Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Rafał Wagner

po rozpoznaniu w dniu 28 września 2023 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. C., A. N. i M. C.

przeciwko Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa z siedzibą w W.

o ustalenie

I.  ustala, że S. C. przysługiwało w dniu jego śmierci, tj. 21 stycznia 2021 r. na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1700 ze zm.) w związku z art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 roku o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r., Nr 585) przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości położonej w obrębie K., gmina D., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działki: nr (...) o pow. 136,2720 ha, nr (...) o pow. 0,9921 ha, nr (...) o pow. 0,1850 ha i nr (...) o pow. 3,6448, tj. łącznie o powierzchni 141,0939 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), wchodzącej w skład dawnego majątku K. przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r., Nr 3, poz. 13 ze zm.);

II.  ustala, że S. C. przysługiwało w dniu jego śmierci, tj. 21 stycznia 2021 r. na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1700 ze zm.) w związku z art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 roku o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r., Nr 585) przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości położonej w obrębie K., gmina D., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 13,1773 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), wchodzącej w skład dawnego majątku K. przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r., Nr 3, poz. 13 ze zm.);

III.  ustala, że S. C. przysługiwało w dniu jego śmierci, tj. 21 stycznia 2021 r. na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1700 ze zm.) w związku z art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 roku o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r., Nr 585) przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości położonej w obrębie K., gmina D., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 50,7145 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), wchodzącej w skład dawnego majątku K. przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r., Nr 3, poz. 13 ze zm.);

IV.  zasądza od Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa z siedzibą w W. na rzecz M. C. tytułem kosztów procesu kwotę 9 535 (dziewięć tysięcy pięćset trzydzieści cztery) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 2352/21

UZASADNIENIE

Pozwem z 27 października 2020 r. skierowanym przeciwko Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa z siedzibą w W., powód S. C. wniósł o:

1.  ustalenie, że powodowi na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zw. z art. 12 ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości położonej w obrębie K., gmina D., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działki: nr (...) o pow. 136,2720 ha, nr (...) o pow. 0,9921 ha, nr (...) o pow. 0,1850 ha i nr (...) o pow. 3,6448, tj. łącznie o powierzchni 141,0939 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), wchodzącej w skład dawnego majątku K., przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej;

2.  ustalenie, że powodowi na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zw. z art. 12 ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości położonej w obrębie K., gmina D., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę nr (...) o pow. 13,1773 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), wchodzącej w skład dawnego majątku K., przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej;

3.  ustalenie, że powodowi na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zw. z art. 12 ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości położonej w obrębie K., gmina D., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę nr (...) o pow. 50,7145 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), wchodzącej w skład dawnego majątku K., przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej;

4.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, w tym opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

(pozew – k. 3-17)

W złożonej odpowiedzi na pozew z 10 lutego 2021 r. pozwany KOWR wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

(odpowiedź na pozew – k. 301-304v.)

W replice na odpowiedź na pozew M. C., działający za pośrednictwem pełnomocnika, poinformował, że występujący dotychczas w charakterze powoda S. C. zmarł 21 stycznia 2021 r., natomiast jego spadkobiercami są: J. C., A. N., M. C..

M. C. oświadczył, że wstępuje do niniejszego procesu w charakterze powoda, w miejsce zmarłego S. C. i podtrzymuje dotychczasowe stanowisko procesowe, w tym zgłoszone w pozwie żądanie ustalenia przysługiwania S. C. prawa pierwszeństwa nabycia spornych nieruchomości. Ponadto, zmodyfikował żądanie pozwu poprzez dodanie żądania ewentualnego, tj. na wypadek nieuwzględnienia któregokolwiek z żądań 1-3 petitum pozwu , wniósł o ustalenie, że prawa pierwszeństwa wyrażone w pkt 1-3 petitum pozwu przysługują jemu, tj. M. C., jako spadkobiercy S. C..

(replika – k. 321-332)

Postanowieniem z 12 listopada 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie (1) zawiesił postępowanie na podstawie art. 174 § 1pkt 1 k.p.c. ze skutkiem od dnia 21 stycznia 2021 r.; (3) podjął zawieszone postępowanie z udziałem J. C., A. N. i M. C. – następców prawnych powoda S. C..

(postanowienie – k. 350)

Pismem z 5 października 2023 r. M. C. sprecyzował dotychczasowe stanowisko, iż ustalenie przysługiwania S. C. prawa pierwszeństwa w nabyciu spornych nieruchomości powinno nastąpić wg stanu na dzień jego śmierci, tj. 21 stycznia 2021 r. ( pismo procesowe – k. 435)

W dalszym toku postępowania, stanowiska stron nie uległy zmianie.

(pismo procesowe – k 446-447)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) stanowił przedwojenną własność księcia R. C.. Obejmował obszar ok. 1795 ha, położony na terenie K., D. i D., zapisany w artykułach matrykuły nr (...) i (...), ujawnionych w księdze wieczystej dawnej KW (...) Tom I karta 1. Wpis prawa własności księcia R. C. nastąpił 19 maja 1921 roku. Natomiast w dniu 12 sierpnia 1946 roku na podstawie art. 2 ust. 1 dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r., Nr 3, poz. 13 ze zm.) w jego miejsce wpisano prawo własność Skarbu Państwa I (Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w P.). Księgę wieczystą dawną KW (...)Tom I karta 1 zamknięto w dniu 31 sierpnia 2000 roku, a jej stan I przeniesiono do KW nr (...). Ówczesne oznaczenie nieruchomości wchodzących w skład majątku ziemskiego K. obejmowało m.in. nieruchomości rolne położone w gminie D., oznaczone geodezyjnie jako m.in. działki nr (...) położone w miejscowości K.. Aktualne oznaczenie księgi wieczystej to (...) (prowadzona przez Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, V Wydział Ksiąg Wieczystych).

(księga wieczysta (...) – k. 67-122, fotokopie dawnej KW (...), tom I karta 1 – k. 31-53, fotokopie księgi wieczystej KW nr (...) – k. 55-65, badanie stanu prawnego nieruchomości geodety M. G. z 25 lipca 2014 r. – k. 26-29)

Działki nr (...)stanowią część dawnego majątku ziemskiego K.. W związku z realizacją inwestycji drogowej pn.: „Budowa drogi ekspresowej (...) P. – W.” doszło do podziałów geodezyjnych nieruchomości, a w konsekwencji w wyniku podziału działki nr (...) obręb K., gm. D. powstały m.in. działki (...), w wyniku podziału działki nr (...) powstały m.in. działki nr (...), a w wyniku podziału działki nr (...) – m. in. działki (...).

(fotokopie kw nr (...) – k. 55-65, wydruk odpisu zupełnego KW (...) – 67-122, wypisy i wyrysy z rejestru gruntów – k. 143-147, kopia operatu szacunkowego rzeczoznawcy M. W. z dnia 4 listopada 2015 r. – k. 155-172).

S. C. wraz z innymi członkami rodziny – spadkobiercami R. C. przez wiele lat ubiegał się o nabycie nieruchomości – zwrot zespołu pałacowo-parkowego w K. oraz o zakup od Agencji Nieruchomości Rolnych (aktualnie (...)) pozostałych gruntów. Wówczas przysługiwało im z mocy art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa prawo pierwszeństwa.

Agencja Nieruchomości Rolnych (dalej: ANR) uruchomiła procedurę sprzedaży części nieruchomości położonych w obrębie K., gm. D., a stanowiących dawniej majątek ziemski K.. W 2014 r. podjęto działania mające na celu identyfikację obecnych działek ewidencyjnych odpowiadających obszarowi dawnego majątku ziemskiego K. a także identyfikację osób uprawnionych do skorzystania z prawa pierwszeństwa nabycia nieruchomości. Zwrócono się w tym celu do szeregu instytucji. Stanowisko zajął m.in. (...) Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w P., informując, że na działkach ewidencyjnych nr (...) nie ma cieków naturalnych, stanowiących śródlądową wodę powierzchniową płynącą, a w konsekwencji „w/w nieruchomość może stanowić przedmiot obrotu cywilnoprawnego”.

(...) Wojewódzki Konserwator Zabytków w P. pismem z 30 września 2015 r. (stanowiącym odpowiedź na pismo ANR z 8 września 2015 r.) w sprawie „rozdysponowania nieruchomości położonych w obrębie K. gm. D., ozn. w ewidencji gruntów jako działki o nr (...) wskazał, że na jednej z działek zlokalizowane są stanowiska archeologiczne, dla których wyznaczono archeologiczną strefę ochrony konserwatorskiej. Mimo to Konserwator nie wniósł przeciwskazań do sprzedaży ww. działek z zastrzeżeniem, iż nieruchomości powinny być użytkowane rolniczo (...), a wszelkie zmiany sposobu zagospodarowania powinny być uzgodnione z właściwym miejscowo konserwatorem zabytków.

ANR wystąpiła również do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Pismem z 9 października 2015 r. GDDiK w odniesieniu do działek nr (...) nie wskazało żadnej przeszkody do sprzedaży nieruchomości, a jedynie informowało o lokalizacji części z nich w strefie niekorzystnego oddziaływania drogi.

(pismo (...) Zarządu Melioracji i (...) w P. z 15 września 2015 r. – k. 129, pismo (...) w P. z 30 września 2015 r. – k. 131-132, pismo GDDiK z 9 października 2015 r. – k. 134-136)/

ANR kompletował również zaświadczenia dotyczące zagospodarowania przestrzennego, występował o wydanie wypisów i wyrysów z rejestru gruntu obejmujących działki (...). 22 października 2015 r. ANR Oddział Terenowy w P. zawarł z M. W. umowę nr (...) do postępowania nr (...). Przedmiotem umowy było wykonanie zamówienia – operatu szacunkowego niezabudowanej nieruchomości położonej w obrębie K., gm. D. o pow. 141,0939 ha, oznaczonej jako działka nr (...). Operat został sporządzony 4 listopada 2015 r., a jako cel wyceny wskazano „ określenie wartości rynkowej nieruchomości dla potrzeb ustalenia ceny sprzedaży”.

(pisma z Urzędu Gminy138-141, umowa z 22 października 2015 r. – k. 149-153, operat szacunkowy z 4 listopada 2015 r. – k. 155-172, zeznania świadka A. Ł. – k. 432-432v., K. Ł. – k. 432v.-433, E. P. (1) – 433)

Do zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości stanowiących część dawnego majątku K. na rzecz S. C. nie doszło.

17 listopada 2015 r. decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – K. J. wstrzymano sprzedaż wszystkich nieruchomości z zasobu ANR w skali kraju. Decyzja dot. „wstrzymania dokonywania wszelkich czynności wynikających z zadań ANR, w szczególności dotyczących wszczynania i prowadzenia przetargów oraz innych czynności, które powodują lub mogą powodować powstanie skutków finansowych, za wyjątkiem spraw mieszczących się w zakresie zwykłego zarządu i związanych z ochroną osób i mienia.”

(pismo MRiRW z 17 listopada 2015 r. – k. 277)

Pismem z 25 listopada 2019 r. S. C. wezwał Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (Oddział Terenowy w P.) do uznania w terminie 7 dni, że przysługuje mu na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnym Skarbu państwa w zw. z art. 12 ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz zmianie niektórych ustaw prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości rolnej położonej w gminie D., stanowiącej działki geodezyjne oznaczone nr m.in. 574/4, 574/6, 570/4, 566/4 położone w miejscowości K..

(wezwanie – k. 188-191, odpowiedź – k. 195-197)

24 października 1958 r. zmarł R. C.. Spadek po nim, na mocy postanowienia Sądu Powiatowego w P. z 22 sierpnia 1960 r. nabyła w całości żona – T. C..

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z 11 marca 1991 r. spadek po T. C., na podstawie ustawy nabyli jej zstępni: E. P. (2), Z. L., M. C., W. N., M. R., A. R., U. S. oraz S. J. A. C., każdy w udziale wynoszącym 1/8 części.

21 stycznia 2021 r. zmarł S. C.. Spadek po nim nabyli J. C., A. N. i M. C..

(postanowienie Sądu Powiatowego z 22 sierpnia 1960 r. – k, 124 postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z 11 marca 1991 r. – k. 127, akt poświadczenia dziedziczenia z 22 lutego 2021 r. – k. 340-341)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych do akt dowodów z dokumentów, których prawdziwości i autentyczności nie zakwestionowała żadna ze stron. Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły również zeznania świadków, w zakresie w jakim świadkowie ci opisywali jak wyglądała co do zasady procedura zmierzająca do sprzedaży nieruchomości przez KOWR, m.in. że ostatnim etapem było sporządzenie operatu szacunkowego celem ustalenia ceny sprzedaży.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Powód S. C. (a następnie jego spadkobiercy) domagał się ustalenia, że przysługuje mu prawo pierwszeństwa w nabyciu z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa nieruchomości położonej w obrębie K., gmina D., składającej się z działek gruntu o numerach ewidencyjnych: ((...)),wchodzącej w skład dawnego majątku K., przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (dalej: „Nieruchomość”). Podstaw swojego roszczenia upatrywał w art. art. 29 ust. 1 pkt 1ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 1187 z późn. zm.) w związku z art. 12 ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r. Nr 585).

W pierwszej kolejności należało więc rozważyć, czy powód posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie. Zgodnie bowiem z art. 189 k.p.c.: powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Tak rozumiany interes prawny nie zachodzi jedynie wówczas, gdy osiągnięcie tożsamego skutku jest możliwe w drodze dalej idącego powództwa. (opubl. OSA 2019/12/35., I ACa 91/19 - wyrok SA w Szczecinie z 23 sierpnia 2019 r.). Sąd ma obowiązek zbadania z urzędu kwestii istnienia interesu prawnego będącego przesłanką skutecznego powództwa o ustalenie opisanego w treści art. 189 k.p.c., w każdym stanie sprawy. Powództwo oparte na art. 189 KPC musi być celowe, bo ma spełniać realną funkcję prawną. Ocena istnienia interesu musi uwzględniać to, czy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niejasności i wątpliwości co do danego stosunku prawnego i czy definitywnie zakończy spór na wszystkich płaszczyznach tego stosunku lub mu zapobiegnie, a więc czy sytuacja powoda zostanie jednoznacznie określona. Interes prawny wyrażający się w osiągnięciu konkretnych skutków prawnych w zakresie usunięcia niepewności sytuacji prawnej powoda musi być analizowany przy założeniu uzyskania orzeczenia pozytywnego oraz przy analizie, czy w razie wyroku negatywnego może on osiągnąć tożsamy skutek w zakresie ochrony swej sfery prawnej w innej drodze (VI ACa 359/18 - wyrok SA w Warszawie z 30 lipca 2019 r.).

W orzecznictwie i piśmiennictwie wskazuje się zatem, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. istnieje tylko wtedy, gdy powód ochronę swojej sfery prawnej może uzyskać przez samo ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Innymi słowy dla ustalenia, że powód posiada interes prawny istotne jest to, aby rozstrzygnięcie wydane w oparciu o art. 189 k.p.c. gwarantowało powodowi skuteczną ochronę jego interesów. Wyrok ustalający musi więc być zdatny do tego, aby definitywnie zakończyć spór stron co do prawa czy stosunku prawnego. Prawomocny wyrok, wydany w procesie prowadzonym na podstawie art. 189 k.p.c., ma definitywnie zakończyć spór pomiędzy stronami lub zapobiec powstaniu takiego sporu na przyszłość, a nie stanowić rozstrzygający argument (niejako „super dowód") na potrzeby innego postępowania. Uwzględnienie powództwa z mocy art. 189 k.p.c. wymaga spełnienia dwóch podstawowych przesłanek a mianowicie istnienia interesu prawnego w żądaniu udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku ustalającego oraz istnienia bądź nieistnienia danego stosunku prawnego bądź prawa w zależności od rodzaju żądania udzielenia ochrony prawnej. Brak interesu prawnego ma miejsce wówczas, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa o świadczenie, ewentualnie innego powództwa.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, w ocenie Sądu powód ma interes prawny w ustaleniu, że przysługuje mu prawo pierwszeństwa nabycia nieruchomości od Skarbu Państwa. Z ustalonego stanu faktycznego wynika bowiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych uznała, iż powód nie jest uprawniony do skorzystania z pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości, gdyż nie spełnia on przesłanek z art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Powstał zatem stan niepewności, co do przysługującego powodowi uprawnienia, który może usunąć tylko orzeczenie sądowe wydane w trybie art. 189 k.p.c. Powodowi nie przysługuje przy tym żadne dalej idące roszczenie. W konsekwencji, wyłącznie wydanie przez Sąd orzeczenia w niniejszej sprawie pozwoli na jednoznaczne rozstrzygnięcie sporu co do uprawnienia powoda do nabycia nieruchomości z zachowaniem pierwszeństwa.

W zakresie legitymacji czynnej strony powodowej, wskazać należy, że Sąd nie ma wątpliwości, że Nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa przed dniem 1 stycznia 1992 r. na mocy Dekretu PKWN z 1944 r. od poprzedników prawnych S. C.. Nie ma również wątpliwości, że powód jest spadkobiercą byłego właściciela nieruchomości, wchodzącej w skład dawnego majątku K..

Wskazać ponadto należy, że w ocenie Sądu w procesie dotyczącym ustalenia istnienia prawa pierwszeństwa nie występuje współuczestnictwo materialne konieczne. W toku procedury sprzedaży z prawa pierwszeństwa nabycia mogli bowiem skorzystać tylko niektórzy ze spadkobierców. Brak jest normy prawnomaterialnej legitymującej spadkobierców byłego właściciela odebranej nieruchomości wyłącznie do wspólnego dochodzenia roszczeń. Z tych względów za błędne uznać należało zarzuty pozwanego w zakresie braku legitymacji czynnej po stronie powoda, z uwagi na niewystąpienie z żądaniem wszystkich uprawnionych.

Wobec powyższego należało przejść do rozważenia czy ziściły się przesłanki dla przyznania stronie powodowej prawa pierwszeństwa w nabyciu Nieruchomości przewidziane w art. art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz - wobec momentu składania powództwa - przepisu intertemporalnego w postaci art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.

Prawo pierwszeństwa zostało wprowadzone do polskiego porządku prawnego na mocy ustawy z 6 maja 1991 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz.U. nr 49, poz. 484). Uprzednio reprywatyzacja nieruchomości skonfiskowanych na mocy reformy rolnej z 1944 r. nie była możliwa.

Zgodnie z przywołanym art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie nowelizacji wynikającej z art. 12 ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw: " Pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości Zasobu po cenie ustalonej w sposób określony w ustawie, z zastrzeżeniem art. 17a ust. 1, art. 17b ust. 4 i art. 42, przysługuje byłemu właścicielowi zbywanej nieruchomości lub jego spadkobiercom, jeżeli nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa przed dniem 1 stycznia 1992 r.".

Konstrukcja prawa pierwszeństwa wskazuje, że uprawniona przez ustawę osoba może nabyć nieruchomość z pominięciem innych kandydatów, bez konieczności udziału w ramach przetargu przewidzianego przez ustawę. Określona nieruchomość musi należeć do Zasobu Rolnego Skarbu Państwa i oferowana być do sprzedaży przez ustawowo określonego dysponenta własności skarbowej (P. Czechowski i P. Iwaszkiewicz, Komentarz do art. 29 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa - Wolters Kluwer Polska 2018, uwaga 1).

Możliwość powyższa została jednak wyeliminowana z porządku prawnego wraz z wejściem w życie ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw, która uchylała cytowany wyżej art. 29 ust. 1 pkt 1, przyznający byłemu właścicielowi lub jego spadkobiercom zbywanej nieruchomości prawo pierwszeństwa jej nabycia.

Zgodnie z art. 12 ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw: " Do postępowań dotyczących nabycia nieruchomości rolnych oraz wpisu do księgi wieczystej wszczętych na podstawie ustaw zmienianych w art. 3, art. 4, art. 6 i art. 7, i niezakończonych do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe."

Główną oś sporu w niniejszej sprawie stanowiło ustalenie czy w odniesieniu do Nieruchomości mają zastosowanie przepisy intertemporalne, dokładnie wspomniany art. 12, a dokładniej, czy czynności podjęte przez poprzednika prawnego pozwanego w odniesieniu do Nieruchomości należało potraktować jako "postępowanie wszczęte i niezakończone". Pozwany, powoływał się przy tym na wewnętrzne wytyczne otrzymane w 2016 r. z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, aby przez „ wszczęcie postępowania” rozumieć ogłoszenie wykazu nieruchomości przeznaczonych do sprzedaży.

Nie sposób jednak zgodzić się z rozumieniem terminu „rozpoczęcie procedury sprzedaży” w tak wąskim zakresie, że odnosi się ono do ostatniego etapu czynności w tym zakresie, tj. opublikowania wykazu nieruchomości (tj. podania do publicznej wiadomości informacji m.in. ceny) wraz z poinformowaniem uprawnionych do pierwszeństwa nabycia. W ocenie Sądu czynności poprzedzające, tj. badania geodezyjno-prawne, sporządzenie operatu szacunkowego, gromadzenie dokumentacji dot. nieruchomości, tj. wszelkie działania mające na celu identyfikację obecnych działek ewidencyjnych odpowiadających obszarowi dawnego majątku ziemskiego, a także identyfikację osób uprawnionych do skorzystania z prawa pierwszeństwa nabycie nieruchomości – świadczą o rozpoczęciu procedury sprzedaży. Zwłaszcza, że dołączone do akt dokumenty – odpowiedzi instytucji takich jak GDDiK, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Urząd Gminy niejednokrotnie odnosiły się do planów „sprzedaży nieruchomości”. Z tego względu stanowisko pozwanego, jakoby działania te stanowiły jedynie przejaw gospodarowania zasobem nieruchomości jest nieprzekonujący.

Ponadto przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w postanowieniu z 17 lutego 2021 r. „W art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 r. nie ma legalnej definicji "postępowania dotyczącego nabycia nieruchomości rolnej", a zatem zawężająca interpretacja byłaby sprzeczna z zasadą lege non distinguente nec nostrum est distinguere. Nie ogranicza się więc do postępowania w znaczeniu procedury sądowo-cywilnej jak i administracyjnej, ale chodzi tutaj o wszelkiego rodzaju postępowania dotyczące nabycia nieruchomości rolnych, w tym w drodze czynności prawnych. Zatem zakres tego przepisu nie ogranicza się do kwestii wyłącznie procesowych, lecz także zdarzeń o charakterze materialno-prawnym (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2017 r. III CZP 35/17). Poza tym, z treści tego przepisu nie wynika, iż chodzi tutaj o samą czynność zbycia nieruchomości; użycie przez ustawodawcę sformułowania "do postępowań dotyczących nabycia nieruchomości rolnych...", a w szczególności słowa "postępowań" oznacza, iż chodzi tutaj o proces przebiegający w czasie, który zachodzi, gdy zostały podjęte czynności zmierzające do zbycia nieruchomości wchodzących w skład Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa, co do których obowiązujące wówczas przepisy przyznawały określonym podmiotom pierwszeństwo nabycia. Należy zauważyć, że zbycie tego rodzaju nieruchomości jest sformalizowane nie tylko na etapie finalizacji transakcji, co wynika z regulacji zawartej w ustawie z dnia 19 października 1991 r. w ówczesnym brzmieniu (por. art. 28 dotyczący sporządzenia wykazu nieruchomości Zasobu przeznaczonych do sprzedaży, który to przepis jest zamieszczony w rozdziale 6 pt. „Sprzedaż i nabywanie nieruchomości")”. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2021 r., II CSK 516/20, lex 3121360).

ANR podejmowała szereg czynności świadczących o toczącej się procedurze sprzedaży, zaś w ostatnim kwartale 2015 r. i pierwszym 2016 r. rozpoczęła pozyskiwanie dokumentacji niezbędnej do przygotowania umowy sprzedaży, w tym, nawet w odniesieniu do części Nieruchomości zleciła i uzyskała wycenę rzeczoznawcy majątkowego. Okoliczność, że w odniesieniu do spornej Nieruchomości Oddział Terenowy ANR w P. nie zdołał opublikować wykazu oraz zawiadomić spadkobierców poprzedniego właściciela o przysługującym prawie pierwszeństwa przed decyzją o wstrzymanie sprzedaży wszystkich nieruchomości z zasobu ANR w skali kraju, nie może automatycznie skutkować oceną, że procedura sprzedaży nie była w toku i nie znajdowała się na zaawansowanym etapie.

Wewnętrzne instrukcje kierowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz ANR dotyczące wykładni pojęcia „procedury wszczęte i niezakończone” z uwagi na swój niepubliczny charakter, ale również niezgodność z uzasadnieniem projektu ustawy, w tym z celem w jakim wprowadzone zostały przepisy intertemporalne, nie mogły zostać uznane za wiążące.

Należy zwrócić uwagę, że w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 r. zawarto stwierdzenie, iż "wprowadzenie przepisów przejściowych zapewni, że adresaci norm prawnych zawartych w projektowanych przepisach nie będą zaskakiwani nowymi rozwiązaniami, a nabyte przez nich prawa będą respektowane. Pozwoli to również na pogłębienie zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Projektowane przepisy, bowiem z jednej strony wychodzą naprzeciw społecznym oczekiwaniom, z drugiej zaś urzeczywistniają konstytucyjne zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej, a przez wprowadzenie przepisów przejściowych zapewnią ochronę praw nabytych, nie naruszając standardów demokratycznego państwa prawa". Wynika z tego, że niewątpliwym zamiarem ustawodawcy było, aby przepisy intertemporalne przewidujące dalsze stosowanie przepisów dotychczasowych pozwoliły zainteresowanym dokończyć przedsięwzięcia rozpoczęte przed dniem wejścia w życie zmienionych przepisów.”

Ta myśl ustawodawcy została w art. 12 ustawy z 14 kwietnia 2016 r. wyrażona w sposób ułomny (por. uchwała Sądu Najwyższego z 18 maja 2017 r. III CZP 13/17), jednak wyniki wykładni dokonanej w sposób służący maksymalnemu dostosowaniu normy do celów i wartości wyrażonych w Konstytucji wskazują, że do postępowań dotyczących nabycia nieruchomości wszczętych przed dniem 30 kwietnia 2016 r., a więc pozostających w tym dniu w toku, mają zastosowanie przepisy dotychczasowe, co przy uwzględnieniu okoliczności faktycznych stanowiących podstawę żądania pozwu uzasadnia wniosek, że w zakresie Nieruchomości objętej tym żądaniem, mają zastosowanie przepisy dotychczasowe, a więc przyznające byłemu właścicielowi lub jego spadkobiercom prawo pierwszeństwa nabycia nieruchomości z Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Mając powyższe rozważania na uwadze, w ocenie Sądu zasadnym było uwzględnienie żądań pozwu w całości i ustalenie, że S. C. przysługiwało w dniu jego śmierci, tj. 21 stycznia 2021 r. na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1700 ze

zm.) w związku z art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 roku o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r., Nr 585) prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości szczegółowo opisanych w pozwie, a wchodzących w skład dawnego majątku K. przejętego przez Skarb Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Znalazło to odzwierciedlenie w pkt I-III wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 §1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na zasądzoną kwotę 9.535 zł składały się: opłata od pozwu w wysokości 4.100 zł, koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.400 zł (stosownie do § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz 34 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa i substytucji (pkt IV wyroku).