Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie II Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Magdalena Antosiewicz
Protokolant:	Julia Salwin

po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa S. R. i M. R.

przeciwko Syndykowi masy upadłości (...) Bank Spółce Akcyjnej w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie

ustala, że umowa kredytu hipotecznego – kredyt (...) nr (...) indeksowany do CHF z dnia 10 września 2008r. zawarta przez S. R. i M. R. z (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) jest nieważna.

Sygn. akt II C 677/24

UZASADNIENIE WYROKU CZĘŚCIOWEGO

z dnia 06 grudnia 2024 r.

W pozwie z dnia 06 września 2018 r. (data prezentaty sądowej – k. 3) skierowanym przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. powodowie S. R. i M. R. wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie (ewentualnie łącznie) kwoty 133.732,20 zł oraz 2.769,30 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty wskutek uznania umowy kredytu za nieważną.

W ramach roszczenia ewentualnego strona powodowa wniosła o ustalenie, że umowa kredytu nr (...) z dnia 10 września 2008 r. jest nieważna.

W ramach kolejnego żądania ewentualnego strona powodowa wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz solidarnie (ewentualnie łącznie) kwoty 143.284,20 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty wskutek uznania zapisów umowy zawartych w § 3 ust. 11, § 4 ust. 7 i8 Części Ogólnej Umowy zawartej z bankiem za bezskuteczne wobec powodów.

Nadto strona powodowa wniosła o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz solidarnie (ewentualnie łącznie) zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w kwocie 34,00 zł.

Uzasadniając żądanie pozwu strona powodowa wskazała, iż jako konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego banku ( (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) umowę kredytu hipotecznego w kwocie 454.547,39 zł z przeznaczeniem na refinansowanie kredytu mieszkaniowego oraz dowolny cel. Pozwany nie poinformował powodów, że zaproponowana konstrukcja umowy kredytu jest całkowicie odmienna od typowej umowy kredytu i wystawiła powodów ja niczym nieograniczone ryzyko wzrostu wartości zobowiązania, co jest sprzeczne z naturą umowy kredytu, zasadami współżycia społecznego, a ponadto stanowi całkowicie nieprzejrzysty dla powodów jako konsumentów mechanizm kształtowania ich zobowiązań. W chwili zawierania umowy wysokość zobowiązań powodów była waloryzowana dwoma miernikami wartości wyznaczanymi swobodnie przez pozwanego, w związku z czym kwota kredytu oraz wysokość spłaty rat kredytu oraz zadłużenia z tytułu niespłaconego kredytu nie została określona w umowie, ani też nie została uzależniona od miernika obiektywnego, lecz została pozostawiona do swobodnego uznania pozwanego, który nie był ograniczony żadnymi postanowieniami umownymi lub ustawowymi.

Zdaniem powodów umowa kredytu stanowi złożony produkt finansowy, nie znany szerzej w obrocie rynkowym przed 2005 r. Na skutek zawarcia umowy doszło do jednostronnego rozkładu ryzyka z nią związanego, a umowa na skutek zawarcia postanowień waloryzacyjnych jest nieprzejrzysta. Powodowie zostali zapewnieni, że waluta CHF jest stabilna, a ryzyko kursowe jest minimalne, co należy uznać za sprzeczne z wieloletnimi tendencjami na rynku walutowym, z którymi to tendencjami pozwany powinien był być zapoznany jako profesjonalista na rynku usług finansowych. Pozwany ukrył przed powodami rzeczywiste koszty kredytu, na które musiały się składać nie tylko płacone odsetki, ale również i wzrost wartości waluty, do której waloryzowany był kredyt.

Zaznaczyli, iż bank naruszył art. 69 ust. 1 ustawy prawo bankowe oraz art. 358 ¹ § 5 k.c., jak również art. 353 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, tj. zasadę określoności świadczenia. Między stronami nie doszło do uzgodnienia istotnych przedmiotowo elementów umowy. W ocenie powodów nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne były tak określone, że mogą ulec dowolnej zmianie wedle woli jednej ze stron. Powodowie wskazali, iż bank dopuścił się naruszenia ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Dalej powodowie wskazali, iż mają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu, gdyż umowa wyznacza zakres zobowiązań powodów i stanowi podstawę dla pozwanego w ustalaniu wysokości rzekomych kwot należnych od powodów, a tym samym kształtuje ich sytuację prawną. Zaznaczyli, iż postanowienia umowy nie zostały z nimi indywidualnie uzgodnione oraz, że kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. W ocenie powodów, skutkiem uznania postanowień za abuzywne jest zgodnie z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 ich bezskuteczność wobec konsumentów.

Jako podstawę dochodzonego roszczenia wskazali art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. podnosząc, iż raty uiszczane przez nich na rzecz banku stanowiły świadczenie nienależne, oraz art. 354 oraz art. 471 i n. k.c. podnosząc iż odpowiedzialność banku wynika również z nienależytego wykonania zobowiązania. Wyjaśnili, iż w niniejszym postępowaniu ograniczają wysokość swojego roszczenia do żądania zwrotu kwoty nienależnie zapłaconych rat tytułem spłaty rat kredytu od dnia zawarcia umowy do dnia 08 stycznia 2013 r., tj. kwoty 133.732,20 zł oraz 2.769,30 CHF (pozew – k. 3-57).

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony powodowej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł według norm przepisanych.

Pozwany zaprzeczył roszczeniom powodów zarówno co do zasady jak i co do wysokości. Pozwany zakwestionował wyliczenia powodów zawarte w załączniku do pozwu. Wskazał, iż powodowie nie udowodnili swoich roszczeń, w szczególności nie udowodnili, iż w ich sprawie doszło do naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia ich interesów. Pozwany podniósł zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez powodów.

Pozwany zakwestionował status powodów jako konsumentów. Powodowie sporną umowę zawarli w celu niezwiązanym z własną konsumpcją, lecz w celu inwestycyjnym i gospodarczym, tj. prowadzenie działalności obrotu nieruchomościami.

Pozwany wskazał, iż strony zawarły ważną i prawidłową oraz niezawierającą postanowień abuzywnych umowę w brzmieniu wynikającym z jej treści oraz z treści jej załączników, w tym Regulaminu. Poprzednik prawny pozwanego nie namawiał powodów ani nie zachęcał powodów do zawarcia umowy kredytu indeksowanego do waluty CHF. Powodowie z własnej inicjatywy wybrali taką ofertę i z własnej inicjatywy zawnioskowali o udzielenie im kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej. Powodowie świadomie wybrali odpowiednią dla nich ofertę. Strona powodowa została poinformowana o ryzyku związanym z zawarciem umowy, w tym o ryzyku kursowym. Umowa oraz Regulamin nie uprawniały pozwanego do określania kursów waluty w sposób dowolny, lecz zawiera jednoznaczne kryteria określania kursów walut, tożsame z metodologią stosowaną przez Narodowy Bank Polski. Treść umowy w zakresie indeksacji kredytu do waluty obcej, w tym wyboru waluty była indywidualnie negocjowana, w szczególności powodowie sami wybrali walutę kredytu, kierując się własnymi preferencjami co do wysokości oprocentowania, a co za tym idzie kosztów kredytu i wysokości rat kredytu oraz zaakceptowali to ryzyko. Powodowie mogli w każdej chwili dokonać przewalutowania kredytu, jednak z tej możliwości nie skorzystali. Pozwany podkreślił, iż uprawnienie do przewalutowania kredytu stanowiło i stanowi istotne narzędzie kontroli poziomu ryzyka kursowego oraz umożliwiało zakończenie ekspozycji na to ryzyko. Podkreślił, iż twierdzenia powodów jakoby dla banku wzrost kursu CHF był korzystny są błędne i nie uwzględniają zasad prowadzenia działalności bankowej oraz zasad prowadzenia akcji kredytowej.

Podkreślił, że w rejestrze klauzul niedozwolonych nie ma żadnych klauzul dotyczących indeksacji kredytów indeksowanych do waluty obcej, stosowanych przez pozwanego (jego poprzednika prawnego). Pozwany zwrócił uwagę, iż klauzule stosowane przez pozwanego zawarte w umowie nie są zbieżne z przywołanymi przez stronę powodową. Pozwany wskazał na brak abuzywności postanowień umowy.

Postanowienia umowy podlegały indywidualnym negocjacjom. Umowa jest indeksowana do waluty CHF tylko dlatego, że strona powodowa w sposób wyraźny i jednoznaczny sama wskazała tą walutę we wniosku kredytowym. Powyższe przesądza o indywidualnym uzgodnieniu indeksacji kredytu. Pozwany nie jest beneficjentem umocnienia się waluty CHF. Na skutek zawarcia umowy kredytu została zachowana równowaga kontraktowa. Pozwany zwrócił uwagę na treść art. 69 ust. 2 pkt 4a prawa bankowego, w którym wyraźnie rozróżniono walutę wypłaty oraz walutę spłaty kredytu, czym ustawodawca potwierdził, że do przeliczeń w tego rodzaju kredytach dopuszczalne jest stosowanie różnych kursów do wypłaty oraz do spłaty kredytu. Bank nie miał dowolności w kształtowaniu tabeli kursowej, w stosunku prawnym łączącym strony wskazano kryteria określania kursu waluty. Wobec powyższego nie doszło do naruszenia interesów strony powodowej jako konsumenta.

