Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 30 kwietnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia Marcin Polit

Protokolant Zuzanna Kurek

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powódki M. K. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 1 800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 2399/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 1 grudnia 2021 roku (data stempla pocztowego – k. 8) powódka M. K. wniosła o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie na rzecz powódki kwoty 9 365,97 zł oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazano, że Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie, rozpoznając skargę wierzyciela na czynność komornika w postaci postanowienia komornika sądowego (powódki) wydał opisane w pozwie postanowienie, które w skali kraju ma charakter incydentalny, z naruszeniem przepisów prawa, tj. art. 30 u.k.k., błędnie przyjmując, że powódka winna była ustalić opłatę egzekucyjną zgodnie z art. 29 ust 4 u.k.k. tj. opłatę w wysokości 150 złotych, nie zaś orzeczoną przez powódkę, co skutkowało naruszeniem jej praw majątkowych (pozew – kk. 3-6).

W odpowiedzi na pozew z dnia 7 czerwca 2022 roku (data stempla pocztowego – k. 63) pozwany reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu (odpowiedź na pozew – kk. 19-62).

Strony podtrzymały swoje stanowiska do dnia zamknięcia rozprawy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

M. K. jest komornikiem sądowym przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie. Prowadziła ona sprawę pod sygn. (...). Postanowieniem z dnia 27 lipca 2020 roku komornik sądowy zakończyła postępowanie egzekucyjne (pkt 4) i obciążyła wierzyciela kosztami postępowania (pkt 2). Umorzenie nastąpiło z uwagi na fakt śmierci dłużnika przed wszczęciem egzekucji, a co za tym idzie wszczęcie postępowania komornik uznała za niecelowe. W przedmiocie kosztów komornik orzekła w ten sposób, że ustaliła koszty na kwotę 9 678,90 zł i wezwała wierzyciela (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. do uiszczenia opłaty egzekucyjnej ustalonej zgodnie z art. 30 u.k.k. w kwocie 9 612,10 zł. (akta (...): postanowienie – k. 22).

Na skutek złożonej przez wierzyciela skargi na czynność komornika w postaci ww. postanowienia w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach, Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. I Co 968/20 wydał postanowienie z dnia 2 marca 2021 roku, w którym:

1.  uchylił pkt 2 postanowienia Komornika Sądowego z dnia 27 lipca 2020 roku w sprawie (...);

2.  na podstawie art. 759§2 k.p.c. uchylił postanowienie z dnia 27 lipca 2020 roku w pozostałej części i na podstawie art. 824§1 pkt 2 k.p.c. polecił komornikowi umorzenie postępowania egzekucyjnego i obciążenie wierzyciela opłatą egzekucyjną w wysokości 150 zł.

W uzasadnieniu ww. Sąd uznał, że w sprawie nie może znaleźć zastosowania art. 30 u.k.k., albowiem – kierując się stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 17 grudnia 2010 roku w sprawie III CZP 93/10 (OSNC 2011/7-8/80) – egzekucja wszczęta przeciw zmarłemu dłużnikowi jest niedopuszczalna, a nie niecelowa, wobec czego wierzyciel powinien zostać obciążony opłatą stałą w wysokości 150 zł na podstawie art. 29 ust 4 u.k.k., jako że egzekucja została umorzona z innej przyczyny.

Następnie postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2021 roku ww. Sąd w sprawie o sygn. I Cz 37/21 oddalił zażalenie komornika (akta I Co 968/20: skarga – kk. 7-9; postanowienie z 2.03.2021 wraz z uzasadnieniem – kk. 22-25; zażalenie – k. 29 postanowienie z 15.09.2021 – k. 48).

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o akta sprawy egzekucyjnej o sygn. (...) oraz o akta sprawy toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie o sygn. I Co 968/20. Powyższe było wystarczające do dokonania ww. ustaleń.

Sąd zważył co następuje.

Powództwo podlegało oddaleniu jako niezasadne.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem uregulowana jest w art. 417 ¹ §2 k.c. Zgodnie z art. 767 ⁴ §3 k.p.c., w sprawach egzekucyjnych skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie przysługuje. Oznacza to, że to w ramach niniejszego postępowania Sąd dokonuje oceny, czy kwestionowane orzeczenie jest niezgodne z prawem i nie jest konieczne uzyskanie jakiegokolwiek prejudykatu w tym zakresie.

W doktrynie zgodnie przyjmuje się, że niedopuszczalna jest taka wykładnia art. 417 ¹ §2, która godzi w niezawisłość sędziowską. W konsekwencji za niezgodne z prawem i powodujące obowiązek odszkodowawczy Skarbu Państwa można uznawać tylko takie orzeczenia, które zostały wydane wskutek rażąco błędnej wykładni prawa materialnego albo na których treść miały wpływ szczególnie poważne naruszenia procedury. Jeżeli sąd oparł swoje orzeczenie na jednym z dopuszczalnych wariantów wykładni prawa, a następnie orzeczenie to zostało zmienione lub uchylone wskutek przyjęcia przez sąd II instancji lub Sąd Najwyższy innego modelu wykładni, orzeczenie takie jest zgodne z prawem i konkluzji tej nie zmienia decyzja sądu wyższego (G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 417(1)).

W wyroku z dnia 18 stycznia 2006 r. w sprawie II BP 1/05 (OSNP 2006, nr 23-24, poz. 351) Sąd Najwyższy wskazał, że nie można uznać, że prawomocne orzeczenie sądu jest niezgodne z prawem w rozumieniu art. 424 ⁴ k.p.c., jeżeli przepisy wskazane w skardze o stwierdzenie jego niezgodności z prawem mogą być różnie interpretowane w oparciu o przekonujące argumenty. Z kolei w wyroku z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie II BP 3/05 (OSNP 2006, nr 21-22, poz. 323) SN wskazał, że niezgodne z prawem w rozumieniu art. 424 ⁴ k.p.c. jest orzeczenie krzywdzące stronę przez rozstrzygnięcie sprzeczne z jednoznacznie rozumianym przepisem prawa regulującym określone uprawnienie lub obowiązek. SN stwierdził też, że choć w ramach powództwa o niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia możliwe jest zarzucenie wadliwej wykładni, to jednak za kwalifikowane naruszenie prawa, warunkujące stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku, może być uznane dokonanie takiej wykładni, która odbiega od wykładni przyjętej w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego i późniejszym jednolitym orzecznictwie, bez odniesienia się do argumentów leżących u podstaw tej uchwały (wyrok SN z 13.01.2012 r., I CNP 22/11, OSNC-ZD 2013, nr 2, poz. 29).

W ocenie Sądu taka sytuacja w przedmiotowej sprawie nie zachodzi.

Z treści pozwu wynika, że powódka domaga się odszkodowania z tytułu wydania orzeczenia niezgodnego z prawem, na skutek którego doznała ona szkody majątkowej, a zatem roszczenie to należy rozpatrywać na gruncie art. 417 ¹ §2 k.p.c. Orzeczeniem tym było prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie z dnia 2 marca 2021 roku w przedmiocie skargi na czynności komornika, na skutek którego powódka – jako komornik – została pozbawiona opłaty egzekucyjnej. Istotą sporu jest tutaj kwestia zdefiniowania, czym jest niecelowe wszczęcie egzekucji w rozumieniu art. 30 u.k.k., a także – biorąc pod uwagę poprzedni reżim prawny – art. 49 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1309 z późn. zm.). Powódka uznała, że skoro śmierć dłużnika nastąpiła przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, to owo wszczęcie należy traktować jako oczywiście niecelowe, a zatem opłata egzekucyjna przysługuje komornikowi w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia (w myśl art. 30 u.k.k.) i taką też opłatę zasądziła od wierzyciela.

W doktrynie przyjmuje się, że celowość egzekucji oznacza, że bez jej przeprowadzenia wierzyciel nie uzyskałby należnego świadczenia. Przeprowadzenie egzekucji jest niecelowe, jeżeli wierzyciel uzyskał już świadczenie określone w tytule wykonawczym, np. w wyniku dobrowolnego spełnienia przez dłużnika albo wyegzekwowania w innym postępowaniu. Niecelowa jest także egzekucja wszczęta dla ściągnięcia świadczenia niewymagalnego. Niecelowe przeprowadzenie egzekucji zachodzi także w wielu wypadkach, w których postępowanie egzekucyjne polega umorzeniu z przyczyn leżących po stronie wierzyciela (np. art. 823, 824 § 1 pkt 1 i 2 oraz art. 825 pkt 3 i 4 k.p.c.). W wypadkach zaś określonych w art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. niecelowość egzekucji zachodzi, jeżeli wierzyciel wiedział o przesłankach umorzenia postępowania egzekucyjnego w momencie jego wszczęcia, np. kiedy na podstawie wyników poprzedniego postępowania egzekucyjnego albo z innych źródeł wierzyciel wiedział, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów. Niecelowość egzekucji występuje też na przykład wtedy, jeżeli wierzyciel wiedział, że zachodzą przesłanki pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności albo że tytuł ten został już pozbawiony wykonalności (zob. I. Kunicki, Komentarz do art. 770 KPC [w:] Kodeks postępowania cywilnego. T. III. Komentarz. Art. 730–1088 red. Piasecki, Warszawa 2015, wyd. 6, Legalis).

Nad ww. kwestią pochylił się Sąd Najwyższy w przywołanej już wyżej uchwale z 17 grudnia 2010 r. w sprawie III CZP 93/10 odpowiadając na zagadnienia prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Sieradzu: „1. Czy za niecelowe w rozumieniu art. 49 ust. 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.) jest wszczęcie przez wierzyciela postępowania egzekucyjnego w stosunku do nieżyjącego dłużnika; 2. jeżeli tak, to jaką opłatę egzekucyjną w świetle art. 49 ust. 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji powinien pobrać komornik od wierzyciela wszczynającego postępowanie egzekucyjne w stosunku do nieżyjącego dłużnika?” SN wówczas stwierdził, że: „Przepis art. 49 ust. 4 w związku z ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.) w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 112, poz. 769) nie stanowi podstawy pobrania przez komornika opłaty egzekucyjnej od wierzyciela w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego ze względu na brak zdolności sądowej dłużnika (art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c.), który istniał już w chwili złożenia wniosku egzekucyjnego.” Jak wskazano w uzasadnieniu uchwały, „w języku polskim "niecelowy" to taki, który nie prowadzi do celu, nie jest przydatny, nie daje efektów, daremny, zbędny. (…) Wierzyciel jest zwolniony z ponoszenia opłaty stosunkowej, jeśli po złożeniu wniosku o wszczęcie egzekucji okaże się, że dłużnik nie ma zdolności sądowej, a taka sytuacja ma miejsce wtedy, gdy dłużnik zmarł przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego.”

Stanowisko Sądu Najwyższego w tym przedmiocie uległo zmianie za sprawą uchwały z 21 stycznia 2022 r. wydanej w sprawie III CZP 37/22 (OSNC-ZD 2023, nr 2, poz. 16). Zgodnie z jej tezą, złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 u.k.k. Jednocześnie w uzasadnieniu uchwały wskazano, że: „pojęcie niecelowości wszczęcia lub prowadzenia egzekucji nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. Jest ono używane w aktach prawnych dotyczących postępowania cywilnego, w tym postępowania egzekucyjnego, od wielu lat, co pozwala na wniosek, iż powściągliwość ustawodawcy przed jednoznacznym określeniem tego pojęcia jest zamierzona. Naprowadza to na wniosek, że precyzyjna ocena celowości wszczęcia lub prowadzenia egzekucji dokonywana może być wyłącznie w okolicznościach konkretnej sprawy, w których staje się możliwe rozważenie, czy prowadzenie egzekucji było konieczne i przydatne do osiągnięcia celu w postaci zaspokojenia wierzyciela. (…) Wykładnia językowa pojęcia "oczywista niecelowość" nie pozwala w sposób przesądzający rozstrzygnąć, czy ustawodawca miał w tym przypadku na uwadze obiektywnie zachodzące przesłanki niecelowości postępowania egzekucyjnego istniejące w chwili złożenia wniosku egzekucyjnego, czy też uwzględniał elementy subiektywnego nastawienia wierzyciela, który, korzystając z uprawnienia procesowego, w istocie nadużywa go.”

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że istota sporu przedstawiona przez powódkę z pewnością nie wynika z rażąco błędnej wykładni prawa materialnego. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie, wydając dane rozstrzygnięcie w przedmiocie opłaty egzekucyjnej w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z uwagi na śmierć dłużnika, która nastąpiła jeszcze przed wszczęciem postępowania, niewątpliwie skorzystał jedynie z określonego wariantu wykładni prawa (podzielając pogląd SN wyrażony w uchwale z 17 grudnia 2010 r. w tym zakresie, że w takim wypadku opłaty stosunkowej od wierzyciela nie pobiera się), a fakt, iż w późniejszym okresie – i już po uprawomocnieniu się kwestionowanego orzeczenia – została wydana kolejna uchwała Sądu Najwyższego (przy czym nie jest to uchwała w składzie 7 sędziów), która rozstrzygnęła dany problem prawny w sposób odmienny od kwestionowanego orzeczenia, nie świadczy o tym, że takie orzeczenie – w myśl ww. poglądu wyrażonego przez G. K., który Sąd podziela – jest niezgodne z prawem. Przeciwnie, stanowi ono wyraz tylko jednego z możliwych modeli wykładni danego przepisu (czy też samego pojęcia – w tym wypadku „oczywistej niecelowości” wszczęcia egzekucji), na co zresztą zwrócił uwagę sam Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 stycznia 2022 r. w sprawie III CZP 37/22 (OSNC-ZD 2023, nr 2, poz. 16), zaznaczając, że pojęcie niecelowości wszczęcia egzekucji nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane, a precyzyjna ocena celowości wszczęcia egzekucji dokonywana może być wyłącznie w okolicznościach konkretnej sprawy. Pojęcie to zatem ma charakter ocenny i może obejmować różne sytuacje, jak również ocena śmierci dłużnika przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego może być rozmaicie oceniana, np. w przypadku, kiedy wierzyciel prowadzi masowe postępowanie egzekucyjne, bądź kiedy wierzyciel nie jest osobą prawną, ale osobą fizyczną, nie posiadającą narzędzi do zweryfikowania tego, czy dłużnik żyje, zwłaszcza jeżeli z dłużnikiem nie ma kontaktu i dłużnik ten znany jest wierzycielowi tylko z dokumentów, bądź gdy z uwagi na wiek dłużnika nie można było mieć racjonalnych podstaw do podejrzewania nastąpienia jego zgonu przed wszczęciem postępowania itp.

Nadto, jak trafnie wskazywała strona pozwana, sam Sąd Najwyższy w ostatnim czasie odmiennie interpretował to samo zagadnienie w dwóch różnych uchwałach wydanych w jednodniowym odstępie czasu – w uchwale z 27 stycznia 2022 r. w sprawie III CZP 36/22, (OSNC 2022, nr 9, poz. 86) przychylił się do stanowiska, że złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 u.k.k, z kolei w uzasadnieniu uchwały z 28 stycznia 2022 r. w sprawie III CZP 21/22 (OSNC 2022, nr 10, poz. 98) – choć podejmującej problematykę umorzenia postępowania egzekucyjnego w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika przed jego wszczęciem – SN wskazał, że brak jest podstaw do stwierdzenia, że znaczenie pojęcia celowego wszczęcia egzekucji, przyjęte przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 grudnia 2010 r. w związku z dokonaną wykładnią art. 49 ust. 4 u.k.s.e. utraciło aktualność w następstwie zmiany stanu prawnego, w konsekwencji art. 30 u.k.k. nie stanowi podstawy pobrania przez komornika sądowego opłaty egzekucyjnej od wierzyciela w omawianym przypadku. Z kolei w uchwale z 5 kwietnia 2024 r. w sprawie III CZP 6/23, (LEX nr 3716035) SN stwierdził, że złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie egzekucji przeciwko zmarłemu dłużnikowi jedynie może stanowić oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 u.k.k.

Wszystkie te wątpliwości interpretacyjne i niemożliwość udzielenia generalnej odpowiedzi na pytanie, czy zawsze śmierć dłużnika świadczy o niecelowości wszczynanego po tej śmierci postępowania egzekucyjnego przemawiają za tym, że w żadnym wypadku nie można mówić o rażącym, oczywistym naruszeniu prawa, a tym samym o niezgodności z prawem kwestionowanego orzeczenia w świetle art. 417 ¹ §2 k.c., to dalsze rozważania w przedmiocie zdarzenia, szkody oraz ew. związku przyczynowego stają się bezprzedmiotowe, a powództwo jako bezzasadne podlega oddaleniu w całości, o czym Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

W przedmiocie kosztów procesu (punkt II wyroku) Sąd orzekł na podstawie art. 98§1, §1 ¹ i §3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. uznając, że strona powodowa przegrała proces w całości i też brak było podstaw do uznania, że w sprawie zaistniał szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 102 k.p.c., a zatem strona powodowa powinna ponieść całość poniesionych przez pozwanego kosztów, na które składają się koszty zastępstwa procesowego strony reprezentowanej przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej w wysokości 1 800 zł (zgodnie ze stosowanym odpowiednio w myśl ww. przepisów §2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie).