II C 315/21 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Warszawie z 2024-04-29
Sygn. akt II C 315/21
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 kwietnia 2024 r.
Sąd Okręgowy w Warszawie II Wydział Cywilny w składzie:
|
Przewodniczący: |
Sędzia Magdalena Antosiewicz |
|
Protokolant: |
Julia Salwin |
po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2024 r. w Warszawie
na rozprawie sprawy z powództwa M. R. i A. R.
przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.
o ustalenie i zapłatę
I. ustala, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 28 kwietnia 2008r. jest nieważna;
II. zasądza od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. łącznie na rzecz M. R. i A. R. kwoty 96.843,38 (dziewięćdziesiąt sześć tysięcy osiemset czterdzieści trzy i 38/100) CHF, przy czym wykonanie tego świadczenia będzie uzależnione od jednoczesnej zapłaty przez M. R. i A. R. na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 485.000 zł (czterysta osiemdziesiąt pięć tysięcy) lub zabezpieczenia roszczenia (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. o zwrot tej kwoty;
III. oddala powództwo w pozostałym zakresie;
IV. umarza powództwo w zakresie żądania zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 96.843,38 (dziewięćdziesiąt sześć tysięcy osiemset czterdzieści trzy i 38/100) CHF od dnia 28 listopada 2020r. do dnia 2 stycznia 2024r.;
V. zasądza od zasądza od (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. łącznie na rzecz M. R. i A. R. kwotę 11.834 zł (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kwotę 10.800 (dziesięć tysięcy osiemset) zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.
Sygn. akt II C 315/21
UZASADNIENIE
Pozwem z dnia 22 stycznia 2021 r. (k. 3 – data prezentaty sądowej) skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. M. R. i A. R. domagali się:
1. ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 28 kwietnia 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna;
2. zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 96.843,38 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 listopada 2020 r. do dnia zapłaty.
Ewentualnie, w przypadku nieuznania powyższego żądania, wnieśli o ustalenie, że zapisy § 1 ust. 1 CSU, § 1 ust. 2 COU, § 1 ust. 3 COU, § 11 COU, § 13 ust. 7 COU są bezskuteczne wobec powodów i zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 216.238,32 zł wskutek pobierania przez pozwanego od powodów zawyżonych rat spłaty kredytu przez stosowanie bezskutecznych zapisów umowy wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 listopada 2020 r. do dnia zapłaty.
Ponadto, wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych oraz kosztów płaty skarbowej w kwocie 68,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.
W uzasadnieniu powodowie podnieśli, że zawarli w dniu 28 kwietnia 2008 r. z pozwanym umowę kredytu hipotecznego na kwotę wyrażoną jako równowartość kwoty 233.307,68 CHF. Z uwagi na zawarcie w treści umowy klauzuli waloryzacyjnej, wysokość zadłużenia powodów oraz wysokość raty została uzależniona ściśle od kursu określonej waluty obcej, tj. CHF.
W ocenie powodów postanowienia umowy zawarte w § 1 ust. 1 CSU, § 1 ust. 2 COU, § 1 ust. 3 COU, § 11 COU, § 13 ust. 7 COU stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Bank w sposób w istocie dowolny, nie określony w umowie w sposób dostatecznie precyzyjny kształtował wysokość kursu, według jakiego obliczane były raty spłaty kredytu oraz bieżcie saldo zadłużenia. Wskazali, że zarówno niezgodność z art. 69 prawa bankowego, jak i z art. 353 ( 1) k.c. powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej stosownie do art. 58 k.c.
Powodowie podali też, że mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy, gdyż umowa ta wyznacza zakres zobowiązań powodów i stanowi podstawę dla pozwanego w ustalaniu wysokości kwot należnych od powodów, a tym samym kształtuje sytuację prawną powodów, w tym poprzez ustanowienie hipoteki zabezpieczającej roszczenia z umowy kredytu.
Odnosząc się do wysokości roszczenia o zapłatę, powodowie uznali, że dla ustalenia wysokości świadczeń nienależnie zapłaconych przez powodów należy dokonać porównania rat spłaty kredytu należnych pozwanemu w każdym miesiącu do wysokości rat faktycznie zapłaconych przez powoda. Jako postawę prawną dochodzonego roszczenia o zapłatę podali art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. (pozew k. 3-61).
W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego, kwestionując roszczenie dochodzone pozwem, tak co do zasady jak i co do wysokości. Pozwany zakwestionował wszelkie wyliczenia powodów.
Z ostrożności procesowej na podstawie art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. podniósł zarzut zatrzymania do czasu zwrotu przez powodów na rzecz pozwanego kwoty 485 000 zł, wypłaconej powodom przez pozwanego w związku z podpisaniem umowy.
Ponadto pozwany wniósł o zasądzenie solidarnie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Pozwany zaznaczył, iż klauzule wskazane przez powodów nie są postanowieniami abuzywnymi w myśl art. 385 1 i nast. k.c. Wskazał, iż zakwestionowane przez powodów postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jasny, precyzyjny, niebudzący wątpliwości, a ponadto są wobec powodów w pełni skuteczne i wiążą strony. W ocenie pozwanego pozew stanowi wyłącznie próbę uchylenia się przez powodów od skutków ważnej i z pełną świadomością zawartej umowy kredytu z uwagi na zmianę kursu CHF/PLN, poprzez następcze badanie i kwestionowanie trafności podjętych decyzji wyłącznie w aspekcie ekonomicznym. Powodowie mieli możliwość zawarcia kredytu złotówkowego, który został im zaoferowany w pierwszej kolejności. Powodowie jednak świadomie i dobrowolnie zrezygnowali z kredytu złotówkowego. Postanowienia umowy kredytu zaczęły być przez powodów kwestionowane dopiero po znacznym umocnieniu się kursu CHF do PLN, na co pozwany nie miał i nie mógł mieć najmniejszego wpływu. Żądanie powodów należy uznać za pozbawione podstaw i nosi znamiona nadużycia prawa podmiotowego, ergo jako sprzeczne z normą wyrażoną w art. 5 k.c. i nie zasługuje na ochronę prawną. Pozwany w toku wstępnych negocjacji kredytowych wyjaśnił powodom istotę i mechanizm kredytu denominowanego oraz różnice między kredytem złotówkowym, a denominowanym w walucie obcej. Powodowie zostali poinformowani jakie ryzyka wiążą się z tego rodzaju kredytem. Wypełniając wniosek kredytowy zaakceptowali ryzyko kursowe.
Pozwany wskazał na bezzasadność zarzutu nieważności umowy kredytu z uwagi na jej sprzeczność z art. 69 ustawy Prawo bankowe. Umowa w zakresie szczegółowych postanowień nie narusza natury, właściwości stosunku kredytowego, nie zawiera postanowień sprzecznych czy w jakichkolwiek sposób wypaczających ustawowy wzorzec obowiązków stron umowy. Bank oddał do dyspozycji powodów kwotę 233.307,68 CHF i powinnością powodów jest zwrot w/w kwoty powiększonej o odsetki i inne należności banku. Spełnianie świadczeń następuje więc w walucie obcej, stanowiącej wyznacznik zaciągniętego zobowiązania, zaś kwestia ewentualnych przeliczeń walutowych następuje jedynie wtórnie i jest operacją techniczną, wynikającą z uzgodnionych przez strony na etapie zawierania umowy opcji. Wykonywanie umowy w innej walucie nie powodowała zmiany waluty wierzytelności, wyrażonej w walucie obcej. Zdaniem pozwanego brak jest podstaw do uznania, iż kwestionowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy. Bank nie dopuścił się również naruszenia dobrych obyczajów. Bank nie miał możliwości kształtowania w dowolny sposób i nie kształtował w taki sposób kursów wymiany walutowej. Koszty powstałe po stronie powodów w związku ze zmianą kursów walutowych nie stanowią zysku po stronie banku, pozwany nie korzystał więc na pogorszeniu się sytuacji kredytobiorców. Zastosowanie kwestionowanej przez powodów Tabeli kursów miało zatem tylko fakultatywny charakter i zależało od decyzji powodów. Pozwany wskazał, iż nie miał możliwości w sposób dowolny ustalania kursu waluty. Kursy stosowane przez bank i publikowane w Tabeli kursów miały charakter rynkowy. Zwrócił uwagę na fakt wprowadzenia ustawy antyspreadowej. Podkreślił, że w miejsce pominiętego postanowienia możliwe jest zastosowanie innego pozostającego w mocy postanowienia umownego lub powszechnie obowiązującego przepisu prawa.
Pozwany wskazał na brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Skoro bowiem powodowie wytoczyli powództwo o spełnienie świadczenia, a więc powództwo dalej idące, w niniejszej sprawie interes prawny powodów nie istnieje. Roszczenie o ustalenie zostaje bowiem skonsumowane przez żądanie zapłaty. Zaznaczył, iż w niniejszej sprawie brak jest podstaw do przyjęcia świadczenia nienależnego. Świadczenie powodów znajduje bowiem usprawiedliwienie w łączącej strony umowie kredytu (odpowiedź na pozew – k. 143-163).
Pozwany w piśmie z dnia 10 lutego 2022 r. podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie. Nadto z ostrożności procesowej podniósł zarzut przedawnienia w zakresie roszczeń dotyczących świadczeń spełnionych przez powodów przed dniem 19 stycznia 2011 r. (pismo procesowe – k. 262-267v).
Na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2024 r. pełnomocnik pozwanego, w związku z dokonaniem potrącenia w piśmie z dnia 2 stycznia 2024 r. wniósł o oddalenie powództwa w potrąconej części. Podtrzymał zarzut zatrzymania wskazując na moc wsteczną oświadczenia o potrąceniu, co skutkuje brakiem podstaw do naliczania odsetek na wypadek przyjęcia umorzenia wzajemnych wierzytelności. Pełnomocnik pozwanego na podstawie art. 496 k.c. w związku z art. 497 k.c. podniósł zarzut zatrzymania do czasu zwrotu kwoty wypłaconej powodom tj. 485 000 PLN.
Pełnomocnik powodów wskazał natomiast, że aktualne jest roszczenie o zapłatę kwoty 96 843,38 CHF z odsetkami od dnia 3 stycznia 2024 roku do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie podtrzymuje powództwo. Nadto cofnął roszczenie w zakresie żądania zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 96.843,38 CHF od dnia 27 listopada 2020 roku do dnia 2 stycznia 2024 roku ze zrzeczeniem się roszczenia. (protokół rozprawy z dnia 10 kwietnia 2024 r. – k. 442-443v).
Do zamknięcia rozprawy strony postępowania popierały zgłoszone stanowiska, w tym twierdzenia i zarzuty.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Powodowie M. R. i A. R. chcieli zaciągnąć kredyt w celu wyremontowania domu mieszkalnego. W tym celu udali się do doradcy kredytowego (...), który zaproponował im kredyt w (...) Bank (...) S.A. Doradca przedstawił im informację, że waluta CHF jest stabilna i dzięki zastosowaniu jej w kredycie spowoduje to zmniejszenie comiesięcznych rat. Powodowie nie zostali poinformowani, jaką rolę w umowie będzie pełnił frank szwajcarski, jak będzie przeliczany CHF na PLN, nie powiedziano im również o ryzyku. Nie wskazano powodom, w jaki sposób kurs CHF kształtował się w przeszłości, ani też nie wyjaśniono na czym polega tabela kursowa oraz co to jest spread walutowy. Powodowie nie otrzymali umowy do zapoznania się wcześniej, przeczytali jej treść tuż przed podpisaniem umowy. (przesłuchanie powoda M. R. k. 442v-443, przesłuchanie powódki A. R. k. 443)
W dniu 26 marca 2008 r. powodowie złożyli wniosek o kredyt mieszkaniowy (...). Powodowie zawnioskowali o udzielenie kredytu w kwocie 484 000 zł, na okres 252 miesięcy, w walucie CHF. Powodowie zaproponowali spłatę w postaci równych rat, a dzień spłaty raty kapitałowo-odsetkowej jako 15-ty dzień każdego miesiąca. Celem kredytu miał być remont domu mieszkalnego. Jako zabezpieczenie kredytu powodowie wskazali hipotekę na nieruchomości finansowanej kredytem. Powodowie zadeklarowali, że prowadzą trzyosobowe gospodarstwo domowe, koszty utrzymania 750 zł, a koszty eksploatacji 400 zł.
Wniosek o udzielenie kredytu zawierał w części VI oświadczenie kredytobiorcy, iż został poinformowany przez (...) Bank (...) S.A. o ponoszeniu przez niego ryzyka wynikającego ze stosowania przy spłacie kredytu zmiennej stopy procentowej, ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego, w przypadku zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej oraz przyjmuje do wiadomości i akceptuje to ryzyko. Kredytobiorca przyjmuje do wiadomości, że zmiany kursów walut oraz zmiany wysokości spreadu walutowego w trakcie okresu kredytowania, mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu tj. kwotę kredytu do spłaty oraz wysokość raty kapitałowo-odsetkowej. Ponadto zobowiązuje się, że w przypadku wzrostu kursu waluty w jakiej kredyt jest denominowany, dokona (na żądanie Banku) dodatkowych czynności tj. dołączy do kredyty dodatkowego kredytobiorcę, którego dochód przywróci zdolność kredytową- w przypadku utraty zdolności kredytowej; ustanowi dodatkowe prawne zabezpieczenie lub zwiększy dotychczasowe zabezpieczenie- w przypadku relatywnego zmniejszenia wartości przyjętego prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu; uzupełni ze środków własnych lub dokona ubezpieczenia brakującego wkładu własnego w sytuacji, gdy obciążenie kredytem nieruchomości, stanowiącej prawne zabezpieczenie spłaty kredytu, przekroczy poziom wymagany przez Bank. Jednocześnie kredytobiorca oświadczył, że odrzuca ofertę (...) Bank (...) S.A. udzielenia kredytu w złotych.
W dniu składania wniosku M. R. posiadał wykształcenie wyższe i pracował w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony osiągając średni miesięczny dochód netto z ostatnich 6 miesięcy w wysokości ok (...) zł, zaś powódka A. R. posiadała wykształcenie średnie i nie pracowała zawodowo (wniosek o kredyt mieszkaniowy (...) wraz z załącznikami – k. 166-174).
Wraz z wnioskiem kredytowym powodowie podpisali dokumenty „Oświadczenie klienta o akceptacji ryzyka zmiennej stopy procentowej” oraz „Oświadczenie klienta o akceptacji ryzyka kursowego”. Podpisując je powodowie oświadczyli, że zostali poinformowani przez (...) Bank (...) S.A. o ryzyku wynikającym ze stosowania przy spłacie kredytu mieszkaniowego (...) zmiennej stopy procentowej i to ryzyko akceptują. Powodowie są świadomi, że ewentualny wzrost stopy procentowej spowoduje wzrost raty kapitałowo – odsetkowej kredytu.
Powodowie oświadczyli nadto, że zostali poinformowani przez (...) Bank (...) S.A. o ponoszeniu przez nich ryzyka, wynikającego ze zmiany kursu waluty, w przypadku zaciągnięcia kredytu mieszkaniowego (...) denominowanego w walucie obcej oraz przyjmują do wiadomości i akceptują to ryzyko. Powodowie przyjęli do wiadomości, że w przypadku kredytów denominowanych, gdy przyznana kwota kredytu na skutek różnic kursowych okaże się na dzień uruchomienia kredytu kwotą: 1) przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu określonego w umowie o kredyt - Bank uruchomi środki w wysokości stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokona pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej, 2) niewystarczającą do realizacji celu określonego w umowie o kredyt - zobowiązuję się do dokonania dopłat ze środków własnych, wynikających z ewentualnych różnic kursowych. Ponadto zobowiązuje się, że w przypadku wzrostu kursu waluty, w jakiej denominowany jest kredyt, dokonają następujących czynności: 1) dołączą do kredytu (na żądanie Banku) dodatkowego Kredytobiorcę, którego dochody przywrócą zdolność kredytową- w przypadku utraty zdolności kredytowej, 2) ustanowią (na żądanie Banku) dodatkowe prawne zabezpieczenie lub zwiększę dotychczasowe zabezpieczenie - w przypadku relatywnego zmniejszenia wartości przyjętego prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu, 3) dokonają (na żądanie Banku) ubezpieczenia finansowego od ryzyk, związanych z niskim wkładem własnym w sytuacji, gdy obciążenie kredytem nieruchomości, stanowiącej prawne zabezpieczenie spłaty kredytu, przekroczy 80% wartości tej nieruchomości. Jednocześnie oświadczają, iż odrzucają ofertę (...) Bank (...) S.A. udzielenia kredytu w złotych (oświadczenia klienta o akceptacji ryzyka zmiennej stopy procentowej – k. 175-176, oświadczenia klienta o akceptacji ryzyka kursowego – k. 177-178).
W dniu 28 kwietnia 2008 r. M. R. i A. R. zawarli z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy(...) (kredyt budowlano – hipoteczny przeznaczany na finansowanie inwestycji budowanej).
Zgodnie z pkt A Części Szczególnej Umowy (dalej, jako „CSU”) bank udzielił kredytobiorcy kredytu hipotecznego. Kredyt denominowany został zgodnie z § 1 ust. 1 udzielony w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 233.307,68 CHF. Kredyt przeznaczony był na spłatę kredytu zaciągniętego w Banku (...) S.A., udzielonego na cele mieszkaniowe, spłata pożyczki hipotecznej, remont przedmiotowej nieruchomości (§ 1 ust. 2 CSU).
Jako okres kredytowania wskazano okres od dnia 28 kwietnia 2008 r. do 25 kwietnia 2029 r. (§ 1 ust. 4 CSU).
Oprocentowanie kredytu (w przypadku uruchamiania środków w dniu podpisania umowy) wynosiło 4,82167% p.a. w przypadku uruchomienia środków w dniu podpisania umowy (§ 1 ust. 8 CSU), a marża banku w dniu udzielenia kredytu wynosiła 1,98%, możliwe było obniżenie w okresie kredytowania marży banku o 1 p.p. z tytułu ustanowienia docelowego zabezpieczenia spłaty (§ 1 ust. 9 i 10 CSU). Rzeczywista roczna stopa procentowa ustalona została na 4,79% p.a. (§ 1 ust. 11 CSU). Roczna stopa procentowa dla zadłużenia przeterminowanego na dzień podpisania umowy wynosiła 29% p.a. (§ 1 ust. 12 CSU).
Całkowity koszt udzielonego kredytu określono szacunkowo na kwotę 235.824,47 zł, w tym prowizja za udzielenie kredytu 0,00 CHF (kwota prowizji po przeliczeniu na złote według kursu sprzedaży z dnia podpisania umowy szacunkowo wyniosła 0,00 zł). Suma odsetek była równa 235.824,47 zł, a koszt wynikający z podwyższenia marży banku z tytułu ubezpieczenia kredytu w okresie przejściowym 9.633,39 zł (§ 2 ust. 1 CSU).
Jako zabezpieczenie spłaty kredytu ustanowiono hipotekę kaucyjną do kwoty 727 500,00 zł na zabezpieczenie spłaty kapitału, odsetek i innych kosztów ustanowiona na rzecz banku na kredytowanej nieruchomości. Nadto przewidziano cesję na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych potwierdzona przez ubezpieczyciela (§ 3 ust. 1 - 2 CSU).
Uruchomienie kredytu miało nastąpić nie później, niż w ciągu 5 dni od daty spełnienia przez kredytobiorcę warunków uruchomienia kredytu (§ 4 CSU).
§ 5 ust. 1 CSU stanowił, że spłata kredytu następuje zgodnie z harmonogramem spłat doręczanym kredytobiorcy. Określono, iż spłata kredytu następować będzie w równych ratach kapitałowo-odsetkowych w walucie CHF, a spłata rat następuje poprzez pobranie środków z rachunku złotowego wskazanego w § 5 ust. 6 CSU.
Pod treścią CSU zawarte zostały oświadczenia podpisane przez powodów, że otrzymali i zapoznali się z treścią wzoru umowy, „Ogólnych Warunków udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...)” oraz wyciągiem z Tabeli Opłat i prowizji (...) Bank (...) S.A. dla klientów indywidualnych.
W § 1 ust. 1 Części Ogólnej Umowy (dalej, jako „COU”) określono, że kredyt mieszkaniowy (...) jest udzielany w złotych. Zgodnie z ust. 2 w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacana w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. W myśl § 1 ust. 3 w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej: 1/ zmiana kursu waluty oraz zmiana wysokości spreadu walutowego wpływa na wypłacane w złotych przez bank kwoty transz kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo – odsetkowych, 2/ ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu walutowego ponosi kredytobiorca z uwzględnieniem § 11 ust. 2-4 oraz § 18 ust. 6.
Oprocentowanie kredytu ustalane było wg zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży banku (§ 2 ust. 1 COU). Stopa bazowa ustalona w umowie o kredyt, obowiązywała do przedostatniego dnia włącznie, 3-miesięcznego okresu obrachunkowego, tj. przez okres kolejnych 3 miesięcy. Pierwszy okres obrachunkowy liczony był od dnia uruchomienia kredytu (§ 2 ust. 3 COU).
Na mocy § 7 ust. 1 COU wysokość pobieranych od kredytobiorcy prowizji i opłat ustalana była na podstawie Tabeli opłat i prowizji. W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, prowizje pobierane miały być w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. DO przeliczeń kwot prowizji z waluty obcej na złote zastosowanie miał kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującej w banku w dniu zapłaty prowizji, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 7 ust. 5 i 6 COU).
W § 11 COU określono zasady wypłaty środków z kredytu denominowanego. W § 11 ust. 2 wskazano, że w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, wypłata środków następuje w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłacanej kwoty wyrażonej w walucie obcej. Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs waluty obcej według Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 11 ust. 3 COU).
Podkreślono, że w przypadku kredytów denominowanych, gdy przyznana kwota kredytu, na skutek różnic kursowych, okaże się na dzień uruchomienia ostatniej transzy kredytu kwotą:
1) przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu określonego w CSU, Bank uruchomi środki w wysokości, stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokona pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej,
2) niewystarczająca do realizacji celu, określonego w CSU, kredytobiorca zobowiązany był do zbilansowania inwestycji poprzez uzupełnienie środków własnych przed wypłaceniem środków przez Bank (§ 11 ust. 4 pkt 1 i 2 COU).
W § 13 COU określono zasady spłaty kredytu. Zgodnie z § 13 ust. 7, w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie, w której kredyt jest denominowany, a spłata następuje w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Zaznaczono, że do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłaconego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty wg Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...)– k. 64-75).
W Ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...) wskazano, że Tabela kursów to aktualna „Tabela kursów walutowych (...) Bank (...) S.A.” obowiązująca w Banku w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. (Ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego(...) k. 185-189)
Kredyt został uruchomiony w dniu 30 kwietnia 2008 r. w wysokości 165.142,88 CHF, co stanowiło równowartość 345.000,00 zł (zastosowany kurs 2,0891). Kolejna transza kredytu została powodom wypłacona w dniu 26 maja 2008 r. w wysokości 68.164,80 CHF. Na rachunek powodów została wypłacona kwota 67.859,05 CHF, co stanowiło równowartość kwoty 140.000,00 zł (zastosowany kurs 2,0631). Pozostała część kwoty z 68.164,80 CHF w kwocie 305,75 CHF została zarachowana na wcześniejszą spłatę kredytu (zaświadczenie k. 88-92v).
W dniu 7 września 2012 r. strony zawarły porozumienie, zgodnie z którym m.in. w odniesieniu do kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca mógł dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie (§ 1 ust. 1 lit. a). (porozumienie k. 76-76v).
Powodowie za uzyskane środki z kredytu spłacili poprzednie zobowiązanie zaciągnięte celem zakupu domu oraz wyremontowali nieruchomość, w której do chwili obecnej zamieszkują. W domu była zarejestrowana działalność gospodarcza w latach 2009 - 2011, jednakże powódka nie wykonywała w nim działalności, a adres ten służył jedynie dla celów rejestracji. Powódka nie rozliczała rat kredytu w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. (przesłuchanie powódki A. R. – k. 443)
Powodowie w okresie od dnia 25 maja 2008 r. do 25 września 2020 r. uiścili na rzecz pozwanego kwoty 177.160,22 zł i 96.843,38 CHF tytułem rat kapitałowo – odsetkowych. (zaświadczenie k. 36-41)
M. R. i A. R. pozostają w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Spłacali kredyt z ich majątku wspólnego. (przesłuchanie powoda M. R. k. 442v-443, przesłuchanie powódki A. R. k. 443)
Pismem datowanym na dzień 18 listopada 2020 r. powodowie wezwali (...) Bank (...) S.A. w terminie 7 dni od otrzymania wezwania do zwrotu na rzecz powodów kwoty 177.160,22 zł oraz 96.843,38 CHF pobranej od nich nienależnie w związku z tym, że umowa kredytu jest nieważna, albo do zwrotu kwoty 216.238,32 zł tytułem nienależnie pobranych rat spłaty kredytu w zawyżonej wysokości, w związku z tym, że umowa kredytowa zawiera nieuczciwe postanowienia bezskuteczne wobec powodów. (przedsądowe wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru– k. 77-84)
Pismem datowanym na dzień 20 listopada 2023 r. powodowie wezwali (...) Bank (...) S.A. w terminie 1 dnia od otrzymania wezwania do zwrotu na rzecz powodów kwoty 191,36 zł oraz 37.075,21 CHF tytułem roszczenia o zwrot spłat rat kredytu pobranych od powodów nienależnie przez bank w okresie nieobjętym powództwem, tj. od dnia 23 października 2020 r. do dnia 25 października 2023 r. (wezwanie do zapłaty – k. 432)
W odpowiedzi na pismo z dnia 20 listopada 2023 r. Bank wskazał, że umowę kredytu należy uznać za ważną i wiążącą obie strony, w związku z czym Bank nie uwzględnił zgłoszonych w piśmie roszczeń. (pismo – k. 436)
W dniu 2 stycznia 2024 r. powodowie złożyli pozwanemu Bankowi oświadczenie o potrąceniu, dokonując potrącenia wierzytelności (...) Banku (...) S.A. tytułem roszczenia zwrotu kwoty wypłaconej w wyniku umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 28 kwietnia 2008 r. w wysokości 485 000 zł z ich wierzytelnościami w wysokości:
a) 191,36 zł tytułem roszczenia o zwrot rat kredytu zapłaconych przez nich w wykonaniu umowy w okresie od dnia 23 października 2020 r. do dnia 25 października 2023 r. Wskutek potrącenia ich wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 484.808,64 zł;
b) 37.075,21 CHF tytułem roszczenia o zwrot rat kredytu zapłaconych przez nich w wykonaniu umowy w okresie od dnia 23 października 2020 r. do dnia 25 października 2023 r. Kwota w walucie obcej na dzień potrącenia wynosi równowartość 172.755,65 zł według kursu średniego NBP obowiązującego w dniu potrącenia w wysokości 4,6596 PLN/CHF. Wskutek potrącenia ich wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 312.052,99 zł;
c) 51.655,80 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 177.160,20 zł za okres od dnia 28 listopada 2020 r. do dnia potrącenia, tj. 2 stycznia 2024 r. Wskutek potrącenia ich wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 260.397,19 zł;
d) 28.237,26 CHF tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 96.843,38 CHF za okres od dnia 28 listopada 2020 r. do dnia potrącenia, tj. 2 stycznia 2024 r. Kwota w walucie obcej na dzień potrącenia wynosi równowartość 131.574,34 zł. Wskutek potrącenia ich wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 128.822,85 zł;
e) 177.160,20 zł tytułem roszczenia o zwrot rat kredytu zapłaconych przez powodów w wykonaniu umowy do dnia 25 września 2020 r., które nie zostały objęte powództwem w niniejszej sprawie. Wskutek potrącenia wierzytelność Banku umarza się w całości, a wierzytelność powodów pozostaje nieumorzona w kwocie 48.337,35 zł. (oświadczenie o potrąceniu wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru – k. 440-441v)
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie powołanych dokumentów związanych z zawarciem umowy kredytu hipotecznego znajdujących się w aktach sprawy, składanych przez strony postępowania. Dokumenty te nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a w ocenie Sądu, nie było podstaw, by podawać w wątpliwość okoliczności faktyczne wynikające z ich treści. Z uwagi na powyższe Sąd uznał, że dowody z tych dokumentów tworzą spójny, niebudzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to w pełni zasługujący na wiarę materiał dowodowy.
Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się także na przesłuchaniu powodów. Nie uszło uwadze Sądu to, że przesłuchanie stron jest de facto dowodem wyłącznie posiłkowym, tym niemniej w niektórych wypadkach może się on okazać dowodem wręcz kluczowym dla odtworzenia istotnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia okoliczności. W niniejszej sprawie powodowie zrelacjonowali przebieg zdarzeń związanych z zawarciem umowy kredytu, jaki pamiętali. Sąd uznał zeznania powodów za wiarygodne w całości.
Sąd nie czynił ustaleń faktycznych na podstawie zeznań świadków T. K. (k. 363-367) oraz W. D. (k.408-410). Świadkowie nie pamiętali okoliczności związanych z zawarciem umowy kredytu przez powodów. Na większość zadanych pytań odpowiadali „nie pamiętam” bądź „nie wiem”. Świadkowie udzielili odpowiedzi jedynie w zakresie ogólnych okoliczności towarzyszących udzieleniu kredytu.
Sąd pominął na podstawie art. 235 2 § 1 pkt 4 k.p.c. wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. C..
Sąd na podstawie art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. pominął, jako nieistotne dla rozstrzygnięcia wnioski dowodowe zawarte w pozwie pkt IV g-q, t-y, pkt V, VI, wnioski dowodowe zawarte w załączniku do repliki powoda oraz wnioski dowodowe zawarte w pkt V odpowiedzi na pozew, a także wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego.
Sąd zważył co następuje:
Powództwo główne podlegało uwzględnieniu niemal w całości.
Powodowie wnieśli w nim o ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 28 kwietnia 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna oraz zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 96.843,38 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 listopada 2020 r. do dnia zapłaty.
W toku postępowania strona powodowa cofnęła roszczenie w zakresie żądania zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 96.843,38 CHF od dnia 27 listopada 2020 roku do dnia 2 stycznia 2024 roku ze zrzeczeniem się roszczenia.
Ze względu na zgłoszone w pismach procesowych twierdzenia stron Sąd w pierwszej kolejności zbadał spełnienie przesłanki interesu prawnego po stronie powodowej w odniesieniu do treści przepisu art. 189 k.p.c., zgodnie z którą powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.
Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest kategorią obiektywną, czyli istniejącą rzeczywiście, a nie tylko hipotetycznie (np. w subiektywnym odczuciu strony). Wyrok zasądzający Sąd może zatem wydać tylko wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka. Wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa ma charakter deklaratoryjny ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 181/11, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r., II CSK 252/1; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/1).
W judykaturze wskazano, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa ( tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r., III CSK 254/12, LEX nr 1353202). Interes ten należy rozumieć zatem szeroko. Pojęcie to powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądu w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej, której nie można się domagać w drodze innego powództwa ( tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. II CSK 378/07, LEX nr 863958).
W ocenie Sądu, powodom przysługuje interes prawny w dochodzeniu tak sformułowanego żądania. Pozytywne rozstrzygnięcie pozwoli bowiem uniknąć ewentualnych sporów w przyszłości w zakresie wysokości świadczenia pieniężnego należnego pozwanemu bankowi. Umowa z dnia 28 kwietnia 2008 r. została zawarta do dnia 25 kwietnia 2029 r. Z tego ustalenia oraz bezspornego stanowiska stron jasno wynika, że strony są nadal związane powyższą umową.
Jak już wyżej wskazano, brak interesu zachodzi wtedy, gdy sfera prawna powoda nie została naruszona lub zagrożona, bo jego prawo już zostało naruszone albo powstały określone roszczenia i może osiągnąć pełniejszą ochronę swych praw, bo może dochodzić zobowiązania pozwanego do określonego zachowania - świadczenia lub wykorzystać inne środki ochrony prawnej prowadzące do takiego samego rezultatu. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, bo powód nie traci interesu, jeżeli ochrona jego sfery prawnej wymaga wykazania, że stosunek prawny ma inną treść, w szczególności, gdy umowa jest zawarta na długi czas, a wyrok w sprawie o świadczenie za wcześniejszy okres nie usunie niepewności w zakresie wszystkich skutków prawnych mogących wyniknąć z tego stosunku w przyszłości ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 października 2018 r., I ACa 623/17). W sprawie o ustalenie nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytowej (względnie nieważności umowy) jest zatem istotne, jaki skutek ta umowa wywarła w ujmowanym wielopłaszczyznowo aspekcie skutków cywilnoprawnych. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy skutki takiej umowy ex tunc. Z uwagi zaś na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią, jako swoisty prejudykat, ma on istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu. Żądania te zaktualizują się w przypadku ustalenia, że zaskarżone postanowienie umowne nie wiąże stron. Interes prawny powodów w żądaniu ustalenia nieważności umowy w tym kontekście jest oczywisty, bowiem bez takiego rozstrzygnięcia na przyszłość o zasadach rozliczenia kredytu, nie istnieje możliwość definitywnego zakończenia sporu. Uznanie braku interesu powodów skutkowałoby w istocie tym, że dopiero po spłaceniu kolejnych rat kredytu powodowie musieliby występować z kolejnymi żądaniami zwrotu nadpłaty. Nie istniałby bowiem mechanizm do przeliczania rat kredytu na bieżąco w sposób odmienny niż reguluje to umowa. Rozstrzygnięcie roszczenia o ustalenie nieważności umowy zniesie stan niepewności strony powodowej w zakresie wysokości rat i sposobu ich rozliczania.
Podkreślenia wymaga, że wystąpienie przez powodów z powództwem o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy nie będzie wystarczające i nie ureguluje definitywne wzajemnych relacji pomiędzy stronami. Zapatrywania prawne Sądu dotyczące nieistnienia stosunku prawnego lub prawa czy też stwierdzenie nieważności umowy, wskazane wyłącznie w uzasadnieniu wyroku nie będą wiążące dla sądów i organów państwowych. Wyrok ustalający w sposób ostateczny rozstrzygnie stosunki prawne miedzy stronami na gruncie przedmiotowej umowy i zapobiegnie wystąpieniu dalszych sporów na gruncie tej umowy.
Dalej należało zauważyć, że kwestia ustalenia będzie miała wpływ na roszczenie o wykreślenie hipoteki zabezpieczającej. Powództwa z art. 189 k.p.c. i art. 10 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1007, ze zm.) realizują odrębne kategorie roszczeń procesowych, stanowiące dwa niezależne środki ochrony prawnej, oparte na różnych przesłankach i zmierzające do osiągnięcia odmiennego celu. Powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece służy uzgodnieniu treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym aktualnym na dzień orzekania. Zmierza do zaspokojenia roszczenia typu rzeczowego i pozostaje w ścisłym związku z ustrojową funkcją ksiąg wieczystych. Jest zatem właściwym instrumentem do rozstrzygnięcia sporu, której ze stron przysługuje prawo do nieruchomości objętej księgą wieczystą (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 16 lutego 2011 r., I CSK 305/10, OSNC – ZD z 2012 r., Nr 1, poz. 7, z dnia 11 grudnia 2007 r., II CSK 361/07, z dnia 19 lutego 2003 r., V CKN 1614/00, z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 152/04, z dnia 21 listopada 2002 r., IV CKN 1519/00, i z dnia 10 października 1985 r., II CR 281/85, OSNC 1986 roku Nr 7 - 8, poz. 125). Nadto hipoteka wygasa na skutek wygaśnięcia wierzytelności (art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).
Tymczasem jak wskazano już wyżej bez orzeczenia Sądu stwierdzającego nieważność ww. stosunku prawnego, nie będzie podstawy do żądania wykreślenia hipoteki w związku z wygaśnięciem wierzytelności, którą zabezpieczała. Zatem dopiero dokonanie ewentualnego ustalenia nieważności umowy kredytu spowoduje możliwość wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej.
Podsumowując rozważania w zakresie spełnienia przesłanek z art. 189 k.p.c. wskazać należy, że powodowie wykazali istnienie interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu.
Należy zaznaczyć, że instytucja umowy kredytu uregulowana została w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, zgodnie z którym przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje i warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2).
O nieważności czynności prawnej decyduje jej treść lub cel. Przepis art. 58 k.c. dotyczy tylko zgodności z ustawą i zasadami współżycia społecznego treści oraz celu czynności prawnej. Oceniając ważność czynności prawnej nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania. O ważności umowy orzeka się oceniając jej treść i cel z daty zawarcia umowy, a nie sposób jej faktycznego wykonania. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Nieważność czynności prawnej może wynikać nie tylko z wyraźnej dyspozycji przepisu, ale także z natury zobowiązania.
Przedmiotowa umowa kredytu jest przykładem kredytu denominowanego. Kredyt denominowany w walucie obcej charakteryzuje się następującymi cechami: kwota kredytu w umowie kredytowej wyrażana jest w walucie obcej (walucie kredytu), jednak kredyt z reguły wypłacany jest w złotych; wypłata kwoty kredytu następuje zasadniczo po kursie waluty z dnia uruchomienia kredytu, przy czym bank wypłaca kwotę w walucie polskiej przeliczonej po kursie kupna dla dewiz, ogłoszonym w obowiązującej w danym banku tabeli kursowej w dniu realizacji zlecenia płatniczego; złotowa wartość wypłaconego kredytu nie jest znana w chwili podpisania umowy kredytowej, gdyż jej wysokość zostanie ustalona w chwili faktycznego uruchomienia kredytu lub jego transzy i będzie uzależniona od kursu złotego względem waluty kredytu w tym dniu; spłata kredytu może następować bezpośrednio w walucie kredytu lub w walucie krajowej, przy czym kwota płatności ustalana jest jako równowartość w złotych polskich kwoty należnej w oryginalnej walucie kredytu - w przypadku do ustalenia złotowej wartości raty spłaty kredytu, bank wykorzystuje kurs sprzedaży dewiz z publikowanej przez siebie tabeli kursowej ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2020 r., sygn. II CSK 805/18)
Zgodnie z art. 358 1 § 2 k.c. strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Takim miernikiem wartości może być również waluta obca (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 października 2014 roku VI ACa 1721/13, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2005 r., 1 CSK 690/04; z dnia 2 lutego 2015 r., I CSK 257/14, z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134).
W konsekwencji Sąd uznał, iż zawarta umowa, co do zasady, odpowiadała w swej treści dyspozycji art. 69 ustawy Prawo bankowe. Za ważnością tego typu umów opowiedział się także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 marca 2011 roku w sprawie o sygn. akt IV CSK 377/10 oraz z w wyroku z dnia 29 kwietnia 2015 roku w sprawie o sygn. akt V CSK 445/14, czy wyroku z dnia 14 lipca 2017 roku w sprawie o sygn. akt II CSK 803/16.
W ocenie Sądu dopuszczalne było zatem, co do zasady, określenie kwoty kredytu w § 1 ust. 1 CSU, a zatem zobowiązania Banku w sposób w tym postanowieniu oznaczony, to jest poprzez odwołanie się do waluty obcej jako miernika wartości stanowiącego podstawę wyliczenia kwoty kredytu w złotówkach.
W stanie prawnym obowiązującym w dacie zawarcia przedmiotowej umowy konstruowanie umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej było dopuszczalne. Taki podgląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, czy też w wyroku z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14, w którym odwoływał się do przepisów zawartych w ustawie z dnia 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw. Sąd w składzie orzekającym podziela te poglądy.
Wskazywane przez powodów postanowienia umowne, są nieważne jako sprzeczne z art. 353 1 k.c.
Stosownie do treści art. 353 § 1 k.c., zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Stosownie zaś do treści art. 353 1 k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Przepis ten stanowi o naczelnej zasadzie prawa zobowiązań - o zasadzie swobody umów.
Istotą umowy jest złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli, których treść określa prawa i obowiązki stron. Umowa powstaje, gdy zostanie uzgodniony katalog istotnych dla danej umowy obowiązków stron i odpowiadających im uprawnień.
Nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Byłoby to sprzeczne z naturą umowy. Gdy oznaczenie świadczenia zostałoby pozostawione jednej ze stron, powinno być ono w zasadzie oparte na obiektywnej podstawie, a nie pozostawione do swobodnego uznania strony, w przeciwnym razie zobowiązanie w większości przypadków byłoby nieważne, jako naruszające art. 353 1 k.c.
Do istotnych cech poprawnego stosunku zobowiązaniowego należy równouprawnienie stron tego stosunku, czyli brak uprzywilejowanej pozycji jednego podmiotu w stosunku do drugiego. W konsekwencji nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Byłoby to sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego ( zob. SN w uchwale 7 sędziów z dnia 22 maja 1991 r., sygn. akt III CZP 15/91).
W sytuacji gdy oznaczenie świadczenia zostało pozostawione jednej ze stron, powinno być ono oparte na obiektywnej podstawie, nie zaś pozostawione do swobodnego uznania strony. W przeciwnym wypadku zobowiązanie należałoby z reguły uznać za nieważne ( zob. Agnieszka Pyrzyńska w Systemie Prawa Prywatnego, Prawo zobowiązań - część ogólna, tom 5, pod redakcją prof. dr hab. Ewy Łętowskiej, str. 205).
Bank zastrzegł dla siebie możliwość jednostronnej zmiany wysokości zobowiązania w zakresie głównego świadczenia kredytobiorców, spełnianego na rzecz banku. Pozwany ustalając bowiem samodzielnie w tabeli kursowej kurs kupna i kurs sprzedaży, sam określa należną mu od powodów wierzytelność, o której mowa w art. 69 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 4 i 5 ustawy Prawo bankowe.
Powyższe powodowało, że świadczenia należne bankowi z punktu widzenia prawa zobowiązań, pozostawały od początku niedookreślone. Bez decyzji banku wyrażającej się wydaniem tabeli kursowej nie sposób jest określić salda kredytu, do którego zwrotu zobowiązał się kredytobiorca.
Postanowienia umowy tj. § 1 ust. 1 CSU, § 1 ust. 2 COU, § 1 ust. 3 COU, § 11 COU, § 13 ust. 7 COU nie odwołują się do ustalanego w sposób obiektywny kursu CHF, do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie ma wpływu, lecz pozwalają bankowi kształtować ten kurs w sposób dowolny, wedle swego uznania. Zaznaczyć należy, że pozwany ani w umowie, ani w Ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...)nie przedstawił definicji tabeli kursowej banku, w sposób umożliwiający ustalenie przez kredytobiorcę podmiotu odpowiedzialnego za jej sporządzenie, podstaw opracowywania wysokości kursów oraz okresu jej obowiązywania czy sposobu i wysokości obliczenia marży, albo spreadu. Strona pozwana, pomimo zawarcia w umowie kredytu odwołania do „Tabeli kursów” i ogólnej definicji „Tabeli kursów” zawartej w Ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...), nie przedstawiła w sposób precyzyjny i umożliwiający zapoznanie się przez powodów ze wskaźnikami, stanowiących podstawę tworzenia tej tabeli.
Na mocy powyższych postanowień Bank miał możliwość jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość kapitału kredytu, czyli wypłacanej kwoty kredytu i kształtowane świadczenia kredytobiorcy (rat kredytowych i innych należności banku). Waloryzacja kredytu udzielonego na podstawie umowy o kredyt hipoteczny, odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego, będące jego wewnętrznym dokumentem i to uprawnienie banku do określania wysokości kursu CHF na gruncie zawartej umowy, nie doznaje żadnych formalnie określonych ograniczeń (brak oznaczenia parametrów granicznych m.in. w zakresie stosowanej przez pozwanego marży – spreadu). Umowa ani stanowiące jej integralną część Ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego(...), nie precyzują bowiem sposobu ustalania kursu wymiany walut wskazanego w Tabeli kursów obowiązującej w banku. W szczególności regulacje umowne nie przewidują wymogu, aby wysokość kursu ustalanego przez bank pozostawała w określonej relacji do aktualnego kursu CHF ukształtowanego przez rynek walutowy lub np. kursu publikowanego przez Narodowy Bank Polski. Bez znaczenia pozostaje argument pozwanego, że Bank nie ustalał kursu dowolnie, skoro ani w umowie ani w Regulaminie nie określono, jaka ma być relacja kursu banku do kursów rynkowych ani czy jest to relacja stała w trakcie wykonywania umowy, ani też do jakich wysokości, odchyleń od bliżej niesprecyzowanego rynku, pozwany może kształtować kursy we własnej Tabeli.
Niezwykle istotnym jest to, iż umowa nie przewidywała żadnych ograniczeń w określaniu przez bank kursów w tabelach kursów obowiązujących w banku. Z umowy nie wynikało, aby kurs z tabel banku miał być rynkowy, sprawiedliwy, czy rozsądny. Umowa pozostawiała bankowi w istocie dowolność w ustalaniu poziomu kursu walut obcych. Nie przewidywała żadnych kryteriów, wedle których miałby być ustalony kurs z tabeli, ani instrumentów, które mogłyby służyć kredytobiorcom do wpłynięcia na wysokość tego kursu. Obowiązujące regulacje prawne nie zakazywały pozwanemu zamieszczania w tworzonych przez siebie tabelach kursów takich wartości, jakie uzna za stosowne. Nie ma znaczenia dla negatywnej oceny takiego kształtu umowy to, w jaki sposób pozwany w praktyce dokonywał określania kursów wpisywanych następnie do tabeli obowiązującej w banku. Stosowanie w danym okresie takiej czy innej praktyki w określaniu kursu waluty było swobodną decyzją pozwanego i w każdej chwili mogło ulec dowolnej zmianie.
Przyznanie sobie przez pozwanego prawa do jednostronnego wyznaczania salda kredytu i regulowania wysokości rat kredytu denominowanego walutą CHF, poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursów kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, przy pozbawieniu powodów jakiegokolwiek wpływu na to, wykracza poza zasadę swobody umów wyrażoną w art. 353 1 k.c., pozostając w sprzeczności z naturą stosunku zobowiązaniowego, który winien być oparty na zasadzie równości stron, bez przyznawania którejkolwiek z nich władczych kompetencji do kształtowania wysokości świadczeń, w tym przypadku zobowiązania powodów podlegającego spłacie, a następnie wysokości poszczególnych rat. Przywołane wyżej postanowienia umowy są sprzeczne z tym przepisem, a tym samym nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.
Brak określenia wysokości świadczenia zarówno kredytodawcy jak i kredytobiorcy przesądzał o sprzeczności treści umowy z art. 353 1 k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe.
Warto wskazać, że np. w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 1 kwietnia 2011 r. (III CSK 206/10) podniesiono, że jeśli świadczenie nie jest oznaczone, zobowiązanie nie istnieje. Sąd Najwyższy stwierdził, że do istotnych elementów stosunku zobowiązaniowego należy obowiązek świadczenia, natomiast samo świadczenie jest jedynie realizacją tego obowiązku. Świadczenie musi być oznaczone, gdyż oznaczenie świadczenia w połączeniu z oznaczeniem sposobu zachowania się dłużnika pozwala na ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego. Jeśli świadczenie nie zostanie oznaczone, nie można mówić o istnieniu zobowiązania ze względu na brak istotnego elementu stosunku zobowiązaniowego.
Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17 stycznia 2003 r., III CZP 82/02, w którym stwierdzono, że jeżeli brakujące essentialia negotii uzupełnił w umowie sam bank, to składając swoje oświadczenie woli kredytobiorcy nie objęli nim tych istotnych postanowień umowy i skoro nigdy nie wyrazili na to zgody, nie doszło do zawarcia umowy o kredyt. Orzeczenie to dotyczyło niewpisania w dacie zawarcia umowy do jej treści kwoty udzielanego kredytu, która następnie została dopisana przez bank.
Na konieczność oznaczenia świadczeń stron dla ważności umowy wskazywał też w wyroku z 5 czerwca 2014 r. (IV CSK 585/13, Legalis nr 1079906) Sąd Najwyższy wskazując, że warunkiem powstania ważnego zobowiązania, którego treścią jest obowiązek spełnienia świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela jest dokładne określenie treści tego świadczenia albo przesłanek pozwalających na jego dokładne określenie.
W ocenie Sądu, należy założyć, że bez omówionych wyżej postanowień dotyczących możliwości kształtowania przez Bank, wedle jego woli, w trakcie wykonywania umowy, wysokości świadczenia kredytobiorcy sporna umowa kredytu nie zostałaby zawarta. W konsekwencji zachodzi konieczność uznania za nieważną całej umowy. Za okoliczność oczywistą wypada przy tym przyjąć, iż wieloletnie wykonywanie przez strony spornej umowy nie stanowi przeszkody do badania jej ważności i ustalenia, że jest ona nieważna.
W kontekście oceny umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej istotnym jest czy profesjonalny podmiot poinformował swojego klienta o ryzyku związanym z takim, a nie innym ukształtowaniem stosunku prawnego zaoferowanego klientowi. Dokonując oceny przedmiotowej umowy pod kątem obowiązków informacyjnych spoczywających na banku, należy wskazać, że ryzyko wynikające ze zmiany kursu waluty obcej dla kredytobiorcy ma dwa zasadnicze skutki.
Zmieniający się kurs waluty, skutkuje zmianą wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Wyliczenie wszakże poszczególnych rat z rozbiciem ich na część kapitałową i odsetkową (tzw. harmonogram spłaty) następuje w walucie CHF, a wysokość spłaty w PLN. Wysokość raty zmienia się w zależności od kursu. Z punktu widzenia interesów kredytobiorcy, może to oznaczać, że na skutek zwiększenia się wysokości raty, nie będzie on jej w stanie zapłacić. Drugą konsekwencją związania kredytu z kursem waluty obcej, jest zmiana wysokości zadłużenia pozostającego do spłaty. Saldo zadłużenia staje się natomiast istotne przy sprzedaży nieruchomości lub przy wypowiedzeniu umowy, wiążącym się zazwyczaj z przewalutowaniem po bieżącym kursie. Przy wzroście kursu pomimo uiszczania rat, okazuje się, że wysokość kredytu pozostałego do spłaty nie zmalała, ale wzrosła. Ta właściwość kredytu nie jest intuicyjna dla przeciętnego konsumenta i odbiega od standardowego kredytu w złotówkach, w którym kwota pozostała do zapłaty (kapitał) praktycznie zawsze zmniejsza się z upływem czasu i płaceniem kolejnych rat. Zdaniem Sądu, te dwa elementy mają największe znaczenie dla konsumenta i ewentualnego naruszenia jego interesów.
Prawidłowe wypełnienie obowiązku informacyjnego wymagało pełnej i rzetelnej informacji o ryzyku zarówno w odniesieniu do wysokości raty, jak i kapitału pozostałego do spłaty. Informacje te dają kredytobiorcy obraz konsekwencji ekonomicznych wyboru kredytu waloryzowanego walutą obcą. Przekaz kierowany do konsumenta musi być jasny i zrozumiały, zatem podanie informacji powinno nastąpić: poprzez wskazanie nieograniczonego charakteru ryzyka walutowego oraz konkretnych przykładowych kwot wartości raty i salda charakteryzujących dany kredyt w wariantach obrazujących sytuację ekonomiczną klienta w przypadku wzrostu waluty kredytu do najwyższych historycznych notowań.
W ocenie Sądu, bank zaniechał podania posiadanych przez siebie – jako profesjonalista – pełnych informacji o zmianach kursu waluty indeksacyjnej, w szczególności wcześniej zanotowanych maksimach kursowych i zmienności waluty indeksacyjnej na przestrzeni lat ubiegłych. Nie podał również jak przy takim kursie (maksymalnym), będą kształtowały się zobowiązania kredytobiorcy rozumiane, jako wysokość miesięcznej raty i salda kredytu przy wystąpieniu pesymistycznego scenariusza, tj. wzrostu kursu waluty indeksacyjnej do możliwie najwyższego z uwagi na historyczne notowania poziomu.
Powyższej oceny nie zmienia fakt zawarcia we wniosku o udzielenie kredytu w części VI oraz w oświadczeniach podpisanych w trakcie ubiegania się ok kredyt, iż kredytobiorca został poinformowany przez (...) Bank (...) S.A. o ponoszeniu przez niego ryzyka wynikającego ze stosowania przy spłacie kredytu zmiennej stopy procentowej, ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego, w przypadku zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej oraz przyjmuje do wiadomości i akceptuje to ryzyko. Zauważyć należy, że oświadczenia te w ogóle nie tłumaczą co należy rozumieć pod pojęciem kosztów kredytu oraz jak mechanizm ryzyka walutowego oraz zmiennej stopy referencyjnej, wpływa na te koszty. Tymczasem ryzyko kursowe oraz ryzyko zmiennej stopy procentowej w przypadku kredytu waloryzowanego, jest dwojakie, przejawiając się zarówno w wartości ekonomicznej salda kredytu, jak i wysokości miesięcznych rat kredytowych. Czym innym jest ogólna abstrakcyjna świadomość przeciętnego konsumenta występowania ryzyka kursowego, a czym innym praktyczna umiejętność przełożenia tej wiedzy celem porównania dwóch kredytów złotowego i waloryzowanego.
Należy wskazać, że pozwany nie wywiązał się należycie z obowiązków udzielenia powodom rzetelnej informacji w zakresie rzeczywistego ryzyka kursowego, co skutkowało powzięciem przez powodów niekorzystnej decyzji o zaciągnięciu kredytu waloryzowanego kursem CHF, związanego z nieograniczonym ryzykiem walutowym. Sposób zawarcia przedmiotowej umowy powoduje, że w ocenie Sądu, jest ona sprzeczna z zasadami współżycia społecznego tj. zasadą uczciwości, lojalności oraz zasadą równości stron (art. 58 § 2 k.c.).
Dla oceny kwestii ważności umowy nie ma znaczenia ponadto wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, która przyznała kredytobiorcom m.in. uprawnienie do spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie obcej (indeksacyjnej). Nieważność przedmiotowej umowy kredytu występuje bowiem od samego początku, zatem wskazane zdarzenie prawne, które nastąpiło po zawarciu umowy, pozostawało bez znaczenia dla kwestii jej ważności. Wymieniona ustawa nie usunęła pierwotnej przyczyny wadliwości klauzul indeksacyjnych, skutkujących ich nieważnością i prowadzących do nieważności całej umowy kredytu. Umożliwienie kredytobiorcy spłacania należności, od pewnego momentu wykonywania umowy, bezpośrednio w walucie indeksacyjnej CHF, poprzez zawarcie w dniu porozumienia do umowy kredytu mieszkaniowego (...) nie zlikwidowało źródła nieważności klauzul indeksacyjnych, jakim było zastrzeżone dla banku prawo do arbitralnego kształtowania kursu waluty CHF, przyjętego do przeliczenia świadczeń stron już przy wypłacie kredytu.
W świetle powyższego przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna i powinna być traktowana jako niezawarta, czego nie sanują późniejsze czynności faktyczne i prawne, a wszelkie czynności dokonywane po zawarciu umowy powinny podlegać rozliczeniu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Strona powodowa podniosła, iż te same postanowienia umowy kredytu mogą być zakwalifikowane jako niedozwolone. Prowadzi to jednak do tego samego wniosku – umowa jest nieważna jako, że nie można jej wykonać. Sąd poddał ocenie pod kątem spełnienia przesłanek z art. 385 1 k.c., klauzule indeksacyjne, ze względu na formułowane przez powodów zarzuty.
Powodowie w niniejszej sprawie zarzucali posłużenie się w umowie kredytu niedozwolonymi postanowieniami, dotyczącymi przeliczania kwot kredytu oraz mechanizmu wyliczania rat kapitałowo-odsetkowych wskazując, że takimi niedozwolonymi postanowieniami są § 1 ust. 1 CSU, § 1 ust. 2 COU, § 1 ust. 3 COU, § 11 COU, § 13 ust. 7 COU, co winno skutkować ich bezskutecznością.
W myśl art. 385 1 § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
W związku z powyższym dopuszczalność badania niedozwolonego charakteru postanowień umownych zależy od konsumenckiego charakteru umowy, braku indywidualnego uzgodnienia postanowienia danego umownego, które nie określa głównego świadczenia stron, chyba że zostało ono sformułowane w sposób niejednoznaczny.
Stan sprawy uzasadnia przyjęcie, iż powodowie występowali wobec pozwanego jako konsumenci. Badanie aspektu czy jednej ze stron stosunku prawnego przysługuje przymiot konsumenta powinno nastąpić również z uwzględnieniem celu kredytowania (art. 2 lit. b Dyrektywy Rady 93/13/WG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich). W tym ujęciu konsument oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem. W polskim prawie prywatnym definicję konsumenta zawiera treść art. 22 1 k.c., zgodnie z którą za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, iż powodom przysługuje status konsumenta. Powodowie są osobami, które zawarły umowę kredytu hipotecznego celem zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Kredyt nie był związany z działalnością gospodarczą powódki, która posłużyła się adresem kredytowanej nieruchomości w celach ewidencyjnych.
Powodowie powołali się na zawarte w umowie niedozwolone klauzule wprowadzające nieokreślony bliżej mechanizm przeliczania waluty PLN na CHF według kursu ustalonego samodzielnie przez pozwany bank w tabeli kursów. Jak zostało już wyżej wskazane w kwestionowanych przez powodów postanowieniach umownych pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości salda kredytu, jak również wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego, poprzez dowolne niczym nieograniczone wyznaczanie w tabelach kursów kupna lub sprzedaży franka szwajcarskiego. Dotyczyło to tak uruchomienia kredytu, jak i jego spłaty. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle umowy nie doznawało żadnych formalnych ograniczeń. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego określania zobowiązań umownych, a to wysokości salda kredytu oraz rat kredytowych, a tym samym i wysokości świadczeń powodów. Pozwany zapewnił sobie możliwość uzyskania znaczących korzyści finansowych stanowiących dla powodów dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie było możliwe. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany franka szwajcarskiego, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, skoro kurs kupna lub sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera marżę kupna lub marżę sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli banku. Niewątpliwie zatem regulacja ta stanowi o naruszeniu przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.
W doktrynie prawa cywilnego wskazuje się, że pojęcie „dobrych obyczajów'” na gruncie art. 385 1 § 1 k.c. powinno zostać odniesione do „szeroko rozumianego szacunku drugiego człowieka” wskutek czego sprzeczne z nimi są działania wykorzystujące m.in. niewiedzę, brak doświadczenia drugiej strony, naruszenie zasady równorzędności stron” ( K. Zgrobelny [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Wydanie 2; red. E. Gniewek; Warszawa 2006, s. 593, nb 9). Powyższe stanowisko jest tożsame z zapatrywaniami wyrażonymi w orzecznictwie, w tym m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r. (I CK 832/04), zgodnie z którym działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron stosunku. Do dobrych obyczajów zalicza się przede wszystkim wymaganie od przedsiębiorcy wysokiego poziomu świadczonych usług oraz stosowania we wzorcach umownych takich zapisów, aby dla zwykłego konsumenta były one jasne, czytelne i proste, a ponadto by postanowienia umowy w zakresie łączącego konsumenta z przedsiębiorcą stosunku prawnego należycie zabezpieczały interesy konsumenta i odwzorowywały przysługujące mu uprawnienia wynikające z przepisów prawa. W orzecznictwie przyjmuje się, że jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego.
Powodowie nie mieli możliwości kontroli sposobu wykonywania przez Bank przedmiotowej umowy w kwestionowanym w toku niniejszego postępowania zakresie, a w szczególności w zakresie wysokości salda kredytu i wysokości rat kredytowych. Powodowie zawierając umowę, nie mogli również określić potencjalnego ryzyka z tym związanego, oszacować całkowitych kosztów związanych z kredytem. Co istotne, bank nie ponosił żadnego ryzyka, gdyż w każdej sytuacji ewentualne ryzyko kursowe mógł zniwelować poprzez dowolne ustalenie kursu w tabeli bankowej.
Powyższe skutkuje naruszeniem zasady ekwiwalentności wzajemnych świadczeń powodów oraz Banku. Pozwany w całości bowiem przeniósł na powodów ryzyko kursowe, zabezpieczając w ten sposób wyłącznie swoje interesy, bez przyznania w zamian jakichkolwiek korzyści na rzecz powodów oraz możliwości kontrolowania przez nich działań podejmowanych przez Bank w przedmiotowym zakresie.
Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r. I CK 297/05, z dnia 15 stycznia 2016 r. I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/15; z dnia 30 września 2015 r. I CSK 800/15 i z dnia 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12). Wskazać również trzeba, iż w świetle dotychczasowego orzecznictwa nie budzi wątpliwości, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia sygn. akt V CSK 382/18 oraz w przywołanych w treści uzasadnienia orzeczeniach: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14 ( OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18). Tak też było w niniejszej sprawie. Powodowie na podstawie postanowień umowy o kredyt zawartej z poprzednikiem prawnym pozwanego banku uzyskali do dyspozycji kwotę, której wysokość zależna była od decyzji banku, który na podstawie wyżej przywołanych postanowień umownych posiadał uprawnienie do arbitralnego obliczenia wysokości oddanego do dyspozycji powodów kredytu. Jednocześnie powyższy mechanizm nie był uzależniony od jakiegokolwiek obiektywnego wskaźnika. Taki mechanizm narusza równorzędność stron, przez co jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy powodów jako konsumentów.
Nie ma przy tym znaczenia jak pozwany ustalał te kursy. Zgodnie bowiem z treścią art. 385 2 k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Wszelkie mogące się pojawiać w tej materii wątpliwości zostały wyjaśnione w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r. sygn. III CZP 29/17.
Dyrektywa 93/13 jednoznacznie przewiduje w art.6 ust.1, że Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Zgodnie z wykładnią tego przepisu dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, umowa zawierająca nieuczciwe warunki powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (m.in. wyrok w sprawie C-618/10, w sprawie C-488/11).
Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że sądy krajowe nie są uprawnione do przekształcenia treści umowy w taki sposób, aby nadać jej kształt nienaruszający interesu konsumenta, ponieważ osłabiałoby to oddziaływanie prewencyjne sankcji. Umowa powinna "w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego" ( zob. wyroki: z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie C-618/10, B. E. de (...) SA przeciwko J. C., (...)-349, pkt 66 - 69; z dnia 30 maja 2013 r. w sprawie A. B., pkt 57, 60; z dnia 21 stycznia 2015 r. w połączonych sprawach C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13, U. B. i C., (...)-21, pkt 28; z dnia 26 stycznia 2017 r. w sprawie C- 421/14, (...) SA przeciwko J. G., (...):EU:C:2017:60, pkt 71; z dnia 21 kwietnia 2016 r. w sprawie C-377/14, E. R., H. R. przeciwko F. a.s., (...):EU:C:2016:283, pkt 97).
Z przywołanych wyżej orzeczeń wynika, że Trybunał wyklucza nie tylko tzw. redukcję utrzymującą skuteczność postanowienia abuzywnego, ale także wyłącza możliwość uzupełniania luk w umowie powstałych po wyeliminowaniu takiego postanowienia. W wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r. (C-618/10, B. E. de (...) S.A. przeciwko J. C., Legalis numer 483548) Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Z kolei w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r. (C-26/13, A. K. (2), H. R. przeciwko (...), Legalis numer 966197) Trybunał stwierdził, iż art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy uchylił, zgodnie z zasadami prawa zobowiązań, nieuczciwy warunek (niedozwolone postanowienie umowne) poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Jak podkreślił Trybunał, fakt zastąpienia nieuczciwego warunku tego rodzaju przepisem - w przypadku którego, jak wynika z motywu trzynastego dyrektywy 93/13, zakłada się, że nie zawiera nieuczciwych warunków - w zakresie, w jakim dostarcza on rozwiązania, dzięki któremu umowa może dalej obowiązywać (...) i wciąż wywoływać wiążące skutki względem stron, jest w pełni uzasadniony w świetle celu dyrektywy 93/13.
W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje obecnie, że utrzymanie umowy "nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia", co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por . wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank(...)Zrt., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, (...), pkt 43). Zdaniem Trybunału, jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty ( por. wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. (1) i J. D. (1) przeciwko (...) Bank (...), pkt 44). W konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. (1) i J. D. (1) przeciwko (...) Bank (...) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18).
Ocena klauzul waloryzacyjnych zawartych w umowie jako abuzywne i jednocześnie brak możliwości zastąpienia jej innymi klauzulami, skutkuje brakiem zgodnych oświadczeń woli stron w chwili zawarcia umowy w tym zakresie, a zatem skutek prawny jest taki sam jak przy stwierdzeniu nieważności na podstawie art. 353 ( 1) k.c. i art. 58 § 1 k.c. Co więcej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3.10.2019 r., C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) BANK (...), stwierdził, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Jednocześnie Trybunał wskazał, że nie ma przeszkód, jeżeli jest to korzystne dla konsumenta i on się na to zgadza, by wskutek usunięcia niedozwolonych postanowień umownych uznać umowę za nieważną w całości. Abuzywność postanowień umownych badana jest na chwilę zawarcia umowy (art. 385 ( 2) k.c.), toteż sposób jej wykonywania przez strony jest bez znaczenia dla tej oceny. Ma to też taką konsekwencję, że jeżeli abuzywne okazują się postanowienia określające główne świadczenia stron, to wówczas już od początku w istocie strony nie są związane umową. Na gruncie polskiego porządku prawnego, w takim wypadku mamy do czynienia z nieważnością bezwzględną czynności prawnej, która ex tunc nie wiązała stron. Toteż wszelkie ewentualne zmiany umowy o ile wprost i wyraźnie nie przewidywały konwalidacji nieważnej czynności prawnej, nie mogły doprowadzić do sanacji takiej czynności prawnej. Tego typu modyfikacje, jako że dotyczyły czynności prawnej bezwzględnie nieważnej, nie wywoływały żadnego skutku. Podobnie należało ocenić zmiany ustawowe, które nie mogły sanować nieważnych czynności prawnych o ile wprost tego nie przewidywały.
W świetle prawa unijnego w grę mogłyby wchodzić dla Sądu dwie możliwości - albo pozostawienie umowy w mocy z klauzulami abuzywnymi, albo stwierdzenie jej nieważności, przy czym rozstrzygająca byłaby w tym zakresie wola konsumenta ( wyrok TSUE z 3 października 2019 r., C-260/18, D., pkt. 51, 56, 67-68).
Zgodnie z treścią postanowienia Sądu Najwyższego - Izba Cywilna, z dnia 23 czerwca 2022 r., sygn.. akt I CSK 2815/22 „Postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron. Takie uregulowanie umowne należy uznać za niedopuszczalne, niezależnie od tego, czy swoboda przedsiębiorcy (banku) w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona, np. w razie wprowadzenia możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów. […] Jeżeli eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, iż strony pozostają związane pozostałą częścią umowy. Koresponduje to z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, który przewiduje, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Zarazem też stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jaką dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych. Zagwarantowana konsumentom przez przepisy tej dyrektywy ochrona ukierunkowana jest m.in. na osiągnięcie skutku prewencyjnego, o czym mowa w jej art. 7, tj. zniechęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania w zawieranych umowach nieuczciwych postanowień umownych.” Z powyższym stanowiskiem zgadza się tutejszy Sąd.
Bezskuteczność wskazanych postanowień zawartych w § 1 ust. 1 CSU, § 1 ust. 2 COU, § 1 ust. 3 COU, § 11 COU, § 13 ust. 7 COU powodowała, iż brak było możliwości ustalenia kwoty kredytu opisanej w § 1 ust. 1 CSU, a zatem jednego z essentialia negotii umowy kredytu.
Kwestionowane klauzule nie wiążą konsumenta, a wobec braku możliwości ich zastąpienia, w umowie brak jakichkolwiek podstaw do ustalenia sposobu przeliczenia kwot wyrażonych w CHF na PLN i odwrotnie.
W sprawie niniejszej brak jest przeciwwskazań do uznania nieważności umowy w oparciu o samo stwierdzenie abuzywności kwestionowanych klauzul umownych, niezależnie od kwestii nieważności wynikającej z art. 58 § 1 k.c. w zw. art. 353 1 k.c. i art. 69 ustawy prawo bankowe.
Uznanie za nieważną umowy o kredyt aktualizuje obowiązek pozwanego do zwrotu spełnionych przez powodów z tytułu wykonania nieważnej umowy świadczeń. Podstawę żądania o zapłatę stanowi art. art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Zgodnie z treścią art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Zgodnie natomiast z treścią art. 405 k.c. (mającym zastosowanie na mocy art. 410 § 1 k.c.) kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
W niniejszej sprawie zaistniała kondykcja sine causa, tj. świadczenie zostało spełnione w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, która nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Chodzi tu przede wszystkim o wszelkie takie sytuacje, w których czynność prawna była od początku bezwzględnie nieważna i nie istniała możliwość jej konwalidacji, np. czynność sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 3 kc).
Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 29 stycznia 2020 r. w sprawie I ACa 67/19 wyraził pogląd, zgodnie z którym jeśli w wyniku zawarcia umowy kredytu każda ze stron spełniła świadczenie na rzecz drugiej strony, to w przypadku nieważności umowy, bądź też w przypadku przyjęcia jej upadku wobec braku możliwości jej utrzymania po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych, każda z nich ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia – bank o zwrot kwoty przekazanego kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku w wykonaniu umowy kredytowej. Wynika to z analizy treści art. 405 kc, w świetle którego, gdy dochodzi do bezpodstawnego wzbogacenia powstaje tyle odrębnych stosunków zobowiązujących do jego zwrotu, ile było stron nieważnej czynności prawnej, które w jej wyniku odniosły korzyść. I tak kredytobiorca ma obowiązek zwrotu na rzecz banku kapitału, a bank na rzecz kredytobiorcy uiszczonych przez niego rat. Przy tym możliwe jest wzajemne potrącenie świadczeń. Do tego wymagana jest wola obu lub jednej strony, która musi wyrazić się oświadczeniem o potrąceniu. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny słusznie zwrócił uwagę, że szczególna sytuacja występuje wówczas, gdy bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce po obu stronach, co może się zdarzyć zwłaszcza w przypadku obustronnego wykonania nieważnej umowy (A. Ohanowicz (w:) System..., t. 3, cz. 1, red. Z. Radwański, s. 499–500). Sytuacje te mogą być oceniane dwojako. Stosownie do koncepcji określanej jako teoria dwóch kondykcji każde roszczenie o wydanie korzyści należy traktować niezależnie, a ich kompensacja jest możliwa tylko w ramach instytucji potrącenia. Stosownie do koncepcji zwanej teorią salda, świadczenie wzajemne stanowi pozycję, którą od razu należy odjąć od wzbogacenia, a w rezultacie obowiązek zwrotu obciąża tylko tę stronę, która uzyskała większą korzyść, i ogranicza się do zwrotu nadwyżki wartości. Zaletą ostatniej koncepcji jest to, że pozwala ona uniknąć sytuacji, w której obowiązek zwrotu jednego z podlegających zwrotowi nienależnych świadczeń h stał się niemożliwy, a mimo to druga strona musiałaby zwrócić świadczenie. W judykaturze i doktrynie niepodzielnie panuje teoria dwu kondykcji ( W. Serda, Nienależne..., s. 243; E. Łętowska, Bezpodstawne wzbogacenie s. 143; W. Dubis (w:) Kodeks..., red. E. Gniewek, P. Machnikowski, 2017, komentarz do art. 405, nb 13; P. Księżak (w:) Kodeks cywilny..., t. 3A, red. K. Osajda, 2017, komentarz do art. 405, pkt 180; K. Mularski (w:) Kodeks..., t. 1, red. M. Gutowski, 2016, komentarz do art. 405, nb 35) (por. R. Trzaskowski Komentarz do art. 405 Kodeksu cywilnego WKP 2018).
W uchwale z dnia 16 lutego 2021 r. w sprawie III CZP 11/20 Sąd Najwyższy przesądził, że stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. Pogląd ten Sąd orzekający w pełni podziela.
Z dyspozycji przepisu art. 411 pkt 1 k.c. wynika, że brak możliwości żądania zwrotu świadczenia nienależnego nie obejmuje sytuacji, gdy jego spełnienie nastąpiło w wykonaniu nieważnej umowy.
Sąd nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia.
Roszczenie w niniejszej sprawie z tytułu nienależnego świadczenia korzysta z 10- letniego terminu przedawnienia co do roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 r. i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 11.12.2019 r., sygn. V CSK 382/18).
Do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny i innych ustaw nowelizującej art. 118 k.c. Dz. U z 2018r. poz. 1104 i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 k.c., stosuje się przepisy ustawy zmienianej w brzmieniu dotychczasowym.
Jednak z orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, LEX nr 3120579; wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 lipca 2020 r., C-698/18 i C-699/18, LEX nr 3027770). Termin przedawnienia roszczenia o zwrot nienależnie spełnionego świadczenia może zatem rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę – konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w zakresie sanowania niedozwolonej klauzuli umownej (i uniknięcia w ten sposób skutków nieważności umowy). W ocenie Sądu nie ma przeszkód aby niniejszej sprawie to stanowisko znalazło zastosowanie.
Sąd uznał, iż powodowie powzięli wiadomość, iż w umowie znajdują się niedozwolone klauzule umowne najpóźniej w 2020 r., kiedy zdecydowali się skierowanie do pozwanego wezwania do zapłaty.
Pozew w niniejszej sprawie został złożony w 2021 r., a zatem nie można uznać, iż roszczenie strony powodowej uległo przedawnieniu.
W okresie od dnia 25 maja 2008 r. do 25 września 2020 r. powodowie uiścili na rzecz pozwanego kwoty 177.160,22 zł i 96.843,38 CHF tytułem rat kapitałowo – odsetkowych..
Żądane przez powodów kwoty znalazły odzwierciedlenie w zaświadczeniach wystawionych przez bank, których treść została przyjęta za podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie. W związku z nieważnością umowy kredytu Sąd uznał, iż wszelkie świadczenia uiszczane przez powodów stanowiły świadczenie nienależne.
Sąd uznał, że żądanie powodów dotyczące zasądzenia kwot wpłaconych na rzecz pozwanego tytułem spłat rat kredytu jako świadczenia nienależnego było zasadne. Podkreślić należy, iż powodowie domagali się zapłaty kwoty 96.843,38 CHF, zatem Sąd uwzględnił roszczenie w tym zakresie.
Sąd orzekł o obowiązku pozwanego łącznego spełnienia zasądzonego świadczenia pieniężnego na rzecz powodów, gdyż zobowiązanie z tytułu świadczenia nienależnego nie ma charakteru solidarnego, jak również Sąd nie znalazł podstawy do jego zasądzenia in solidum. Mając na względzie, że kredytobiorcy wystąpili razem w procesie, nie ma także podstaw do zasądzenia przedmiotowej kwoty w ułamku. Powodowie nie wskazywali również, aby spłata kredytu następowała z majątku osobistego któregoś z kredytobiorców. Ponadto, powodowie wskazali, że spłacali kredyt wspólnie jako małżeństwo.
O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., mając na względzie, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
W pozwie powodowie sformułowali roszczenie o zapłatę kwoty 96.843,38 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 listopada 2020 r. do dnia zapłaty. Jednakże na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2024 r. wskazali, że wnoszą o zasądzenie kwoty 96 843,38 CHF z odsetkami od dnia 3 stycznia 2024 roku do dnia zapłaty. Nadto powodowie cofnęli roszczenie w zakresie żądania zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 96.843,38 CHF od dnia 28 listopada 2020 roku do dnia 2 stycznia 2024 roku ze zrzeczeniem się roszczenia
W tym miejscu odnieść należy się do oświadczenia powodów o cofnięciu powództwa w zakresie odsetek wskazane wyżej.
Zgodnie z art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku. § 2 stanowi zaś, że pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego. Zgodnie z § 3 powołanego przepisu w razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów. Gdy skuteczność cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie przez niego oświadczenia w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie zgody.
Art. 355 k.p.c. stanowi, że Sąd umorzy postępowanie, jeżeli powód ze skutkiem prawnym cofnął pozew, strony zawarły ugodę lub została zatwierdzona ugoda zawarta przed mediatorem albo z innych przyczyn wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne.
Cofnięcie pozwu nie wymaga dla swojej skuteczności zgody, ani zatwierdzenia sądu. Co do zasady sąd pozostaje związany cofnięciem pozwu, jednak ustawodawca nałożył na niego obowiązek każdorazowej kontroli zarówno samego cofnięcia pozwu, jak i zrzeczenia się lub ograniczenia roszczenia. Kryteria rozważanej oceny sprowadzają się do badania, czy w świetle okoliczności sprawy czynności te nie są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo nie zmierzają do obejścia prawa (por. także art. 469 KPC oraz art. 19 ust. 2 ustawy z 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 446). W razie pozytywnych ustaleń w tym zakresie sąd może uznać cofnięcie pozwu za niedopuszczalne. W takim wypadku postępowanie jest nadal prowadzone, przy czym motywy decyzji sądu są wskazywane w uzasadnieniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie (por. jednak wyr. SN z 5.11.1966 r., II CR 387/66, OSNC 1967, Nr 7–8, poz. 133).
Powodowie cofnęli pozew w zakresie żądanych w pozwie odsetek wraz ze zrzeczeniem się roszczenia, zatem zgoda pozwanego na cofnięcie powództwa nie była wymagana. Nadto Sąd uznał cofnięcie pozwu za dopuszczalne, wobec czego postępowanie w tym zakresie należało umorzyć, o czym Sąd orzekł w pkt IV wyroku.
Powodowie ostatecznie żądali odsetek od dnia 2 stycznia 2024 r. z uwagi na złożenie dnia 2 stycznia 2024 r. pozwanemu Bankowi oświadczenia o potrąceniu.
W toku postępowania na podstawie art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. strona pozwana podniosła zarzut zatrzymania kwoty w wysokości udzielonego kredytu. Wobec podniesienia przez pozwany Bank zarzutu zatrzymania Sąd w oparciu o art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. zastrzegł, iż spełnienie świadczenia przez pozwany Bank jest uzależnione od zaofiarowania przez powodów na rzecz Banku kwoty kapitału 485 000,00 zł tytułem zwrotu świadczenia wzajemnego spełnionego przez Bank na podstawie nieważnej umowy kredytu lub zabezpieczenia roszczenia o zwrot tej kwoty. Skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia (zob. wyrok SN z 31.01.2002 r. sygn. IV CKN 651/00 OSNC 2002/2, poz. 155). Powyższe wyłącza opóźnienie strony pozwanej w spełnieniu tego świadczenia i pozbawia zasadności roszczenie odsetkowe powodów. Pozwany podniósł skuteczny zarzut zatrzymania w odpowiedzi na pozew, dlatego nie można mówić o jego opóźnieniu w spełnieniu świadczenia, stąd powództwo w zakresie roszczenia odsetkowego od zasądzonej w wyroku kwoty podlegało oddaleniu.
W punkcie III wyroku Sąd oddalił częściowo żądanie odsetkowe.
O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. mając na uwadze, że powodowie ulegli tylko co do nieznacznej części swoich żądań. W ocenie Sądu powodów należy uznać za stronę wygrywającą sprawę, co uzasadniało nałożenie na pozwanego, jako stronę przegrywającą proces, obowiązku zwrotu wszystkich kosztów procesu poniesionych przez stronę powodową. Na zasądzone koszty składa się opłata od pozwu w wysokości 1 000 zł, wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika powodów ustalone na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (j.t. Dz.U. z 2023, poz. 1965) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia pozwu w wysokości 10.800,00 zł, oraz kwotę 34 zł tytułem opłaty skarbowej uiszczonej od pełnomocnictwa. Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z art. 98 § 1(1) k.p.c.
Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Warszawie
Osoba, która wytworzyła informację: Sędzia Magdalena Antosiewicz
Data wytworzenia informacji: