Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości M. P. (1)

przeciwko B. P. (1)

o uznanie czynności za bezskuteczną

I.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości M. P. (1) umowę darowizny obejmującą nieruchomość położoną w W. przy ulicy (...), o pow. 40,80 m2, dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), zawartą w dniu 29 maja 2017 r. pomiędzy pozwaną B. P. (1), a dłużnikiem M. P. (1), przed notariuszem O. K., za repertorium (...), w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym dłużnika M. P. (1);

II.  stwierdza, że wyrok stanowi tytuł egzekucyjny umożliwiający powodowi Syndykowi masy upadłości M. P. (1) prowadzenie egzekucji - w celu zaspokojenia wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym dłużnika M. P. (1) w kwocie 396.966,97 (trzysta dziewięćdziesiąt sześć złotych dziewięćset sześćdziesiąt sześć i 97/100) - z nieruchomość położonej w W. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

III.  zasądza od pozwanej B. P. (1) na rzecz powoda Syndyka masy upadłości M. P. (1) kwotę 10.817,00 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście i 00/100) złotych, tytułem kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

IV.  nakazuje pobrać od pozwanej B. P. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 19.849 (dziewiętnaście tysięcy osiemset czterdzieści dziewięć i 00/100) złotych, tytułem opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 24 czerwca 2021 r. (data stempla pocztowego – k. 23) wniesionym przeciwko B. P. (1) powód Syndyk masy upadłości M. P. (1), wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do syndyka masy upadłości czynności upadłego tj. aktu darowizny mieszkania o pow. 40,80 m2 i wartości 350.000 zł, położonego w W. przy ulicy (...) na rzecz swojej siostry B. P. (1).

W uzasadnieniu powód wskazał, że na skutek umowy darowizny z dnia 29 maja 2017r. dłużnik przekazał siostrze swoje mieszkanie, które było jego jedynym majątkiem, a celem darowizny była jego ochrona. Powód zaznaczył, że z treści wniosku o ogłoszenie upadłości wynika, że w czasie dokonania darowizny dłużnik miał już zaciągnięte długi na kwotę ponad 74.000 zł z czego 28.333,00 zł była już po terminie wymagalności, a kwota 11.279,00 zł winna być spłacona 03.06.2017 r., czyli cztery dni po podpisaniu aktu darowizny. Zdaniem powoda o tym, że ochrona mieszkania przed wierzycielami była jedynym celem dokonanej czynności prawnej świadczy okoliczność, że w akcie darowizny od razu zastrzeżono prawo dożywotniego mieszkania w lokalu dla darczyńcy. Wskazano również, że zaraz po zabezpieczeniu swojego majątku tj. po 29 maja 2017r dłużnik zaciągał kolejne pożyczki. Ponadto w ocenie powoda z uwagi na fakt, że obdarowaną jest siostra dłużnika należy domniemywać, że posiadała pełną wiedzę o sytuacji finansowej brata. (pozew k. 3-7)

W odpowiedzi na pozew pozwana B. P. (1) wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwana zaprzeczyła twierdzeniom strony powodowej, oświadczając jednocześnie, że nie jest obecnie właścicielem nieruchomości położonej przy ul. (...) z uwagi na zawartą umowę przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie z dnia 28 lipca 2022 roku. Pozwana zaprzeczyła ponato, aby na dzień 29 maja 2017 roku miała wiedzę na temat liczby zaciągniętych zobowiązań i wysokości zadłużenia wymagalnego i niewymagalnego M. P. (1). Ponadto pozwana stwierdziła, że wedle jej wiedzy A. P. pożyczyła M. P. (1) z przeznaczeniem na zakup mieszkania łącznie kwotę 236 000,00 zł, z czego 171.000,00 zł zostało wpłacone na konto Pożyczkobiorcy przelewem, a pozostała kwota została przekazana w gotówce. Wedle pozwanej M. P. (1) darował jej nieruchomość położoną przy ul. (...) w geście wdzięczności za znaczne wsparcie finansowe przy remoncie mieszkania i celem zabezpieczenia tej nieruchomości przed sprzedażą dokonaną przez samego M. P. (1), w związku z potencjalnym nawrotem choroby alkoholowej i związanej z tym potrzeby uzyskania środków pieniężnych na alkohol. Wedle jej wiedzy A. P. posiadała w stosunku do M. P. (1) wierzytelność w łącznej wysokości 415 993,81 zł a ona przejęła dług do spłaty, na co A. P. wyraziła zgodę. Pozwana zaznaczyła, że umowa przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie została zawarta celem zabezpieczenia spłaty wierzytelności przysługującej A. P. względem B. P. (2) — P.. Ponadto pozwana podkreśliła, że M. P. (1) spłacił w terminie wiele zobowiązań zaciągniętych zarówno przed zawarciem umowy darowizny z dnia 29 maja 2017 roku, jak i po dokonaniu tej czynności prawnej. W jej ocenie M. P. (1) nie był niewypłacalny w dniu dokonania darowizny nieruchomości, nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, ani w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, a ona osoba będąca w bliskim z nim stosunku nie mogła mieć w tamtym czasie wiedzy na temat działania M. P. (1) z pokrzywdzeniem wierzycieli. Zdaniem pozwanej z uwagi na błędne dane zawarte we wniosku o ogłoszenie upadłości nieprawdziwe są twierdzenia Syndyka zawarte w pozwie jakoby M. P. (1) na dzień zawarcia umowy darowizny miał wymagalne zadłużenie na kwotę 28.333,00 zł. Pozwana nie zgodziła się również z twierdzeniem Syndyka, jakoby darowizna mieszkania miała na celu jedynie ochronę mieszkania przed wierzycielami, albowiem sformułowanie „ochrona” zostało „wyrwane” z kontekstu wypowiedzi. W rzeczywistości oznaczało ono ochronę przez niszczeniem mieszkania, pogorszeniem jego stanu z uwagi na brak pielęgnacji lokalu i pozostawienie go bez użytku, czy też ochrony przed sprzedażą mieszkania przez M. P. (1) w związku z chorobą alkoholową.

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił następując stan faktyczny:

W dniu 02 lutego 2012 r. A. P. dokonała przelewu bankowego na konto M. P. (1) na kwotę 171.000,00 zł. W tytule przelewu wpisano ,,lokata 3 mies”.

Dowód: potwierdzenie transakcji k. 138

W okresie od kwietnia 2016 r. do końca maja 2017 r. M. P. (1) zaciągnął w instytucjach kredytowo-pożyczkowych szereg (13) zobowiązań finansowych, w celu utrzymania płynności finansowej prowadzonej działalności finansowej i spłaty zaciągniętych już zobowiązań. Po dniu 29 maja 2017 r. M. P. (1) zaciągnął kolejnych kilkadziesiąt zobowiązań finansowych przeznaczonych na ten sam cel, z których 26 zostało zaciągniętych jeszcze w 2017 r.

Dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości – k. 150-175, raport BIK k. 179-239,

W dniu 29 maja 2017 r. przed notariuszem O. K. prowadzącą Kancelarię Notarialną w W., M. P. (1) zawarł z swoją siostrą B. P. (1) umowę darowizny na mocy, której darował na rzecz B. P. (1) nieruchomość w postaci lokalu mieszkalnego numer (...), o powierzchni 40,80 m2, położonego w budynku numer (...) przy ul. (...) w W., dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie, VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). Strony umowy darowizny określiły wartość nieruchomości na kwotę 350.000,00 zł (§2.2). W § 4.1. umowy darowizny ustanowiona została nieodpłatna i dożywotnia służebność osobista mieszkania na rzecz M. P. (1), polegająca na prawie korzystania z całego lokalu.

Dowód: okoliczność bezsporna, umowa darowizny – k. 64-70,

M. P. (1) miał problemy z alkoholem od lat młodzieńczych, a w okresie zbliżonym daty zawierania umowy darowizny, od stycznia 2017 r. do marca 2017 r., znajdował się w ciągu alkoholowym. Rodzina M. P. (1) obawiała się, że ,,przepije mieszkanie” i chciała mieć pewność, że mieszkanie pozostanie w rodzinie.

Dowód: zeznania świadka M. P. (1) k. 309v-310v, zeznania pozwanej B. P. (1) – k. 310v-311v

W dniu 06 listopada 2017 r. M. P. (1) wymeldował się z pobytu stałego pod adresem: W. ul. (...).

Dowód: zaświadczenie – k. 149

W 2020 r. M. P. (1) złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. W treści wniosku nie wykazano żadnego majątku, wskazano natomiast 47 wierzytelności. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że M. P. (1) ,, chcąc chronić mieszkanie które wówczas posiadał, darował je siostrze w roku 2017. Było to uwarunkowane głównie tym, iż Pan M. bardzo często wyjeżdżał do Niemiec na kontrakty i potrzebował, aby ktoś opiekował się jego mieszkaniem.”

Przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości M. P. (1) sprzedał posiadany majątek ruchomy przeznaczając uzyskane środki, jak też zgromadzone na koncie środki pieniężne w kwocie 20 tysięcy złotych oraz 50 tysięcy złotych w inwestycjach, na spłatę poszczególnych wierzytelności.

Dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości k. 150-176

Postanowieniem z dnia 17 czerwca 2020 roku (sygn. akt XIX GU 896/20) Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie ogłosił upadłość dłużnika M. P. (1), zamieszkałego w W., przy ul. (...).

Dowód: postanowienie - k. 8,

W dniu 28 lipca 2022 r. przed notariuszem S. R. prowadzącą Kancelarię Notarialną w W., B. P. (1) zawarła ze swoją matką A. P., umowę przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie, w ramach której B. P. (1) przeniosła na rzecz A. P. własność nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny nr (...), objęty księgą wieczystą nr (...) (§ 3.1.), celem zabezpieczenia zobowiązania w postaci umowy pożyczki z dnia 01 lutego 2012 roku. W §1.1 Umowy przewłaszczenia A. P. oświadczyła, że w dniu 01 lutego 2012 roku w S. została zawarta umowa pożyczki, na podstawie której A. P. udzieliła pożyczki M. P. (1) w kwocie 236.000,00 zł zaś M. P. (1) pożyczkę tę na powyższych warunkach przyjął i zobowiązał się do jej zwrotu wraz z odsetkami od niej nie później niż do końca 2020 roku. W § 1.2 Umowy przewłaszczenia strony oświadczyły, że pożyczka została udzielona na następujących warunkach:

1) pożyczkobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę pożyczki wraz z odsetkami kapitałowymi za okres od dnia podpisania umowy do dnia zwrotu pożyczki;

2) pożyczkobiorca wymienioną kwotę kwituje przez podpisanie umowy.

W § 1.3 Umowy przewłaszczenia strony umowy oświadczyły, że w dniu 17 lipca 2021 roku w W. została zawarta umowa o przejęcie spłaty długu, na podstawie której:

1)  M. P. (1) oświadczył, że jest dłużnikiem w stosunku do A. P. i w stosunku do niej ma niezapłaconą wierzytelność pieniężną na kwotę 415.993,81 zł, na którą składają się niezapłacone, bezsporne i wymagalne należności główne, należności odsetkowe za korzystanie z kapitału od kwoty głównej oraz odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od sumy należności głównej i odsetek kapitałowych wraz z wszelkimi prawami i roszczeniami z tą wierzytelnością związanymi.

2)  B. P. (1) oświadczyła, że przejmuje do spłaty dług w kwocie określonej powyżej, a A. P. oświadczyła, że na przejęcie spłaty długu wyraża zgodę.

W § 1.4 Umowy przewłaszczenia strony oświadczyły, że zabezpieczeniem wierzytelności A. P. z tytułu umowy o przejęcie spłaty długu ma być przewłaszczenie na rzecz A. P. nieruchomości stanowiącej samodzielny lokal mieszkalny, dla której Sąd Rejonowy w Warszawie, VI Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...), będącej własnością B. P. (1).

Dowód: umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie – k. 139-146

Suma wierzytelności rozpatrywanych pod względem sporządzenia projektu planu spłaty wierzycieli w postępowaniu upadłościowym dłużnika M. P. (1) zamknęła się w kwocie 396.966,97.

Dowód: informacja syndyka – k. 286

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej kopiach dokumentów prywatnych i urzędowych, których wiarygodności strony nie podważały, tym samym brak było podstaw do ich kwestionowania. Sąd oparł się również na zeznaniach świadka M. P. (1) (k. 309v-310v) oraz zeznaniach pozwanej B. P. (1) (k. 310v-311v), ale jedynie w zakresie w jakim korespondowały one z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka M. P. (1) w zakresie jego dobrej sytuacji finansowej w okresie dokonania darowizny. Analiza wykazu wierzytelności zawartych we wniosku o ogłoszenie upadłości wskazuje, że w okresie ok. 1 roku przed dokonaniem darowizny dłużnik zaciągną kilkanaście zobowiązań finansowych na kwoty od kilku do kilkuset tysięcy złotych, a w przy większości z nich wskazano, że przeznaczone były na spłatę zobowiązań i bieżące wydatki (co potwierdził również dłużnik w swoich zeznaniach). Fakt ten świadczy raczej o braku płynności finansowej i to zarówno w aspekcie podtrzymywania prowadzonej działalności gospodarczej (na co dłużnik sam wskazywał we wniosku, jak i składanych zeznaniach), jak też obsługi już istniejącego zadłużenia. Zdaniem Sądu wskazany przez świadka fakt pogorszenia sytuacji finansowej dopiero na jesieni 2017 r. (,, Moja sytuacja się pogorszyła, jak nie zostały opłacone faktury na 50 tys. które wystawiałem kontrahentom. Jednocześnie musiałem od tego opłacać VAT. To było chyba w wrześniu-listopadzie 2017”), nie znajduje potwierdzenia. Przeczy temu bowiem znaczna ilość zaciągniętych do tego czasu zobowiązań finansowych, które według samych zeznań świadka jak też treści uzasadnienia wniosku o ogłoszenie upadłości, przeznaczone były na spłatę zobowiązań i podtrzymanie płynności w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Oczywistym jest bowiem, że osoba, która dla podtrzymania prowadzonej działalności oraz obsługi już istniejących zobowiązań musi zaciągać w znacznej ilości kolejne pożyczki/kredyty, nie znajduje się w dobrej sytuacji finansowej. Taka sytuacja świadczy raczej o pogłębiającej się spirali zadłużenia. Oceny tej w żadnej mierze nie zmienia również przedłożony przez stronę pozwaną dowód w postaci umowy z dnia 23 maja 2017 r. zawartej przez M. P. (1) w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (k. 247-252), albowiem jednostkowy dokument z pewnością nie jest wystarczającym potwierdzeniem dobrej kondycji prowadzonej przez świadka działalności gospodarczej i w konsekwencji jego dobrej sytuacji finansowej.

Powyższe uwagi co do rzekomo dobrej sytuacji finansowej świadka na chwilę dokonania umowy darowizny należy również odnieść do kwestii braku wiarygodności zeznań pozwanej.

W ocenie Sądu zarówno zeznania świadka M. P. (1), jak i samej pozwanej okazały się także częściowo niewiarygodne co do motywów, które stały za zawarciem przedmiotowej umowy darowizny. Trudno bowiem uznać, że darowizna była formą wyrażenia wdzięczności za fakt pokrycia przez pozwaną remontu i urządzenia przedmiotowego mieszkania. Tego rodzaju tłumaczenie przeczy zasadom logiki i doświadczenia życiowego. Oznaczałoby to bowiem, że M. P. (1) na skutek dokonanej darowizny, uczynił poczynioną na jego rzecz pomoc siostry w urządzeniu i remoncie mieszkania, nieistotną z punktu widzenia jego partykularnego interesu (w ostatecznym rozrachunku nic na tym nie skorzystał). Wobec dokonanej darowizny poczynione przez pozwaną nakłady okazały się bowiem ostatecznie nakładami na jej własny majątek. Z tych względów Sąd krytycznie ocenił również materiał dowodowy w postaci złożonych przez pozwaną rachunków (k. 147) oraz oświadczenia (k. 148) dotyczących remontu przedmiotowego mieszkania. W odniesieniu zaś do przedłożonych rachunków (k. 147) wypada dodatkowo zaznaczyć, iż datowane są one na 2018 r., a więc na czas, kiedy to pozwana byłą już właścicielem przedmiotowego mieszkania, co oznacza że nakłady na remonty poczyniła na swój majątek, a nie majątek brata. Zupełnie nie przekonują również zawarte w złożonych zeznaniach tłumaczenia, że za decyzją o dokonaniu darowizny na rzecz pozwanej stały również częste wyjazdy M. P. (1) do Niemiec (o czym mowa była również w uzasadnieniu wniosku o ogłoszenie upadłości). Oczywistym jest bowiem, że potrzeba zaopiekowania się mieszkaniem w trakcie czasowej nieobecności nie wymaga wyzbycia się własności (i to nieodpłatnie) mieszkania. Tego rodzaju twierdzenie przeczy więc zasadom logiki i doświadczenia życiowego.

W ocenie Sądu zasadnicze wątpliwości budzą również zeznania świadka oraz pozwanej w zakresie zaciągnięcia w 2012 r. przez świadka ze zwoją u swojej matki A. P. pożyczki na kwotę 236.000,00 zł. Zastanawia bowiem fakt, że strona pozwana nie przedstawiła przedmiotowej pożyczki w toku niniejszego postępowania, skoro, jak wynika z treści umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie (k. 140), umowa pożyczki została zawarta w formie pisemnej (,, Stawające okazują przy niniejszym akcie opisaną powyżej umowę pożyczki”). Co więcej złożony przez pozwaną dowód w postaci potwierdzenia przelewu (k. 138) nie koreluje z opisaną w § 1 aktu notarialnego nr (...) (k. 139-140) treścią przedmiotowej pożyczki. Z dokumentu przelewu wynika bowiem że został on dokonany w dniu 02 lutego 2012 r. (gdzie do skwitowania kwoty pożyczki miało dojść poprzez podpisanie umowy, a więc w dniu 01 lutego 2012 r.) na kwotę 131.000,00 zł (pożyczka zaś miała być w kwocie 236.000,00 zł) a w jego tytule wpisano ,,lokata 3 mies”.

Pozostałe (a nie ujęte wyżej) zaprezentowane przez strony dowody, nie stanowiły w ocenie Sądu wartościowego materiału dowodowego pozwalającego na poczynienie istotnych w sprawie ustaleń faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie nie mogły znaleźć zastosowania przepisy art. 127 - 130 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe (Dz.U.2017.2344 t.j.) a to z uwagi na przekroczenie rocznego terminu opisanego w art. 127 ust. 1 prawa upadłościowego (wskazującego, że bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej). W konsekwencji podstawę prawną do wystąpienia z pozwem stanowił w niniejszej sprawie art. 131 oraz 132 prawa upadłościowego, który daje możliwość syndykowi masy upadłości na wystąpienie z powództwem o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem masy upadłości. Instytucja ta została unormowana w art. 527 kc (skarga pauliańska). Skarga pauliańska jest środkiem ochrony wierzyciela w przypadku nielojalnego zachowania dłużnika. Zapewnia skuteczne zaspokojenie z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.

Zgodnie art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

W oparciu o powyższą regulację można wyróżnić następujące przesłanki zastosowania skargi pauliańskiej:

1.  istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;

2.  dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;

3.  dokonanie tej czynności przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

4.  uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;

5.  działanie osoby trzeciej w złej wierze (ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli).

Powyższe przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich wykazania co do zasady, spoczywa na wierzycielu ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 września 2012r., sygn. akt V ACa 667/12, L.).

Wspomnieć również należy, iż strona powodowa dla uzyskania ochrony prawnej w niniejszej sprawie powinna również dochować terminu z art. 534 k.c. (który stanowi, że uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności).

Mając na uwadze fakt, iż pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 24 czerwca 2021 r. (koperta – k. 23), postanowienie o ogłoszeniu upadłości zapadło w dniu 17 czerwca 2020 roku, natomiast kwestionowana umowa sprzedaży została zawarta 29 maja 2017 r, skonstatować należy, że wynikające z powyższych przepisów termin zostały dochowane.

Przechodząc do wyżej wskazanych ustawowych przesłanek skargi pauliańskiej, odnotować należy, że spełnienie przez stronę powodową przesłanki nr 1 (istnienie wierzytelności), przesłanki nr 2 (dokonanie kwestionowanej czynności prawnej z osobą trzecią) oraz przesłanki nr 4 (uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią) nie budziło żadnych wątpliwości. W zasadzie strona pozwana w toku postępowania nie kwestionowała zaistnienia okoliczności faktycznych dotyczących tych przesłanek, wobec czego mogą one być uznane za przyznane (art. 230 k.p.c.). Niemniej jednak okoliczności te znalazły potwierdzenie również w zgromadzonym materiale dowodowym w postaci:

- wniosku o ogłoszenie upadłości (k. 150-176), postanowienia o ogłoszeniu upadłości (k.8), raportów BIK (k. 177-246)

- aktu notarialnego – umowy darowizny z dnia 29 maja 2017 r. - k. 9-15.

Sporne pomiędzy stronami pozostawało zaś zaistnienie przesłanek nr 3 (dokonanie czynności przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela) oraz nr 5 (działanie osoby trzeciej w złej wierze - ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli).

Zanim jednak Sąd odniesie do wyżej zarysowanych kwestii spornych, w pierwszej kolejności dokona oceny podniesionego przez stronę pozwaną w toku postępowania braku legitymacji biernej pozwanej na skutek wyzbycia się własności nieruchomości w postaci mieszkania położonego w W. przy ulicy (...) (będącego przedmiotem umowy darowizny z dnia 29 maja 2017 r.), na skutek zawarcia w dniu 28 lipca 2022 r. umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, w ramach której przeniosła przedmiotową nieruchomość na swoją matkę A. P..

W ocenie Sądu pozwana B. P. (1) pomimo wyzbycia się własności przedmiotowego lokalu mieszkalnego zachowała legitymację procesową bierną w ramach niniejszego postępowania.

W orzecznictwie wskazuje się bowiem, że osoba trzecia, która przez czynność prawną z dłużnikiem dokonaną w złej wierze w rozumieniu art. 527 § 1 k.c. uzyskała korzyść majątkową, a następnie korzyść tę zbyła, nie tylko może być pozwana przez wierzyciela pauliańskiego, ale wręcz musi być pozwana i musi zostać wydany przeciwko niej prawomocny wyrok zasądzający na zapłatę, jeśli wierzyciel zamierza urealnić swoją do dłużnika wierzytelność z majątku osoby trzeciej. W każdym razie, mimo pozbycia się przez osobę trzecią przedmiotu czynności prawnej z dłużnikiem, nie przestaje ona być wobec wierzyciela odpowiedzialna za to, że wierzyciel nie mógł się zaspokoić z majątku dłużnika. Odpowiedzialność ta może przybrać formę znoszenia przez osobę trzecią egzekucji z jej majątku na zaspokojenie wierzyciela (taka sytuacja została wyraźnie unormowana w art. 532 k.c.), ale może też wyrażać się w formie zapłaty przez osobę trzecią odpowiedniej kwoty, która - w razie odmowy - może być przedmiotem dochodzenia przed sądem na podstawie art. 415 k.c. lub art. 409 k.c., a następnie egzekucji z majątku osoby trzeciej. (…) Wierzyciel występujący ze skargą pauliańską nie ma natomiast obowiązku wskazania sposobu, w jaki zamierza skorzystać z wyroku uwzględniającego powództwo. Uprawnienie do egzekucji z majątku osoby trzeciej wynika wprost z ustawy (art. 532 k.c.). Co do żądania zapłaty, to nie ma przeszkód, aby wierzyciel, obok zaskarżenia czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, wystąpił przeciwko osobie trzeciej także o zasądzenie na jego rzecz odpowiedniej kwoty. Może też z powołaniem się na prawomocny wyrok uwzględniający powództwo o ubezskutecznienie wytoczone przeciwko osobie trzeciej wystąpić z odrębnym powództwem o zapłatę. Co więcej na ocenę możliwości kierowania skargi pauliańskiej przeciwko osobie trzeciej, mimo odpłatnego zbycia przez nią przedmiotu czynności prawnej z dłużnikiem, nie wpływa treść art. 532 k.c. ani art. 531 § 2 k.c.” (Wyrok SN z 3.02.2005 r., II CK 412/04, LEX nr 359437.,)

Wierzyciel nie traci prawa do żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej z jego pokrzywdzeniem przez dłużnika z osobą trzecią w wypadku, gdy osoba trzecia rozporządziła odpłatnie uzyskaną korzyścią na rzecz osoby działającej w dobrej wierze. Odmienny pogląd niezasadnie wiązałby skargę z przedmiotem, który zbył dłużnik, i w razie jego dalszego zbycia pozbawiałby ją całkowicie znaczenia prawnego. Dla pozbawienia wierzyciela jego uprawnienia wystarczyłoby bowiem dalsze zbycie rzeczy osobie w dobrej wierze (vide: wyrok SN z 30.09.2004 r., IV CK 30/04, LEX nr 188480). P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, LEX/el. 2023, art. 531.)

W realiach niniejszej sprawy nie ulega wątpliwości, że do wyzbycia się przez pozwaną nieruchomości będącej przedmiotem darowizny z dnia 29 maja 2017 r. doszło z oczywistym zamiarem uszczuplenia masy upadłości, a tym samym uniemożliwienia uzyskania przez wierzycieli zaspokojenia. W świetle bowiem zgromadzonego materiału dowodowego przedmiotowy lokal mieszkalny stanowił jedyny istotny (dla zaspokojenia wierzycieli) składnik majątku dłużnika. Trudno natomiast uznać za prawnie usprawiedliwione rozporządzenie majątkowe, w którym osoba trzecia zmierza do uniemożliwienia uzyskania zaspokojenia należności wierzyciela, zapewnionego mu wyrokiem uwzględniającym skargę pauliańską. Transfer taki musi więc prowadzić do powstania po stronie wierzyciela roszczenia kondykcyjnego, obejmującego korzyść majątkową uzyskaną w wyniku rozporządzenia przedmiotami majątkowymi nabytymi uprzednio od dłużnika”. (vide: Uchwała SN z 24.02.2011 r., III CZP 132/10, OSNC 2011, nr 10, poz. 112)

Przechodząc do zasadniczej części rozważań zaznaczyć trzeba, że w niniejszej sprawie

wykazana została również przesłanka nr 3 (dokonanie czynności przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela). Zgodnie z art. 527 § 3 k.c. czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. „Niewypłacalność w wyższym stopniu” oznacza, że w zasadzie każde istotne, bez względu na jego rozmiar, powiększenie niewypłacalności stanowi pokrzywdzenie wierzycieli; niewypłacalność nie musi ulec powiększeniu o całą wartość przedmiotu czynności prawnej dokonanej przez dłużnika. Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia „niewypłacalności”. Przyjmuje się, że niewypłacalność w rozumieniu art. 527 k.c. oznacza stan majątku dłużnika, w którym prowadzona egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Przepisy regulujące akcję pauliańską zrównują czynności powodujące niewypłacalność z tymi, które pogłębiają stan już istniejący. Zgodnie z regułą z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia niewypłacalności spoczywa na wierzycielu. Kodeks cywilny nie przewiduje żadnych wymagań formalnych co do środków, którymi wierzyciel ma wykazać powyższy stan. Wykazanie więc niewypłacalności może nastąpić za pomocą wszelkich środków dowodowych przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego. Potwierdzenie przez dłużnika w toku procesu stanu własnej niewypłacalności może być potraktowane również jako wystarczający dowód jej istnienia ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1998r., III CKN 612/97, OSNC 1999/3/56).

W przedmiotowym postępowaniu powód przedstawił dowody w postaci wniosku o ogłoszenie upadłości (k. 150-176), postanowienia o ogłoszeniu upadłości (k.8) oraz raportów BIK (k. 177-246)

Analiza treści wniosku o ogłoszenie upadłości wskazuje, że dłużnik M. P. (1) najpóźniej w dacie jego składania był osobą niewypłacalną. Co więcej ze zgromadzonego materiału dowodowego (w szczególności - treści wniosku o ogłoszenie upadłości) wynika, że przedmiotowe mieszkanie było jedynym wartościowym składnikiem dłużnika. Tym samym jest oczywistym, że wyzbycie się przedmiotowego składnika majątkowego na skutek zawarcia kwestionowanej w niniejszym postępowaniu umowy darowizny z dnia 29 maja 2017 r. skutkowało zaistnieniem stanu niewypłacalności dłużnika. Po wyzbyciu się przedmiotowej nieruchomości w majątku dłużnika zostały (jak wynika z treści wniosku o ogłoszenie upadłości) ruchomości, których wartość nie pozwoliła na zaspokojenie wierzycieli.

Oceniając kwestię zaistnienia stanu niewypłacalności dłużnika, zaznaczyć również należy, że w judykaturze wskazuje się. że niewypłacalność, o której mowa w art. 527 § 2 k.c. to aktualny (w chwili orzekania) brak możliwości wywiązywania się ze zobowiązań pieniężnych. Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela ( vide: wyrok SN z dnia 29 czerwca 2004 r.II CK 367/03.wyrok SN z 24 stycznia 2000 r.,III CKN 554/98, LEX nr 52736). Szczegółowego podkreślenia wymaga więc fakt, że niewypłacalność dłużnika ocenia się na chwilę wystąpienia przez wierzyciela ze skargą pauliańską, a nie na chwilę dokonania czynności ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2011 r., IV CSK 35/11, Lex nr 1130304” Postanowienie SN z 16.05.2023 r., II CSKP 1034/22, LEX nr 3562864)

Wobec powyższego, podnoszone przez stronę pozwaną twierdzenia o rzekomo dobrej sytuacji finansowej dłużnika na dzień dokonania darowizny, nie mają żadnego znaczenia dla oceny zaistnienia przesłanki – stanu niewypłacalności.

Kwestia ta (dobra sytuacja majątkowa) nabiera natomiast znaczenia w odniesieniu do przesłanki świadomości po stronie dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli na skutek dokonania darowizny z dnia 29 maja 2017 r. Uważna analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że M. P. (1) miał pełną świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Za takim stwierdzeniem przemawia już sama treść wniosku o ogłoszenie upadłości. Analiza wykazu wierzytelności zawartych we wniosku o ogłoszenie upadłości wskazuje, że w okresie 1 roku przed dokonaniem darowizny dłużnik zaciągną kilkanaście zobowiązań finansowych na kwoty od kilku do kilkuset tysięcy złotych a w przy większości z nich wskazano, że przeznaczone były na spłatę zobowiązań i bieżące wydatki. Fakt ten świadczy raczej o braku płynności finansowej i to zarówno w aspekcie podtrzymywania prowadzonej działalności gospodarczej, jak też obsługi swojego zadłużenia. Co więcej, w świetle ujawnionego materiału dowodowego (wniosek o upadłość, raporty BIK) wyżej opisana tendencja stałego wzrostu zadłużenia na skutek zaciągania kolejnych pożyczek/kredytów uległa jedynie wzmocnieniu po dokonaniu darowizny.

W kontekście powyższego należy więc uznać, że dłużnik z pełną świadomością swoich rosnących problemów finansowych wyprowadził ze swojego majątku najbardziej wartościowy (biorąc pod uwagę wskazane we wniosku pozostały majątek) składnik majątkowy, który pozwoliłby na zaspokojenie wierzytelności (już istniejących jak też wierzytelności przyszłych – zaciągniętych po dokonaniu darowizny). Skoro zaś dłużnik już na rok przed dokonaniem darowizny stosował praktykę polegającą na podtrzymywaniu swojej płynności finansowej poprzez zaciąganie kolejnych zobowiązań finansowych, to oczywistym jest, że nie był on w stanie obsługiwać swojego już istniejącego zadłużenia z dochodów z prowadzonej działalności, a zaciąganie kolejnych pożyczek stanowił dla niego jedyny dostępny sposób na podtrzymanie płynności finansowej. Tym samym w czasie kiedy dokonywał on darowizny musiał się liczyć z tym, że w przyszłości będzie zaciągał kolejne zobowiązania na potrzymania swojej działalności oraz obsługi już istniejących zobowiązań, a jednocześnie musiał godzić się na to, że poprzez darowiznę doprowadza do sytuacji, w której jego majątek nie będzie wystarczający na pokrycie powstałych zobowiązań finansowych. Dłużnik miał bowiem świadomość swoich problemów z płynnością finansową.

W świetle powyższego, w przedmiotowej sprawie w oczywisty sposób możemy mówić nie tylko o świadomości pokrzywdzenia wierzycieli istniejących na dzień dokonania darowizny, ale również przyszłych wierzycieli, o czym stanowi art. 530 k.c.). Ta ostatnia uwaga jest o tyle istotna, że w przedmiotowej sprawie w masie upadłości (co wynika z wniosku o ogłoszenie upadłości oraz informacji Syndyka w sprawie sumy wierzytelności – k. 286) znalazły się wierzytelności powstałe również po dokonaniu darowizny. Celowym jest więc także ocena czy dłużnik dokonując darowizny działał z zamiarem pokrzywdzenia także przyszłych wierzycieli. W ocenie Sądu odpowiedź na tak postawione pytanie musi być twierdząca. Mając na względzie postawiony w art. 530 k.c. przez ustawodawcę wymóg istnienia po stronie dłużnika zamiaru pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, warto odnotować, że w orzecznictwie i literaturze wskazuje się, że zamiar pokrzywdzenia, wymagany przez art. 530 k.c., nie powinien podlegać zawężającej wykładni i być ograniczany do zamiaru bezpośredniego, gdyż z konieczności czyniłoby to ochronę przyszłych wierzycieli iluzoryczną. Świadomość możliwego pokrzywdzenia jest również wystarczająca do przyjęcia zamiaru pokrzywdzenia, bowiem działanie ludzkie obejmuje w zasadzie nie tylko następstwa zamierzone, ale i te, których jakkolwiek nie chce się wywołać, przewiduje się jako możliwe, a zarazem objęte wolą (zamiar ewentualny). Oznacza to, że zamiar pokrzywdzenia przyjąć należy także u tego, kto w chwili dokonywania czynności liczył się z tym, że w związku z jego działalnością może mieć wierzycieli i że czynność jego może być połączona z ich krzywdą. Działa więc w zamiarze pokrzywdzenia ten, kto posiadając zobowiązania dokonuje darowizny jedynego składnika majątkowego, wiedząc, że będzie zaciągał dalsze zobowiązania, których nie jest w stanie spełnić, a następnie doprowadza do podwojenia wysokości zobowiązań, z czym łączy się pokrzywdzenie wierzyciela, co było objęte jego świadomym działaniem (J. Naczyńska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 530,)

Odwołując się do ostatniej z wyżej wymienionych przesłanek tj. działania osoby trzeciej w złej wierze (ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli), stwierdzić należy, że została ona spełniona w niniejszej sprawie. W tym względzie należy zwrócić uwagę na fakt, iż ciężar dowodowy spoczywający na stronie powodowej w zakresie wykazania przesłanek skuteczności skargi pauliańskiej, w odniesieniu do przedmiotowej przesłanki podlega modyfikacji na skutek zastosowania domniemania prawnego z art. 527 § 3, zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Domniemanie ustanowione w art. 527 § 3 kc działa z korzyścią dla wierzyciela występującego ze skargą pauliańską. Wystarczy, że wykaże on, iż kwestionowana czynność prawna dokonana przez dłużnika przyniosła korzyść majątkową osobie pozostającej w bliskim z nim stosunku. W takim przypadku domniemywa się, że osoba ta wiedziała o świadomym pokrzywdzeniu wierzyciela przez dłużnika. To, czy stosunek łączący daną osobę z dłużnikiem może być uznany za bliski, jest z natury rzeczy ocenie i wymaga indywidualizacji w ramach okoliczności faktycznych każdej sprawy, przy czym chodzi tutaj o faktyczną relację dłużnika z osobą, na rzecz której następuje rozporządzenie korzyścią, a nie tylko o więzy rodzinne. W orzecznictwie przyjmuje się, że nie ma katalogu osób pozostających w bliskim stosunku z dłużnikiem, okolicznościami przemawiającymi zaś za przypisaniem danej osobie stosunku bliskości mogą być: wieloletnia znajomość, przyjazne stosunki koleżeńskie, poręczenie za kogoś kredytu, powiązania gospodarcze czy planowanie wspólnej działalności gospodarczej ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 20.9.1995 r., I ACr 235/95), więzy rodzinne, przyjaźń, koleżeństwo, pozostawanie w relacji zaufanego pracownika, podwładnego itp. ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 10.1.1995 r.. I ACr 1014/94), utrzymywanie stałych kontaktów handlowych (wyrok Sądu Najwyższego z 24.4.1996 r.. I CRN 61/96). Powyższe domniemanie jest wzruszalne, stąd też osoba trzecia może wykazywać, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomym działaniu dłużnika w celu pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 16.4.2008 r., V CSK 564/07. L.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 4.10.2017 r., V ACa 914/16. ).

W niniejszej sprawie strona pozwana nie wykazała w przekonujący sposób, że nie wiedziała o pokrzywdzeniu wierzycieli. Odnotować przy tym należy, że zgodnie z regulacją art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Mając na względzie, że dłużnik M. P. (1) wyzbył się przedmiotowego mieszkania na skutek darowizny, kwestia wiedzy pozwanej co do świadomości dłużnika co do pokrzywdzenia wierzycieli, była w zasadzie nieistotna.

Mając na uwadze powyższe, należało uznać, iż w przedmiotowej sprawie wykazane zostały wszystkie przesłanki warunkujące w świetle art. 527 i nast. k.c, uznanie czynności prawnej w postaci umowy darowizny z dnia 29 maja 2017 r. za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości M. P. (2), wobec czego Sąd uwzględnił powództwo w całości (o czym orzeczono w pkt. I sentencji wyroku). W punkcie II sentencji wyroku Sąd, mając na względzie dokonane przez pozwaną w toku postępowania rozporządzenie składnikiem majątku stanowiącym przedmiot niniejszego postępowania, celem umożliwienia powodowi realizacji swoich praw, stwierdził, że wyrok stanowi tytuł egzekucyjny umożliwiający Syndykowi masy upadłości M. P. (2) prowadzenie egzekucji – w celu zaspokojenia wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym dłużnika M. P. (1) w kwocie 396.966,97 złotych z nieruchomość położonej w W. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) ( por. uchwała Siedmiu Sędziów Sadu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2021 roku, o sygn.. akt III CZP 60/19)

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając kosztami postępowania stronę pozwaną jako przegrywającą postępowanie w całości. Na przedmiotowe koszty złożyło się: wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 10.800,00 zł (ustalone na podstawie (§ 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia pozwu) oraz opłata od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł (pkt III. sentencji wyroku)

Zgodnie z przepisem art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 19.849 zł, tytułem opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska