. 1 – 2, 24 25, 35).

M. C. (1) po przyjeździe do Polski wraz z mężem w 1958 r. pracowała jako nauczycielka języka rosyjskiego. Pod koniec życia miała znaczne problemy ze wzrokiem. W listopadzie 1999 r. stwierdzono u testatorki zmętnienie soczewek, pseudosoczewkowatość (pseudofakię) obojga oczu oraz zwyrodnienie plamki związane z wiekiem.– w miarę upływu czasu choroba postępowała. W dn. 20-21.03.2003 r. przeszła operację usunięcia zaćmy z prawego oka i wszczepienia sztucznej soczewki. Powód chciał zorganizować w 2005 r. dla matki operację oczu w Szwajcarii, która nie doszła jednak do skutku. Powód przelał na swoje konto w dn. 12.05.2005 r. kwotę 500.000 zł z której w następnych dniach wypłacił gotówkę w kwocie 450.000 zł. Powód posiadał w tym czasie skrytkę sejfową w (...) (dokumentacja medyczna k. 43v – 47, wyciąg z rachunku bankowego i potwierdzenia dot. wglądu do skrytki sejfowej k. 180 – 184, zeznania J. Z. k. 223 – 224, zeznania A. B. k. 236 – 237, O. D. k. 269 – 269v, zeznania A. C. (protokół k. 516 – 516v znacznik 00:02:51 – 00:13:23 zeznania J. C. k. 1136v – 1140 znacznik 00:32:34 – 02:41:46)

Spadkodawczyni przeszła kolejną operację oka w dn. 14-15.12.2007 r. w Polsce (dokumentacja medyczna k. 43v – 47). Nie jest to schorzenie możliwe do całkowitego wyleczenia a jedynie można spowalniać rozwój choroby. (zeznania K. A. k. 269 – 271, zeznania L. W. k. 203 – 208).

Codzienną całkowitą opiekę nad M. C. (1) od śmierci męża testatorki G. C. sprawowała córka L. W. oraz wnuczka J. O. (1). Panie zajmowały się zakupami, zawoziły M. C. (1) na wizyty lekarskie, dbały o jej potrzeby codzienne, wyjeżdżały razem na wakacje. Święta natomiast M. C. (1) spędzała częściowo z córką i jej rodziną a częściowo z J. C. i jego rodziną. M. C. (1) pozostawała w dobrych relacjach z obojgiem dzieci. (zeznania J. P. k. 201 – 202, zeznania M. L. k. 202 – 203, zeznania B. S. k. 238, zeznania O. D. k. 269 – 269v, A. C. k. 516 – 516v znacznik 00:02:51 – 00:13:23, zeznania K. A. k. 269 – 271, zeznania L. W. k. 203 – 208, zeznania J. C. k. 1136v – 1140 znacznik 00:32:34 – 02:41:46, zeznania J. O. (1) k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06)

Emerytura M. C. (1) wpływała na wspólne konto z córką L., ale przeznaczone wyłącznie dla spadkodawczyni - na które także powód J. C. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (...) uiszczał po 1.000 zł miesięcznie na potrzeby matki (wyciąg z konta „(...)” nr (...). 66v i 67v, zaświadczenie bankowe k. 866, korespondencja z 12.11.2013 r. k. 68-68v, zeznania L. W. k. 203 – 208, zeznania E. K. (1) k. 221 – 222, zeznania M. W. k. 222, zeznania W. D. k. 237 – 238, zeznania B. S. k. 238, zeznania J. C. k. 1136v – 1140 znacznik 00:32:34 – 02:41:46, wyrok z 11.01.2016 r. kII C 1222/14 k. 1128, wyrok z 25.01.2017 r. V Ca 612/16) k. 1132 - 1135).

W banku (...) S.A. prowadzona była na podstawie umowy z 22.04.2009 r. skrytka bankowa, której najemcą była pozwana J. O. (1), M. C. (1) nigdy nie posiadała skrytki bankowej w (...). J. O. (1) nie korzystała z tej skrytki. Upoważnienie do niej posiadała natomiast M. C. (1), która skorzystała z niej w dniu 10.06.2011 r. oraz L. W., która skorzystała z niej dwukrotnie w 2010 r. M. C. (1) przeniosła tam część rzeczy, które wcześniej trzymała w skrytce w domu (pismo Banku (...) S.A. z 02.09.2014 r. k. 156 – 156v, zaświadczenie k. 146, zaświadczenie k. 248, karty skrytki bankowej k. 258 – 260, zaświadczenie (...) k. 875, zeznania L. W. k. 203 – 208, zeznania J. O. (1) k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06).

M. C. (1) zachorowała na chłoniaka grudkowatego w związku z czym była hospitalizowana w lipcu i sierpniu 2012 r. w Szpitalu (...) przy ul. (...) (dokumentacja medyczna k. 42 – 43).

M. C. (1) zmarła w dniu 05.10.2012 r. (bezsporne). Początkowo nie można było odnaleźć testamentu sporządzonego przez M. C. (1) – pomimo, że o swojej woli informowała członków rodziny kilka lat wcześniej i strony miały świadomość tego jakie są życzenia testatorki. Strony po śmierci M. C. (1) początkowo pozostawały w dobrych relacjach. J. C. spotkał się z L. C. w celu ustalenia rozliczeń po śmierci M. C. (1) – na prośbę powoda w dniu 09.10.2012 r. L. W. jako wykonawca testamentu wypłaciła mu kwotę 77.000 zł tytułem zachowku, (oświadczenie k. 60, potwierdzenie przelewu k. 67, zeznania L. W. k. 203 – 208). Pozwana rozliczyła się z tej kwoty ze swoją matką po sprzedaży mieszkania (zeznania J. O. (1) k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06).

Ze względu na trudności w odnalezieniu testamentu powód skierował pismo o pomoc do Rady Izby Notarialnej (pismo z 11.10.2012 r k. 61v – 62, zeznania J. C. k. 1136v – 1140 znacznik 00:32:34 – 02:41:46). W dn. 16.10.2012 r. ostatnia wola M. C. (1) została odnaleziona. Zgodnie z jej treścią spadek po niej dziedziczy w całości J. O. (1). Od tej chwili relacje powoda z siostrą i siostrzenicą uległy znacznemu pogorszeniu. Rodzeństwo spierało się o skład spadku w tym rzeczy ruchomych pozostawionych przez G. C., przede wszystkim orderów, złotych monet przywiezionych jako mienie przesiedleńcze, praw z patentów. Prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie I Wydział Cywilny z 18.04.2013 r. I Ns 117/13 stwierdzono nabycie spadku po M. C. (1) przez J. O. (1) (korespondencja e-mail i SMS k. 62v – 65v, akt notarialny k. 946 – 956, zeznania L. W. k. 203 – 208, zeznania J. C. k. 1136v – 1140 znacznik 00:32:34 – 02:41:46).

Wolą spadkodawczyni było przekazanie J. C. kompasu w złotej oprawie jako pamiątki po niej – kompas został wydany powodowi (pismo z 12.11.2013 r. k. 68 – 68 v, zeznania L. W. k. 203 – 208, zeznania J. C. k. 105, k. 1136v – 1140 znacznik 00:32:34 – 02:41:46).

Pismem z 09.08.2013 r. Powód wezwał do sporządzenia spisu inwentarza i wypłatę zachowku na jego rzecz (pismo k. 55 – 55v). Odpowiadając na powyższe Pozwana wskazała, że powód zabrał z mieszkania testatorki 3 opakowania łyżeczek a także, że były wykonywane darowizny na rzecz powoda. W zakresie roszczeń pieniężnych zaproponowała sprzedaż mieszkania oraz wezwała powoda do pokrycia kosztów jego utrzymania, jako że powód był jego współwłaścicielem. Powód skonfliktował się z siostrą i pozwaną na tle dostępu do mieszkania, z którego miało zniknąć szereg przedmiotów. Powód miał klucze do jednego z trzech zamków w mieszkaniu matki. Po jej śmierci powód bez wiedzy pozwanej zabrał maszynę do pisania (...) z której wyjęto czcionki europejskie i zamontowano czcionki rosyjskie, dzięki czemu M. C. (1) mogła pracować jako nauczycielka i tłumaczka. (pismo z 23.08.2012 r. k. 56 – 57v, zeznania L. W. k. 203 – 208, zeznania J. O. (1) k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06, oświadczanie J. C. protokół k. 1144 znacznik 01:16:14).

L. W. poniosła koszty opieki nad testatorką w kwocie 1.408,20 zł (FV k. 49, przelew k. 50), poniosła też koszty pogrzebu w kwocie (rachunki k. 48 – 57, zeznania L. W. k. 203 – 208, zeznania J. O. (1) k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06).

Pozwana w okresie października 2012 r. do maja 2014 r. ponosiła koszty utrzymania lokalu przy ul. (...) lok. (...)(zestawienie kosztów k. 58v – 59, zeznania L. W. k. 203 – 208).

Pismem z 21.01.2014 r. (...) zawiadomił spadkobierców G. C. o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego gruntu przy ul. (...) na rzecz spadkobierców danych właścicieli hipotecznych nieruchomości i wskazał, że dalszy najem garażu należy ustalać z aktualnymi właścicielami (k. 58). Pozwana do daty wyrokowania nie miała możliwości korzystania z dzierżawy garażu – nie ustanowiono służebności drogi koniecznej i nie wydano klucza do bramy i garażu. Nie miała możliwości korzystania z ww. garażu ani przeniesienia jego posiadania (zeznania J. O. (1) k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06).

W skład spadku wchodzi udział 1/2 w nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalnego nr (...) przy ul (...) w W. o powierzchni 96,01 mkw dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie prowadzi KW nr (...) (wydruk z EKW k. 7 – 14, protokół z 01.10.2014 r. k. 135 - 139).

J. O. (1) sprzedała powyższy lokal na podstawie umowy z 05.06.2018 r. za cenę 950.000 zł (akt notarialny rep. A nr (...) k. 946 – 971).

W skład spadku wchodzi także prawo dzierżawy terenu o powierzchni 16,50 mkw położonego w W. przy ul. (...) wraz z posadowionym na nim budynkiem garażowym o wartości 23.360 zł wg cen na dzień 29.08.2016 r.

Na datę śmierci M. C. (1) na jej rachunku nr (...) saldo wynosiło 23.717,9 zł (pismo Banku (...) S.A. z 02.09.2014 r. k. 156 – 156v).

W skład spadku weszła pralka marki (...) o wartości 800 zł zakupiona przez M. C. (1) (k. 197 – 199, 537, opinia biegłych dot. ruchomości k. 609-610).

W skład spadku nie wchodziły ordery należące do G. C., złote monety ani też kamienie szlachetne przywiezione przez J. C., sztućce (...) (odziedziczone po dziadkach ojczystych), środki z lokat zlikwidowanych przed dniem śmierci M. C. (1), złoty zegarek podarowany powodowi przez dziadków, szafa drewniana, a także rzeczy wymienione w spisie z 17.01.2020 r. pominięte w postanowieniu Sądu z 19.10.2021 r., obrazy oraz inne ruchomości wymienione w piśmie powoda z 07.06.2024 r.

W skład spadku nie weszła maszyna do pisania (...) z rosyjską czcionką - maszyna pozostaje w posiadaniu J. C..

W skład spadku nie weszło pianino (...), które zostało zakupione dla niego i pozostało w mieszkaniu przy ul. (...), powód zaś w swoim obecnym mieszkaniu posiada także pianino (opinia biegłych k. 650-682). Pianino zostało sprzedane wraz z mieszkaniem przy ul. (...), powód nie żądał jego wydania. (bezsporne, k. 679, zeznania J. O. (1) k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06, oświadczenie powoda k. 1144 znacznik 01:16:14, poz. 20 i 60, k. 575 – 597, 726 - 729 opinia biegłych k. 650-682, kopie dokumentów k. 703 – 724, pismo k. 1117 - 1122).

Na datę śmierci M. C. (1) na koncie nr (...) w (...) S.A. znajdowała się kwota 273.284,34 zł ale konto to należało do jej córki L. W. (wyciąg z konta nr (...) w (...) S.A. k. 66, zaświadczenie z (...) S.A. k. 246, umowa k. 255 – 257, zeznania L. W. k. 203 – 208).

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny w pierwszej kolejności na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy w tym załączonych do pozwu, odpowiedzi na pozew oraz kolejnych pism procesowych a także przedstawionych przez instytucje finansowe na żądanie sądu. Strony nie kwestionowały ich autentyczności i rzetelności, a i Sąd nie znalazł podstaw dla odmówienia im mocy dowodowej. W zakresie oświadczenia powoda o odwołaniu darowizny 23.08.2012 r. (k. 16 – 16v) nie kwestionowano faktu, iż pismo jest autentyczne, natomiast przedmiotem sporu była skuteczność oświadczenia zawartego w jego treści a także czy zostało ono doręczone M. C. (1) przez powoda – co jest przedmiotem dalszej oceny Sądu. Nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie złożona kopia książeczki wpłat za energię i gaz za okres 03/1989 – 03/1990 ze względu na bardzo odległą datę w stosunku do daty śmierci M. C. (1), podobnie jak szczegóły tego które klucze od mieszkania posiadał powód i kto mu je przekazał. Przedmiotem postępowania nie była zasadność wydziedziczenia bowiem zdarzenie takie nie miało miejsca w sprawie, a ustalenie składu spadku dla obliczenia wysokości zachowku należnego powodowi, stąd część materiału dowodowego, jakkolwiek została uwzględniona w stanie faktycznym – nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Wniosek o dowód z zeznań J. W. został cofnięty pismem z 24.06.2014 r. k. 72 a następnie ponowiony pismem z 01.07.2020 r. (k. 615), jednak na tym etapie był już sprekludowany, a teza dowodowa nie wnosiła istotnych kwestii do prawy, Wniosek o przesłuchanie świadka A. J. cofnięto na rozprawie (k. 200). Nie było możliwości przesłuchania świadka R. S. ze względu na brak skutecznego doręczenia wezwania i nie podanie przez powoda adresu świadka w zakreślonym przez sąd terminie – z tego względu Sąd postanowił o pominięciu dowodu (postanowienie k, 1162v znacznik 00:04:53). Pozostałe wnioski dowodowe strony pozwanej zostały cofnięte na rozprawie 15.07.2024 r. znacznik 00:06:17).

Wniosek o przesłuchanie w charakterze świadków I. J. i G. C. został pominięty postanowieniem z 31.08.2021 r. na podstawie art. 235 ² pkt 2 k.p.c. jako nieistotny dla sprawy – istnienie przedmiotów przywiezionych w 1958 r. do Polski przez M. i G. C. nie było co do zasady sporne, natomiast dla sprawy kluczowe było ustalenie składników masy spadkowej w dacie śmierci spadkodawczyni, powyższe zdarzenia dzieliły 54 lata. Zatem zeznania ww. świadków nie wniosłyby niczego do sprawy, skoro nie zamieszkiwali oni na terenie Polski i nie obserwowali bezpośrednio zdarzeń będących przedmiotem niniejszej sprawy.

Sąd ocenił oświadczenia załączone do pisma powoda z 21.07.2014 r. (k. 89 – 101, 166 - 167) na zasadzie art. 233 §1 k.p.c. mając na względzie, że były złożone bez przyrzeczenia, dodatkowo stanowią one co do zasady relacje osób, które miały rzadką styczność z M. C. (1) albo relacjonują o zdarzeniach co do których świadkowie nie mogli powziąć wiedzy bezpośrednio, a przekazywali głównie informacje powzięte z drugiej ręki. Zeznania te były przydatne częściowo dla oceny wiarygodności świadków, którzy zeznawali później przed Sądem w sprawie częściowo rozbieżnie z treścią oświadczeń.

Sąd oparł się na zeznaniach przesłuchanych w sprawie świadków, oceniając je jak poniżej:

- J. P. (protokół k. 201 – 202), którym Sąd dał wiarę w zakresie w jakim wskazywał on zdarzenia przez siebie bezpośrednio postrzegane, a nie informacje pozyskane od stron postępowania - a zatem o tym, że M. C. (1) odwiedzała syna i miała z nim dobre relacje a także świadek potwierdził, że testatorka przeszła operacje oczu, z którymi miała problemy, oraz że jej syn organizował operację w Szwajcarii. Świadek wiarygodnie zeznawał, że syn opłacał drobne naprawy w mieszkaniu testatorki. W pozostałym zakresie świadek nie pamiętał zdarzeń i nie miał wiedzy na temat stosunków majątkowych w rodzinie stron;

- M. L. (protokół k. 202 - 203) której zeznaniom Sąd dał wiarę w zakresie w jakim świadek zrelacjonowała informacje powzięte w trakcie trzykrotnego spotkania się z M. C. (1) tj. o tym, że miała mieć operację w Szwajcarii, która ostatecznie nie odbyła się natomiast miała operacje oczu u w Polsce, że powód był w dobrych stosunkach z matką, pomagał jej – Sąd nie dał wiary świadkowi odnośnie kwestii związanych z majątkiem przywiezionym z Gruzji, w ocenie Sądu nie są to kwestie, które byłyby poruszane z osobami trzecimi przy tak krótkiej znajomości, nawet w przypadku gdy są to znajomi domu;

- L. W. (protokół k. 203 – 208) – matki pozwanej i siostry powoda, która zeznawała po odebraniu przyrzeczenia – Sąd ze względu na bezpośredni i silny konflikt świadka ze stroną powodową oceniał jego zeznania ostrożnie, w pierwszej kolejności dając im wiarę w zakresie w jakim świadek zeznawała spójnie z dokumentacją zgromadzoną w aktach sprawy a także jej zeznania korespondowały z pozostałymi wiarygodnymi dowodami w sprawie. W pozostałym zakresie Sąd dał wiarę świadkowi w przypadkach kiedy uznał że są one logiczne, spójne wewnętrznie oraz niesprzeczne z doświadczeniem życiowym. I tak Sąd dał wiarę świadkowi w zakresie w jakim opisała przyczyny istnienia wspólnego konta jej i M. C. (1), wpłaty dokonywane przez nią oraz przez J. C. na ten rachunek bankowy, zakładanie lokat i ich likwidowanie ze środków finansowych gromadzonych na rachunku bankowym w (...) S.A., o tym że świadek sprawowała bezpośrednią opiekę nad matką, zapewniając jej bieżącą pomoc w sprawach życia codziennego, fakt operacji oczu przebytych przez M. C. (1) w 2003 i 2004 r. oraz choroby nowotworowej – chłoniaka, przebieg ostatniego okresu życia M. C. (1); wiarygodnie świadek zeznała o przekazaniu powodowi łyżeczek – było to spójne z zeznaniami pozostałych osób w sprawie, przekazaniu kwoty 77.000 zł powodowi tytułem zachowku, zmianie relacji i nastawienia powoda po odnalezieniu w dniu 16.10.2012 r. testamentu matki, bowiem było to spójne z wydrukami korespondencji elektronicznej złożonymi przy pismach procesowych a także z tym, że M. C. (1) przekazała do skrytki założonej na nazwisko pozwanej część rzeczy wcześniej przechowywanych w skrytce w domu, co było spójne też z dokumentami dotyczącymi otwarcia skrytki bankowej pozwanej, w tym ordery należące do G. C., kompas przeznaczony dla powoda, sztućce. Wiarygodnie też świadek zeznała o wykonywanych przez J. P. naprawach w domu matki, świadek częściowo rozbieżnie w stosunku do dokumentacji zeznawała o historii posiadanych wspólnie z matką rachunków i lokat – w tym zakresie Sad dał wiarę w pierwszej kolejności informacjom płynącym z dokumentów, w szczególności pochodzących z banków ale miał na względzie, że rozbieżności wskazywane przez powoda w piśmie z 15.06.2015 r. mogą wynikać ze zwykłego zapominania szczegółów ze względu na upływ czasu dzielący zdarzenia o których świadek zeznawała od momentu kiedy miały miejsce; w pozostałym zakresie Sąd nie dał wiary świadkowi bowiem jej zeznania były nielogiczne, niezgodne z doświadczeniem życiowym oraz pozostałym wiarygodnym materiałem dowodowym w sprawie,

- E. K. (1) (protokół k. 221 – 222) przy czym Sąd dał im wiarę w zakresie w jakim świadek potwierdziła wykonywanie przelewów po 1.000 zł z konta działalności gospodarczej (...) J. C. na rzecz matki, natomiast z racji, że świadek sama stwierdziła, że nie orientuje się co do składu majątku M. C. (1), jej zeznania nie wniosły istotnych wiadomości do sprawy,

- M. W. (protokół k. 222), którym Sąd dał w zakresie w jakim świadek potwierdziła, że M. C. (2) nie przekazywała osobom spoza rodziny informacji o swoim stanie majątkowym, że spędzała święta u syna oraz że powód co do zasady wpłacał kwoty na konto matki. Sąd nie dał wiary świadkowi w zakresie w jakim sprzecznie zeznawała o składzie majątku po M. C. (1), świadek też nie mogła mieć wiarygodnych informacji na temat darowizny na rzecz matki powoda bowiem zdarzenia związane z operacją miały miejsce przed tym jak poznała powoda zatem mogła mieć tylko informacje z drugiej ręki, ponadto w ocenie Sądu świadek miała kontakt z powodem przed rozprawą i rozmawiała z nim o sprawie, bowiem miała wiedzę o zdarzeniach które miały miejsce po śmierci M. C. (1), kiedy już nie była związana osobiście z powodem;

- J. Z. (protokół k. 223 – 224) którym Sąd dał wiarę w zakresie w jakim świadek opisał kwestie znane mu bezpośrednio, aczkolwiek świadek wskazał sam, że przez ostatnie dwa lata nie miał żadnego kontaktu z M. C. (1) i nie jest mu znany stan jej majątku, wiarygodnie świadek zeznał, iż J. C. organizował matce operację oczu w Szwajcarii, która się nie odbyła bowiem był zaangażowany w znalezienie kliniki, która podejmie się takiej operacji; w pozostałym zakresie zeznania świadka nie miały znaczenia dla sprawy bowiem dotyczyły kwestii starczych niż 10 lat przed śmiercią M. C. (1), zaś w zakresie kwoty 400.000 zł informacje świadek uzyskał po wytoczeniu powództwa sprawie od powoda, zatem jego relacja w tym zakresie nie mogła stanowić nic więcej niż powtórzenie twierdzeń i informacji udzielonych mu przez stronę, nie zaś relacji o faktach;

- M. P. (protokół k. 236) jednakże zeznania te nie wniosły niczego istotnego do sprawy – świadek znał zmarłą za jej życia jedynie przelotnie, nie rozmawiał z nią o kwestiach majątkowych;

- A. B. (protokół k 236 – 237), którym Sąd dał wiarę w zakresie w jakim świadek wskazał że M. C. (1) miała dobre relacje z synem natomiast zeznania świadka w zakresie w jakim relacjonował o przekazaniu darowizny na rzecz M. C. (1) była niewiarygodne, szczególnie wobec początkowych stwierdzeń świadka, że rozmowy które odbył z M. C. (1) dotyczyły kwestii lżejszej natury jak pogoda i zdrowie, nie dotykały kwestii majątkowych;

- W. D. (protokół k. 237 – 238), której zeznania Sąd uznał w przeważającej mierze za nieprzydatne w sprawie, bowiem ostatni kontakt bezpośredni świadka z M. C. (1) miał miejsce na początku lat dwutysięcznych; wiarygodnie świadek zeznała o zdarzeniach w których brała udział bezpośrednio tj co do zasady o przelewach realizowanych przez powoda na rzecz matki w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej;

- B. S. (protokół k 238), która zeznawała po odebraniu przyrzeczenia – świadek wiarygodnie wskazał, że nie ma wiedzy na temat finansów i rozliczeń miedzy M. C. (1) a jej synem, że powód chciał zorganizować matce operację, matka i syn pozostawali w dobrych relacjach;

- O. D. (protokół k. 269 – 269v), której zeznania były wiarygodne w zakresie w jakim świadek opisała relacje rodzinne M. C. (1) z J. C. oraz jego córkami i wskazała że relacje pomiędzy powodem a jego matką były dobre, matka powoda nigdy przy okazjach rodzinnych nie mówiła źle o nikim ze swojej rodziny, potwierdziła planowaną i niedobytą operację w Szwajcarii, informacje na temat finansowania operacji były z kolei ogólne i nie potwierdzały przekazania darowizny we wskazanej przez powoda kwocie;

- K. A. (protokół k. 269 – 271) sąsiadki zmarłej M. C. (1), której zeznania były w ocenie Sądu wiarygodne w zakresie w jakim co do zasady świadek opisała zdarzenia które bezpośrednio obserwowała i w których brała udział, wiarygodnie świadek przekazała, że bieżącą opiekę nad M. C. (1) sprawowała córka L., która robiła codzienne zakupy, opłacała rachunki, zapewniała też opiekę w czasie, kiedy M. C. (1) była już chora na nowotwór i miała istotne problemy z oczami, świadek opiekował się bezpośrednio M. C. (1) i miała wiarygodną wiedzę na temat tego jak wyglądały stosunki rodzinne m.in. o tym że testatorka spędzała święta u syna, wiarygodnie w ocenie Sądu świadek zeznała, że spadkodawczyni chciała aby syn spędzał z nią więcej czasu o tym, że testatorka jeszcze za życia informowała bliskich o swojej woli przekazania majątku swojej wnuczce J. O. (2) z którą byłą w zażyłych stosunkach, że nie przeszła operacji w Szwajcarii, o remoncie w lokalu przy ul. (...) oraz o zakupie pralki do tego lokalu, potwierdziła też, że M. C. (1) w ostatnim okresie życia byłą osobą leżącą, które nie miała możliwości odebrać korespondencji ani jej przeczytać ze względu na problemy ze wzrokiem. Sąd nie dał wiary świadkowi w zakresie w jakim świadek podkreślała, że M. C. (1) okazywała żal do syna czy też niechęć ze względu na to, że zbyt mało się nią zajmował – w ocenie Sądu podział obowiązków pomiędzy dziećmi testatorki został ustalony i utrwalony – powód realizował wpłaty ze swojej firmy zaś jego siostra i jej córka zajmowały się spadkodawczynią w pozostałym zakresie, zatem twierdzenia świadka były w ocenie Sądu niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego – podkreślić wypadnie, że niewątpliwie ten podział znalazł swe odzwierciedlenie w treści testamentu matki powoda. Zeznania świadka w tym względzie były także rozbieżne z zeznaniami pozostałych wiarygodnych świadków, którzy nawet pozostając w dość bliskim kręgu rodzinnym podkreślali, że M. C. (1) nie mówiła nigdy negatywnie o żadnym członku swojej rodziny ani nie wprowadzała nikogo w swoje sprawy finansowe,

- A. C. (protokół k. 516 – 516v znacznik 00:02:51 – 00:13:23) dając im wiarę w zakresie w jakim świadek potwierdziła, że powód miał organizować operację oczu matki w Szwajcarii, które się finalnie nie odbyła, w pozostałym zakresie Sąd nie dał wiary świadkowi, bowiem posiadała ona wiedzę na temat sprawy co do zasady od powoda – świadek mieszka zagranicą, z babcią utrzymywała jedynie sporadyczne kontakty; w świetle zasad doświadczenia życiowego Sąd uznał za niewiarygodne twierdzenia świadka o wizycie u spadkodawczyni w sierpniu 2012 r. – w tym czasie testatorka przeszła operację, chorowała na nowotwór, twierdzenia świadka o tym że spędziła wraz z ojcem długi czas na rozmowie z M. C. (1) są nieprawdopodobne i niespójne nawet ze stanowiskiem strony powodowej – powód początkowo wskazywał, że był sam u matki, aby wręczyć jej oświadczenie o odwołaniu darowizny, tymczasem świadek zeznawała o spotkaniu, o którym wcześniej nikt nie relacjonował, ani się nań nie powoływał nawet w formie twierdzeń procesowych.

Sąd oparł się na zeznaniach stron przesłuchanych w sprawie oceniając je jak poniżej:

- zeznania J. C. (wysłuchanie informacyjne powód k. 105, protokół k. 1136v – 1140 znacznik 00:32:34 – 02:41:46) którym Sąd dał wiarę jedynie w takim zakresie w jakim przedstawiane przez niego informacje były niesporne albo zgodne z innymi wiarygodnymi dowodami w sprawie; Sąd doszedł do wniosku, że w przeważającej mierze powód prezentował subiektywne twierdzenia i przypuszczenia, co do których ma przekonanie iż stanowią fakty, aczkolwiek nie znajdują one obiektywnego odzwierciedlenia w materiale dowodowym, powód podchodził do niniejszego procesu w sposób bardzo emocjonalny i ambicjonalny, coraz bardziej eskalując swoje żądania co miało także istotny wpływ na długość trwania sprawy; Sąd oceniając wiarygodność zeznań powoda brał pod uwagę posiłkowo jego zeznania i twierdzenia wynikające z treści uzasadnień wyroków z sprawach II C 1222/14 i V Ca 612/16 – stanowisko powoda w niniejszej sprawie w zakresie kwestii majątkowych związanych ze stopą życiową M. C. (1) było w znacznej mierze niespójne i nielogiczne, z jednej strony twierdził, że jego matka żyła dostatnio, otrzymywała bardzo wysoką emeryturę po ojcu wraz z tantiemami i w związku z tym nie musiała zużywać kosztowności i majątku przywiezionych z Gruzji, aczkolwiek na wyciągach z rachunków bankowych (...) brak jest jakiegokolwiek potwierdzenia dla takich tez, z drugiej strony powód twierdził że matka wymagała wparcia finansowego, bowiem jej stopa życiowa była bardzo niska, twierdził też, że wpłaty po 1.000 zł miesięcznie pozwalają utrzymać status VIP dla rachunków matki, tymczasem nie ma jakichkolwiek dowodów na te twierdzenia biorąc pod uwagę oprocentowanie tego konta, sąd nie dał także wiary twierdzeniom powoda o składzie majątku spadkowego, bowiem stanowiły one w znacznej mierze wyraz wewnętrznych przekonań powoda, skonfliktowanego z pozwaną i jej matką a nie twierdzenia o faktach, o czym szerzej Sąd rozważa poniżej,

- zeznania J. O. (1) (wysłuchanie informacyjne k. 105 – 106, protokół k. 1142 – 1144 znacznik 00:17:36 – 01:13:06), którym Sąd dał wiarę w przeważającym zakresie – Sąd uznał, że pozwana wiarygodnie zeznawała odnośnie do tego, że nie miała wiedzy odnośnie do szeregu przedmiotów o których wskazywał powód, wiarygodne było także zeznanie pozwanej w zakresie w jakim stwierdziła, że żadne meble ani książki nie miały wartości rynkowej – pozwana zasadnie wskazywała, że powód miał klucze do mieszkania po śmierci matki i mógł zabrać zarówno książki, telewizor jak i pianino, czego nie uczynił ani nie zgłosił też takiej chęci pozwanej ani jej matce jako wykonawcy testamentu; Sąd dał wiarę pozwanej, że otrzymała sztućce (...) jako prezent od babci, dał też wiarę, że pozwana nie zajmowała się finansami swojej babci, nie interesowała się skrytką bankową założoną na jej nazwisko w (...) oraz, że powód nie zajmował się na co dzień M. C. (1) a jego wkład w pomoc matce ograniczał się do kwestii finansowych, natomiast nie dał wiary twierdzeniom pozwanej, że nie pamięta czy dostała jakieś inne rzeczy po babci.

Sąd nie oparł się na operacie szacunkowym przedłożonym przez powoda odnośnie do wartości nieruchomości przy ul. (...), bowiem jako dokument prywatny sporządzony na zlecenie strony mógł on jedynie wspierać argumentację strony powodowej (operat k. 278 – 279, 882 - 903). Opinie z innych postępowań były natomiast sporządzone w 2015 r. (k. 352 – 400, 904 - 971) zatem nie były przydatne dla orzeczenia w sprawie.

Na skutek wniosków stron Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości P. Z. (opinia biegłego postanowienie k. 434 operat k. 439 - 477, zarzuty k. 492 – 493, 496). Wobec upływu znacznego czasu pomiędzy sporządzeniem tej opinii a przewidywaną datą wyrokowania Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego A. K. (postanowienie z 20.03.2023 r. k. 785 opinia z 15.07.2023 r. k. 907 – 847 zarzuty k. 872- 873, zarzuty pozwanej k. 879- 971, aktualizacja k. 997 – 1020 zarzuty k. 1081 – 1082, uzup k. 1087 – 1110). W odniesieniu do przedmiotowej opinii Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że nie może ona stanowić podstawy orzekania w sprawie, bowiem biegły nie przedstawił w sposób przekonujący, jasny o klarowny doboru nieruchomości zakwalifikowanych jako podobne do nieruchomości wycenianych. Wobec zaś zbycia nieruchomości przy ul. (...) lok. (...)przeprowadzenie kolejnej opinii było w ocenie Sądu zbędne, w związku z czym wniosek o dopuszczenie dowodu z kolejnej opinii uzupełniającej biegłego został pominięty o czym Sąd postanowił na rozprawie 15/07/2024 r. k. 1162 znacznik 00:09:24. Natomiast Sąd Okręgowy uznał za przydatne w ustalonym stanie faktycznym obliczenia wartości prawa dzierżawy garażu dokonane przez biegłego P. Z., waloryzując je ze względu na upływ czasu o wartość wskaźnika inflacji. Dopuszczenie kolejnej opinii biegłego celem wyceny wartości prawa dzierżawy było niecelowe na skutek informacji wynikającej z pisma o rozwiązaniu umowy dzierżawy garażu z dniem 03.01.2022 r. (k. 1152). Opinia biegłego K. wobec przyjętej metody w istocie nie wyceniała wartości tego prawa, co w kontekście okoliczności niniejszej sprawy (nie możność jego zbycia jak i faktycznego korzystania z niego) czyniło ją bezwartościową i Sąd nie oparł na niej rozstrzygnięcia w tym zakresie.

Sąd dopuścił dowód z opinii zespołu biegłych M. K. i T. K. na skutek wniosku powoda dotyczącego wyceny ruchomości, które miały wchodzić w skład majątku spadkowego (postanowienie z 31.08.2021 r. zmienione 19.10.2021 r. k. 638 opinia zespołu k. 650 – 682 zarzuty k. 696 – 697v, 699 -729, opinia uzupełniająca k. 753-768, zarzuty k. 780, 782 – 783). Opinia w ocenie Sądu w zakresie, w jakim dotyczyła przedmiotów istniejących bezspornie w dacie otwarcia spadku po M. C. (1) jest prawidłowa. Jednakże wobec brzmienia pkt 2 postanowienia z 19.10.2021 r. zobowiązującego strony do udostepnienia biegłym na ich żądanie opiniowanych ruchomości, będących w ich posiadaniu oraz dojścia do przekonania, po przeprowadzeniu całego procesu, że strona powodowa w znaczniej mierze nie wykazała, aby przedmioty przez nią wskazywane wchodziły w skład spadku a częściowo aby miały jakąkolwiek wartość, Sąd ostatecznie oparł się na przedmiotowej opinii jedynie w takim zakresie, w jakim ustalił że przedmioty w niej opisane istniały i należały w dacie śmierci do M. C. (1), o czym szerzej wskazuje w rozważaniach prawnych.

Dalsze wnioski o dowód z opinii biegłych były w świetle przeprowadzonego postępowania bezprzedmiotowe, zmierzając jedynie do przedłużenia postępowania (postanowienia 1162 v znaczniki 00:04:53, 00:08:13). Bezprzedmiotowy dla ustaleń w niniejszej sprawie był także wniosek o ustalenie opiekuna rachunku spadkobierczyni (znacznik 00:05:47).

Sąd z urzędu wziął pod uwagę kwestie notoryjne w rozumieniu art. 228 §1 k.p.c. takie jak wskaźnik inflacji publikowany na stronach NBP (...)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Roszczenie zasługiwało na uwzględnienie w części.

W sprawie bezsporne było, iż na podstawie testamentu M. C. (1) jej spadkobiercą jest J. O. (1) zaś wykonawcą tego testamentu była jej matka L. W., że powód J. C. został pominięty w testamencie matki, wykonawca testamentu wypłacił na rzecz powoda kwotę 77.000 zł w dniu 09.10.2012 r. oraz że w skład spadku po zmarłej M. C. (1) wchodził udział w mieszkaniu przy ul. (...) lok (...)i w prawie dzierżawy garażu przy ul. (...).

Sporne pomiędzy stronami były wartość masy spadkowej w zakresie powyższej wskazanym a także skład masy spadkowej w zakresie szeregu ruchomości oraz rachunków bankowych w (...) i zgromadzonych na nich kwot. Sporne było także istnienie długu spadkowego w kwocie 400.000 zł które powód miał przekazać matce na operację oczu w Szwajcarii, a których zwrotu miał domagać się przed jej śmiercią oraz kauza przelewu na kwotę 77.000 zł.

Zgodnie z art. 991§1 k.c. zstępnym (…) którzy byliby powołani do spadku z ustawy należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Uprawnionym z rozumieniu art. 991 k.c. etc. również spadkobierca który został powołany do spadku z ustawy i przysługuje mu również roszczenie przeciwko współspadkobiercom roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku (postanowienie SN z 30.03.2011 r. III CZP 136/10).

Zgodnie z art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Zgodnie z art. 1000 §1 k.c., jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Gdyby ustawodawca chciał aby przy obliczaniu zachowku doliczać do schedy spadkowej wszystkie czynności pod tytułem darmym, w sposób jednoznaczny uregulowałby to w przepisach. Tymczasem w art. 993 i art. 1000 k.c. w sposób jednoznaczny i enumeratywny wymieniono czynności prawne, które mogą zastać zaliczone do spadku i stanowić podstawę ustalenia zachowku, co oznacza, iż tylko umowy darowizny oraz zapisy windykacyjne (zbliżone w swoje konstrukcji do umowy darowizny) mogą stanowić podstawę uzupełnienia zachowku. Kwestia darowizn podlegających doliczeniu do substratu zachowku została uregulowana w art. 993 i 994 k.c. – wyjątek od doliczenia stanowią drobne darowizny na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku dokonane ponad 10 lat przed otwarciem spadku. Ustawodawca nie uzależnił kwestii doliczania darowizn do substratu od celu w jakim darowizna została dokonana.

Zgodnie z ogólną zasadą rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 k.c., art. 232 k.p.c.) w postępowaniu o zachowek, to na stronie powodowej spoczywa ciężar dowodu w zakresie wykazania składników majątkowych stanowiących podstawę ustalenia zachowku, jak i wartości tych składników.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do kwestii istnienia długu spadkowego w wysokości 400.000 zł, który wskazywał powód jako kwotę przekazaną swojej matce celem pokrycia kosztu operacji oczu w Szwajcarii. Bezspornie operacja ta nie doszła do skutku. Powód wskazywał, że wręczył matce oświadczenie o odwołaniu darowizny sumy przeznaczonej na zabieg w sierpniu 2012 r. po tym jak dowiedział się, że nie został powołany do dziedziczenia.

W ocenie Sądu powód nie wykazał, aby M. C. (1) została przekazana opisywana przez niego kwota. Bezspornie matka powoda miała istotne problemy wynikające z choroby oczu i w związku z tym przeszła w 2003 r. operację usunięcia zaćmy. Choroba plamki żółtej stwierdzona u M. C. (2) jest nieoperacyjna a metody jej leczenia polegają na przyjmowaniu medykamentów i prowadzeniu odpowiedniej diety, o czym wiarygodnie zeznawała świadek K. A.. Niemniej w ocenie Sądu wiarygodnie powód i świadkowie wskazywali że chciał on zorganizować matce operację w Szwajcarii, bowiem jej choroba oczu przy jednoczesnym występowaniu zaćmy jest trudna do leczenia, co sądowi wiadomo z urzędu i innych spraw tego typu. Niemniej powód przedstawionymi dokumentami nie wykazał aby kwotę przez niego wskazywaną kiedykolwiek wręczył matce – a jedynie, iż nimi dysponował i chciał sfinansować operację. Przedstawione przez powoda dowody dotyczące wypłaty z jego konta kwoty 500.000 zł a potem korzystanie przez niego ze skrytki bankowej nie pozostają w logicznym związku z twierdzeniami o przekazaniu tych pieniędzy fizycznie matce, które wg powoda miała je wymieniać w kantorach na franki szwajcarskie. Należy mieć na względzie że kwota 400.000 zł w 2005 r. miała znacznie wyższą siłę nabywczą niż obecnie, wobec czego przekazywanie jej całkowicie poza obiegiem oficjalnym, nieopodatkowane – bez żadnych świadków, dokumentów czy innych śladów – poza podnoszonymi przez powoda twierdzeniami - na wykazanie, że M. C. (1) pieniądze te otrzymała, nie mogło być uznane za wykazanie na gruncie art. 6 k.c. istnienia tego długu spadkowego. Świadkowie, którzy wskazywali, że taki dług istnieje mieli wiedzę na ten temat wyłącznie od powoda. Wypadnie wskazać, że podstawa dokonania darowizny nigdy nie powstała, powód nie wyjaśnił dlaczego matka musiała pośredniczyć w sfinansowaniu operacji i dlaczego nie domagał się zwrotu darowizny w momencie odpadnięcia kauzy oraz dlaczego nadal przelewał matce kwoty po 1000 zł. Nie potwierdza tego faktu też pismo sporządzone prze powoda, datowane na 23.08.2012 r. jako oświadczenie o odwołaniu darowizny. Brak jest dowodów na to że oświadczenie to dotarło do M. C. (1), która w sierpniu 2012 r przeszła drugą operację związaną z nowotworem w szpitalu przy ul. (...) w W.. Jak wiarygodnie zeznawała świadek K. A. M. C. (1) nie byłą w stanie nikogo przyjmować, nie odbierała też poczty czym zajmowały się L. W. i pozwana. Powód twierdził, że oświadczenie to wręczył matce osobiście jednakże brak jest na to jakichkolwiek wiarygodnych dowodów. Nieprawdopodobne jest w ocenie Sądu też, aby taka kwota, przekazana M. C. (1) została przez nią rozdysponowana bez śladu, czy żeby przechowywała taką sumę w skrytce w domu do 2010 r., kiedy została założona skrytka bankowa dla J. O. (1). Z tych przyczyn Sąd uznał że twierdzenia o istnieniu długu spadkowego nie zostały wykazane przez stronę powodową. Na marginesie wypadnie wskazać, że gdyby przyjąć iż taka darowizna została dokonana, to oświadczenie o jej odwołaniu należy uznać za pozbawione podstawy prawnej, nie sposób bowiem przyjąć, iż matka wobec powoda wykazała się rażącą niewdzięcznością o której mowa w art. 898 § 1 k.c. dokonując czynności w postaci testamentu. Podkreślić wypadnie, iż miała ku temu pełne prawo, a treść testamentu odzwierciedla stosunki rodzinne – siostra powoda opiekowała się matką, a testament niewątpliwie jest zgodny z jej wolą, jednocześnie powód nie został wydziedziczony, nie sposób więc mówić by doszło do niewdzięczności względem niego w stopniu rażącym.

Powód początkowo ograniczał swoje roszczenia do nieruchomości znajdujących się w spadku (por. pozew oraz stanowisko procesowe na rozprawie k. 201). a zarazem wnosił o ustalenie w jego ramach innych składników majątkowych spadku.

W odniesieniu do kwot zgromadzonych na rachunkach bankowych z zaświadczeń (...) S.A. wynikało że M. C. (1) dysponowała jednym rachunkiem bankowym nr (...), na którym na datę jej śmierci znajdowała się 23.717,49 zł. W pozostałym zakresie powód nie wykazał aby inne rachunki bankowe należały do jego matki – rachunek rozpoczynający się od cyfr 61 1020 zgodnie z zaświadczeniem (...) należy do L. O., i nie było żadnych podstaw do uznania że znajdują się tam środki należące do zmarłej. Nie było podstaw ani dowodów do uznania, że którakolwiek z lokat zlikwidowanych przez śmiercią M. C. (1) weszła do majątku spadkowego.

Powód nie wykazał, aby w skład spadku wchodziły przedmioty wymienione przez niego w piśmie 21.07.2014 r. tj kompletu sztućców (...), 86 złotych monet 10 rublowych – miesienie przesiedleńcze z ZSRR (1958 r.), odznaczenia zmarłego ojca powoda podarowanie J. C. jeszcze za życia donatora, pierścionek z 1 ct brylantem przywiezionym przez J. C. z ZSRR w 1985 r., kamienie szlachetne przywiezione przez J. C. z Indii w 1978 r. zadeklarowane i oclone) w tym 186 ct szmaragdów i 18 ct brylantów, złote i srebrne przedmioty i biżuteria, a które miały zostać wyniesione bez zgody spadkodawczyni z jej mieszkania i umieszczone w sejfie bankowym (...) przy ul. (...), należącym do pozwanej.

W zakresie cennych ruchomości – biżuterii, złotych monet, kamieni szlachetnych etc. należy wskazać że – kamienie szlachetne które miały zostać zakupione przez powoda, podobnie jak pierścionek nie wchodziłyby do masy spadkowej bowiem bezspornie nie należały do matki powoda. W odniesieniu do pozostałych ruchomości podkreślenia wymaga, że twierdzenia o ich istnieniu 50 lat wstecz nie dowodzą w żaden sposób, że nie pozostały one spieniężone lub przekazane, a pozostały w gestii stron lub L. W.. Powodowi zostały przekazane pamiątki po ojcu – kompas i zegarek – nie zaliczały się one do spadku po M. C. (1), Sąd też niewątpliwie może stwierdzić, że ordery po G. C. nie wchodziły w skład spadku, spór wprawdzie dotyczy czyją są one własnością (matki pozwanej czy powoda) ale niewątpliwie nie spadkobierczyni. Wobec faktu, że w ramach postępowania spadkowego po G. C. wszyscy spadkobiercy – w tym powód – jednomyślnie wskazali, że w skład spadku wchodziła wyłącznie nieruchomość przy N. (...)oraz dzierżawa garażu przy ul. (...), należało uznać, że przedmioty te rozdysponował jeszcze ojciec powoda za swego życia. Kwestia treści i prawidłowości wykonania tej dyspozycji leży poza granicami niniejszego postępowania. Powód nie wykazał też – również w kontekście przywołanego oświadczenia z 27.10.2007 r. z akt sprawy I Ns 878/07 (k. 25), złożonego także przez powoda – aby w skład spadku po M. C. (1) wchodziło mienie przesiedleńcze, złote monety, sztućce (...) czy też inne ruchomości takie jak biżuteria w tym bransolety, łańcuszki i pierścionki. Przedmioty te o ile nie zostały podarowane M. C. (1) w ocenie Sądu nie wchodziły w skład spadku po zmarłej, powód nie wykazał także ich darowania matce. Sąd nie był w stanie także ustalić jakie przedmioty zostały złożone przez M. C. (1) w skrytce założonej na nazwisko pozwanej, ani czy były to rzeczy wyłącznie ze spadku go G. C. zadysponowane za jego życia, poza sztućcami, orderami i kompasem który został wydany powodowi przez pełnomocnika pozwanej, czy również inne kosztowności, w tym opisywane przez powoda. Jak wskazywano już powyżej ciężar dowodu obciążał w tym zakresie stronę powodową, która mu nie sprostała, prezentując w tym względzie swoje twierdzenia i przekonania, które nie mogą zastąpić dowiedzenia faktu w rozumieniu art. 6 k.c.

W ocenie Sądu twierdzenia powoda o tym, że do wyceny sztućców przez biegłych pozwana przedstawiła nie rzeczy przekazane jej przez babkę, które były określane jako (...) a inne, zakupione wyłącznie na cele niniejszego procesu, są całkowicie niewiarygodne i dowolne. W ocenie Sądu niewiarygodne były także twierdzenia strony pozwanej o tym, że do spadku należy doliczyć zegarek i kompas przekazane powodowi - w ocenie Sądu były to przedmioty pozostawione powodowi przez ojca i nie weszły w skład majątku wspólnego małżeńskiego, o czym świadczą też oświadczenia jego spadkobierców złożone w okresie przed konfliktem, który narósł wokół spadku po M. C. (1), w sprawie I Ns 878/07.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy ustalając stan masy spadkowej oparł się na protokole ze spisu inwentarza sporządzonym przez komornika sądowego P. T. 01.10.2014 r. w ramach postępowania komorniczego(...), oraz częściowo na opiniach biegłych. Ustalając zaś wartość nieruchomości mieszkalnej Sąd oparł się na kwocie za jaką J. O. (1) sprzedała nieruchomość umową w formie aktu notarialnego tj. 950.000 zł. Sąd Okręgowy miał na względzie stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11.06.2021 r. sygn. akt VI ACa 253/20 - Nie może być tak, że różnice w wysokości ceny nieruchomości zaistniałe pomiędzy datą otwarcia spadku, a datą orzekania w sprawie o zachowek, w sytuacji gdy nieruchomość została zbyta przez spadkobiercę za cenę rynkową (a nie miał on żadnego obowiązku powstrzymywania się z jej zbyciem) będą obciążać bądź wyłącznie spadkobiercę – w sytuacji, gdy nastąpił wzrost cen nieruchomości, bądź wyłącznie uprawnionego do zachowku – sytuacji, gdy ceny te spadły. W wypadku sprzedaży nieruchomości, czy też jej wywłaszczenia należy przyjąć, iż wartość rynkową nieruchomości stanowi cena uzyskana za nią przez spadkobiercę. Tak ustalona wartość będzie bowiem właściwie realizować dyrektywy wypływające z art. 995 § 1 k.c.

Sąd miał też na względzie że wbrew twierdzeniom powoda zawartym w jego pismach procesowych nie było podstaw do przyjęcia aby księgozbiór po M. C. (1) był wart 25.000 zł – są to gołosłowne zarzuty strony, o ile nieprawdopodobne że skoro mógł wziąć dowolne rzeczy z mieszkania matki po jej śmierci – co sam przyznał, nie wziął żadnej z książek a jedynie maszynę do pisania (...), nie upominał się także o pianino, które w nim pozostało a o którego wartości twierdził, że wynosiła 3.000 zł. Należy mieć na uwadze, że sprzedaż lokalu przy ul (...) nastąpiła na skutek postępowania o zniesienie współwłasności, zatem jako całkowicie niewiarygodne należy uznać twierdzenia powoda, że pozwana usunęła wskazane ruchomości celowo, pozbawiając powoda a także biegłych możliwości ich zbadania i wyceny. Powód, skoro istotnie uważał że wskazane przedmioty mają istotna wartość miał możliwość podjęcia kroków w celu ich odzyskania lub choćby zabezpieczenia, czego zaniechał.

Sąd uznał także za wykazane, że kwota 77.000 zł wypłacona powodowi w dniu 09.10.2012 r. przez L. W. stanowiła część na poczet zachowku. Wprawie powód temu przeczył, powołując się na tytuł przelewu, jednakże okoliczności towarzyszące temu zdarzeniu, ustalone w oparciu o złożone przez powoda korespondencję email i sms, w zestawieniu z wiarygodnymi w tym zakresie zeznaniami L. W. oraz pozwanej J. O. (1), doprowadziły Sąd do wniosku, że twierdzenia powoda są niezasadne i przyznał w tym zakresie rację stronie pozwanej, iż kwota ta na w porozumieniu z nią została przelana tytułem zachowku przez wykonawczynię testamentu. Powód nie wykazał żadnej innej prawdopodobnej podstawy tego przelewu, twierdzenia o zwrocie mu depozytu nieprawidłowego Sąd uznał za element strategii procesowej powoda. Powód nie wykazał, by doszło do zawarcia takiej umowy z jego matką, by oprocentowanie jej konta było w jakimkolwiek stopniu wyższe od średniej rynkowej, że nie mógł sam na swoim koncie osiągnąć lepszych warunków, nie potrafił także przedstawić warunków umowy którą rzekomo zawarł ze spadkodawczynią.

Ze względu na to, że do obliczenia masy spadkowej Sąd w toku niniejszego postępowania ustalił różne wartości w zależności od daty opiniowania przez biegłych a także daty dokonania sprzedaży nieruchomości lokalowej, Sąd doszedł do przekonania iż należy zwaloryzować wartości wchodzące w skład spadku, o wskaźnik inflacji publikowany przez NBP, tak by ich wartości były równe na datę orzekania. W ocenie Sądu należało zastosować orzecznictwo wskazujące, że ustalenie wartości odbywa się bezpośrednio na podstawie art. 995 i art. 1042 k.c., nie ma przeszkód, by również wartość składników masy spadkowej została ustalona w oparciu o pewne niezależne czynniki, jeżeli w czasie, tak jak w wypadku inflacji czy zmiany sytuacji gospodarczej, zmiany wartości były duże i dokonanie ustalenia wartości przedmiotu darowizny w prosty sposób, tj. przez oszacowanie konkretnego przedmiotu, jest niemożliwe. Nie jest przy tym przesądzone czy nawet preferowane, by ustalenia wartości dokonywać w oparciu o siłę nabywczą pieniądza. Jak wskazuje się w orzecznictwie, „mierniki waloryzacji należy stosować indywidualnie, w zależności od okoliczności i rodzaju sprawy” (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23.11.1993 r., III CRN 46/93, Legalis nr 28330, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16.04.2015 r. (I ACa 884/14), Legalis nr 1249616.). Dla adekwatnego ustalenia wartości składników masy spadkowej w oparciu o czynniki ekonomiczne niezbędne jest, by w pierwszym kroku adekwatnie określić wartość wyjściową, co w niniejszym postępowaniu miało miejsce na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz opiniach biegłych uznanych za przydatne w sprawie. Drugi krok polega na przeliczeniu wartości z uwzględnieniem rynkowej zmiany tej wielkości, tj. bez jakiegokolwiek modyfikowania stanu faktycznego. Powyższy zabieg ma za zadanie przywrócenie właściwych ekonomicznie proporcji udziałów uprawnionego do zachowku. Do waloryzacji Sąd przyjął wartość inflacji opublikowaną przez Narodowy Bank Polski na wyżej wskazanej stronie internetowej w formie arkusza kalkulacyjnego programu Excel, przyjmując za miarodajne dane o inflacji rocznej tj. za 2013 r. – 100,9%, za 2014 r. 100%, za 2015 r. 99,1%, za 2016 r. 99,4%, za 2017 r. 102%, za 2018 r. 101,6%, za 2019 r. 102,3%, za 2020 r. 103,4%, za 2021 r. 105,1%, za 2022 r. 114,4% i za 2023 r. 111,4%.

I tak do obliczeń Sąd przyjął następujące wartości;

- mieszkanie (całość) 950.000 zł – wartość na 2018 r. zwaloryzowana za lata 2019 – 2023 wg wartości inflacji wskazanych powyżej,

- rachunek bankowy 23.717,49 zł – jednakże ponieważ powód domagał się uwzględnienia z tego tytułu tylko kwotę 11.858 zł Sąd uwzględnił ją w całości bez waloryzacji,

- garaż: 23.360 zł – wartość na 2016 r. zwaloryzowana za lata 2019 – 2023 wg wartości inflacji wskazanych powyżej

- pralka – 800 zł

Sąd zwaloryzował także kwotę od roku 2013 do chwili orzekania wypłaconą powodowi tytułem częściowego zachowku tj 77.000 zł, uzyskując kwotę 112.370 zł.

Sąd nie uwzględnił kosztów pogrzebu ani kosztów opieki w wyliczeniu wartości należnego powodowi zachowku, bowiem nie zostały one poniesione przez spadkobierczynię a przez jej matkę, nie wskazywała ona także na to by doszło do rozliczeń następczych z tego tytułu między nimi (jak w przypadku kwoty 77.000 zł), w związku z czym nie miała ona legitymacji do powołania się na ich poniesienie.

Po waloryzacji i przy uwzględnieniu wielkości udziałów w prawie własności lokali Sąd uzyskał kwoty:

Mieszkanie – 1.346.000/2 = 673.000 zł

Garaż 34.300/2 = 17.150 zł,

Rachunek bankowy 11.858 zł,

Pralka 800 zł

Po dokonaniu przeliczeń czynna masa spadku wyniosła 702.808 zł z czego czwarta część to 175.702 zł pomniejszona o kwotę wypłaconą tytułem częściowego zachowku w zwaloryzowanej wysokości tj. 112.370 zł dała zasądzoną kwotę 63.332 zł.

O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 §1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. uznając iż datą początkową zasadna w realiach sprawy jest dzień następny od doręczenia pozwanej odpisu pozwu co miało miejsce 10.03.2014 r. Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji w punkcie 1, oddalając dalej idące roszczenie jako niewykazane, o czym orzeczono jak w sentencji w punkcie 2.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 108 §1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. Powód w stosunku do ostatecznie zmodyfikowanego powództwa z 07.06.2024 r. (k. 1113) wygrał sprawę w 15% zaś pozwana w 85% i stosownie do tego Sąd rozdzielił koszty postępowania, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Nie było podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanej o obciążenie wyłącznie powoda kosztami opinii zespołu biegłych dot. wyceny ruchomości, wprawdzie bowiem zakres wyceny był szerszy niż ustalony i wykazanych skład masy spadkowej, to wyliczenia przez nich dokonane stanowiły w części podstawę rozstrzygnięcia w mniejszej sprawie.

Z tych przyczyn postanowiono jak w sentencji w punkcie 3.

Sędzia Piotr Królikowski