Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. W. i S. W.

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I.  Ustala, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny (...) (kredyt budowlano-hipoteczny przeznaczony na zakup na rynku pierwotnym nieruchomości od dewelopera lub spółdzielni mieszkaniowej) zawarta w dniu 19 czerwca 2006 r. przez T. T.- (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G., którego następcą prawnym jest (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. – jest nieważna;

II.  Zasądza od (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz T. W. i S. W. kwotę 521 505,24 zł (pięćset dwadzieścia jeden tysięcy pięćset pięć złotych i dwadzieścia cztery grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty:

a.  349 229,44 zł (trzysta czterdzieści dziewięć tysięcy dwieście dwadzieścia dziewięć złotych i czterdzieści cztery grosze) od dnia 15 września 2020 r. do dnia zapłaty,

b.  172 275,80 zł (sto siedemdziesiąt dwa tysiące dwieście siedemdziesiąt pięć złotych i osiemdziesiąt groszy) od dnia 24 maja 2022 r. do dnia zapłaty;

II.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  Zasądza od (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz T. W. i S. W. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 13 582,78 zł (trzynaście tysięcy pięćset osiemdziesiąt dwa złote i siedemdziesiąt osiem groszy) wraz z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1984/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 26 sierpnia 2020 r., skierowanym przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W., T. W. i S. W. wnieśli o:

1.  zasądzenie od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwoty 352 007,76 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych pobranych od powodów w okresie od marca 2010 r. do kwietnia 2020 r., uiszczonych przez nich na podstawie nieważnej umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy, zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. („Umowa”);

ewentualnie, na wypadek uznania, że umowa jest ważna, o:

2.  zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 125 437,13 zł tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych pobranych przez pozwanego od powodów od marca 2010 r. do kwietnia 2020 r. przy zastosowaniu niedozwolonych klauzul umownych zawartych w § 1 ust. 2, § 7 ust. 7, § 11 ust. 2 i 3, § 13 ust. 7 Części Ogólnej Umowy („COU”) oraz § 6 ust. 5-7 Ogólnych Warunków Umowy („OWU”).

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ( pozew – k. 3-30v).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz solidarnie od powodów zwrotu kosztów postępowania, w tym także kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował roszczenie powodów zarówno co do zasady, jak i wysokości. Ponadto w jego ocenie roszczenie nosi znamiona nadużycia prawa podmiotowego, będąc sprzecznym z normą wyrażoną w art. 5 k.c., a także podniósł zarzut przedawnienia roszczenia ( odpowiedź na pozew – k. 74-170).

Pismem z dnia 17 maja 2022 r. powodowie zmodyfikowali powództwo w ten sposób, że:

1.  rozszerzyli dotychczasowe roszczenie i obok roszczenia głównego wnieśli o ustalenie, że umowa jest w całości nieważna, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów ponad kwotę 352 007,76 zł dalszej kwoty 169 723,38 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 maja 2022 r.,

a na wypadek uznania, że umowa jest ważna, rozszerzyli roszczenie ewentualne i wnieśli o:

2.  zasądzenie ponad kwotę 125 437,13 zł dalszej kwoty 2 320,99 zł tytułem zwrotu nadpłat rat kapitałowo-odsetkowych pobranych od powodów w okresie od lipca 2006 r. do lutego 2010 r. włącznie wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 maja 2022 r. do dnia zapłaty ( modyfikacja powództwa – k. 378-383).

Pozwany podtrzymał stanowisko w sprawie wnosząc o oddalenie powództwa w całości, w tym w zmodyfikowanym zakresie

Powodowie złożyli oświadczenie, że znane są im skutki stwierdzenia nieważności umowy i wyrażają zgodę na ustalenie nieważności umowy ( pismo z dnia 22 czerwca 2022 r. – k. 403-409, oświadczenie powodów – k. 392-392v).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół – k. 525-525v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 22 maja 2006 r. T. W. i S. W. złożyli do (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (obecnie (...) S.A. z siedzibą w W.) wniosek o udzielenie kredytu w wysokości 520 000 zł, wskazując walutę kredytu i walutę spłaty kredytu jako CHF, z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego oraz refinansowanie uiszczonego zadatku ( wniosek kredytowy – k. 143-146).

W dniu 19 czerwca 2006 r. T. W. i S. W. zawarli z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. umowę o kredyt mieszkaniowy nr(...).

Na mocy ww. umowy, aneksowanej w dniu 24 stycznia 2011 r., bank udzielił kredytobiorcom kredytu na finansowanie przedpłat na poczet nabycia od firmy deweloperskiej lokalu mieszkalnego opisanego w § 1 ust. 2 Części Szczególnej Umowy („CSU”) oraz refinansowanie nakładów i kosztów poniesionych na poczet nabycia tego lokalu (§ 1 ust. 2 CSU).

Zgodnie z § 1 ust. 2 COU kwota kredytu w złotych została określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z tabelą kursów obowiązująca w banku w dniu uruchomienia środków.

Kwota kredytu mogła być wypłacona w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłacanej kwoty wyrażonej w walucie obcej. Do przeliczeń kwot uruchamianego kredytu bank stosował kurs kupna waluty obcej według tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu wypłaty środków momencie dokonywania przeliczeń kursowych. W przypadku gdy przyznana kwota kredytu, na skutek różnic kursowych okazałaby się na dzień uruchomienia ostatniej transzy kredytu kwotą przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu kredytu, bank miał uruchomić środki w wysokości stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokonywał pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej. Jeżeli kwota byłaby niewystarczająca do realizacji celu kredytu kredytobiorcy zobowiązani byli do zbilansowania inwestycji poprzez uzupełnienie środków własnych przed wypłaceniem środków przez bank (§ 11 ust. 2-4 COU).

Kredyt oprocentowany był zmienną stopą procentową, odpowiadającą sumie stopy bazowej LIBOR 6M i marży banku. Stopa bazowa ustalona w umowie, obowiązywała do przedostatniego dnia włącznie, sześciomiesięcznego okresu obrachunkowego, rozumiano jako okres kolejnych sześciu miesięcy. Pierwszy okres obrachunkowy liczony był od dnia uruchomienia kredytu.

Zmiana stopy bazowe na stopę obowiązującą w ostatnim dniu roboczym przed dniem zmiany miała następować ostatniego dnia każdego sześciomiesięcznego okresu obrachunkowego (lub najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu), aż do dnia całkowitej spłaty kredytu, przy czym pierwsza zmiana po sześciu miesiącach licząc od dnia uruchomienia kredytu (§ 2 COU).

W § 1 ust. 3 COU wskazano, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem § 11 ust. 2-4 oraz § 18 ust. 6 COU.

Spłata kredytu miała następować zgodnie z harmonogramem spłat doręczanym kredytobiorcom i poręczycielom, a zasady spłaty kredytu określone zostały w § 13-16 COU (§ 5 ust. 1 i 10 CSU).

Harmonogram spłat miał ulegać aktualizacji każdorazowo w przypadku zmiany oprocentowania kredytu. W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej harmonogram wyrażony był w walucie, w której kredyt jest denominowany, spłata miała następować w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, a do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu miał być stosowany kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów z dnia spłaty (§ 13 ust. 2 i 7 COU).

Umowa została zawarta według standardowego wzorca umownego stosowanego przez bank. Postanowienia dot. denominacji nie podlegały negocjacji. T. W. i S. W. byli zapewniani o stabilności kursu CHF i że oferta kredytu walutowego jest dla nich najkorzystniejsza, nie poinformowano ich jednak szczegółowo o ryzyku kursowym, nie przedstawiono symulacji zmiany rat kredytu, ani tabel historycznych dot. kursu CHF, ograniczając się do zapewnień, że jest to stabilna waluta.

Kredyt został uruchomiony w dniu 28 czerwca 2006 r. poprzez wypłatę pierwszej transzy w kwocie 144 473,11 zł stanowiącej równowartość 56 373,15 CHF, zaś kolejne transze bank wypłacił w dniach:

a)  19 lipca 2006 r. w kwocie 48 157,70 zł stanowiącej równowartość 19 082,18 CHF;

b)  6 listopada 2006 r. w kwocie 96 315,40 zł stanowiącej równowartość 40 670,30 CHF;

c)  24 stycznia 2007 r. w kwocie 72 236,56 zł stanowiącej równowartość 30 646,37 CHF;

d)  22 marca 2007 r. w kwocie 15 250 zł stanowiącej równowartość 6 502,92 CHF;

e)  23 maja 2007 r. w kwocie 48 157,70 zł stanowiącej równowartość 21 439,63 CHF stanowiącej równowartość kwoty;

f)  27 sierpnia 2008 r. w kwocie 53 507,70 zł stanowiącej równowartość 23 385,21 CHF;

g)  21 listopada 2007 r. w kwocie 3 594,80 zł stanowiącej równowartość 1 633,85 CHF;

h)  10 grudnia 2007 r. w kwocie 50 606,62 zł stanowiącej równowartość 23 823,85 CHF ( umowa kredytu nr (...)– k. 38-44, zaświadczenie banku z dnia 4 maja 2020 r. – k. 53-57, notatka kredytowa – k. 151-153, Aneks nr 1 – k. 163, wnioski o wypłatę transz – k. 165-170, ponadto zeznania T. W. – k. 394-395, zeznania S. W. – k. 395-396).

W okresie od dnia 30 lipca 2006 r. do dnia 12 kwietnia 2022 r. T. W. i S. W. w wykonaniu umowy spłacili raty kapitałowo-odsetkowe oraz odsetki karne, prowizje i opłaty w łącznej kwocie 521 505,24 zł – przy czym w okresie od dnia 30 marca 2010 r. do dnia 30 kwietnia 2020 r. (zaświadczenie banku z dnia 4 maja 2020 r. – k. 53-57, zaświadczenie banku z dnia 25 kwietnia 2022 r. – k. 385-391, opinia biegłego z zakresu ekonomii, finansów i (...) – k. 472-495).

Pismem z dnia 17 kwietnia 2020 r. T. W. i S. W. złożyli reklamację do umowy. W odpowiedzi z dnia 22 maja 2020 r. bank wskazał, że reklamacja nie została jeszcze rozpatrzona z uwagi na niezakończenie postępowania wyjaśniającego oraz wskazał za przewidywany termin rozpatrzenia reklamacji dzień 26 czerwca 2020 r. ( reklamacja – k. 47-51, odpowiedź na reklamację – k. 52).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie powołanych w treści uzasadnienia dokumentów, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron, a i Sąd nie miał znalazł podstaw do zakwestionowania tych dowodów.

Zeznaniom powodów Sąd dał wiarę w zakresie, w jakim korelują z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Powodowie zeznawali w sposób spontaniczny i szczery. Nie dziwi fakt, że po tak długim okresie szczegóły związane z opisywanymi zdarzeniami zatarły się w pamięci powodów, jednakże co do zasadniczych kwestii, zeznania powodów były spójne z zeznaniami powodów (kredytobiorców) składanymi w szeregu podobnych spraw. W okresie, gdy zawierana była sporna w sprawie umowa, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Dowód z zeznań świadków T. Z. i K. Ś. ( k. 348-350, 423-426) nie stanowił podstawy ustaleń faktycznych, bowiem zeznania tych świadków były niezwykle ogólne i nie odnosiły się do spornej umowy – świadkowie wskazywali, że nie pamiętają tej konkretnej umowy.

Sąd uznał pozostałe dokumenty za nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo w przeważającej części zasługiwało na uwzględnienie.

Przedmiotowa umowa kredytu zawiera postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi umownymi lub wynikającymi z przepisów prawa, co skutkuje nieważnością przedmiotowej umowy.

Powodom przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy (art. 189 k.p.c.). Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez nich umowa kredytu jest nieważna, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2036, a wyrok ustalający wprowadza jasność co do sytuacji prawnej powodów, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powodów spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powodów umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (199 733,61 CHF), zasady i termin spłaty kredytu (okres kredytowania od dnia 19 czerwca 2006 r. do dnia 18 czerwca 2036 r.), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku).

Do przedmiotowej umowy strony wprowadziły modyfikację ustawowego typu umowy, która nie sprzeciwia się właściwości (naturze) umowy kredytu, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ k.c.), a mianowicie, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, bank dokona wypłaty po przeliczeniu na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty z tabeli banku, zaś przy spłacie z rachunku prowadzonego w PLN przy zastosowaniu kursu sprzedaży danej waluty z tabeli banku.

W dacie zawarcia spornej umowy (19 czerwca 2006 r.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu denominowanego/indeksowanego w walucie obcej. Tym niemniej obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalność zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdza to ustawa z dnia 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 – „ustawa antyspreadowa”), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty).

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powodom przysługuje status konsumenta, bowiem przedmiotowy kredyt zaciągnęli celem refinansowania poniesionych wydatków związanych z zakupem nieruchomości, która miała zaspokajać ich potrzeby mieszkaniowe. Powodowie w dalszym ciągu zamieszkują w przedmiotowej nieruchomości.

W dalszej kolejności wskazać należy, że materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na przyjęcie, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez bank, nie była przedmiotem negocjacji, albowiem jej zapisy w żaden sposób nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powodowie mogli podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez bank lub z kredytu zrezygnować.

Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca zostały zmienione w umowie z powodami, a także, aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji przez powodów, rzeczywiście została stworzona możliwość negocjacji zapisów umowy. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosownego przez pozwanego, to postanowienia tej umowy obejmuje domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu denominowanego nie świadczy, aby postanowienia umowne były negocjowane przez powodów. O indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych (§ 11 ust. 3 oraz § 13 ust. 7 pkt 3 COU) należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z dnia 20.09.2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej (szeroko rozumianego), ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazywanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...) Bank (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D.przeciwko (...), pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20, (...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności zeznań powodów wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała na zrozumienie kredytobiorcom wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących konsekwencji wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki. Trudno bowiem uznać, mając na uwadze, że strona powodowa nie osiągała dochodów w CHF, że gdyby faktycznie uzmysłowiono jej ryzyko jakie wiąże się z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności możliwego wpływu wzrostu kursu na saldo zadłużenia przeliczne na złotówki (że może wzrastać mimo regularnej spłaty kredytu), że zdecydowałaby się na zawarcie takiej umowy.

Nie sposób uznać, iż powodowie rozumieli konsekwencje ekonomiczne możliwego spadku waluty krajowej dla swoich zobowiązań finansowych .

Dalej wskazać należy, że postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowie (przywołane § 11 ust. 3 oraz § 13 ust. 7 pkt 3 COU) przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw używane są w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, która zostanie udostępniona kredytobiorcy, a następnie do określenia wysokości rat, którymi kredytobiorca spłaca taki kredyt.

W przedmiotowej umowie nie znajdują się zapisy dotyczące zasad kształtowania kursów walut przez kredytodawcę. W ocenie Sądu przeciętny konsument, a za takiego należy uznać powodów, nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Tak właśnie było w przypadku powodów, którym pomimo niejasnych zapisów umowy, nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści ich zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ §1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na złotówki w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku, jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, nie publ.; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, nie publ.).

Nie miały znaczenia natomiast okoliczności, w jaki sposób bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne, czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.), z godnie z treścią której w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, należało przyjąć i ustalić, że umowa nr (...) nie mogłaby obowiązywać, gdyż nie zawiera elementów istotnych dla tej umowy, tj. określenia świadczenia stron, także w rozumieniu art. 353 ¹ k.c.

Sąd uznając abuzywność klauzul kursowych i przeliczeniowych w ww. umowie orzekł o ustaleniu jej nieważności (pkt I wyroku).

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znalazły przepisy art. 405-410 k.c. Jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. ( vide: uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powodowie T. W. i S. W. w wykonaniu przedmiotowej umowy uiścili na rzecz banku łącznie 521 505,24 zł (zaświadczenie – k. 385-391), a zatem należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego. Sąd zasądził świadczenia na rzecz obojga powodów łącznie. Skoro majątek wspólny powodów został zubożony na skutek spełnienia świadczeń na podstawie umowy, która okazała się nieważna, zwrot owych świadczeń powinien także nastąpić do majątku wspólnego powodów. Nie było natomiast podstaw do uznania, że powodów łączy solidarność czynna ( podobnie: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2004 r., sygn. akt IV CK 172/03, OSN 2005, Nr 3, poz. 56; za: E. Gniewek, Kodeks cywilny. Komentarz, 2017, Legalis; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 1435/13; wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 6 sierpnia 2015 r., sygn. akt II Ca 912/15).

Podniesiony przez pozwanego zarzut, że powództwo powodów stanowi nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. nie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd miał na uwadze, że przedmiotowa umowa kredytu została tak skonstruowana, że w zasadzie wyłącznie kredytobiorca ponosił ryzyko walutowe – ryzyko wzrostu kursu CHF. Kredytobiorca nie miał możliwości i w istocie nie mógł podjąć żadnych działań celem uniknięcia czy zniwelowania skutków wzrostu kursu CHF dla swojej sytuacji ekonomicznej.

Jakkolwiek na podstawie zasad doświadczenia życiowego można przyjąć, że co do zasady wszyscy kredytobiorcy, decydujący się na zawarcie umowy kredytu indeksowanego bądź denominowanego do waluty obcej, musieli zdawać sobie do pewnego stopnia sprawę z tego, że kurs CHF może w przyszłości wzrosnąć, to niewątpliwie w czerwcu 2006 r., kiedy swoją umowę zawierali powodowie, nie prognozowano tak znacznego wzrostu kursu tej waluty, jaki nastąpił w kolejnych latach (po 2008 r.). Nie sposób też w tym kontekście pomijać tego, że przedstawiciel banku kredytującego zapewnił powodów o stabilności waluty CHF.

Uwzględnieniu zarzutu nadużycia prawa podmiotowego sprzeciwia się zasada tzw. „czystych rąk”, zgodnie z którą na klauzulę generalną ujętą w art. 5 k.c. powołać się może skutecznie jedynie ten, kto sam postępuje nienagannie. Warunku tego pozwany nie spełnia. Stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień stanowi bowiem o naruszeniu zasad współżycia społecznego przez przedsiębiorcę.

Roszczenie pozwu nie było przedawnione. Przedmiotem żądania było spełnienie świadczenia polegającego na zwrocie spełnionego ratalnie świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), a w tej sytuacji termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Podnieść przy tym należy, że za początek biegu przedawnienia uznać należy nie datę zawarcia umowy, czy też uiszczenia przez kredytobiorcę pierwszej raty kapitałowo-odsetkowej, lecz dzień, w którym konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o abuzywnym charakterze klauzuli, mającym uzasadniać jego roszczenie restytucyjne ( patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21 oraz przywołane tam orzecznictwo TSUE).

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Sąd zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 349 229,44 zł od dnia 15 września 2020 r. do dnia zapłaty (tj. od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu), zaś od dalszej kwoty 172 275,80 zł od dnia 24 maja 2022 r. (tj. od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu modyfikacji powództwa).

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w punktach II i III wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 100 zd. 2 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone, jednakże Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

Mając na względzie zakres uwzględnionych żądań, powodowie ulegli jedynie w niewielkiej części (zasądzona kwota stanowi ok. 99,95% zgłoszonego roszczenia), a w konsekwencji należało w całości obciążyć pozwanego obowiązkiem zwrotu poniesionych przez powodów kosztów procesu w kwocie 13 582,78 zł, na którą składały się: opłata od pozwu (1 000 zł), koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10 800 zł ustalone w oparciu o stawkę minimalną wynikającą z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, wydatki na poczet opinii biegłego (1 718,78 zł), opłata od modyfikacji powództwa (30 zł) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (34 zł). Od kwoty tej zasądzono odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 98 §1 ¹ k.p.c.