Zdaniem pozwanego umowa jest zgodna z prawem bankowym oraz prawem cywilnym. Pozwany podniósł, iż konstrukcja kredytu waloryzowanego była znana prawo polskiemu również przed wejściem w życie noweli prawa bankowego z 2011 r. Podkreślił, iż brak jest sprzeczności umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami.

Wskazał, iż powodowie nie mają interesu prawnego w zakresie roszczenia o ustalenie.

Pozwany z ostrożności procesowej wskazał, iż nie jest w żaden sposób wzbogacony kosztem strony powodowej. W przypadku zaś ustalenia przez Sąd nieważności umowy kredytu i uznania, że brak jest podstaw do zaliczenia spłacanych rat kredytu jako świadczenia spełnionego przed terminem, którego zwrotu nie można się domagać, względnie jako świadczenia czyniącego zadość zasadom współżycia społecznego, pozwany powołał się na prawo zatrzymania, tj. art. 496 i 497 k.c. (odpowiedź na pozew – k. 363-403v).

W piśmie z dnia 02 kwietnia 2019 r. (data nadania – k. 587) powodowie dokonali modyfikacji powództwa wnosząc o ustalenie, że umowa kredytu nr (...) z dnia 10 września 2008 r. jest nieważna i zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie (ewentualnie łącznie) kwoty 133.732,20 zł oraz 58.448,43 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty wskutek uznania umowy kredytu za nieważną.

W ramach żądania ewentualnego strona powodowa wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz solidarnie (ewentualnie łącznie) kwoty 143.284,20 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty wskutek uznania zapisów umowy zawartych w § 3 ust. 11, § 4 ust. 7 i 8 Części Ogólnej Umowy zawartej z bankiem za bezskuteczne wobec powodów (pismo powodów – k. 468-503v).

Pozwany w piśmie z dnia 30 sierpnia 2019 r. (data nadania – k. 608) w odpowiedzi na pismo powodów stanowiące modyfikację powództwa wniósł o jego oddalenie w całości, również w zmodyfikowanym zakresie oraz zasądzenie od strony powodowej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł według norm przepisanych, również co do każdego z powództw wywiedzionych przez stronę powodową w piśmie zawierającym modyfikację powództwa oddzielnie. Odnośnie zarzutu nieuczciwej praktyki rynkowej pozwany podniósł zarzut przedawnienia (pismo pozwanego – k. 595-603v).

W piśmie z dnia 04 marca 2022 r. (data nadania – k. 855) podniósł ewentualny zarzut potrącenia kwoty 454.547,39 zł należnej bankowi tytułem zwrotu kapitału wypłaconego zgodnie z dyspozycją strony powodowej w wykonaniu umowy kredytu z dochodzoną w niniejszym postępowaniu przez powodów kwotą 351.414,44 zł tytułem rat kapitałowo – odsetkowych. Wskazał, iż wierzytelność powodów uległa umorzeniu w całości. Zaznaczył, iż na wypadek nie uwzględnienie zarzutu zatrzymania za skuteczny, skorzystał z prawa zatrzymania (art. 496 i 497 k.c.) (pismo pozwanego – k. 834-835v).

Powodowie w piśmie z dnia 16 marca 2022 r. (data nadania – k. 859) w odniesieniu do podniesionych przez pozwanego zarzutu zatrzymania i potrącenia wskazali, że roszczenie pozwanego nie jest jeszcze wymagalne, a zatem nie może podlegać potrąceniu. Podali, iż dokonanie przez pozwanego potrącenia ze względu na nieważność umowy kredytu przy jednoczesnym kwestionowaniu powództwa w całości, a więc przy braku dowiedzenia podstaw istnienia wierzytelności przedstawionej do potrącenia stanowi nadużycie prawa procesowego nakierowane na przewlekłość postępowania. Wskazali, iż złożenie przez pozwanego zarzutu zatrzymania należy uznać za przedwczesne i nieskuteczne (pismo powodów – k. 856-858v).

Dnia 01 sierpnia 2024 r. Sąd zawiesił postępowanie w sprawie z uwagi na ogłoszenie upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. (postanowienie - k. 1012).

Postanowieniem z dnia 04 października 2024 r. Sąd na podstawie art. 180 § 1 pkt 5b) k.p.c. podjął zawieszone postępowanie w zakresie roszczenia o ustalenie z udziałem Syndyka masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości w W. (postanowienie - k. 1016).

Do zakończenia postępowania strony popierały swoje stanowiska w sprawie (protokół z rozprawy z dnia 06 grudnia 2024 r. – k. 1022-1022v).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. R. i S. R. w 2008 r. zwrócili się do pośrednika kredytowego (...) S.A. w celu porównania oferty kredytów. Powodowie poszukiwali kredytu w wysokości pół miliona złotych w celu refinansowania kredytu w innym banku. Powodowie chcieli również przeprowadzić remont mieszkania oraz zakup działki rekreacyjnej. Pośrednik kredytowy wyjaśnił powodom, iż nie mają wystarczającej zdolności kredytowej na uzyskanie kredytu w walucie PLN, proponując im jednocześnie oferty kredytów w walucie CHF. Powodowie złożyli wnioski kredytowe w trzech bankach, przy czym dwa z nich wyraziły zgodę na udzielenie powodom kredytu. Powodowie dokonali porównania zaproponowanych przez banki warunków kredytowych. Powodom wyjaśniono, iż dzięki indeksowaniu kredytu do waluty CHF raty kredytu będą niższe. Powodowie nie otrzymali symulacji obrazującej jak będzie kształtowała się wysokość rat kredytu oraz salda w przypadku wzrostu wysokości wartości waluty CHF. Podczas analizy kredytu powodowie nie otrzymali analizy dotyczącej faktycznego rozmiaru ryzyka związanego z kredytem. Pozostawali w przekonaniu, iż do ustalania wysokości rat kredytu bank będzie stosował kursy walut ustalane przez Narodowy Bank Polski. Nie wyjaśniono im w jaki sposób bank tworzy tabele kursowe (przesłuchanie powoda M. R. – k. 915-916, przesłuchanie powódki S. R. – k. 916-17).

W dniu 07 sierpnia 2008 r. powodowie złożyli w (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) za pośrednictwem pośrednika kredytowego (...) S.A. wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego z przeznaczeniem na refinansowanie kredytu mieszkaniowego w kwocie 297.595,94 zł oraz dowolny cel w wysokości 202.404,06 zł, tj. łącznie 500.000,00 zł, która miała być indeksowana kursem waluty CHF. Okres kredytowania miał wynosić 30 lat.

Powód oświadczył, że ma wykształcenie wyższe. Powód od dnia 20 września 2004 r. prowadził działalność gospodarczą pod firmą (...). Powód zajmował się wówczas prowadzeniem szkoleń z zakresu (...). Powódka podała, iż również ma wykształcenie wyższe, nie prowadziła działalności gospodarczej ( wniosek kredytowy – k. 411-413; wydruk z CEiDG – k. 423).

W dniu 10 września 2008 r. M. R. i S. R. (dalej: „kredytobiorca”; „kredytobiorcy”) (...) Bank S.A. – Oddział (...) w W. zawarli umowę kredytu hipotecznego – kredyt (...) indeksowanego do waluty obcej.

Umowa składała się z Części Szczególnej Umowy (CSU) oraz Części Ogólnej Umowy (COU).

Według jej postanowień bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie
454.547,39 zł indeksowanego kursem CHF na warunkach określonych w umowie kredytu (pkt III CSU) z przeznaczeniem na refinansowanie kredytu mieszkaniowego w wysokości 297.595,94 zł, dowolny cel w wysokości 150.000,00 zł, opłaty około kredytowe w kwocie 234,00 zł, oraz kredytowanie składki ubezpieczenia stawki bazowej LIBOR CHF, która miała zostać pobrana w dniu uruchomienia w wysokości 6.717,45 zł (1,50%).

W pkt IV CSU określono Parametry kredytu: walutę kredytu – CHF, okres kredytowania – 360 miesięcy, w tym 12 miesięcy karencji (miesięcy dobrowolnej karencji po zakończeniu okresu wypłaty transz), zaś wypłata kredytu miała nastąpić w transzach zgodnie z harmonogramem. Termin ostatecznej spłaty kredytu ustalono na dzień 07 listopada 2038 r.

Marża banku w dniu udzielenia kredytu wynosiła 3,30%. Docelowa marża banku ustalona została w wysokości 2,30% i miała ona podlegać podwyższeniu o 1,00% do czasu wpisu hipoteki. Indeks bazowy banku dla waluty z dnia sporządzenia umowy wynosił 2,71%, a oprocentowanie kredytu w dniu jego udzielenia wynosiło 6,01%. Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosił 610.816,88 zł.

W myśl pkt V CSU zabezpieczenie kredytu miały stanowić: a) oświadczenie kredytobiorcy o poddaniu się egzekucji do kwoty 909.094,78 zł; b) weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową banku; c) hipoteka kaucyjna do kwoty 772.730,56 zł na pierwszym miejscu w księdze wieczystej na cały okres kredytu na nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny o powierzchni 57,60 m ², położony w W. przy ulicy (...), nr księgi wieczystej (...); d) cesja praw z polisy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych – minimalna suma ubezpieczenia 480.000,00 zł na kredytowanej nieruchomości.

W pkt VI CSU określono warunki uruchomienia transz kredytu, zaś w pkt VII CSU warunki po uruchomieniu kredytu / zobowiązania kredytobiorcy. W pkt VIII CSU ustalono indywidualne zapisy umowy kredytu.

Zgodnie z treścią § 1 COU określenia użyte w umowie miały znaczenie nadane im w Regulaminie Kredytowania Hipotecznego (...) S.A. w W. – Oddział (...), stanowiącym załącznik do umowy i będący jej integralną częścią. Zmiana Regulaminu nie wymagała aneksu do umowy.

W myśl § 2 ust. 1 COU bank udziela kredytobiorcy kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel i w kwocie określonej w CSU na warunkach określonych w umowie kredytu oraz Regulaminie. Kwota kredytu mogła być wykorzystana przez kredytobiorcę wyłącznie na cel określony w CSU.

Jeżeli załącznikiem do umowy stanowiącym jej integralną część była Harmonogram Wypłaty transz, to uruchomienie transz uzależnione zostało od warunków wskazanych w Harmonogramie i umowie. Zmiana Harmonogramu Wypłaty Transz w zakresie wypłaty kredytu/transz kredytu oraz ich wysokości i kolejności mogła nastąpić za zgodą banku na podstawie jednostronnej dyspozycji kredytobiorcy i nie wymagała zawarcia aneksu do umowy kredytu (§ 3 ust. 4 COU). Uruchomienie kredytu lub, jego transzy miało nastąpić nie później niż w terminie do 5 dni roboczych od złożenia Dyspozycji Uruchomienia Środków. Bank zastrzegł sobie prawo do wstrzymania uruchomienia kredytu (lub jego pierwszej transzy) do dnia upływu 10 dni od daty zawarcia umowy kredytu (§ 3 ust. 5 COU).

Uruchomienie kredytu następowało w złotych polskich (PLN) przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w CSU zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązującym w banku w dniu uruchomienia, chyba że CSU stanowiło inaczej (§ 3 ust. 11 COU).

W celu spłaty kredytu bank otworzył rachunek kredytu (§ 4 ust. 1 COU). Spłata wszelkich zobowiązań z tytułu umowy miała być dokonywana w złotych na ww. rachunek kredytu (§ 4 ust. 2 COU). Spłata kredytu następowała zgodnie z harmonogramem spłat. Pierwszy harmonogram spłat miał zostać wysłany kredytobiorcy w terminie do 14 dni roboczych od dnia uruchomienia środków. Kolejne harmonogramy spłat miały zostać wysłane do kredytobiorcy listem zwykłym w terminie do 14 dni roboczych od dnia uruchomienia środków (§ 4 ust. 4 COU). W przypadku, gdy kredyt był denominowany do waluty obcej metodę i terminy ustalania kursu wymiany walut (na podstawie którego wyliczane były raty spłaty i bieżące saldo zadłużenia kredytu denominowanego do waluty obcej) oraz warunki harmonogramu spłat określał Regulamin (§ 4 ust. 8 COU). Kredytobiorca miał prawo spłacić kredyt (w całości lub w części) przed terminem. W przypadku przedterminowej spłaty kredytu, kredytobiorca nie był zobowiązany do zapłaty odsetek od spłaconego kredytu za okres po jego spłacie (§ 4 ust. 9 COU).

Oprocentowanie kredytu określono jako zmienne. Na wysokość oprocentowania na dzień sporządzenia umowy kredytu składała się suma indeksu bazowego dla waluty i marży banku zgodnie z CSU (§ 5 ust. 1 COU).

Bank pobierał opłaty i prowizje za wykonanie czynności pozostających w związku z zawartą umową kredytu w wysokości obowiązującej w Tabeli Opłat i Prowizji stanowiącej załącznik do umowy (§ 6 ust. 1 COU). W przypadku wypowiedzenia umowy kredytu kredytobiorca ponosił koszty postępowania sądowego oraz egzekucyjnego niezbędne do zaspokojenia roszczeń Banku z tytułu zawartej umowy kredytu, których wysokość uzależniona została od wysokości salda zadłużenia (§ 6 ust. 7 COU).

Kredytobiorca oświadczył, iż w trybie art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Praw Bankowe poddaje się egzekucji prowadzonej według przepisów k.p.c. w zakresie zobowiązań wynikających z tytułu umowy kredytu udzielonego przez (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) Na mocy ww. oświadczenia Bank mógł wystawić tytuł egzekucyjny do kwoty 909.094,78 zł oraz mógł wystąpić o nadanie ww. tytułowi klauzuli wykonalności do dnia 30 września 2041 r. (§ 8 COU).

Bank mógł wypowiedzieć umowę kredytu w przypadku, gdy: a) kredytobiorca zalegał w całości lub w części z zapłatą dwóch rat kredytu i pomimo pisemnego wezwania do zapłaty skierowanego do kredytobiorcy listem poleconym kredytobiorca nie uregulował zaległości w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania; b) kredytobiorca wypowie umowę rachunku kredytu określonego w CSU; c) w przypadku zajęcia któregokolwiek rachunku bankowego posiadanego przez kredytobiorcę w Banku dokonanego w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przeciwko kredytobiorcy (§ 9 COU).

Kredytobiorca oświadczył, iż jest świadomy ryzyka związanego ze zmianą stopy procentowej jako czynnika determinującego wysokość zadłużenia oraz wysokość raty w całym okresie kredytowania i oświadczył, że akceptuje to ryzyko (§ 10 ust. 2 lit. c ppkt. iv COU).

Kredytobiorca udzielił bankowi pełnomocnictwa do pobrania należności z tytułu umowy kredytu w terminach ich wymagalności ze środków w wpływów na jakimkolwiek rachunku posiadanym przez kredytobiorcę w banku, przed innymi płatnościami (§ 11 ust. 1 COU).

W myśl § 12 ust. 2 COU w sprawach nie uregulowanych umową zastosowanie miały przepisy kodeksu cywilnego, prawa bankowego oraz Regulaminu. W § 12 ust. 5 COU strony oświadczyły, iż umowa podlegała indywidualnym negocjacjom z kredytobiorcą.

Załącznik do umowy kredytu stanowił m.in. Regulamin Kredytowania Hipotecznego (...) Bank S.A. w W. Oddział (...) oraz Oświadczenie o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej (§ 13 COU) ( umowa kredytu k. 60-63; deklaracja wekslowa – k. 416-416v).

Zgodnie z obowiązującym od dnia 10 marca 2008 r. Regulaminem kredytowania hipotecznego (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) Tabela kursów stanowiła Tabelę kursów kupna / sprzedaży walut (...) Banku S.A. obowiązująca o godzinie 9.30 w dniu, w którym następowała operacja (§ 2 lit. o) Regulaminu).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło w świetle Regulaminu sumę marży kredytowej i stawki referencyjnej dla danej waluty kredytu WIBOR 3M dla kredytu udzielonego w PLN, LIBOR 3M dla innych walut – dla kredytu udzielonego w PLN indeksowanego do innej waluty niż EUR bądź udzielonego w innej walucie niż EUR, EURIBOR 3M dla EUR – dla kredytu udzielonego w PLN indeksowanego do EUR (§ 8 ust. 1 Regulaminu). Kredyt oprocentowany miał być według zmiennej stopy procentowej z uwzględnieniem marży Banku określonej w dniu podjęcia decyzji kredytowej, chyba że umowa kredytu przewidywała inaczej (§ 8 ust. 2 Regulamin). Stawki referencyjne obliczane miały być do 2 miejsc po przecinku jako średnia ze stawek WIBOR 3M/LIBOR 3M/EURIBOR 3M z pierwszych pięciu dni roboczych miesiąca poprzedzającego 3 miesięczny okres obowiązywania stawek (§ 8 ust. 3 Regulaminu). Stawki referencyjne miały ulegać zmianie w okresach 3 – miesięcznych pod warunkiem zmiany o przynajmniej 10 punktów bazowych w stosunku do stawki referencyjnej poprzednio obowiązującej dla danej waluty. Nowe stawki obowiązywać miały od 9 dnia najbliższego miesiąca będącego początkiem nowego kwartału rozliczeniowego (§ 8 ust. 4 Regulaminu).

Przed uruchomieniem kredytu bank otwierał rachunek kredytowy dedykowany do spłaty kredytu w walucie PLN (§ 12 ust. 1 Regulaminu). W myśl § 12 ust. 7 Regulaminu w przypadku kredytu denominowanego kursem waluty obcej harmonogram spłat kredytu był wyrażony w walucie kredytu. Kwota raty spłaty obliczana była według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w banku Tabeli kursów z dnia spłaty.

Kredytobiorca miał prawo wystąpić o zmianę waluty po zawarciu umowy kredytu (§ 13 ust. 1 Regulaminu). W § 13 ust. 2 Regulaminu określono warunki wyrażenia zgody przez bank na przewalutowanie kredytu. Za zmianę waluty bank pobierał opłatę zgodą z Tabelą Opłat i Prowizji, stanowiącą załącznik do umowy kredytu (§ 13 ust. 10 Regulaminu) (Regulamin kredytowania hipotecznego (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) k. 417-422).

Umowa kredytu została przez powodów podpisana w oddziale (...) S.A. Wówczas po raz pierwszy zapoznali się z treścią umowy kredytu i zapoznali się z jej treścią. W momencie podpisywania umowy jej treść nie wzbudziła wątpliwości powodów (przesłuchanie powoda M. R. – k. 915-916, przesłuchanie powódki S. R. – k. 916-17).

W dniu 15 września 2008 r. powodowie podpisali „Oświadczenie kredytobiorcy udzielone zgodnie z art. 92a oraz 92c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe do umowy kredytu hipotecznego nr (...)” oraz „Oświadczenie o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej do umowy kredytu hipotecznego nr (...)”. Powodowie oświadczyli, iż zostali zapoznani z pojęciami ryzyka walutowego oraz ryzyka stopy procentowej. Powodowie oświadczyli, iż zapoznali się z sytuacjami modelowymi wariantów spłaty kredytu dla różnych poziomów kursów walut oraz stopy procentowej. Oświadczyli, iż są świadomi faktu, że uruchomienie kredytu i spłata rat kredytowych następuje według kursu kupna i sprzedaży waluty obcej, do której denominowany jest kredyt oraz zaakceptowali, że w związku z tym miesięczne raty kredytu powiększone są o spread, tj. różnicę między kursem kupna i sprzedaży walut. Oświadczyli nadto, iż przedstawiono im ofertę kredytu w złotych polskich oraz że wybrali kredyt indeksowany kursem waluty obcej, będąc uprzednio poinformowanymi o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej. Oświadczyli, iż są świadomi faktu, że w przypadku kredytów indeksowanych kursem waluty obcej ponoszą ryzyko kursowe, co oznacza, że zarówno rata kredytu jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu – przeliczona na PLN na dany dzień – podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty. Podali, iż są świadomi faktu, że rzeczywiste koszty obsługi długu mogą finalnie okazać się znacząco wyższe od wcześniej założonych. Oświadczyli, iż są świadomi faktu, że wybierając zadłużenie w walucie obcej, aktualnie korzystają z oprocentowania niższego w porównaniu z kredytem złotowym i spłacają miesięcznie niższą ratę kredytu (oświadczenie – k. 414-415).

Powodowie podpisali treść przedmiotowego oświadczenia (przesłuchanie powoda M. R. – k. 915-916, przesłuchanie powódki S. R. – k. 916-17).

Bank dokonał wypłaty środków pochodzących z kredytu w transzach. tj. w dniu 17 września 2008 r. w wysokości 297.595,94 zł, tj. po kursie kupna 1 CHF = 1,9904 zł kwotą 149.515,65 CHF, w kwocie 234,00 zł, co stanowiło równowartość kwoty 117,56 CHF (kurs 1,9904) oraz w kwocie 6.717,45 zł, co stanowiło równowartość kwoty 3.374,92 CHF (kurs 1,9904) oraz w dniu 01 października 2008 r. w kwocie 150.000,00 zł, tj. po kursie kupna 1 CHF = 2,0407 zł kwotą 73.504,19 CHF (zaświadczenie banku – k. 324; historia rachunku – k. 325-337).

Cel kredytu został przez powodów zrealizowany. Po zawarciu umowy kredytu powód zmienił profil działalności decydując się na pośrednictwo nieruchomości (przesłuchanie powoda M. R. – k. 915-916, przesłuchanie powódki S. R. – k. 916-17).

Strony w dniu 06 marca 2009 r. podpisały aneks nr (...) do umowy kredytu. Na mocy § 1 ust. 3 aneksu ustalono, iż kredytobiorca w okresie kolejnych 12 miesięcy począwszy od dnia 09 marca 2009 r. zobowiązał się do comiesięcznych spłat rat kredytu wynikających z aktualnego harmonogramu spłat w kwocie w złotych polskich odpowiadającej iloczynowi raty kredytu wyrażonej w CHF i kursu sprzedaży CHF obowiązującego w banku w dniu zapadalności raty jednakże w kwocie nie wyższej niż 1.734,00 zł. Różnica pomiędzy kwotą raty w złotych polskich na dzień zapadalności raty, a kwotą 1.734,00 zł, wskazaną w zdaniu poprzedzającym miała być pokrywana przez bank. Po upływie 12 miesięcy suma dopłat miała zostać doliczona do salda kredytu, po jej przeliczeniu ze złotych polskich na CHF według kursu kupna CHF obowiązującego w banku w dniu 08 lutego 2010 r. (§ 1 ust. 5 aneksu) (aneks nr (...) - k. 64-65)

Dnia 09 października 2012 r. strony podpisały sporządzony w dniu 27 września 2012 r. aneks do umowy kredytu, umożliwiający kredytobiorcy spłatę kredytu bezpośrednio w walucie CHF (aneks - k. 66-67).

Od 2013 r. między powodami obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej (przesłuchanie powoda M. R. – k. 915-916, przesłuchanie powódki S. R. – k. 916-17).

W okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 07 maja 2018 r. powodowie wpłacili na rzecz banku kwotę 133.732,20 zł oraz 58.448,43 CHF (historia rachunku – k. 325-337; potwierdzenia przelewów – k. 338-346; historia rachunku – k. 663-665; potwierdzenie wykonania przelewu – k. 666).

Oprocentowanie kredytu ulegało zmianom. W dniu 17 września 2008 r. wynosiło 6,01%, natomiast w dniu 09 marca 2015 r. wynosiło 1,26% (zaświadczenie banku – k. 324).

W dniu 24 maja 2018 r. powodowie skierowali do banku wezwanie do zapłaty w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania kwoty 133.732,20 zł oraz 58.448,43 CHF pobranej nienależnie przez bank w związku z nieważnością umowy kredytu bądź zwrotu kwoty 143.248,20 zł tytułem nienależnie pobranych rat spłaty kredytu w zawyżonej wysokości, w związku z zawarciem w umowie kredytu nieuczciwych postanowień umownych. Powyższe wezwanie bank odebrał w dniu 25 maja 2018 r. (wezwanie – k. 68-69 wraz z załącznikami – k. 70-72; potwierdzenie nadania – k. 73; potwierdzenie odbioru – k. 74).

Pozwany w dniu 29 grudnia 2021 r. skierował do Sądu Rejonowego dla Warszawy – Żoliborza w Warszawie wniosek o zawezwanie do próby ugodowej (wniosek wraz z załącznikami – k. 851-853; kserokopia książki nadawczej – k. 854-854v).

W dniu 07 lutego 2022 r. pozwany skierował do powodów wezwanie do zapłaty kwoty 454.547,39 zł tytułem zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia w postaci udzielonego kredytu w terminie 3 dni od daty otrzymania pisma. Jednocześnie pozwany na podstawie art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. złożył oświadczenie o skorzystaniu przez bank z prawa zatrzymania w postaci dochodzonego przez powodów roszczenia w kwocie 351.414,44 zł, do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego w postaci kwoty 454.547,39 zł tytułem środków udostępnionych przez bank na podstawie umowy, bądź zabezpieczenia roszczenia o ich zwrot. Powyższe pismo powodowie odebrali w dniu 15 lutego 2022 r. (pismo pozwanego – k. 843; kserokopia książki nadawczej – k. 844; wydruk ze strony internetowej Poczty Polskiej – k. 845).

Pozwany w dniu 22 lutego 2022 r. skierował do powodów oświadczenie o potrąceniu dochodzonej przez powodów wierzytelności w kwocie 351.414,44 zł z wierzytelnością banku o zwrot nienależnie spełnionego świadczenia w postaci wypłaconego kapitału kredytu w kwocie 454.547,39 zł. Pozwany wskazał, iż złożenie przedmiotowego oświadczenia woli powoduje, iż obie ww. wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej, zaś oświadczenie ma moc wsteczną od chwili kiedy potrącenie stało się możliwe. Na skutek doręczenia przedmiotowego oświadczenia pozwany zaznaczył, iż dochodzona pozwem wierzytelność powodów wygasła. Jednocześnie pozwany złożył oświadczenie o skorzystaniu z zarzutu zatrzymania świadczenia powodów w postaci dochodzonej przez powodów wierzytelności w postaci kwoty 351.414,44 do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego w postaci kwoty 454.547,39 zł tytułem środków udostępnionych przez bank na podstawie umowy lub zabezpieczenia roszczenia o ich zwrot. Powyższe pismo powodowie odebrali w dniu 14 lutego 2022 r. (potwierdzenie nadania przesyłki – k. 846-847; k. 849-850; pismo pozwanego – k. 848).

(...) Bank S.A. w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) (bezsporne).

Decyzją z dnia 29 września 2022 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny wszczął procedurę przymusowej restrukturyzacji wobec pozwanego (...) Bank S.A. w W. (bezsporne).

Powodowie nadal dokonują spłaty rat kredytu (okoliczność bezporna).

W nieruchomości powód nie prowadził działalności gospodarczej. Działalność została przez powoda zarejestrowana w przedmiotowej nieruchomości, lecz powód nie rozliczał kosztów kredytu w ramach jej wykonywania. Powodowie z uwagi na liczną rodzinę zdecydowali, iż mieszkanie jest dla nich nieadekwatne i zdecydowali się na jego wynajem (przesłuchanie powoda M. R. – k. 915-916, przesłuchanie powódki S. R. – k. 916-17).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie powołanych dokumentów związanych z zawarciem umowy kredytu hipotecznego znajdujących się w aktach sprawy, składanych przez strony postępowania. Dokumenty te nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a w ocenie Sądu, nie było podstaw, by poddawać w wątpliwość okoliczności faktyczne wynikające z ich treści. Z uwagi na powyższe Sąd uznał, że dowody z tych dokumentów tworzą spójny, niebudzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to w pełni zasługujący na wiarę materiał dowodowy.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się także na zeznaniach strony powodowej. Powodowie zrelacjonowali przebieg zdarzeń związanych z zawarciem umowy kredytu. Z przesłuchania powodów wynika, iż pozostawali oni w przekonaniu, że produkt, który oferuje bank, jest produktem bezpiecznym a waluta CHF jest walutą stabilną. Sąd uznał zeznania strony powodowej za wiarygodne w całości.

Nieistotne okazały się zaś zeznania świadka P. S. (k. 811-818v), które dotyczyły mechanizmów związanych z udzielaniem kredytów indeksowanych CHF oraz ogólnych procedur obowiązujących w banku. Zeznania świadka nie dotyczyły bezpośrednio kwestii związanych z umową zawartą przez powodów. Nadto świadek wskazał, iż nie brał udziału w spotkaniach z klientami banku w zakresie udzielania kredytów indeksowanych do waluty CHF, w tym podczas zawierania umowy z powodami.

Na terminie rozprawy w dniu 05 kwietnia 2022 r. Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. pominął dowód z zeznań świadka I. S. (k. 863).

W ocenie Sądu przywołany w stanie faktycznym materiał dowodowy był wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy w zakresie roszczenia o ustalenie.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w zakresie roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego – kredyt (...) nr (...)z dnia 10 września 2008 r.

W pierwszej kolejności należało zauważyć, że Sąd wydał w niniejszym postępowaniu wyrok częściowy na podstawie art. 317 § 1 k.p.c., zgodnie z treścią którego sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu.

Wobec pozwanego (...) Bank S.A. w W. ogłoszono upadłość, co skutkowało zawieszeniem postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. Sąd następnie podjął postępowanie w sprawie z udziałem Syndyka masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości w W., a później podjął postępowanie w zakresie roszczenia o ustalenie.

Wyrok częściowy dotyczył wyłącznie roszczenia o ustalenie, albowiem postępowanie w części obejmującej roszczenie o zapłatę jest w dalszym ciągu zawieszone. W ocenie Sądu roszczenie o zapłatę dotyczy masy upadłości i może zostać wpisane na listę wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Nie jest zatem możliwe podjęcie postępowania w tym zakresie. Postępowanie sądowe z powództwa kredytobiorcy będącego konsumentem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu, prowadzone przeciwko bankowi, co do którego w toku postępowania ogłoszono upadłość, nie jest jednak, co zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy (sygn. akt III CZP 5/24, LEX nr 3758147), sprawą o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości. Postępowanie w tym zakresie może więc zostać podjęte z udziałem syndyka masy upadłości, co miało też miejsce w niniejszej sprawie .

Rozpatrując zatem roszczenie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego między stronami (ustalenie nieważności umowy), Sąd musiał w pierwszej kolejności zbadać wystąpienie interesu prawnego po stronie powodowej. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

W judykaturze wskazano, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa ( tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r., III CSK 254/12, LEX nr 1353202). Interes ten należy rozumieć zatem szeroko. Pojęcie to powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądu w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej, której nie można się domagać w drodze innego powództwa (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. II CSK 378/07, LEX nr 863958).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest kategorią obiektywną, czyli istniejącą rzeczywiście, a nie tylko hipotetycznie (np. w subiektywnym odczuciu strony). Wyrok zasądzający sąd może zatem wydać tylko wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej powoda. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka. Wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa ma przy tym charakter deklaratoryjny ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 181/11, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r., II CSK 252/1; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/1).

Powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, że w przypadku, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa (np. o zasądzenie), po stronie powoda nie ma interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest wtedy jedną z przesłanek uwzględnia bądź oddalenia owego dalej idącego powództwa ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r., V CSK 188/05), a nie temu służy instytucja z art. 189 k.p.c. Orzeczenie zapadłe w tym postępowaniu nie może być prejudykatem, który wygeneruje kolejny proces, ale musi w sposób ostateczny zakończyć niepewność, chroniąc określoną sferę prawną powoda.

W świetle powyższego Sąd doszedł do przekonania, że stronie powodowej interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu. Umowa podpisana przez strony z założenia obowiązywałaby do 2038 r. Jest to więc na tyle długotrwały stosunek prawny, że bez definitywnego ustalenia czy umowa jest ważna, czy też nie, strony nadal związane byłyby umową, zwłaszcza na skutek prezentowanego przez pozwanego stanowiska. Stąd wynikała konieczność zbadania prawdziwości twierdzeń strony powodowej o słuszności jego racji w zakresie nieważności umowy.

Brak interesu prawnego po stronie powodowej wtedy, gdy jej sfera prawna nie została naruszona lub zagrożona, gdyż jej prawo już zostało naruszone albo powstały określone roszczenia i mogą osiągnąć pełniejszą ochronę swych praw ze względu na możliwość dochodzenia zobowiązania pozwanego do określonego zachowania (świadczenia) lub wykorzystania innych środków ochrony prawnej, prowadzących do takiego samego rezultatu. Zasadzie tej nie przysługuje charakter bezwzględny, gdyż strona powodowa nie traci interesu, jeżeli ochrona sfery prawnej wymaga wykazania, że stosunek prawny ma inną treść, w szczególności, gdy umowa jest zawarta na długi czas, a wyrok w sprawie o świadczenie za wcześniejszy okres (roszczenia dodatkowe zgłoszone przez stronę powodową) nie usunie niepewności w zakresie wszystkich skutków prawnych mogących wyniknąć z tego stosunku w przyszłości ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25.10.2018 r., I ACa 623/17). Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy skutki takiej umowy ex tunc. Z uwagi zaś na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią, jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu.

Do momentu, gdy strony związane są umową, strona powodowa nie może domagać się rozliczenia umowy. Żądania te zaktualizują się w przypadku ustalenia, że zaskarżone postanowienia umowne nie wiążą stron. Interes prawny strony powodowej w żądaniu ustalenia nieważności umowy w tym kontekście jest oczywisty, bowiem bez takiego rozstrzygnięcia na przyszłość o zasadach rozliczenia kredytu, nie istnieje możliwość definitywnego zakończenia sporu. W tym wypadku strona powodowa na podstawie nieważnej umowy nadal jest zobowiązana do uiszczania rat kredytowych. Uznanie braku interesu strony powodowej skutkowałoby w istocie tym, że dopiero po spłaceniu kolejnych rat kredytu, musiałby występować z kolejnymi żądaniami zwrotu nadpłaty. Nie istniałby bowiem mechanizm do przeliczania rat kredytu na bieżąco w sposób odmienny niż reguluje to umowa, zaś pozwany związany jedynie sentencją wyroku, a nie jego uzasadnieniem, mógłby nadal egzekwować roszczenia z nieważnej umowy, gdyż ustalenie jej nieważności nastąpiłoby przesłankowo. Rozstrzygnięcie roszczenia o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wobec nieważności umowy zniesie stan niepewności strony powodowej w zakresie rozliczenia kredytu i konieczności jego spłaty.

Dzięki uzyskaniu rozstrzygnięcia o ustaleniu nieważności umowy kredytu strona powodowa osiągnie także możliwość realizacji roszczenia o wykreślenie hipoteki zabezpieczającej z działu czwartego księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości nią zabezpieczonej.

Kolejnym etapem było dokonanie przez Sąd oceny ważności dokonanej przez strony czynności prawnej.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2017 r., nr 1876 j.t ze zm.) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Jak stanowi art. 69 ust. 2 prawa bankowego w brzmieniu z dnia zawarcia przedmiotowej umowy, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje i warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

O nieważności czynności prawnej decyduje jej treść lub cel. Przepis art. 58 k.c. dotyczy tylko zgodności z ustawą i zasadami współżycia społecznego treści oraz celu czynności prawnej. Oceniając ważność czynności prawnej nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania. O ważności umowy orzeka się oceniając jej treść i cel z daty zawarcia umowy, a nie sposób jej faktycznego wykonania. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Nieważność czynności prawnej może wynikać nie tylko z wyraźnej dyspozycji przepisu, ale także z natury zobowiązania.

Przedmiotowa umowa kredytu stanowi rodzaj umowy kredytu indeksowanego w CHF.

Regulacje dotyczące kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 pr. bank. z dniem 26 sierpnia 2011 r. na mocy ustawy z dnia 26 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 - tzw. ustawy antryspreadowej). Nie oznacza to jednak, że przed tą datą zawarcie umowy kredytu tego rodzaju było niedopuszczalne.

W stanie prawnym obowiązującym w dacie zawarcia przedmiotowej umowy konstruowanie umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej było dopuszczalne. Taki podgląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, czy też w wyroku z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14m, w którym odwoływał się do przepisów zawartych w ustawie z dnia 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw. Sąd w niniejszym składzie podziela te poglądy.

Zgodnie z umową bank udzielił stronie powodowej kredytu w kwocie 454.547,39 zł, indeksowanego (waloryzowanego) kursem CHF, która to kwota została przeliczona na CHF w dniu jej wykorzystania. Sama kwota kredytu została w umowie wyrażona w walucie polskiej, z zastrzeżeniem jej indeksacji kursem CHF. Ponadto kwota, do której udzielono zabezpieczenia w postaci hipoteki ustanowionej na nieruchomości, również została wyrażona w złotych polskich. Zatem zawarta umowa stanowi umowę kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej. Według zapisów umowy bank wydaje kredytobiorcy określoną sumę kredytową w złotych, przy czym jej wysokość jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty w dniu wydania (indeksowanie do waluty obcej po cenie kupna). Ustalenie takie następuje też w celu określenia wysokości rat kredytowych, do których kredytobiorca będzie zobowiązany w okresie trwania stosunku kredytowego. W dniu płatności konkretnych rat, taka rata jest przeliczana zgodnie z umową na złote stosownie do kursu danej waluty, tj. po kursie jej sprzedaży.

Umowa spełniała ustawowe wymogi wynikające z treści art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe, w szczególności spełniała wymogi z art. 69 ust. 2 pkt 2 i 4 Prawa bankowego. Strony określiły w umowie kredytu kwotę kredytu, walutę kredytu, jego przeznaczenie, okres kredytowania, terminy i zasady jego zwrotu przez stronę powodową przy zastosowaniu klauzuli indeksacyjnej, a także oprocentowanie kredytu.

Choć konstrukcję umowy kredytu indeksowanego należy uznać za co do zasady dopuszczalną, w ocenie Sądu, wskazywane przez stronę powodową postanowienia umowne, na mocy których następuje przeliczenie kwoty kredytu w złotych polskich na saldo zadłużenia kredytobiorcy wyrażone w CHF oraz ustalenie wysokości świadczenia zwrotnego kredytobiorców, przeliczanego z CHF na PLN, są nieważne jako sprzeczne z art. 353 ¹ k.c.

Stosownie do treści art. 353 § 1 k.c., zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Stosownie zaś do treści art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Przepis ten stanowi o naczelnej zasadzie prawa zobowiązań - o zasadzie swobody umów.

Zasadniczym elementem każdego zobowiązania umownego jest możliwość obiektywnego i dostatecznie dokładnego określenia świadczenia zarówno wierzyciela jak i dłużnika. Przy określeniu świadczenia możliwe jest odwołanie się do konkretnych podstaw, możliwe jest również odwołanie się w tym zakresie do woli osoby trzeciej. Jednakże w każdym wypadku, umowa będzie sprzeczna z naturą zobowiązania, jako takiego, jeśli określenie świadczenia zostanie pozostawione woli wyłącznie jednej ze stron (tak m.in. A. Pyrzyńska [w] Prawo zobowiązań – część ogólna, tom 5, pod redakcją prof. dr hab. Ewy Łętowskiej, str. 205; zob. także uchwalę SN [7] z 22 maja 1991 r. w sprawie III CZP 15/91, Legalis nr 27340 oraz uchwałę SN [7] z 6 marca 1992 r. w sprawie III CZP 141/91, Legalis nr 27616).

Nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Byłoby to sprzeczne z naturą umowy. Gdy oznaczenie świadczenia zostałoby pozostawione jednej ze stron, powinno być ono w zasadzie oparte na obiektywnej podstawie, a nie pozostawione do swobodnego uznania strony, w przeciwnym razie zobowiązanie w większości przypadków byłoby nieważne, jako naruszające art. 353 ¹ k.c.

Bank zastrzegł dla siebie możliwość jednostronnej zmiany wysokości zobowiązania w zakresie głównego świadczenia kredytobiorców, spełnianego na rzecz banku. Pozwany ustalając bowiem samodzielnie w tabeli kursowej kurs kupna (stosowany przy ustalaniu salda kredytu w CHF § § 3 ust. 11 COU) i kurs sprzedaży (stosowany przy spłacie rat kredytowych - § 4 ust. 7 i 8 COU w zw. z § 12 ust. 7 Regulaminu), sam określa należną mu od strony powodowej wierzytelność, o której mowa w art. 69 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 4 i 5 ustawy Prawo Bankowe.

Zgodnie z postanowieniami umowy (§ 3 ust. 11 COU) uruchomienie kredytu następowało w złotych polskich (PLN) przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w CSU zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązującym w banku w dniu uruchomienia, chyba że CSU stanowiło inaczej, zaś zgodnie z postanowieniami Regulaminu (§ 12 ust. 7) w przypadku kredytu denominowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczana była według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w banku Tabeli kursów z dnia spłaty. Jednakże nie udzielał informacji o tym, że ww. kursy są samodzielnie ustalane przez Bank i według jakich zasad następuje ich ukształtowanie.

Należy podkreślić, że § 2 Regulaminu stanowi jedynie, że Tabela Kursów jest to tabela kursów kupna / sprzedaży walut banku obowiązująca o godzinie 9.30 w dniu, w którym następowała operacja. Z definicji tej nie wynika zakres związania pracowników banku kursami rynkowymi, ani tym bardziej kursami średnimi NBP. Określając zasady tworzenia tabeli kursów i zawartych w niej kursów walut, pozwany posłużył się pojęciami nieostrymi, jedynie pozornie wiążącymi bank w ustalaniu kursów walut z podaniem wyłącznie godziny, o której dana tabela miała być tworzona. Brak jest nadto wyjaśnienia jaka komórka banku była odpowiedzialna za jej tworzenie oraz czy bank brał pod uwagę przy jej tworzeniu kursy NBP bądź jakiekolwiek inne kursy, dowolnie przez siebie ukształtowane.

Powyższe powodowało, że świadczenia należne bankowi z punktu widzenia prawa zobowiązań, pozostawały od początku niedookreślone. Bez decyzji banku wyrażającej się wydaniem tabeli kursowej - nie sposób jest określić salda kredytu w CHF, do którego zwrotu zobowiązali się powodowie, a także wysokości miesięcznej raty kredytu spłacanej zgodnie z wolą stron w złotych polskich (do czasu zawarcia aneksu umożliwiającego powodom spłatę raty kredytu w walucie CHF w 2012 r.).

Na mocy powyższych postanowień Bank miał możliwość jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość kapitału kredytu, czyli wypłacanej kwoty kredytu i kształtowane świadczenia kredytobiorcy (rat kredytowych i innych należności banku). Indeksacja kredytu udzielonego na podstawie umowy o kredyt hipoteczny, odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego, będące jego wewnętrznym dokumentem i to uprawnienie Banku do określania wysokości kursu CHF na gruncie zawartej umowy, nie doznaje żadnych formalnie określonych ograniczeń.

W wyroku z dnia 23 października 2019 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie (V ACa 567/18) wskazał, że "za sprzeczne z istotą stosunków umownych, a tym samym niepodlegającej prawnej ochronie należy (...) uznać zapisy umowy, w której strona ekonomicznie silniejsza, czyli kredytodawca byłby upoważniony do jednostronnego określenia kursów tej waluty, która została określona jako właściwa dla oznaczenia wysokości rat obciążających kredytobiorcę. Zamieszczenie w umowie takiej klauzuli nie może zostać uznane za działanie pozostające w granicach swobody umów z art. 353 ¹ k.c., lecz za rażące przekroczenie tej granicy. Główne zobowiązanie strony zobowiązanej do spłacenia kredytu, obliczane poprzez zastosowanie klauzuli jego indeksacji do CHF nie może zostać określone przez drugą stronę tej umowy jednostronnym oświadczeniem, wykraczającym poprzez konsensus, który oddaje istotę stosunku umownego. Umowa zawierająca tego rodzaju klauzule a limine powinna zostać uznana za nieważną z powodu jej sprzeczności z normą zawartą w powołanym przepisie ex tunc, czyli od daty jej zawarcia i bez względu na sposób jej wykonywania przez stronę upoważnioną do tego, aby z uprawnienia tego skorzystać w okresie jej obowiązywania. (...) W prawnym znaczeniu nie może bowiem w ogóle dojść do wykonywania nieważnej umowy (...)".

Przyznanie sobie przez pozwanego prawa do jednostronnego wyznaczania salda kredytu i regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem CHF, poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursów kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, przy pozbawieniu strony powodowej jakiegokolwiek wpływu na to, wykracza poza zasadę swobody umów wyrażoną w art. 353 k.c., pozostając w sprzeczności z naturą stosunku zobowiązaniowego, który winien być oparty na zasadzie równości stron, bez przyznawania którejkolwiek z nich władczych kompetencji do kształtowania wysokości świadczeń, w tym przypadku zobowiązania strony powodowej podlegającego spłacie, a następnie wysokości poszczególnych rat. Przywołane wyżej postanowienia umowy są sprzeczne z tym przepisem, a tym samym nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W ocenie Sądu, strony nie zawarłyby opisanej w pozwie umowy bez postanowień przewidujących indeksację kredytu. Wskazuje na to ustalenie wysokości odsetek w oparciu o stawkę referencyjną LIBOR dla waluty CHF. Na rynku finansowym nie są znane umowy kredytów złotowych oprocentowanych przy wykorzystaniu stóp procentowych charakterystycznych dla waluty CHF. Kredyty indeksowane, w tym przedmiotowy kredyt zawarty przez stronę powodową, zostały szczegółowo uregulowane w umowie i Regulaminie ustalanym przez organy Banku, a więc w sposób wskazujący na wyłączenie opisanych tam warunków od możliwości negocjacji. Kredytobiorca nie miał możliwości zawarcia umowy kredytowej w złotych z oprocentowaniem innym niż oparte o stawkę WIBOR, inaczej niż poprzez zastosowanie konstrukcji kredytu indeksowanego. Bez klauzul indeksacyjnych nie zostałaby zawarta umowa kredytu oprocentowana przy wykorzystaniu stawki opartej na wskaźniku LIBOR. Bez wskazanych wyżej postanowień umowa kredytu nie zostałaby zawarta w ogóle. To oznacza, że nieważność klauzul indeksacyjnych prowadzi do nieważności umowy kredytu w całości.

Strona powodowa podniosła, że te same postanowienia umowy kredytu mogą być zakwalifikowane jako niedozwolone. Prowadzi to jednak do tego samego wniosku - umowa jest nieważna, jako że nie można jej wykonać. Ze względu na podnoszone przez stronę powodową zarzuty Sąd poddał ocenie pod kątem spełnienia przesłanek z art. 385 ¹ k.c. poszczególne klauzule indeksacyjne.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W związku z powyższym dopuszczalność badania niedozwolonego charakteru postanowień umownych zależy od konsumenckiego umowy, braku indywidualnego uzgodnienia postanowienia danego umownego, które nie określa głównego świadczenia stron, chyba że zostało ono sformułowane w sposób niejednoznaczny.

Stan sprawy uzasadnia przyjęcie, iż strona powodowa występowała wobec pozwanego jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że ten status jej przysługuje. Powodowie byli osobami fizycznymi, a umowę kredytu hipotecznego zawarli celem spłaty dotychczasowego zobowiązania kredytowego przeznaczonego na zakup nieruchomości oraz na dowolny cel. Kredyt nie został wykorzystany na żadne cele, które mogłyby być związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez stronę powodową, a w szczególności powoda. Nadto jak wynika z twierdzeń strony powodowej w dacie zawarcia umowy powód zajmował się prowadzeniem szkoleń z zakresu informatyki. Pośrednictwem kredytowym zaczął zajmować się dopiero po zawarciu umowy kredytu. Status konsumenta po stronie powodowej nie budził wątpliwości Sądu.

Strona powodowa wskazała, że w spornej umowie niedozwolone są klauzule wprowadzające nieokreślony bliżej mechanizm przeliczania waluty PLN na CHF według kursu ustalonego samodzielnie przez pozwany bank w tabeli kursów, podkreślając, że takie postanowienia umowy winny skutkować ich bezskutecznością. W kwestionowanych postanowieniach umownych pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości salda kredytu, jak również wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego, poprzez dowolne niczym nieograniczone wyznaczanie w tabelach kursów kupna lub sprzedaży franka szwajcarskiego. Dotyczyło to uruchomienia kredytu, jak i spłaty poszczególnych jego rat. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle umowy nie doznawało żadnych formalnych ograniczeń. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego określania zobowiązań umownych, a to wysokości salda kredytu oraz rat kredytowych, a tym samym i wysokości świadczeń strony powodowej. Pozwany zapewnił sobie możliwość uzyskania znaczących korzyści finansowych stanowiących dla strony powodowej dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie było możliwe. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany franka szwajcarskiego, częściowo tylko wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, skoro kurs kupna lub sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera marżę kupna lub marżę sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli Banku. Niewątpliwie zatem regulacja ta stanowi o naruszeniu przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.

W doktrynie prawa cywilnego wskazuje się, że pojęcie „dobrych obyczajów'” na gruncie art. 385 ¹ § 1 k.c. powinno zostać odniesione do „szeroko rozumianego szacunku drugiego człowieka” wskutek czego sprzeczne z nimi są działania wykorzystujące m.in. niewiedzę, brak doświadczenia drugiej strony, naruszenie zasady równorzędności stron” ( K. Zgrobelny [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Wydanie 2; red. E. Gniewek; Warszawa 2006, s. 593, nb 9). Powyższe stanowisko jest tożsame z zapatrywaniami wyrażonymi w orzecznictwie, w tym m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r. ( I CK 832/04), zgodnie z którym działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron stosunku. Do dobrych obyczajów zalicza się przede wszystkim wymaganie od przedsiębiorcy wysokiego poziomu świadczonych usług oraz stosowania we wzorcach umownych takich zapisów, aby dla zwykłego konsumenta były one jasne, czytelne i proste, a ponadto by postanowienia umowy w zakresie łączącego konsumenta z przedsiębiorcą stosunku prawnego należycie zabezpieczały interesy konsumenta i odwzorowywały przysługujące mu uprawnienia wynikające z przepisów prawa. W orzecznictwie przyjmuje się, że jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego.

W przedmiotowej umowie wysokość świadczenia określona została w ten sposób, że kwotę kredytu przeliczano najpierw ze złotych polskich na franki szwajcarskie, po kursie wskazanym przez bank (uzyskując równowartość kredytu w walucie obcej), a następnie, bezpośrednio przy określaniu każdej kolejnej raty, przeliczano wskazywaną przez bank kwotę franków szwajcarskich na złotówki znów po kursach ustalanych przez bank na podstawie jego tabel, przy czym pierwsza z tych operacji odbyła się w oparciu o kurs kupna, a pozostałe dotyczące spłat rat po kursie sprzedaży. Co istotne, kurs kupna był niższy od kursu sprzedaży, a co za tym idzie, bank dokonując dwukrotnego przeliczenia kwoty zobowiązania (najpierw w momencie jego wypłaty po niższym kursie, a następnie w momencie jego spłaty po kursie wyższym) uzyskuje nadwyżkę (tzw. spread), a więc dodatkowe wynagrodzenie banku, wysokości którego w momencie zawierania umowy kredytu, konsument nie jest w stanie w żaden sposób oszacować.

Strona powodowa nie miała możliwości kontroli sposobu wykonywania przez bank przedmiotowej umowy w kwestionowanym w toku niniejszego postępowania zakresie, a w szczególności w zakresie wysokości salda kredytu i wysokości rat kredytowych. Podczas zawierania umowy nie mogła również określić potencjalnego ryzyka z tym związanego, oszacować całkowitych kosztów związanych z kredytem. Co istotne, bank nie ponosił żadnego ryzyka, gdyż w każdej sytuacji ewentualne ryzyku kursowe mógł zniwelować poprzez dowolne ustalenie kursu w tabeli bankowej. Podkreślić przy tym należy, że strona powodowa na dzień zawarcia umowy nie znała wysokości swoich świadczeń na rzecz banku. Strony nie określiły w jaki sposób zostaną wyliczone te świadczenia - w świetle umowy decydował o tym wyłącznie pozwany. Wysokość świadczeń kredytobiorcy zależała zatem wyłącznie od woli banku.

Powyższe skutkuje naruszeniem zasady ekwiwalentności wzajemnych świadczeń strony powodowej i banku. Pozwany w całości bowiem przeniósł na stronę powodową ryzyko kursowe, zabezpieczając w ten sposób wyłącznie swoje interesy, bez przyznania w zamian jakichkolwiek korzyści na rzecz drugiej strony umowy i możliwości kontrolowania przez nią działań podejmowanych przez bank w przedmiotowym zakresie.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r. I CK 297/05, z dnia 15 stycznia 2016 r. I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/15; z dnia 30 września 2015 r. I CSK 800/15 i z dnia 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12). Wskazać również trzeba, iż w świetle dotychczasowego orzecznictwa nie budzi wątpliwości, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron ( tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia sygn. akt V CSK 382/18 oraz w przywołanych w treści uzasadnienia orzeczeniach: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14 (OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18). Tak też było w niniejszej sprawie.

Strona powodowa na podstawie postanowień umowy o kredyt zawartej z poprzednikiem prawnym pozwanego banku uzyskała do dyspozycji kwotę, której wysokość zależna była od decyzji banku, gdyż ten na podstawie wyżej przywołanych postanowień umownych posiadał uprawnienie do arbitralnego obliczenia wysokości oddanego do dyspozycji kredytu, do przeliczania salda kredytu i wysokości rat. Jednocześnie powyższy mechanizm nie był uzależniony od jakiegokolwiek obiektywnego wskaźnika. Taki mechanizm narusza równorzędność stron, przez co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy strony powodowej jako konsumenta.

Nie ma przy tym znaczenia jak pozwany ustalał te kursy. Zgodnie bowiem z treścią art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Wszelkie mogące się pojawiać w tej materii wątpliwości zostały wyjaśnione w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r. sygn. III CZP 29/17.

Dyrektywa 93/13 jednoznacznie przewiduje w art. 6 ust. 1, że Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Zgodnie z wykładnią tego przepisu dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, umowa zawierająca nieuczciwe warunki powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego ( m.in. wyrok w sprawie C-618/10, w sprawie C-488/11).

Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że sądy krajowe nie są uprawnione do przekształcenia treści umowy w taki sposób, aby nadać jej kształt nienaruszający interesu konsumenta, ponieważ osłabiałoby to oddziaływanie prewencyjne sankcji. Umowa powinna "w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego" ( zob. wyroki: z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie C-618/10, B. E. de (...) SA przeciwko J. C., (...)-349, pkt 66 - 69; z dnia 30 maja 2013 r. w sprawie A. B., pkt 57, 60; z dnia 21 stycznia 2015 r. w połączonych sprawach C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13, U. B. i C., (...)-21, pkt 28; z dnia 26 stycznia 2017 r. w sprawie C- 421/14, (...) SA przeciwko J. G., (...):EU:C:2017:60, pkt 71; z dnia 21 kwietnia 2016 r. w sprawie C-377/14, E. R., H. R. przeciwko F. a.s., (...):EU:C:2016:283, pkt 97).

Z przywołanych wyżej orzeczeń wynika, że Trybunał wyklucza nie tylko tzw. redukcję utrzymującą skuteczność postanowienia abuzywnego, ale także wyłącza możliwość uzupełniania luk w umowie powstałych po wyeliminowaniu takiego postanowienia. W wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r. (C-618/10, B. E. de (...) S.A. przeciwko J. C., Legalis numer 483548) Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Z kolei w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r. (C-26/13, A. K. (2), H. R. przeciwko (...), Legalis numer 966197) Trybunał stwierdził, iż art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy uchylił, zgodnie z zasadami prawa zobowiązań, nieuczciwy warunek (niedozwolone postanowienie umowne) poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Jak podkreślił Trybunał, fakt zastąpienia nieuczciwego warunku tego rodzaju przepisem - w przypadku którego, jak wynika z motywu trzynastego dyrektywy 93/13, zakłada się, że nie zawiera nieuczciwych warunków - w zakresie, w jakim dostarcza on rozwiązania, dzięki któremu umowa może dalej obowiązywać (...) i wciąż wywoływać wiążące skutki względem stron, jest w pełni uzasadniony w świetle celu dyrektywy 93/13.

W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje obecnie, że utrzymanie umowy "nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia", co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy ( por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko (...), pkt 43). Zdaniem Trybunału, jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty ( por. wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. (1) i J. D. (1) przeciwko (...) Bank (...), pkt 44). W konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. (1) i J. D. (1) przeciwko (...) Bank (...) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45) .

Ocena klauzul waloryzacyjnych zawartych w umowie jako abuzywne i jednocześnie brak możliwości zastąpienia jej innymi klauzulami, skutkuje brakiem zgodnych oświadczeń woli stron w chwili zawarcia umowy w tym zakresie, a zatem skutek prawny jest taki sam jak przy stwierdzeniu nieważności na podstawie art. 353 ^{( 1)} k.c. i art. 58 § 1 k.c. Co więcej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3.10.2019 r., C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) BANK (...), stwierdził, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Jednocześnie Trybunał wskazał, że nie ma przeszkód, jeżeli jest to korzystne dla konsumenta i on się na to zgadza, by wskutek usunięcia niedozwolonych postanowień umownych uznać umowę za nieważną w całości. Abuzywność postanowień umownych badana jest na chwilę zawarcia umowy (art. 385 ^{( 2)} k.c.), toteż sposób jej wykonywania przez strony jest bez znaczenia dla tej oceny. Ma to też taką konsekwencję, że jeżeli abuzywne okazują się postanowienia określające główne świadczenia stron, to wówczas już od początku w istocie strony nie są związane umową. Na gruncie polskiego porządku prawnego, w takim wypadku mamy do czynienia z nieważnością bezwzględną czynności prawnej, która ex tunc nie wiązała stron. Toteż wszelkie ewentualne zmiany umowy o ile wprost i wyraźnie nie przewidywały konwalidacji nieważnej czynności prawnej, nie mogły doprowadzić do sanacji takiej czynności prawnej. Tego typu modyfikacje, jako że dotyczyły czynności prawnej bezwzględnie nieważnej nie wywoływały żadnego skutku. Podobnie należało ocenić zmiany ustawowe, które nie mogły sanować nieważnych czynności prawnych o ile wprost tego nie przewidywały.

W świetle prawa unijnego w grę mogłyby wchodzić dla Sądu dwie możliwości - albo pozostawienie umowy w mocy z klauzulami abuzywnymi, albo stwierdzenie jej nieważności, przy czym rozstrzygająca byłaby w tym zakresie wola konsumenta ( wyrok TSUE z 3 października 2019 r., C-260/18, D., pkt. 51, 56, 67-68). Powód, żądając w ramach powództwa głównego ustalenia nieważności umowy, jednoznacznie wyraził swoją wolę, co obligowałoby Sąd do uwzględnienia powództwa w tym zakresie - również w razie niestwierdzenia jej niezgodności z prawem i z właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego, na podstawie przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych.

Powyższe prowadzi do wniosku, że umowa o kredyt nie może być utrzymana w mocy - nie istnieje więc ona od samego początku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd ustalił, iż umowa kredytu hipotecznego – kredyt (...) nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 10 września 2008 r. zawarta przez S. R. i M. R. z (...) Bank Spółką Akcyjną – Oddział (...) jest nieważna.

W przypadku rozstrzygania tylko o żądaniu o ustalenie nieważności umowy kredytu, bezprzedmiotowe stają się ewentualne zarzuty potrącenia i zatrzymania na tym etapie postępowania. Zarzuty te mogły zostać podniesione tylko w przypadku rozstrzygania w zakresie roszczenia o zapłatę, co do którego postępowanie aktualnie pozostaje zawieszone z uwagi na ogłoszenie upadłości dłużnika. Sąd nie czynił więc rozważań nad podniesionym przez pozwanego zarzutem zatrzymania i potrącenia.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w sentencji.

SSO Magdalena Antosiewicz

ZARZĄDZENIE

(...)

SSO Magdalena Antosiewicz