Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 listopada 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie II Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSO Magdalena Antosiewicz
Protokolant:	sekr. sądowy Kosma Fabijański

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2015 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) w S.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...)

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  ustala, iż (...) w S. przegrała sprawę i winna ponieść koszty procesu w całości przy czym szczegółowe wyliczenie pozostawia referendarzowi sadowemu po uprawomocnieniu się wyroku.

Sygn. akt II C 944/09

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 19 listopada 2009 r. (...) w S. wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa – Ministra Finansów kwoty 259 600 zł jako odszkodowania za przejęte przez Skarb Państwa i trwale przez Skarb Państwa rozdysponowane nieruchomości Parafii w S. – na podstawie przepisów art. 63 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 64 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także o obciążenie strony pozwanej kosztami procesu (pozew - k. 1).

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 6 kwietnia 2010 r. pozwany Skarb Państwa – Minister Finansów wniósł o odrzucenie powództwa, ewentualnie o oddalenie powództwa w całości w stosunku do Skarbu Państwa – Ministra Finansów oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów sądowych w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. W uzasadnieniu pozwany podniósł, że powodowa parafia nie wykazała, że posiada osobowość prawną, a co za tym idzie nie posiada zdolności sądowej i procesowej. Ponadto pozwany podniósł, że powódka nie wykazała, że była właścicielem nieruchomości objętych pozwem, nie wykazała tożsamości działek objętych pozwem z działkami wchodzącymi w skład księgi wieczystej, której kopia została dołączona do pozwu, zaś wartość odszkodowania nie została nawet w przybliżeniu podana (odpowiedź na pozew k. 138-145).

W piśmie procesowym z dnia 10 czerwca 2014 r. powód wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Finansów kwoty 1 486 948 zł tytułem odszkodowania, tj. za działki:

- nr (...) w wysokości 474 201 zł;

- nr (...) w wysokości 114 543 zł;

- nr (...) w wysokości 124 483 zł;

- nr (...) w wysokości 48 648 zł;

- nr (...) w wysokości 206 700 zł;

- nr (...) w wysokości 61 100 zł;

- nr (...) w wysokości 59 800 zł;

- nr (...) w wysokości 88 909 zł;

- nr (...) w wysokości 59 445 zł;

- nr (...) w wysokości 83 549 zł;

- nr (...) w wysokości 36 960 zł;

- nr (...) w wysokości 25 872 zł;

- nr (...) w wysokości 80 191 zł;

- nr (...) w wysokości 22 547 zł

wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (pismo procesowe k. 580).

W piśmie procesowym wniesionym w dniu 29 października 2015 r. powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 930 916 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (pismo procesowe k. 734).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Cerkiew (...) ((...)) powstała w K. w XVI wieku. Miejscowość K. była królewszczyzną przynależną do starostwa w Ł.. W wyniku nadań królów polskich cerkiew (...) miała jako podstawę swego utrzymania także uposażenia ziemskie. Po rozbiorach starostwo w Ł. stało się częścią dóbr państwowych, w epoce Królestwa Kongresowego nazwanych „dobrami narodowymi”. Po powstaniu listopadowym, dobra narodowe stały się dobrami donacyjnymi na mocy ukazu carskiego 4/6/10.1835 r. nadawanymi przez cara jako majoraty. Przy okazji tworzenia majoratu dla (...) K.-P. urządzono księgę hipoteczną (...). Nastąpiła zamiana ziemi miejscowej cerkwi z dobrami donacyjnymi objętymi księgą hipoteczną (...), protokołem (...). i aktem urzędowym (...) r., wpisano zamianę do Księgi hipotecznej (...)(k.16). W ten sposób grunty cerkwi zostały wyłączone z dóbr ziemskich K., natomiast były one objęte tą samą księgą. Grunty cerkwi były zarządzane przez popa (...) i nazywane były „(...)”.

W 1875 r. nastąpiła kasata w Królestwie Kongresowym obrządku (...) (Kościoła (...)). Nastąpiło przymusowe przekształcenie dotychczasowych parafii (...) w parafie (...). W ramach przyłączania parafii (...) do (...), ziemia kościelna (...) została przejęta przez władze carskie i przekazana Kościołowi (...).

W 1905r. w wyniku ukazu tolerancyjnego praktycznie wszyscy mieszkańcy parafii (...) przeszli na obrządek (...) i uzyskali zgodę na pobudowanie murowanego budynku kościoła na oddzielnym placu zakupionym w 1909 r.

W dniu 7 stycznia 1909 r. został podpisany akt notarialny, na mocy którego na własność (...) Parafii (...) zostały podarowane pięć działek gruntu we wsi K., sąsiadujących przy ulicy (...) i drodze do osady J., stanowiące plac o powierzchni (...) morgi (...) prętów lub jedna dziesięcina (...) sążni, z przeznaczeniem pod budowę kościoła, pomieszczeń dla proboszcza i osób służących przy kościele (k.407-411).

W dniu 13 stycznia 1909 r. został podpisany akt notarialny, na mocy którego J. S. sprzedał (...) Parafii (...), sześć mórg albo trzy dziesięciny 180 sążni ornej i łąkowej ziemi we wsi K., a mianowicie działkę ziemi ornej o szerokości cztery i ½ pręta, a długości od ulicy (...) na wschód na długość dwustu siedemdziesięciu prętów oraz działkę ziemi ornej i łąkowej takiej samej szerokości a długości na zachód na długość stu trzydziestu prętów (k. 412-415).

Parafia (...) w K. formalnie pozostała i utrzymała także zagarnięte w 1875 r. grunty. W 1915 r. wraz z ucieczką (...), opuścił parafię (...) ksiądz (...).

Z chwilą reaktywowania diecezji (...) w 1918r. ówczesny biskup (...) H. P. rewindykował dawne ziemie (...) Kościołowi. Na podstawie dekretu biskupa (...) z 16 grudnia 1918r. proboszczowie parafii w miejscowościach, gdzie znajdowały się wcześniej parafie (...), przejmowali ich dawne nieruchomości, m.in. w S. (k.404-406). Kościół w S. uzyskał wtedy status samodzielnej parafii.

Po odzyskaniu niepodległości Państwo Polskie kwestionowało tytuł własności Kościoła do ziemi (...) przejętej na mocy wyżej wspomnianego dekretu przez parafie (...), wywodząc, iż jest następcą prawnym Skarbu (...).

Na mocy ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. w przedmiocie dóbr donacyjnych (Dz.U. nr 72, poz. 423) grunty donacyjne stały się własnością Państwa Polskiego. Na tej podstawie grunty darowane poprzednio cerkwi (...)w K. przyłączono ponownie do dóbr ziemskich K. i K. (kopia odpisu księgi wieczystej k. 15).

Pierwszą mapą sporządzoną dla nieruchomości objętych niniejszym postępowaniem jest plan gruntów (...) parafii (...), sporządzony w 1928 r. przez geometrę J. D..

Dnia 20 czerwca 1938 r. w W. został podpisany Układ między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską w sprawie ziem, kościołów i kaplic (...), których Kościół (...) pozbawiony został przez Rosję.

W dniu 24 marca 1938 r. Kardynał A. H. złożył zestawienie obszarów gruntów, posiadanych przez Kościół, do których miał mieć zastosowanie ust. 2 art. III układu, z którego wynikało, że do Parafii K. były przypisane nieruchomości o powierzchni 77,7133 ha (zestawienie k. 355-359).

W dniu 28 marca 1938 r. Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych sporządziło zestawienie obszarów gruntów, posiadanych przez Kościół, do których miał mieć zastosowanie st. 2 art. III układu, z którego wynikało, iż do Parafii K. przypisano wg danych Ministerstwa 50 ha. (k. 364).

Z notatki z dnia 1 kwietnia 1938 r. wynika, iż zestawienie strony kościelnej miało być w ciągu 3 tygodni od dnia podpisania projektu układu, a zatem od dnia 24 marca 1938 r., porównane przez Rząd Polski z danymi będącymi w jego posiadaniu. W dniu 29 marca 1938 r. Kierownik Referatu (...) p. O. R. złożył p. Dyrektorowi Departamentu Urządzeń Rolnych 2 egzemplarze zestawienia obszarów, doręczonego przez Ks. Kardynała H., ale praca nad sprawdzaniem danych nie została wszczęta z powodu trudności wynikających z braku w zestawieniu danych, w jakich mianowicie miejscowościach znajdują się obszary posiadane przez poszczególne parafie (k.352). Z kolejnej notatki wynika, iż wystosowano prośbę, aby zweryfikować dane podane przez Ks. Kardynała w terenie, na podstawie posiadanych na miejscu materiałów, porozumiewając się z odnośnymi proboszczami co do miejsca położenia gruntów będących w ich posiadaniu lub władaniu (k. 353).

Bezpośrednio po drugiej wojnie światowej grunty należące do cerkwi (...) były władane przez parafię.

Decyzją z dnia 4 września 1962 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w W. stwierdziło, że nieruchomość o powierzchni 68,30 ha, położona w K., w powiecie (...), stanowi własność Skarbu Państwa, z mocy art. 1 i 3 ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. w przedmiocie dóbr donacyjnych. W przedmiotowej decyzji brak jest numerów działek i ich powierzchni, ale z uzasadnienia w sposób opisowy przedstawiono przejmowaną nieruchomość jako dobra (...) (Dz.U. nr 72, poz. 423) (decyzja k. 19-20). Natomiast z protokołu przejęcia we władanie Państwa nieruchomości rolnej sporządzonego w dniu 22 listopada 1962 r. wynika, iż decyzją Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa (...) w W. nr (...) z dnia 4 września 1962 r. przejęto na Skarb Państwa nieruchomość oznaczoną na planie gruntów (...) parafii (...) sporządzonego przez geometrę taksatora J. D. opisaną jako działy: dział I o pow. (...) ha, dział IV o pow. (...) ha, dział VI o pow. (...) ha. (opinia geodety k. 530)

Ewidencja gruntów dla obrębu S. została założona w latach 1960-1963. Na podstawie zachowanej kopii mapy ewidencyjnej (znajdującej się w operacie scaleniowym) ustalono, że obszarowi gruntów określonemu jako dział I na planie z 1928 r. odpowiadają działki, które w czasie zakładania ewidencji zostały oznaczone numerami: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...).

W latach 1962-1973 do czasu wszczęcia postępowania scaleniowego na analizowanym terenie był wykonywany obrót cywilnoprawny, część gruntów przekazano rolnikom, różnym podmiotom gospodarczym, między innymi: część działki nr (...) przekazano Lasom Państwowym Nadleśnictwo S., działkę nr (...) i część działek (...) przekazano (...) w K. (opinia geodety k. 530).

W latach 1970-1975 r. na terenie wsi S. było przeprowadzone scalenie gruntów, a w wyniku scalenia nastąpiła całkowita przebudowa struktury działek. Uczestnikom scalenia za grunty posiadane przed scaleniem został wydzielony ekwiwalent o zbliżonej wartości gruntów posiadanych przed scaleniem. Scaleniem zostały również objęte grunty Państwowego Funduszu Ziemi (grunty przejęte przez Skarb Państwa) o łącznej powierzchni (...) ha i wartości (...) jednostek szacunkowych, a za grunty posiadane przed scaleniem, Państwowemu Funduszowi Ziemi został wydzielony ekwiwalent w postaci działek nr: (...) o łącznej powierzchni (...) ha i wartości (...) jednostek szacunkowych.

Objęte pozwem działki, oznaczone numerami (...) w okresie 1918 – 4.09.1962 r. nie istniały. Powstały w wyniku scalenia gruntów przeprowadzonego w latach 1970-1976. Przed scaleniem, w miejscu położenie niektórych z wymienionych działek były położone działki, które w operacie do założenia ewidencji gruntów, oznaczone były nr (...)

Objęte pozwem działki nie odpowiadają żadnym działkom sprzed scalenia, bowiem efektem scalenia gruntów było wydzielenie dla dotychczasowych posiadaczy, ekwiwalentnych wartościowo działek gruntów w odmiennych granicach od dotychczas posiadanych (opinia biegłego geodety K. W. k. 528-533).

W dniu 17 kwietnia 1991 r. Parafia (...) w S. wniosła do Komisji Majątkowej Biura ds. Wyznań Urzędu Rady Ministrów w W. o wszczęcie postępowania regulacyjnego i:

1. przywrócenie własności nieruchomości rolnej, położonej we wsi S., oznaczonej w ewidencji gruntów nr:

- (...) o pow. (...) ha, zapisanej w rejestrze ewidencji gruntów na rzecz Państwowego Funduszu Ziemi;

- (...) o pow.(...) ha, zapisanej w rejestrze ewidencji gruntów na rzecz Skarbu Państwa;

- (...), części niezabudowanej o pow. ok. (...) ha (powierzchnia całkowita działki wynosi (...) ha i zapisana jest w rejestrze ewidencji gruntów na rzecz (...));

2. przyznanie odszkodowania za utraconą nieruchomość, położoną w S., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki:

- nr (...) o pow. (...)ha, stanowiącej grunt różnego rodzaju, zapisanej w ewidencji gruntów na rzecz Nadleśnictwa S.;

- nr (...) o pow. (...) ha, zabudowanej, zapisanej na rzecz Kuratorium Oświaty i Wychowania w B.;

- nr (...) o pow. (...) ha, zapisanej na rzecz Państwowego Funduszu Ziemi;

- nr (...) o pow. (...) ha, zapisanej na rzecz Urzędu Gminy w S.;

- nr (...) o pow. (...) ha, zapisanej na rzecz Straży Pożarnej;

- nr (...) o pow. (...) ha, na której znajduje się przystanek PKS, zapisanej na rzecz Państwowego Funduszu Ziemi;

- nr (...) o pow. (...) ha, przewidzianej pod rozbudowę Urzędu Gminy, zapisanej na rzecz Państwowego Funduszu Ziemi;

- nr (...) o pow. (...) ha, na której wzniesiony jest budynek biurowy Urzędu Gminy w S., zapisanej na rzecz w/w Urzędu;

- nr (...) o pow. (...) ha, na której znajduje się Gminny Ośrodek Zdrowia, zapisanej na rzecz Zespołu Opieki Zdrowotnej w Ł.;

- nr (...) o pow. (...) ha, na której znajduje się budynek Posterunku Policji, zapisanej na rzecz Urzędu Gminy;

- nr (...) o pow. (...) ha, część działki (...), działki (...) o pow. (...) ha, zabudowanej części działki nr (...) o pow. ok. (...)ha, na których znajdują się budynki mieszkalne, produkcyjne i inne oraz wyrobisko (...);

- część działki nr (...) o pow. ok. (...) ha, stanowiącej grunt rolny i leśny, zapisanej na rzecz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w W. (kopia wniosku k. 9-11).

Pismem z dnia 14 maja 2009 r. Komisja Majątkowa zawiadomiła uczestników postępowania regulacyjnego, że zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, że (...) Zespół Orzekający nie uzgodnił orzeczenia w sprawie z wniosku (...) (...) w starej K. o przywrócenie własności nieruchomości (zawiadomienie k. 7).

Powyższy stan faktyczny Sąd oparł na dokumentach zawartych w aktach sprawy, a także na opinii biegłej geodety, która badając ewidencję gruntów, objętych pozwem nieruchomości, nie odnalazła informacji, aby nieruchomości te były tożsame z nieruchomościami objętymi księgą hipoteczną (...) i K. nr (...) i aby kiedykolwiek stanowiły własność kościelną. Opinia ta, choć kwestionowana przez stronę powodową, została sporządzona przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie, jest rzetelna i wiarygodna, dlatego, zdaniem Sądu może stanowić podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Sąd nie oparł ustaleń faktycznych na treści opinii biegłych rzeczoznawców E. K. i W. O., bowiem wobec braku tożsamości nieruchomości objętych pozwem z nieruchomościami objętymi księgą hipoteczną (...) i K. nr (...), ustalanie ich wartości było bezcelowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd uznał powództwo za niezasadne w całości.

W myśl art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek kościelnych osób prawnych wszczyna się postępowanie, zwane dalej „postępowaniem regulacyjnym”, w przedmiocie przywrócenia im własności upaństwowionych nieruchomości lub ich części:

1) nie pozostających we władaniu kościelnych osób prawnych nieruchomości, o których mowa w art. 60 ust. 1 pkt 1, chyba że pozostają one w dniu wejścia w życie ustawy we władaniu innych kościołów i związków wyznaniowych,

2) przejętych w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, jeżeli nie wydzielono z nich należnych w myśl tej ustawy gospodarstw rolnych proboszczów lub gruntów, o których mowa w aneksie do protokołu Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu z dnia 14 kwietnia 1950 r. (tj. jeżeli z gruntów tych nie były wydzielone gospodarstwa rolne do 50 ha dla ordynariuszy diecezji i seminariów duchownych a w przypadku zgromadzeń zakonnych gospodarstwa rolne do 5 ha),

3) które należały do zakonów bezhabitowych i stowarzyszeń kościelnych, a zostały przejęte w toku likwidacji dokonanej na podstawie rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z 10 marca 1950 r. w sprawie przystosowania stowarzyszeń do przepisów prawa o stowarzyszeniach ( Dz. U. Nr 9, poz. 98),

4) mienia fundacji kościelnych,

5) przejętych po 1948 roku w trybie egzekucji zaległości podatkowych,

6) wywłaszczonych, jeżeli odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość nie zostało wypłacone lub nie zostało podjęte,

6 ^a) przejętych na podstawie dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy ( Dz. U. Nr 50, poz. 279),

7) przejętych we władanie państwowych jednostek organizacyjnych bez tytułu prawnego, bez względu na późniejsze ustawodawstwo konwalidujące te przejęcia.

W myśl ust. 2 cytowanego przepisu przedmiotem postępowania regulacyjnego może być również przekazanie własności nieruchomości lub ich części:

1) w celu przywrócenia w nich sprawowania kultu religijnego lub działalności kościelnych osób prawnych w zakresie, o którym mowa w art. 20 i 39,

2) których stan prawny nie jest ustalony, jeżeli nie stoją temu na przeszkodzie prawa osób trzecich.

Zgodnie z art. 63 ust. 1 regulacja może polegać na:

1) przywróceniu kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości wymienionych w art. 61 ust. 1 i 2 lub ich części,

2) przyznaniu odpowiedniej nieruchomości zamiennej, gdyby przywrócenie własności natrafiało na trudne do przezwyciężenia przeszkody,

3) przyznaniu odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości, w razie niemożności dokonania regulacji przewidzianych w pkt 1 i 2.

Powołany art. 61 ustawy wraz z art. 60, a także art. 63 tworzą razem instytucję, której istotą jest przywrócenie Kościołowi (...) w naturze określonych składników majątkowych, których został on pozbawiony (art. 63 ust. 1 pkt 1), albo naprawienie wyrządzonej mu szkody w sposób określony w art. 63 ust. 1 pkt 2 i 3. To przywrócenie dokonane zostaje albo z mocy prawa (art. 60), albo przeprowadzone jest na wniosek w szczególnym postępowaniu zwanym regulacyjnym (art. 61). Postępowanie regulacyjne wszczyna się na wniosek kościelnej osoby prawnej, co oznacza, że nie może ono być wszczęte z urzędu. Warunkiem wszczęcia postępowania regulacyjnego było złożenie do Komisji Majątkowej wniosku o wszczęcie postępowania w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...) w RP. Przedmiotowa ustawa weszła w życie w dniu 23 maja 1989 r., a zatem termin na składanie wniosków upływał w dniu 23 maja 1991 r. Na podstawie art. 2 ustawy z 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej termin ten przedłużono do 31 grudnia 1992 r.

Kościelna osoba prawna, składając wniosek, musiała wykazać swoją legitymację czynną do jego złożenia i popierania, a następnie do nabycia prawa własności, a także okoliczność, że utraciła własność nieruchomości w sposób określony w art. 61 ustawy.

Zgodnie z treścią art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, uczestnicy postępowań regulacyjnych, w których zespół orzekający lub Komisja Majątkowa w jej pełnym składzie nie uzgodniły orzeczenia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, mogą, w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania o tym pisemnego zawiadomienia, o którym mowa w art. 64 ust. 1 ustawy, o której mowa w art. 1, wystąpić o podjęcie zawieszonego postępowania sądowego lub administracyjnego, a jeżeli nie było ono wszczęte - wystąpić do sądu o zasądzenie roszczenia. Przy rozpoznawaniu sprawy sąd stosuje przepisy art. 63 ust. 1-3 ustawy, o której mowa w art. 1. W przypadku braku wystąpienia do sądu w tym okresie, roszczenie wygasa.

W niniejszej sprawie pozwany Skarb Państwa podnosił, że parafiom w okresie 20-lecia międzywojennego nie przysługiwała osobowość prawna i w związku z tym nie mogły być właścicielami dóbr kościelnych, w tym nieruchomości, a własność majątku kościelnego przysługiwała poszczególnym kościelnym osobom prawnym, w tym beneficjentom proboszczowskim i kościołom parafialnym. Pozwany podnosił również, że biorąc pod uwagę art. 61 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy oraz stan faktyczny w sprawie, należy uznać, że żaden z punktów tego przepisu nie może mieć zastosowania.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że na mocy art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej parafiom przyznano osobowość prawną, zatem w chwili wystąpienia przez powódkę z wnioskiem o wszczęcie postępowania regulacyjnego, była osobą prawną.

Zdaniem Sądu, parafia miała osobowość prawną, również we wcześniejszym okresie. Kodeks prawa kanonicznego z 1917 r. przewidywał konstrukcję osobowości prawnej jednostek kościelnych także przez parafie. Wg nomenklatury ówczesnego Kodeksu były to „personae morales” – osoby moralne definiowane jako osoby mające zdolność do nabywania i wykonywania prawa (kanon 99-100 i nast.). podmioty te dzieliły się na kolegialne składające się z osób fizycznych zrzeszonych w jednostkę prawną oraz niekolegialne – nieskładające się z osób fizycznych, lecz stanowiących jakieś instytuty lub zakłady, którym prawo przyznaje osobność prawną. W okresie II RP kwestie katalogu jednostek kościelnych z przymiotem osoby prawnej, określał Komunikat Ministerstwa Sprawiedliwości z 15 maja 1926 r. na tej podstawie oraz zgodnie z Rozporządzeniem Prezydenta RP z 1928r. w sprawie wpisywania do ksiąg hipotecznych praw własności polskich osób prawnych kościelnych i zakonnych (Dz. U. z 1928r. poz. 120) – wpisywano do ksiąg hipotecznych własność poszczególnych jednostek kościelnych.

Po II wojnie światowej parafie rzymsko-katolickie były właścicielami niehipotekowanych gruntów, zawierały umowy w formie aktów notarialnych, zasiadywały nieruchomości, w obrocie cywilnoprawnym posiadały wszystkie przymioty osoby prawnej. Fakt posiadania osobowości prawnej potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 kwietnia 1963r. I CR 223/63 OSPiKA nr 1//1965 poz. 6.

Jednocześnie, zdaniem Sądu, fakt posiadania przez parafię osobowości prawnej we wcześniejszym okresie, w świetle okoliczności niniejszej sprawy nie ma żadnego znaczenia, bowiem przeprowadzone postępowanie dowodowe nie wykazało, aby sporne nieruchomości stanowiły kiedykolwiek własność kościelną, tj. własność powodowej parafii bądź innej kościelnej osoby prawnej, będącej ewentualnym poprzednikiem prawnym powódki, bowiem powódka nie wykazała tożsamości objętych pozwem nieruchomości z nieruchomościami objętymi księgą hipoteczną (...) i K. nr (...).

Opinia biegłej geodety K. W. jednoznacznie wskazuje na to, że nieruchomości te w okresie 1918 – 4.09.1962 r. nie istniały i nie ma obecnie możliwości ustalenia czy i ewentualnie którym działkom z księgi hipotecznej (...) i K. nr (...) odpowiadają, dlatego nie sposób przyjąć, że kiedykolwiek stanowiły własność kościelną, bowiem okoliczność ta nie została przez stronę powodową wykazana.

Powodowa parafia powoływała się na dwa tytuły własności: mianowicie część gruntów została nabyta przez parafię w 1909 r. na podstawie aktów notarialnych, zaś część to gruntów należała poprzednio do cerkwi prawosławnej i została nabyta na podstawie Układu z 1938r. Żaden z tych tytułów własności nie został wykazany. Należy wskazać, iż w niniejszym postępowaniu nie został przeprowadzony dowód, z którego wynikałoby, jakie konkretnie działki, odnośnie których dochodzone jest odszkodowanie, należały do dawnej cerkwi a jakie zostały nabyte na mocy aktów notarialnych. Powyższe rozróżnienie jest istotne. Odnośnie dawnych działek cerkiewnych, należy wskazać, iż nie sposób przyznać, iż dekret diecezjalny biskupa (...) z 1918 r., rewindykujący grunty cerkwi (...), stanowi podstawę nabycia tychże działek przez powodową parafię. Był to jedynie akt wewnętrzny Kościoła (...), nie skutkujący przejściem tychże gruntów na własność. Od tego czasu można mówić tylko o rozpoczęciu władania gruntami przez powodową parafię, nie zaś nabyciu prawa własności. Zatem plan sporządzony przez geometrę D. w 1928 r., o ile obejmował powyższe działki władane przez parafię na podstawie dekretu biskupa, nie potwierdzał tytułu własności parafii. Odnośnie gruntów pocerkiewnych przez cały okres II Rzeczypospolitej toczył się spór między stroną państwową a stroną kościelną, rozwiązany dopiero podpisaniem Układu w dniu 20 czerwca 1938 r. „ w sprawie ziemi, kościołów i kaplic (...), których Kościół (...) został pozbawiony przez Rosję”. Należy jednakże zauważyć, iż z opinii geodety nie wynika, które to działki były objęte powyższym układem. Z samego zestawienia złożonego do akt wynika jedynie ogólny obszar gruntów, nie są zaś wskazane poszczególne działki. Warte pokreślenia jest również, powyższy obszar gruntów jest różny w dwóch zestawieniach rządowym i kościelnym, które były sporządzone do projektu układu. Odnośnie powodowej parafii rozbieżność jest bardzo istotna, gdyż z zestawienia rządowego wynika, iż chodzi o 50 ha, zaś z kościelnego o 77,7133 ha, nie ma zaś zaznaczenia powyższych działek w terenie. Z opinii geodety nie wynika również, które działki były nabyte na podstawie aktów notarialnych w 1909 r.

Należy w tym miejscu podkreślić, iż strona pozwana w trakcie całego postępowania zarzucała brak wykazania tożsamości działek i ich własności, zaś strona powodowa takiego dowodu nie potwierdziła. Pełnomocnik powodowej parafii na rozprawie w dniu 30 października 2015r. (k.736) oświadczył, iż jego wniosek z dnia 29 lipca 2013r., dla zrealizowania badania geodezyjnego o stanie prawnym działek objętych wykazem nieruchomości pounickich wg postanowień Układu z 1938r. w celu ich właściwego umiejscowienia i nadania numeracji wg danych późniejszej ewidencji gruntów, został zrealizowany w opinii technicznej biegłej K. W., został skonsumowany i nie jest popierany.

Opinia geodety K. W. nie daje podstaw do dokonania powyższych ustaleń.

Wprawdzie powodowa parafia powoływała się na postanowienia Układu zawartego pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z dnia 20 czerwca 1938 r., ratyfikowanego jako umowa międzynarodowa w dniu 16 marca 1939 r., który wszedł w życie w dniu 18 kwietnia 1939 r., jednak nie udokumentowała nabycia tytułu własności do spornych nieruchomości na podstawie tego Układu.

W art. II tegoż układu Stolica Apostolska zrzekła się na rzecz Państwa Polskiego roszczeń Kościoła (...) do prawa własności na wszystkich ziemiach (...), nawet gdyby te ziemie stanowiły przedmiot sporu lub znajdowały się w posiadaniu Państwa czy też innych osób. Artykuł III ust.1 stanowił, że ze swej strony Państwo Polskie przeznacza 12.000 hektarów ziemi na udotowanie Mens biskupich, Kapituł, Seminariów diecezjalnych i beneficjów proboszczowskich w Archidiecezji (...), oraz w Diecezjach: (...), (...), (...), (...) i (...). Z ust. 2 wynikało, że do tego kontyngentu 12.000 hektarów zalicza się około 9.120 hektarów ziemi, które są obecnie w posiadaniu lub władaniu osób prawnych Kościoła (...) we wspomnianych Archidiecezji i Diecezjach, a nie zostały nabyte drogą kupna. Państwo Polskie uznaje nieruchomości te za własność Kościoła (...) z dniem wejścia w życie niniejszego Układu. Art. VII ust. 1 Układu stanowił, że wpisanie do księgi hipotecznej prawa własności nieruchomości objętych niniejszym Układem na rzecz osób prawnych Kościoła (...) nastąpi na podstawie deklaracji właściwego Ordynariusza, poświadczonej co do ziem, o których mowa w ust. 1 artykułu III niniejszego Układu, przez Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, a co do obiektów wymienionych w Artykułach V i VI tegoż Układu przez Ministra Spraw Wewnętrznych, a ust. 2, że deklaracja winna zawierać dokładne określenie nieruchomości oraz wymienienie osoby prawnej kościelnej lub zakonnej, na której imię wpis hipoteczny ma nastąpić.

W ocenie Sądu, Zestawienie obszaru gruntów, podpisane przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Prymasa Polski A. H., na które powołuje się Proboszcz Parafii (...) w S., nie dokumentuje tytułu własności Parafii (...) do nieruchomości położonych w S., bowiem nie spełnia wymagań zawartych w art. III ust. 2 Układu oraz nie zawiera dokładnego określenia nieruchomości, wymaganego przepisem art. VII ust. 2 Układu.

Ponadto Układ ten nie został nigdy wykonany, bowiem własność nieruchomości nie została ujawniona na rzecz powódki w księdze wieczystej. Prawdą jest, iż nabycie własności następowało w dniu wejścia w życie Układu, zaś sam wpis w księdze wieczystej nie był przesłanką nabycia własności. Należy jednakże wskazać, iż wpis w księdze wieczystej ma znaczenie dowodowe, gdyż konkretyzował daną nieruchomość. Zaś w niniejszym postępowaniu nie zostały wykazane, które działki były objęte wspomnianym Układem.

Należy również zauważyć, że powódka ograniczyła swoje żądanie do przywrócenia własności nieruchomości (w postępowaniu przed Komisją Majątkową), a następnie domagała się w niniejszym postępowaniu wypłaty odszkodowania. Ustawa z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła (...) w RP wprowadziła trzy sposoby uregulowania spraw nieruchomości kościelnych osób prawnych, przy czym nie są one równe, w tym sensie, że regulacja wg kolejnego sposobu może nastąpić tylko w sytuacji, gdyby wcześniejszy był niemożliwe (art. 63 ust 1 - 3 ustawy) (tak: Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie I ACa 356/11, Lex 898644). Oznacza to, że roszczenie odszkodowawcze aktualizuje się dopiero po uznaniu przez Sąd braku możliwości uwzględnienia żądania o przyznanie nieruchomości zamiennej, którego powódka nie zgłosiła.

Z powyższych przyczyn powództwo podlegało oddaleniu w całości (pkt I wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., ustalając, że powódka przegrała sprawę i winna ponieść koszty procesu w całości, a ich szczegółowe wyliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. (pkt II wyroku).