Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 stycznia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Ł. S.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  Zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. łącznie na rzecz Ł. S. kwotę:

a.  408 406,04 zł (czterysta osiem tysięcy czterysta sześć złotych i cztery grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od:

i.  kwoty 359 800,51 zł (trzysta pięćdziesiąt dziewięć tysięcy osiemset złotych i pięćdziesiąt jeden groszy) od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty,

ii.  kwoty 48 605,53 zł (czterdzieści osiem tysięcy sześćset pięć złotych i pięćdziesiąt trzy grosze) od dnia 22 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty,

b.  16 566,34 zł (szesnaście tysięcy pięćset sześćdziesiąt sześć złotych i czterdzieści cztery grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od:

i.  kwoty 9 727,34 zł (dziewięć tysięcy siedemset dwadzieścia siedem złotych i trzydzieści cztery grosze) od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty,

ii.  kwoty 6839 zł (sześć tysięcy osiemset trzydzieści dziewięć złotych) od dnia 22 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty;

II.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  Nakazuje wypłacić, tytułem zwrotu zaliczek uiszczonych na poczet kosztów opinii biegłego, na rzecz Ł. S. kwotę 644 zł (sześćset czterdzieści cztery złote), stanowiącej niewykorzystaną część zaliczki zaksięgowanej pod pozycją (...);

IV.  Zasądza od Ł. S. na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 572 zł (pięćset siedemdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu połowy wydatków na poczet opinii biegłego i znosi koszty procesu między stronami w pozostałym zakresie.

Sygn. akt I C 2434/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 9 października 2020 r., zmodyfikowanym pismem z dnia 15 listopada 2021 r., skierowanym przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W., Ł. S. wniósł o:

1)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 973 192,77 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej i pobrania świadczeń nienależnych w okresie od dnia 28 sierpnia 2008 r. do dnia 10 stycznia 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwot:

a)  800 761,58 zł od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty;

b)  172 431,19 zł od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pisma stanowiącego zmianę powództwa do dnia zapłaty;

2)  ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 26 sierpnia 2008 r. („Umowa”).

Ponadto powód podniósł, że w przypadku uznania, że zarzucane przez powoda wady prawne umowy nie stanowią podstawy do ustalenia jej nieważności w całości, a jedynie w części, świadczeniem nienależnym będzie jedynie część pobranych przez pozwanego od powoda w całym okresie wykonywania umowy spłat rat kapitałowo-odsetkowych – ponad wysokość rzeczywiście należnych pozwanemu rat kredytu – w takiej sytuacji wartość nadpłat wyniesie 408 406,04 zł, do której to kwoty należy doliczyć wszystkie składki pobrane przez pozwanego tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w łącznej kwocie 16 556,34 zł. Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej przewidzianej przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Powód podniósł, że umowa stanowiąca przedmiot sporu winna zostać oceniona jako bezwzględnie nieważna, ponieważ zawiera wady prawne, które odpowiadają przesłankom wskazanym w art. 58 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, a także na gruncie przepisów o postanowieniach niedozwolonych (art. 385 ¹ k.c.). Zarzucił, że kwestionowane postanowienia umowne (§ 1 ust. 3A, § 10 ust. 4, § 12 ust. 5 oraz § 15 ust. 4 umowy) stanowią postanowienia abuzywne, zmierzające do zaburzenia równowagi kontraktowej na wyłączną korzyść pozwanego, który wykorzystał swoją silniejszą pozycję (jako przedsiębiorca) względem konsumenta oraz jego nieświadomość i brak specjalistycznej wiedzy co do ryzyka związanego z oferowanym produktem. Tym samym ocenić je należy jako naruszające dobre obyczaje oraz prowadzące do powstania znaczącej nierównowagi praw i obowiązków ze szkodą dla konsumenta, a w konsekwencji bezskuteczne. Bezskuteczność kwestionowanych postanowień z kolei prowadzić będzie do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie jest możliwe. Wobec powyższego, w ocenie powoda, umowa powinna być uznana za nieważną, a świadczenia spełnione w jej wykonaniu za nienależne w całości. Powód podniósł również, że w § 3 ust. 3 umowy obciążono kredytobiorcę obowiązkiem refinansowania składek ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, umowa nie wyjaśnia jednak, w jaki sposób pozwany ustalał wysokość ponoszonej przez powoda opłaty oraz jakie parametry i czynniki będą uwzględniane przy wyliczeniu wysokości składki. Szczegółowe wyjaśnienie swojego stanowiska powód przedstawił w uzasadnieniu pozwu, modyfikacji powództwa oraz pozostałych pismach procesowych ( pozew – k. 3-20v, replika na odpowiedź na pozew – k. 351-360, modyfikacja powództwa z dnia 15 listopada 2021 r. – k. 392-395v).

(...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości, w tym w zmodyfikowanym brzmieniu, podnosząc, że powództwo jest bezpodstawne tak co do zasady, jak i wysokości. Pozwany zarzucił brak konsumenckiego charakteru kredytu powoda. Podniósł też zarzut przedawnienia roszczeń objętych pozwem. Szczegółowe wyjaśnienie zajętego stanowiska pozwany przedstawił w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew i odpowiedzi na modyfikację powództwa ( odpowiedź na pozew – k. 62-200, odpowiedź na modyfikację powództwa – k. 405-420v).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół rozprawy z dnia 4 grudnia 2023 r. – k. 541-541v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 28 lipca 2008 r. Ł. S. złożył do (...) Bank S.A. (obecna nazwa (...) S.A.) wniosek o udzielenie kredytu w wysokości 1 100 000 zł w walucie CHF, na okres 30 lat, z przeznaczeniem na zakup działki budowlanej.

We wniosku kredytowym Ł. S. upoważnił bank do udostępnienia jego danych zakładowi ubezpieczeń dla potrzeb ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.

W trakcie procedury kredytowej Ł. S. został poinformowany przez pracownika banku o ryzyku zmiany stopy procentowej i ryzyku zmiany kursów walutowych, oraz o ich skutkach (wniosek kredytowy – k. 226-229, oświadczenie wnioskodawcy do ubezpieczenia niskiego wkładu – k. 230, oświadczenie dla kredytów i pożyczek hipotecznych – k. 231).

W dniu 26 sierpnia 2008 r. Ł. S. zawarł z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF, na mocy której bank udzielił mu kredytu na finansowanie zapłaty ceny za prawo własności działki gruntu nr (...) położonej w budynku przy ul. (...) w W. oraz pokrycie części składki ubezpieczenia kredytu w zakresie poważnego zachorowania oraz pobytu w szpitalu w wyniku choroby i nieszczęśliwego wypadku w łącznej kwocie 1 115 400 zł, waloryzowanej kursem kupna CHF z tabeli kursowej banku obowiązującym w dniu wypłaty kredytu (§ 1 ust. 1-3, § 5, § 7 ust. 1 umowy).

Kwota udzielonego kredytu w walucie waloryzacji została w umowie określona na podstawie kursu kupna waluty z tabeli kursowej banku na koniec dnia 21 sierpnia 2008 roku na kwotę 559 518,43 CHF z zaznaczeniem, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku, a wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej (§ 1 ust. 3A umowy).

Strony ustaliły okres kredytowania na 360 miesięcy od dnia 26 sierpnia 2008 roku do dnia 10 sierpnia 2038 roku oraz że spłata nastąpi w równych ratach kapitałowo-odsetkowych, z terminem spłaty raty do 10. dnia każdego miesiąca (§ 1 ust. 4-6 umowy).

Oprocentowanie kredytu zostało określone jako zmienne, przy czym w dniu wydania decyzji kredytowej wynosiło 3,68%, w związku z refinansowaniem składki w okresie ubezpieczenia pomostowego, oprocentowanie kredytu zostało podwyższone o 1,50 punkt procentowy i wynosiło 5,18%, a po zakończeniu okresu ubezpieczenia miało ulec obniżeniu począwszy od daty spłaty najbliższej raty (§ 1 ust. 8 umowy). Wysokość zmiennej stopy procentowej w dniu wydania decyzji kredytowej została ustalona jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 29 maja 2008 r. powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę banku w wysokości 2,78% (§ 9 ust. 1 i 2 umowy).

W umowie ustalono, że bank dokonując comiesięcznego porównania aktualnie obowiązującej stawki bazowej ze stawką bazową ogłaszaną przedostatniego dnia roboczego poprzedniego miesiąca będzie miał możliwość dokonania zmiany wysokości oprocentowania kredytu w przypadku zmiany stawki bazowej LIBOR 3M o co najmniej 0,10 punktu procentowego. Zmiana wysokości oprocentowania kredytu mogła być dokonana najpóźniej piątego dnia roboczego miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonana została zmiana stawki bazowej. Bank w takim przypadku zobowiązany był do sporządzenia i wysłania harmonogramu spłat określającego nową wysokość rat spłaty. Ustalono, że informacja o każdej zmianie obowiązującego oprocentowania kredytu podawana będzie również do wiadomości w placówkach i na stronach internetowych banku. Informację o wysokości rat kapitałowo-odsetkowych można było uzyskać również za pośrednictwem sieci placówek banku, poczty elektronicznej i internetu (§ 9 ust. 3-5 umowy).

Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w równych ratach kapitałowo-odsetkowych, w terminach i kwotach określonych w harmonogramie spłat sporządzonym w CHF (§ 1 ust. 5, § 10 ust. 1 i 2 umowy).

W umowie uzgodniono, że spłata kredytu nastąpi na podstawie nieodwołalnego, przez czas trwania umowy, zlecenia dokonywania przelewu z określonego rachunku bankowego, wygasającego po całkowitym rozliczeniu kredytu (§ 6 ust. 1 umowy).

W § 10 ust. 4 umowy postanowiono, że raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.

W § 3 ust. 3 umowy strony postanowiły o objęciu kredytu ubezpieczeniem niskiego wkładu w (...) S.A. na okres 36 miesięcy, przy czym w przypadku jeśli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpiłaby całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem, ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlegało automatycznej kontynuacji, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie mógł przekroczyć 108 miesięcy licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorcy upoważnili bank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia w wysokości 3,50% kwoty kredytu objętej ubezpieczeniem w wysokości 6 839 zł oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia z rachunku wskazanego w § 6 bez odrębnej decyzji.

Ł. S. oświadczył (§ 29 ust. 1 umowy), że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptuje. Oświadczył, że jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu. Ponadto oświadczył, że został dokładnie zapoznany z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązujących w (...) oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptuje ( umowa kredytu – k. 25-28v, zaświadczenie banku z dnia 7 lutego 2020 r. – k. 29-34, zaświadczenie banku z dnia 5 maja 2020 r. – k. 35, Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach MultiPlanów – k. 209-225, decyzja kredytowa – k. 237-239, wniosek o wypłatę transzy kredytu – k. 240-241, potwierdzenie uruchomienia kredytu – k. 242, harmonogram spłat kredytu – k. 243-250, ponadto zeznania powoda Ł. S. – k. 380v-382v).

W dacie zawierania umowy Ł. S. prowadził działalność gospodarczą, której adres wykonywania mieścił się na kredytowanej nieruchomości ( wydruk CEiDG – k. 232-234, oświadczenie z dnia 4 sierpnia 2008 r. – k. 235, zeznania powoda Ł. S. – k. 380v-382v).

(...) S.A. z siedzibą w W. ustalał tabele kursowe dla kredytów waloryzowanych walutą obcą każdego dnia przed otwarciem oddziałów banku na podstawie średnich notowań z rynku międzybankowego prezentowanych w serwisach internetowych R. i (...) oraz dodaniu do średnich kursów połowy ustalonego przez zarząd banku spreadu walutowego (kurs sprzedaży) lub odjęciu od średnich kursów połowy ustalonego przez zarząd banku spreadu walutowego (kurs kupna). Dokonując transakcji walutowych z klientami, w tym związanymi z uruchomieniem i spłatą kredytu waloryzowanego walutą obcą, bank dokonuje na rynku międzybankowym przeciwstawnych transakcji, odpowiednio sprzedaży lub kupna waluty („Tabela kursowa (...) – metodyka oraz analiza porównawcza” autorstwa A. R. – k. 300-312).

Z dniem 1 kwietnia 2009 roku zmianie uległy postanowienia regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...), stanowiącego integralną część umowy kredytu. Zmiany polegały m.in. na wprowadzeniu do oferty kredytów i pożyczek udzielanych w złotych możliwości wyboru kredytu/pożyczki z usługą bilansowania lub bez usługi bilansowania, wprowadzenie do zapisów Regulaminu informacji dotyczącej spreadu walutowego oraz rozszerzenie informacji dotyczących kursów walutowych oraz zmiany w zakresie przewalutowania ( pismo okólne z dnia 1 kwietnia 2009 roku wraz z regulaminem – k. 251-255).

Z dniem 1 lipca 2009 roku bank umożliwił kredytobiorcom spłatę kredytu w walucie waloryzacji poprzez zawarcie aneksu ( pismo okólne z dnia 1 lipca 2009 roku wraz ze wzorem aneksu – k. 256-259).

Ł. S. w okresie do dnia 28 sierpnia 2008 r. do dnia 10 stycznia 2020 r. spłacał kredyt w złotych polskich, uiszczając tytułem rat kapitałowo-odsetkowych łącznie kwotę 409 207,62 zł ( zaświadczenie banku z dnia 7 lutego 2020 r. – k. 29-34, opinia biegłego – k. 472-480v).

Pismem datowanym na dzień 8 czerwca 2020 r. Ł. S. skierował do (...) S.A. z siedzibą w W. reklamację dotyczącą umowy w zakresie nienależnie pobranych środków w związku z nieważnością umowy w kwocie 897 869,91 zł, a w przypadku zanegowania skutku w postaci nieważności umowy w zakresie nienależnie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości w kwocie 449 086,21 zł oraz nienależnie pobranych środków tytułem refinansowania dwóch składek ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w kwocie 72 727,34 zł ( reklamacja z dnia 8 czerwca 2020 r. – k. 38-41).

W odpowiedzi z dnia 7 lipca 2020 r. bank poinformował o negatywnym rozpatrzeniu reklamacji, podnosząc że nie podziela stanowiska co do abuzywności, czy nieważności kwestionowanych postanowień umowy ( pismo z dnia 7 lipca 2020 r. – k. 42-43v).

Ł. S. uiścił tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego następujące składki:



6 839 zł w dniu 28 sierpnia 2008 r.,



7 393,31 zł w dniu 5 października 2011 r.,



2 334,03 zł w dniu 5 października 2014 r.,

tj. łącznie 16 556,34 zł ( zaświadczenie banku z dnia 7 lutego 2020 r. – k. 29-34).

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie wymienionych wyżej dokumentów, bowiem ich wartość dowodowa nie była kwestionowana przez strony i także Sąd nie znalazł podstaw do podważenia ich waloru dowodowego.

Zeznania powoda Sąd uwzględnił w zakresie, w jakim znajdują potwierdzenie w dokumentach zebranych w aktach sprawy. Sąd nie dał im wiary w zakresie, w jakim powód zaprzeczył przedstawieniu mu przez bank ryzyka związanego z wahaniami kursu CHF, bowiem z umowy wynika fakt przeciwny, a skoro zeznania powoda zostały złożone po upływie 13 lat od złożenia wniosku kredytowego i zawarcia umowy, wysoce prawdopodobne jest, że doszło do zatarcia się lub osłabienia pamięci powoda o faktach mających miejsce w tamtym czasie, zaś twierdzenie o braku poinformowania o ryzyku kursowym jest przejawem przyjętej przez powoda strategii procesowej.

Wysokość świadczenia nienależnego uiszczonego przez powoda Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłego sądowego W. B. ( opinia – k. 472-480v), która była rzetelna, poparta rzeczową, logiczną i spójną argumentacją oraz zgodna z określoną przez Sąd tezą dowodową.

Sąd pominął pozostały materiał, bowiem nie miał istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Powód domagał się zapłaty kwoty 973 192,77 zł jako świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 26 sierpnia 2008 r. i równoczesnego ustalenia nieważności tej umowy (roszczenie główne), ewentualnie zapłaty kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy sumą rat faktycznie pobranych przez bank w oparciu o niedozwolone postanowienia umowne, a sumą rat należnych bankowi w razie wyeliminowania z umowy tych postanowień.

Podstawę prawną dochodzonego w tej sprawie roszczenia określają po pierwsze art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c., zgodnie z którymi ten kto spełnił świadczenie nienależne, może żądać zwrotu tego świadczenia lub jego wartości. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Nadto podstawę roszczeń powodów stanowi art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powód posiada interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez niego umowa kredytu jest nieważna, bowiem ostateczny termin spłaty kredytu przypada na 2038 rok, a wyrok ustalający wprowadziłby jasność co do sytuacji prawnej powoda, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od niego spłaty zadłużenia.

Mimo posiadania przez powoda interesu prawnego uzasadniającego generalnie dochodzenie roszczenia o ustalenie, powództwo o ustalenie nieważności przedmiotowej umowy okazało się niezasadne, bowiem nie zostało wykazane, iżby umowa ta była dotknięta wadami powodującymi jej nieważność. W konsekwencji za niezasadne uznać należało powództwo także w zakresie żądania zwrotu świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.) przy założeniu, że umowa jest nieważna.

Zgodnie z art. 58 § 1 i 2 k.c. czynność sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 i 2 w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytu, przez zawarcie takiej umowy bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powoda umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (1 115 400 zł), cel kredytu (zapłata ceny za prawo własności działki gruntu nr (...) przy ul. (...) w W. oraz pokrycie części kwoty składki ubezpieczenia kredytu w zakresie poważnego zachorowania oraz pobytu w szpitalu w wyniku choroby i nieszczęśliwego wypadku), okres kredytowania, wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany.

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie świadczeń określonych w umowie nominalnie w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. W dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Brak jest też przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Wreszcie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, która sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

Umowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Powód zdecydował się na kredyt indeksowany oferowany przez pozwanego jako najkorzystniejszy w danej chwili produkt pod względem wysokości raty i oprocentowania. Bank zapewnił powodowi możliwość zapoznania się z warunkami kredytu oraz ryzykami z nim związanymi, i to ostatecznie od Ł. S. zależało zawarcie umowy kredytowej tego rodzaju. Powód oświadczył, że jest świadomy ryzyka kursowego i ryzyka zmiany stopy procentowej, mogącego wyrazić się we wzroście rat i całego zadłużenia (oświadczenie § 29 umowy k. 28v). Powód nie wykazał, żeby jego decyzja była efektem nielojalnego postępowania banku, a w szczególności, aby przedstawiciel banku celowo skłonił powoda do zaciągnięcia kredytu tego rodzaju przewidując nieuchronną i znaczną aprecjację CHF względem PLN.

Przechodząc do rozważań dotyczących zarzutu abuzywności klauzul zawartych w umowie kredytu przyjąć należy, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, a przy tym jeżeli dane postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Wziąć należy pod uwagę także treść art. 22 ¹ k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Przyjąć należy, że zawierając umowę kredytu, której dotyczy niniejsze postępowanie, Ł. S. działał jako konsument, bowiem z umowy kredytu i zeznań powoda jednoznacznie wynika, że kredyt miał służyć nie działalności gospodarczej kredytobiorcy, lecz zaspokojeniu jego potrzeb mieszkaniowych.

Podkreślić trzeba, że wykonywana przez powoda działalność gospodarcza stanowiła praktykę lekarską w miejscu wezwania. Samo zarejestrowanie działalności gospodarczej pod adresem kredytowanej nieruchomości miało wyłącznie na celu wskazanie adresu do korespondencji, zaś faktycznie działalność wykonywana była w innej lokalizacji (powód wskazał we wniosku kredytowym nazwę i adres pracodawcy). Dominującą nieruchomości przy ul. (...) w W. była jej funkcja mieszkalna. Tym samym zarzuty pozwanego dotyczące statusu powoda jako konsumenta nie zasługiwały na uwzględnienie.

Powód zawarł umowę na podstawie wzorca sporządzonego przez pozwany bank, na którego treść nie miał wpływu. W tych okolicznościach klauzule opierające przeliczenia świadczeń stron na kursie z tabeli banku nie wiążą powoda, skoro zaś, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i TSUE, brak jest podstaw do zastąpienia kursu ustalanego przez bank innym kursem, należy przyjąć, że powoda nie wiążą w całości postanowienia umowne dotyczące indeksacji kredytu kursem CHF.

Umowa może być wykonywana z pominięciem klauzuli indeksacyjnej, a przy zachowaniu pozostałych postanowień umownych (w tym opierających zmienne oprocentowanie na stawce LIBOR), bowiem kontrakt ten zachowuje istotne warunki umowy kredytu, zgodnie z którymi bank oddaje kredytobiorcy określony kapitał za wynagrodzeniem w postaci odsetek. Wprawdzie w obrocie gospodarczym zasadniczo nie występują umowy o kredyt złotowy oprocentowany w oparciu o stopę bazową ustalaną dla waluty obcej, w tym CHF, jednakże funkcją instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ k.c. nie jest przekształcenie umowy zawierającej postanowienia abuzywne w występującą w obrocie gospodarczym umowę pozbawioną tych postanowień, lecz eliminacja postanowień tego typu, co stanowi pewnego rodzaju dolegliwość dla przedsiębiorcy stosującego postanowienia abuzywne.

W ocenie Sądu wykładania i zastosowanie instytucji prawnej uregulowanej w art. 385 ¹ § 2 k.c. w sposób prowadzący do nieważności umowy kredytu nie znajdują uzasadnienia w treści tego przepisu i jego funkcji. Przepis ten jednoznacznie wskazuje na potrzebę utrzymania umowy z pominięciem klauzul abuzywnych, jeżeli umowa oczyszczona z postanowień niedozwolonych nadal zawiera istotne elementy umowy, którą strony zawarły. Jak wcześniej zaznaczono, umowa o kredyt złotowy oprocentowany wg stawki LIBOR nadal odpowiada typowi umowy uregulowanej w art. 69 ustawy – Prawo bankowe, a zatem nie ma przeszkód, aby utrzymać w mocy umowę na takich okrojonych warunkach.

Wykładnię postanowień umowy w świetle art. 385 ¹ k.c. w sposób prowadzący do jej nieważności należy ocenić jako prowadzącą do skutków sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Na skutek takiej wykładni doszłoby bowiem do sytuacji, że sytuacja kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt powiązany z walutą obcą na podstawie umowy, która zostanie uznana za nieważną bez konieczności zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, byłaby diametralnie korzystniejsza niż kredytobiorców spłacających w tym samym czasie zwykły kredyt złotowy, przy czym brak jest jakiegokolwiek racjonalnego, ekonomicznego i aksjologicznego uzasadnienia dla wprowadzenia takiej dysproporcji w sytuacji prawnej i ekonomicznej kredytobiorców realizujących podobny cel mieszkaniowy.

Z powyższych względów Sąd oddalił powództwo w zakresie roszczenia głównego, natomiast uznał za zasadne roszczenie ewentualne o zapłatę świadczenia nienależnego w kwocie 408 406,04 zł stanowiących różnicę pomiędzy sumą rat faktycznie pobranych przez bank w oparciu o postanowienia niedozwolone a sumą rat bankowi należnych w razie wyeliminowania z umowy tych postanowień. Choć ze sporządzonej przez biegłą opinii wynikało, że różnica ta w okresie do dnia 28 sierpnia 2008 r. do dnia 10 stycznia 2020 r. wynosiła łącznie 409 207,62 zł, to powód w modyfikacji powództwa dochodził kwoty niższej. W tej sytuacji, wobec zakazu orzekania ponad żądanie (art. 321 § 1 k.p.c.), Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda żądaną kwotę 408 406,04 zł.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zasądzając odsetki:

a)  od kwoty 359 800,51 zł od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty (stosownie do pierwotnego żądania pozwu objętego uiszczonymi przez powoda ratami kapitałowo-odsetkowymi w wykonaniu umowy od dnia 11 października 2010 r.). Powód wzywał pozwanego do zapłaty pismem z dnia 8 czerwca 2020 r., na które pozwany udzielił negatywnej odpowiedzi pismem z dnia 7 lipca 2020 r., zatem odsetki należało zasądzić od dnia następnego;

b)  od kwoty 48 605,53 zł od dnia 22 grudnia 2021 r., do dnia zapłaty, tj. od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu pisma zawierającego modyfikację powództwa.

Roszczenie o zwrot uiszczonych przez powoda składek tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego również należało uwzględnić. Podkreślić trzeba, że zabezpieczenie w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego było narzucone przez stronę pozwaną jako warunek zawarcia umowy kredytu. Ponadto postanowienia umowy dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Brak rzetelnej informacji co do funkcji, mechanizmu działania, czy alternatywnych metod zabezpieczenia, stanowił działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami ze strony banku i rażąco naruszał interesy konsumenta, który dysponując (ewentualnie) innymi sposobami zabezpieczenia, pozostawał przy ubezpieczeniu niskiego wkładu własnego, które było najbardziej korzystne z punktu widzenia banku. Powodowi nie została udzielona informacja o treści stosunku ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a w szczególności o treści ogólnych warunków ubezpieczenia umożliwiająca mu uzyskanie wiedzy, jaki był rzeczywisty zakres ochrony ubezpieczeniowej, jakie wypadki są objęte ta ochroną oraz jakie są ewentualne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Kredytobiorca nie wiedział ile ochrona ubezpieczeniowa będzie trwała. Okres ubezpieczenia nie był uzależniony od tempa spłaty kredytu przez kredytobiorcę, lecz bank instrumentalnie wyznaczył kontynuację ochrony ubezpieczeniowej na kolejne 36 miesięcy, przy czym brak było regulacji odnośnie możliwości zwrotu niewykorzystanej składki w przypadku spłaty kapitału w wysokości wymaganego wkładu własnego przed upływem opłaconego okresu ubezpieczeniowego. Nie wiadomo było jakie inne zdarzenia, poza spłatą kapitału w wymaganej wysokości, mogą prowadzić do zakończenia ubezpieczenia, odpadnięcia obowiązku ochrony ubezpieczeniowej.

Brak tych wszystkich informacji, z jednej strony pozwalał bankowi na podejmowanie dowolnych decyzji co do kontynuacji ubezpieczenia niskiego wkładu własnego oraz wysokości jego kosztów, a po drugie uniemożliwiał konsumentowi zweryfikowanie pobieranej od niego kwoty tytułem kosztu ubezpieczenia oraz pełne rozeznanie w warunkach ubezpieczenia, za które płaci. Obowiązki i uprawnienia stron przy realizacji zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia niskiego stanu zostały ukształtowane w taki sposób, że cały ekonomiczny ciężar uzyskania i realizacji tego zabezpieczenia ponosi konsument. Treść postanowienia wykluczała ekwiwalentność świadczeń stron przy realizacji przyjętego zabezpieczenia. Nie jest uczciwym sposobem ukształtowania praw i obowiązków stron umowy narzucenie kredytobiorcy obowiązku poniesienia całości kosztów zabezpieczenia wykonania przez niego umowy w sytuacji gdy w ekonomicznym interesie obu stron jest pozyskanie i utrzymanie zabezpieczenia gwarantującego zawarcie i wykonanie umowy kredytu. Poniesienie całości kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu przez konsumenta stawia go w niekorzystnej sytuacji, więc nie mogło być wątpliwości, co do rażącego charakteru naruszenia jego interesów. W ocenie Sądu naruszeniem dobrych obyczajów było już samo zaniechanie zapoznania kredytobiorcy ze skutkami zawarcia umowy ubezpieczenia, którą w całości finansował. Jedynym beneficjentem ubezpieczenia pozostawał pozwany, który jako ubezpieczony uzyskał pewne, łatwe i szybkie w realizacji zabezpieczenie płatności kredytu w sytuacji niewypłacalności powoda.

W świetle powyższego należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda kwotę 16 566,34 zł tytułem uiszczonych przez powoda składek ubezpieczenia wkładu własnego. O odsetkach od zasądzonej kwoty Sąd orzekł analogicznie jak w przypadku zasądzonego roszczenia tytułem zwrotu świadczenia nienależnego, tj.:

a)  od kwoty 9 727,34 zł od dnia 8 lipca 2020 r. do dnia zapłaty (suma składek uiszczonych w okresie objętym pierwotnym żądaniem pozwu);

b)  od kwoty 6 839 zł od dnia 22 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty (składka uiszczona w okresie objętym żądaniem modyfikacji powództwa).

Podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia należało ocenić jako bezzasadny. Zawarte w pozwie roszczenie obejmuje żądanie zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego ratalnie (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), a w tej sytuacji termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Bieg przedawnienia został przerwany wniesieniem pozwu w tej sprawie (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w punktach I i II wyroku.

W punkcie III. wyroku Sąd nakazał wypłacić powodowi z odpowiedniego rachunku kwotę 644 zł tytułem zwrotu niewykorzystanej części zaliczki na poczet wynagrodzenia dla biegłego, czego podstawę stanowił art. 80 ust. 1 w zw. z art. 84 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144).

O kosztach procesu w pkt IV wyroku, znosząc je między stronami, Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. z uwagi na częściowe uwzględnienie pozwu. Zgodnie z przywołanym przepisem w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania. Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 572 zł tytułem zwrotu połowy wydatków na poczet opinii biegłego (które to koszty wyniosły 1 856 zł i należało obciążyć nimi strony po połowie, tj. poza uiszczoną przez powoda kwotą 356 zł zasądzić od powoda na rzecz pozwanego kwotę 572 zł) i zniósł koszty procesu pomiędzy stronami w pozostałym zakresie.