Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lipca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Kamila Grajewska
Protokolant:	Aleksandra Kucharska

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2023 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa M. R.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. R. kwotę 142 720,46 zł (sto czterdzieści dwa tysiące siedemset dwadzieścia złotych czterdzieści sześć groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 września 2021 roku do dnia zapłaty,

oddala powództwo w pozostałym zakresie,

zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. R. kwotę 10 936,61 zł (dziesięć tysięcy dziewięćset trzydzieści sześć złotych sześćdziesiąt jeden groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu,

nadaje wyrokowi w pkt 1 rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 12 608,48 zł (dwanaście tysięcy sześćset osiem złotych czterdzieści osiem groszy).

Sygn. akt III C 796/22

UZASADNIENIE

M. R. pozwem złożonym w dniu 19 sierpnia 2021r. (koperta k. 31) wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 142.720,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 17 listopada 2020r. do dnia zapłaty z tytułu nienależnego świadczenia wynikającego z nieważnie zawartej umowy o ubezpieczenie nr (...) z dnia 21 listopada 2011r. oraz o zasadzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, powiększonych o odsetki stosownie do treści art. 98 § 1 ^{( 1 )}k.p.c.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że w dniu 21 listopada 2012r. zawarł jako konsument z pozwanym za pośrednictwem (...) z (...) S.A. umowę grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) o numerze (...), z regularną składką w wysokości (...) zł miesięcznie. Koniec okresu ubezpieczenia miał nastąpić 06 grudnia 2027r. Uiszczane składki były inwestowane w jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych i wedle doradcy miały gwarantować pewny zysk przy zerowym ryzyku poniesienia straty. Powód wskazał, że co prawda w umowie zawarte było oświadczenie o zapoznaniu się przez niego z treścią ogólnych warunków ubezpieczenia, jednakże w rzeczywistości nie zostało mu wyjaśnione na czym polega mechanizm ubezpieczenia do którego przystąpił, w jaki sposób będą inwestowane wpłacone przez niego środki. Powód wskazał, że zawarta umowa zawierała elementy umowy ubezpieczenia, jednakże nie zawierała nigdzie postanowień określających całkowitą sumę ubezpieczenia. Pomimo regularnego opłacania przez powoda składek, polisa nie przynosiła zysków. Jak wskazał powód generowała straty, co skutkowało rozwiązaniem umowy. Powód wskazał, że przez 8 lat wpłacił łącznie kwotę (...) zł. Wartość umowy na dzień wykupu wynosiła 257.888,02 zł, a przy rezygnacji została wypłacona kwota 245.279,54 zł. Stąd też powód dochodzi różnicy w wysokość 142.720,46 zł. Zasadności powództwa powód opierał na art. 829 § 2 k.c. podnosząc, że deklaracja przystąpienia do ubezpieczenia nie zawierała sumy ubezpieczenia. Podniósł, że nie może być nią wysokość składki zainwestowanej w kwocie 400.000 zł, gdyż określa ona jedynie kwotę, którą powód zadeklarował wpłacić na rzecz pozwanego w ramach ochrony ubezpieczeniowej. Wywodził, aby mógł skutecznie przystąpić do umowy musiałby wyrazić zgodę co do przystąpienia do określonej umowy oraz sumy ubezpieczenia, czego oświadczenie nie zawiera, i tym samym w ocenie powoda deklaracja o przystąpieniu do umowy jest nieważna i nie wiąże stron. Powód wskazał, że pracownicy pośrednika ograniczyli się do czynności technicznej w zakresie w jakim dotyczyły przekazania OWU a nie rzeczywistym ich uzgodnieniem z powodem. Powód wskazał, iż nie miał żadnego wpływu na postanowienia umowy. Wskazał, że w jego ocenie umowa zawarta z pozwanym jest całkowicie nieważna. W odniesieniu do powyższego powód powołał się na art. 58 k.c., 353 ^{( 1)} k.c. Podniósł, że zawarta umowa jest sprzeczna z właściwością stosunku prawnego, zasadami współżycia społecznego, została ukształtowana jednostronnie przez pozwanego. Umowa do jakiej przystąpił była zawarta w celu uzyskania ochrony ubezpieczeniowej oraz w celu gromadzenia i inwestowania kapitału poprzez ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy. Przy czym, jak wskazał, dominującym elementem umowy była kwestia inwestycyjna. Powołując się na art. 3 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej powód wskazał, iż nie budzi wątpliwości, że istotą stosunku ubezpieczeniowego w przypadku zakładu ubezpieczeń jest ponoszenie ryzyka. Umowa jaką zawarł powód, jak podniósł, jest dopuszczona w art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej. Przy czym wobec braku definicji ustawowej uzasadnionym jest podłużenie się art. 805 k.c. Powód wskazał, że wbrew przepisom ustawy pozwany zawierając umowę ubezpieczenia z powodem nie ponosił żadnego ryzyka, co pozostaje w sprzeczności z ideą ubezpieczenia.

Za nieważnością umowy ubezpieczenia przemawia również, zdaniem powoda, fakt iż nie określa ona ściśle świadczenia ubezpieczyciela. Nie zawiera essentialia negotii, bowiem świadczenie ubezpieczyciela nie zostało określone w ścisły sposób. Podniósł, że świadczenie powinno być oznaczone lub chociaż możliwe do oznaczenia już w momencie powstania zobowiązania. Natomiast, jak wskazał powód, w przypadku zgonu i dożycia przez powoda określonego wieku, wartość świadczenia, wedle postanowień umowy jest określana arbitralnie. Umowa nie daje również podstaw do określenia reguł inwestycyjnych, w związku z czym nie jest możliwe ustalenie sposobu zobowiązania przez pozwanego. Prowadzi to, zdaniem powoda, do sytuacji, w której ryzyko ubezpieczeniowe ponoszone przez pozwanego nie jest określone. Zawarta przez strony umowa nie zawiera jakiegokolwiek elementu ochronnego dającego gwarancję określonego przysporzenia na wypadek zdarzenia ubezpieczeniowego. Oświadczenia jakie złożył powód zawierając umowę były jedynie blankietowymi oświadczeniami i były niewystarczające. Powód wskazał również, że postanowienia umowy jak również deklaracji o przystąpieniu do ubezpieczenia, w zakresie w jakim odnosiły się do postanowień regulaminów, OWU określających opłaty dodatkowe, w szczególności opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną oraz związaną z zawieszeniem opłacenia składek bieżących powinny być w całości uznane za sprzeczne z art. 385 ¹ § 1 k.c. Wysokość opłaty związanej z prowadzeniem i obsługą umowy, w ocenie powoda nie było wykonywane w związku z prowadzeniem rachunku. W związku z tym ponoszenie przez powoda znacznie zawyżonych kosztów związanych z umową powoduje, że jest on w gorszej sytuacji niż pozwany, co pokazuje przykład wysokości opłaty likwidacyjnej. Powód wskazał, że naliczanie opłat likwidacyjnych ma charakter motywujący klienta, niemniej jednak nie przynosi ona mu żadnych korzyści. Podniósł też, iż za sprzeczny z dobrymi obyczajami należy uznać mechanizm ustalenia wartości wykupu. Zabezpiecza on jedynie interesy przedsiębiorcy, który po zakończeniu umowy potrąca swoją część wartości rachunku. Konsument zaś o wysokości wykupu dowiaduje się po fakcie jego dokonania. W związku z powyższym powód wskazał, iż zasadności swojego roszczenia upatruje w art. 410 k.c. (pozew wraz z załącznikami k. 3-31).

Odpowiedzią na pozew z dnia 25 listopada 2021r. (data prezentaty) pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu. W zakresie kwoty 12.608,48 zł pozwany uznał powództwo.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, że powód przed przystąpieniem do umowy z pozwanym otrzymał Warunki Ubezpieczenia wraz z załącznikami. W deklaracji zgody oświadczył, że przed podpisaniem deklaracji otrzymał treść warunków ubezpieczenia i wyraża zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową. W odrębnym oświadczeniu potwierdził, że zostały mu doręczone warunki ubezpieczenia z załącznikami. Otrzymał zatem wszystkie dokumenty dotyczące zawartej umowy. Pozwany wskazał, że nie była to pierwsza umowa tego typu zawarta przez powoda. Zdaniem pozwanego brak jest podstaw do uznania, iż zawarta przez powoda umowa jest nieważna, skoro została ona uregulowana w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. Pozwany wskazał, że błędnym jest utożsamianie przez powoda umowy ubezpieczenia na życie z UFK z klasyczną umową ubezpieczenia na życie. Wpłacanie składki ze składką przeznaczaną na ochronę ubezpieczeniową, pomimo że składka ta nie miała pokrywać kosztu ochrony ubezpieczeniowej świadczonej przez zakład ubezpieczeń a była związana z inwestycją na rachunku powoda. Pozwany wskazał, że umowa jaką zawarł powód była umową mieszaną łączącą umowę ubezpieczenia oraz umowę o zarzadzanie aktywami na zlecenie, na ryzyko i rachunek ubezpieczającego. Ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy jest wydzielonym funduszem aktywów, stanowiącym rezerwę tworzoną ze składek ubezpieczeniowych, inwestowany w sposób określony w umowie ubezpieczenia. W związku z tym jak wywodził pozwany nie można tejże umowy utożsamiać z umową ubezpieczenia, gdyż składki nie są świadczone w zamian za ochronę ubezpieczeniową, a są inwestowane. Tym samym realizuje inne funkcje niż umowa ubezpieczenia. Pozwany wskazał, że powód zawierając sporną umowę chciał osiągnąć zysk, co było możliwe jedynie wówczas, gdy składka była inwestowana. Zdaniem pozwanego ustalenie sumy ubezpieczenia na minimalnym poziomie w kwocie 100 zł, czyli 10 gr miesięcznie, pozwalało nie obciążać powoda kosztem ochrony ubezpieczeniowej, której powód, zdaniem pozwanego nie poszukiwał. Pozwany wskazał również, że wartość pierwszego z przewidzianych umową świadczeń – świadczenia z tytułu śmierci miała odpowiadać kwocie 100 zł oraz wartości rachunku udziałów ustalonej według wartości udziału jednostkowego z najbliższego dnia wyceny następnego po otrzymaniu przez Towarzystwo Ubezpieczeń zawiadomienia o zajściu zdarzenia ubezpieczeniowego. Wartość rachunku udziału w była obliczana zgodnie z § 2 pkt. 25 Warunków Ubezpieczenia (...). Wartość świadczenia z tytułu dożycia była natomiast ustalana w oparciu o § 15 ust. 1 pkt. 2 i ust. 4 warunków ubezpieczenia – stanowiła wartość rachunku udziałów ustaloną według wartości udziału jednostkowego z ostatniego dnia okresu ubezpieczenia. Zgodnie z postanowieniami umowy przy zainwestowanej przez powoda składce w kwocie 400.000 zł wartość świadczenia z tytułu dożycia do końca 15 – letniego okresu ubezpieczenia odpowiadać miała 130 % wartości nominalnej obligacji – czyli składki zainwestowanej. Minimalna wartość mogła zostać powiększona o wzrost wartości koszyka indeksów odnotowany pomiędzy datą końca, a datą początku obserwacji. W sytuacji gdy wartość koszyka indeksów nie wzrośnie, końcowa wartość inwestycji powoda i wartość świadczenia z tytułu dożycia odpowiadać będzie 130 % składki zainwestowanej, czyli 520.000 zł. Powyższe, jak wskazał pozwany, świadczy o tym, że minimalna wartość świadczenia z tytułu dożycia do końca okresu ubezpieczenia określona została w sposób obiektywny oraz kwotowy, zgodnie z oczekiwaniem powoda. Zdaniem pozwanego wysokość świadczenia została określona w taki sposób, który umożliwia określenie wysokości zobowiązania, weryfikacja sposobu określenia jej wysokości (odpowiedź na pozew k. 79 – 116).

Pismem z dnia 04 lipca 2022r. oraz na kolejnych terminach rozpraw powód podtrzymał stanowisko w sprawie. Pozwany również podtrzymał stanowisko w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód inwestował posiadane przez siebie środki finansowe. Udał się do banku, który wówczas proponował najwyższe oprocentowanie. Doradca zaproponował powodowi, aby kwotę (...) zł odłożyć na lokacie, natomiast (...) zł zainwestować (przesłuchanie powoda k. 230-231). Pracownicy banku podejmowali próby przekonania klientów do inwestowania w produkty z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym. Aby zachęcić potencjalnych inwestorów proponowano im większe oprocentowanie. W trakcie prezentacji produktu nie informowano inwestorów na jakich zasadach odbywa się inwestowanie wpłacanych przez nich funduszy. Powód mógł zadawać pytania odnośnie umowy i zapoznać się z jej treścią, ale z uwagi na to, że nie ma wykształcenia ekonomicznego przyjął tłumaczenia pracowników banku (zeznania świadka R. J. k. 230-230 verte, zeznania powoda k. 230-231). W dniu 21 listopada 2012r. powód w ramach „deklaracji zgody” wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową na warunkach określonych w Warunkach Ubezpieczenia grupowego na życie i dożywocie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) w ramach umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy (...) S.A. a (...) Bank S.A. W danych dotyczących ubezpieczenia wskazano, że okres subskrypcji trwa od 02 listopada 2012r. do 30 listopada 2012r., okres ubezpieczenia od 07 grudnia 2012r. do 06 grudnia 2017r. Wysokość składki zainwestowanej 400.000 zł. Wysokość składki bieżącej 4.000 zł. Wysokość składki pierwszej 40.000 zł. Wraz z deklaracją powód złożył oświadczenie w którym wskazał, że przed podpisaniem deklaracji otrzymał treść Warunków Ubezpieczenia grupowego na życie dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) (deklaracja zgody k. 15). W dniu 21 listopada 2012r. powód wystąpił o nadanie dostępu do obsługi za pośrednictwem serwisu internetowego (dyspozycja zmian k. 16). Załącznikiem do deklaracji zgody były oświadczenia ubezpieczonego. W ramach tychże oświadczeń powód wskazał, że zostały mu doręczone Warunki Ubezpieczenia do Ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) wraz z załącznikami. Powód oświadczył, że został poinformowany i akceptuje, że:

ubezpieczenie ma charakter długoterminowy, okres ubezpieczenia wynosi 16 lat;

ubezpieczenie wymaga regularnych wpłat składki bieżącej w zadeklarowanej wysokości przez 10 pierwszych lat polisowych. Brak wpłaty składki bieżącej w okresie prolongaty skutkuje zakończeniem ochrony ubezpieczeniowej. W takim przypadku Towarzystwo Ubezpieczeń wypłaci ubezpieczonemu wartość wykupu.

bezkosztowa rezygnacja z ubezpieczenia możliwa jest jedynie do 4. dnia roboczego po zakończeniu okresu subskrypcji;

rezygnacja z ubezpieczenia po dacie początku ubezpieczenia skutkuje wypłatą wartości wykupu;

wartość wykupu może być znacząco niższa niż suma opłacanych składek;

wartość wykupu stanowi iloczyn wartości rachunku udziałów oraz stawki procentowej wartości rachunku udziałów właściwej dla roku polisowego, w którym nastąpił koniec okresu ubezpieczenia, wskazanej w tabeli, skorygowany o należną Towarzystwu Ubezpieczeń opłatę administracyjną, opłatę za ryzyko oraz kwotę spłaty z tytułu zawieszenia opłacania składek bieżących.

Zgodnie z tabelą w:

1 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 25;

2 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 25;

3 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 30;

4 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 40;

5 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 50;

6 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 60;

7 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 70;

8 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 80;

9 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 85;

10 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 90;

11 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 92;

12 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 93;

13 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 94;

14 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 95;

15 roku polisowym % wartość rachunku udziałów wynosiła 97.

W pkt. 7 oświadczenia wskazano, że ubezpieczony ponosi ryzyko inwestycyjne związane z ubezpieczeniem, a (...) nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne straty i utracone korzyści jakie może ponieść ubezpieczony w wyniku podjętej przez siebie decyzji o wyborze inwestycji.

W pkt. 8 wskazano, że celem funduszu jest ochrona 130 % wartości składki zainwestowanej na ostatni dzień okresu ubezpieczenia wynikająca z umów depozytów terminowych zawartych z (...) Bank S.A. z zastrzeżeniem pkt. 9 – 10. W pkt. 9 podano, że w okresie ubezpieczenia wartość rachunku udziałów na którym ewidencjonowane są udziały jednostkowe nabyte za składkę pierwszą oraz pomniejszone o opłatę administracyjną składki bieżące może ulegać znacznym wahaniom ze względu na wycenę instrumentów finansowych wchodzących w skład aktywów Funduszu, w szczególności może być znacząco niższa niż suma wpłaconych składek.

W pkt. 10 podano, że z ubezpieczeniem wiąże się także ryzyko kredytowe, przez które rozumie się możliwość wystąpienia trwałej lub czasowej niezdolność (...) do odkupu lub wykupu wyemitowanych obligacji, a (...) Bank S.A. do realizacji zobowiązań z tytułu umów depozytów terminowych. W takim przypadku wartość aktywów netto Funduszu może ulec zmniejszeniu a Ubezpieczony może ponieść stratę równą części lub całości wpłaconych składek. Ryzyko podatkowe przez które należy rozumieć zmianę obowiązujących przepisów prawa skutkująca koniecznością pobrania i odprowadzenia jakiejkolwiek kwoty na poczet zobowiązań podatkowych wpływających na końcowe wartości depozytu terminowego.

Wedle pkt. 11 ubezpieczenie nie jest lokatą bankową i w związku z tym nie zawiera gwarancji zwrotu całości lub określonej części wpłaconych składek i nie gwarantuje osiągniecia przez ubezpieczonego zysku, a środki pochodzące ze składki nie będą podlegały ochronie przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny (oświadczenie ubezpieczonego k. 16 verte). Załącznik nr 2 do deklaracji stanowiła ilustracja zasad rozliczenia wartości rachunku udziałów ubezpieczonego na podstawie przykładowych danych (załącznik nr 2 k. 17).

Zgodnie z § 2 ust.1 regulaminu Funduszy „(...) dzień roboczy dla koszyka to dzień w którym planowane jest opublikowanie wartości wszystkich indeksów z koszyka. Na mocy § 2 ust. 2 koszyk składa się z trzech indeksów zgodnie z tabelą. Zgodnie z § 3 ust. 2 celem funduszu jest powiększenie wartości aktywów netto Funduszu w wyniku wzrostu wartości lokat Funduszu. W § 4 ust. 2 regulaminu podano, że środki funduszu lokowane są w obligacje wyemitowane przez (...) oraz w środki pieniężne. Wypłata z obligacji oparta jest na zmianie wartości indeksów wchodzących w skład koszyka oraz wartości depozytu terminowego o którym mowa w § 3 ust. 3. Zgodnie z § 4 ust. 6 końcowa wartość rachunku udziałów obliczona zostanie w oparciu o wartość aktywów netto funduszu na ostatni dzień okresu ubezpieczenia uwzględniającą wartość obligacji, o których mowa w ust. 2. Podano również wzór wyliczenia wartości obligacji w ostatnim dniu okresu ubezpieczenia. Wyjaśniono, że za wartość depozytu final uważa się końcową wartość depozytu terminowego wynoszącą 130 % z zastrzeżeniem zobowiązań podatkowych oraz zysk związanych z inwestycją w Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy. W § 5 regulaminu opisano ryzyka z jakimi wiąże się inwestycja w Fundusz. W § 6 ust. 2 wartość udziału jednostkowego ustalana jest każdorazowo na dzień wyceny i pozostaje niezmienna do dnia poprzedzającego następny dzień wyceny włącznie (regulamin funduszu „(...)k. 17 verte – 18).

Zgodnie z § 2 ust. 4 warunków ubezpieczenia open life, deklaracja zgody – formularz Towarzystwa Ubezpieczeń, na którym klient ubezpieczającego wyraża zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową na warunkach określonych w Warunkach Ubezpieczenia. Oświadczenie Klienta obejmuje także wysokość sumy ubezpieczenia. Deklaracja zgody może zawierać również inne oświadczenia woli lub wiedzy Klienta. W świetle ust. 6 dzień wyceny, to dzień, w którym ustala jest wartość udziału jednostkowego, Towarzystwo Ubezpieczeń dokonuje ustalenia wartości udziału jednostkowego zgodnie z zapisami regulaminu, w terminach wskazanych w Tabeli Opłat i limitów, jednakże nie później niż w ostatnim dniu roboczym miesiąca kalendarzowego. Zgodnie z § 2 ust. 21 składka bieżąca – to składka stanowiąca 1 % składki zainwestowanej, wpłacaną miesięcznie przez 10 pierwszych lat polisowych w wysokości określonej w deklaracji zgody, nie niższą niż minimalna wysokość składki bieżącej określonej w Tabeli Opłat i Limitów. Z kolei w ust. 22 wskazano, że składka pierwsza to składka stanowiąca 10 % składki zainwestowanej, wpłacaną w wysokości określanej w Deklaracji zgody, nie niższą niż minimalna wysokość składki pierwszej określonej w Tabeli opłat i limitów. W ust. 25 suma ubezpieczenia z tytułu dożycia – kwota wypłacana Ubezpieczonemu w razie dożycia przez niego ostatniego dnia okresu ubezpieczenia. W ust. 30 wskazano, że ubezpieczenie to ochrona ubezpieczeniowa udzielana przez Towarzystwo Ubezpieczeń danemu Ubezpieczonemu w Okresie ubezpieczenia na podstawie Warunków Ubezpieczenia oraz gromadzenie i inwestowanie Składki Pierwszej oraz pomniejszonych o opłatę administracyjną Składek Bieżących w ramach Funduszu na zasadach określonych w Regulaminie.

W § 3 ust. 1 wskazano, że przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego. Ubezpieczenie jest związane z Funduszem, w ramach którego następuje gromadzenie i inwestowanie składki pierwszej oraz pomniejszonych o opłatę administracyjną składek bieżących. Zgodnie z § 3 ust 4 w przypadku dożycia przez Ubezpieczonego Ostatniego dnia Okresu ubezpieczenia Towarzystwo Ubezpieczeń wypłaca świadczenie ubezpieczeniowe, o którym mowa w § 15 ust. 1 pkt. 2. Zgodnie z § 10 pkt. 1 ust. 4 ochrona ubezpieczeniowa w stosunku do ubezpieczonego kończy się w dniu dożycia przez Ubezpieczonego ostatniego dnia okresu ubezpieczenia. Zgodnie z § 18 ust. 1 i 4 pkt. 1-3, ubezpieczony ma prawo do wartości wykupu w każdym czasie trwania okresu ubezpieczenia. Wartość wykupu stanowi iloczyn wartości rachunku udziałów oraz stawki procentowej wartości rachunku udziałów właściwej dla roku polisowego, w którym nastąpił koniec okresu ubezpieczenia, określonej w Tabeli Opłat i Limitów, skorygowany o: opłatę za ryzyko należną Towarzystwu Ubezpieczeń, rozliczoną dziennie za liczbę dni do dnia zakończenia ochrony ubezpieczeniowej; opłatę administracyjną należną Towarzystwu Ubezpieczeń rozliczoną dziennie za liczbę dni do dnia umorzenia wartości rachunku udziałów; kwotę z tytułu zawieszenia opłacenia Składek Bieżących pozostałą do spłaty na dzień zakończenia okresu ubezpieczenia zgodnie z harmonogramem. W przypadku gdy dzień zakończenia okresu ubezpieczenia w związku z dyspozycją wypłaty wartości wykupu zostanie potrącona kwota odpowiadająca iloczynowi miesięcy wykorzystanego okresu zawieszenia oraz wysokości składki bieżącej, powiększona o wartość opłaty za zawieszenie w całości. Na mocy § 14 ust. 1 i 2 Towarzystwo Ubezpieczeń ma prawo do pobierania opłaty administracyjnej, obejmującej opłatę za ryzyko; opłaty za zawieszenie opłacania składek bieżących w okresie spłaty z tytułu zawieszenia opłacenia składek bieżących, o których mowa w § 13 ust. 7. Wysokość opłat wymienionych w ust. 1 oraz sposób ich pobierania zostały określone w Tabeli Opłat i Limitów. Wedle § 15 pkt. 4, świadczenie ubezpieczeniowe z tytułu dożycia przez ubezpieczonego Ostatniego dnia okresu ubezpieczenia, o którym mowa w ust. 1 pkt. 2, następuje na podstawie wartości rachunku udziałów ustalonej według wartości udziału jednostkowego z Ostatniego dnia Okresu ubezpieczenia, z zastrzeżeniem § 4 ust. 8 – 10 regulaminu. W § 16 ust. 1 i 2 sumę ubezpieczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego stanowi kwota w wysokości 100 zł. Sumę ubezpieczenia z tytułu dożycia przez ubezpieczonego Ostatniego Dnia Okresu ubezpieczenia stanowi wartość rachunku udziałów. W świetle § 17 Towarzystwo ubezpieczeń wypłaca świadczenie ubezpieczeniowe w wysokości, o której mowa w § 15 ust. 1 pkt. 1 lit. b w razie śmierci ubezpieczonego będącego wynikiem samobójstwa albo samookaleczenia lub okaleczenia na własną prośbę ubezpieczonego dokonanych w ciągu 6 miesięcy od daty początku ubezpieczenia (k. 20 verte- 23, zeznania świadka P. O. k. 222 – 222verte).

01 kwietnia 2020r. pozwany w związku z bezskutecznym upływem okresu prolongaty w grupowym ubezpieczeniu na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) o numerze (...) poinformował powoda, że powód wpłacił składki w łącznej kwocie 388.000 zł, zaś suma wypłat wynosi 245.279,54 zł. W przesłanym powodowi zestawieniu wskazano również, że wartość wykupu wynosi 239.835,86 zł, a także że kwota o którą została skorygowana wartość wykupu wynosi 5.443,68 zł (5.439,41 zł z tytułu korekty opłaty administracyjnej oraz 4,27 zł z tytułu korekty opłaty za ryzyko) – (pismo k. 26).

Pismem z dnia 01 listopada 2020r. powód wezwał pozwanego do zapłaty 140.720,46 zł, w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania z tytułu nieważności umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) o numerze (...) (wezwanie do zapłaty k. 27-29).

Pismem z dnia 30 listopada 2020r. pozwany poinformował powoda, że umowa ubezpieczenia do której przystąpił jest umową ubezpieczenia z Ubezpieczeniowym Funduszem, o której mowa w załączniku nr 1 do ustawy z dnia 11 września 2015r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Pozwany wskazał, że umowa ta jest rodzajem umowy ubezpieczenia na życie, o której mowa w art. 829 § 1 pkt. 1 k.c. regulowana również w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Pozwany wskazał, że w przypadku śmierci ubezpieczonego w okresie ochrony ubezpieczeniowej, Towarzystwo Ubezpieczeń wypłaca wartość rachunku udziałów oraz sumę ubezpieczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego w wysokości 100 zł. W przypadku dożycia suma ubezpieczenia stanowi wartość rachunku udziałów ustaloną według wartości udziału jednostkowego z ostatniego dnia okresu ubezpieczenia. W przedmiotowym piśmie pozwany podniósł, że w przypadku rachunku udziałów nr (...) ochrona ubezpieczeniowa zakończyła się z dniem 20 marca 2020r., a wypłata wartości wykupu została zrealizowana według wyceny wartości udziału jednostkowego z dnia 30 marca 2020r. Środki z tytułu wypłaty wartości wykupu zostały przekazane na rachunek bankowy klienta. Rozliczenie dokonanej wypłaty zostało wysłane do Klienta w oddzielnej korespondencji (pismo k. 24-25).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o przedłożone do akt dokumenty, które nie były kwestionowane. Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania świadków R. J. i P. O. w zakresie, w jakim dotyczyły one cech zawartej przez powoda umowy oraz sposobu prezentowania jej potencjalnym inwestorom. W pozostałym zakresie, który dotyczył sposobu zawierania umowy z inwestorami świadek R. J. nie pamiętał szczegółów dotyczących powoda, niemniej jednak świadek potwierdził, że klienci nie byli informowani z czym wiąże się zawarcie umowy z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych również w oparciu o zeznania powoda, które uznał za wiarygodne w całości. Korespondowały one z przedłożoną dokumentacją, ale również w zakresie dotyczącym procedur zawierania umowy, przekazania powodowi informacji co do skutków zawarcia umowy, były one spójne z zeznaniami świadka R. J.. Z zeznań powoda wynika, iż nie tylko nie udzielono mu wyjaśnień dotyczących produktu, ale również że nie miał on możliwości negocjowania postanowień umowy.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Powód dochodził zapłaty na jego rzecz kwoty 142.720,46 zł stanowiącej różnicę między wpłaconą kwotą w wysokości 388.000 zł, a kwotą wykupu przekazaną przez pozwanego w wysokości 245.279,54 zł. Zasadności powyższego roszczenia powód upatrywał w nieważności umowy.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c., czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W świetle § 2 w/w artykułu nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Z kolei § 3 stanowi, że jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. W związku z powyższym stanowiskiem powoda należało ocenić charakter umowy, a następnie ustalić czy była ona sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego.

Kwestie umów ubezpieczenia uregulowane są w przepisach kodeksu cywilnego oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej. I tak zgodnie z art. 805 § 1 k.c., przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. § 2 stanowi, że świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie: 1) przy ubezpieczeniu majątkowym określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku; 2) przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. W świetle natomiast art. 829 § 1 k.c., ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć przy ubezpieczeniu na życie śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku.

Z kolei ustawa o działalności ubezpieczeniowej w art. 1 wskazuje, iż ustawa określa warunki wykonywania:1) działalności w zakresie ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych;2) działalności reasekuracyjnej. Zgodnie z art. 23 ust. 1 w/w ustawy w zakresie ubezpieczeń na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zakład ubezpieczeń jest obowiązany do określenia lub zawarcia w umowie ubezpieczenia:

1) wykazu oferowanych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych;

2) zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia;

3) regulaminu lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego obejmującego w szczególności charakterystykę aktywów wchodzących w skład tego funduszu, kryteria doboru aktywów oraz zasady ich dywersyfikacji i inne ograniczenia inwestycyjne;

4) zasad i terminów wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego;

5) zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego;

6) zasad alokacji składek ubezpieczeniowych w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w szczególności w zakresie określonym w pkt 4 i 5, oraz terminu zamiany składek na jednostki tego funduszu.

W świetle powyższego, a także mając na uwadze postanowienia zawartej umowy należy uznać, że umowa, jaką powód zawarł była umową mieszaną. Miała ona bowiem zarówno elementy umowy ubezpieczenia, o której traktują przepisy kodeksu cywilnego, jak i umowy ubezpieczenia na życie, związanej z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Przy czym odwołanie się do umowy ubezpieczenia uregulowanej w kodeksie cywilnym miało jedynie teoretyczny charakter. W ocenie Sądu słusznym jest twierdzenie powoda, że zawarta przez niego umowa nie zawiera cech umowy ubezpieczenia i okoliczności tej nie zmieniają postanowienia ogólnych warunków umowy. Przede wszystkim konstrukcja umowy zawartej z pozwanym powodowała, że ubezpieczyciel nie ponosił żadnego ryzyka związanego z zawarciem umowy, co stoi w oczywistej sprzeczności z istotą umowy ubezpieczenia, w której ów element ryzyka ubezpieczyciela jest jedną z podstawowych cech. Ryzyko spoczywało wyłącznie na ubezpieczonym. Dodatkowo nieokreślona jest wysokość sumy ubezpieczenia co w powiązaniu z brakiem jakiegokolwiek ryzyka ubezpieczeniowego po stronie pozwanego skutkują uznaniem umowy za nieważną. Składka wpłacana przez powoda nie była związana z ryzkiem ubezpieczyciela, ale była kwotą przeznaczaną na inwestycje. Celem inwestycji było zabezpieczenie składki zainwestowanej. Tak sformułowana umowa powodowała, że cel ubezpieczeniowy umowy był celem ubocznym. Na pozwanym nie spoczywały żadne obowiązki poza inwestowaniem uiszczonej składki. Pozwany inwestował kwoty wpłacane przez ubezpieczonego ze środków pozyskanych z wpłacanej przez powoda składki w jednostki uczestnictwa w Funduszu oraz pomniejszał je o opłatę administracyjną. Składka uiszczana przez powoda nie była więc związana z ponoszonym przez ubezpieczyciela ryzykiem a w rzeczywistości stanowiła składkę inwestycji. Powoduje to, że umowa jaką powód zawarł jest sprzeczna z umową ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Istotą zawartej umowy nie było objęcie ubezpieczonego ochroną ubezpieczeniową a inwestycja pozyskanych od niego środków. W świetle postanowień umowy świadczenie wypłacone powodowi w ramach zawartej umowy miało wynosić jedynie 100 zł bądź być określone w sposób określony w § 15 ust. 4 OWU, a nie odzwierciedlać rzeczywistą kwotę ubezpieczenia określoną zwyczajowo w umowach ubezpieczenia. Nie można zatem uznać, aby umowa ubezpieczenia zapewniała powodowi jakąkolwiek ochronę ubezpieczeniową. Co więcej w przypadku zgonu, czy dożycia powód jako ubezpieczony nie znał wartości świadczenia, jakie winno ulec wypłacie, gdyż jego wysokość została określona w sposób niejednoznaczny. W § 15 ust. 4 wskazano jedynie, że ustalenie kwoty należnego świadczenia z tytułu dożycia następuje na podstawie wartości rachunku udziałów ustalonej według wartości udziału jednostkowego z ostatniego dnia okresu ubezpieczenia, z zastrzeżeniem § 4 ust. 8-10 regulaminu. Odwołanie się do tabel i wzorów, w oparciu o które nie jest możliwe ustalenie wysokości należnego świadczenia również nie spełnia tego wymogu. Tym samym świadczenie które przysługuje ubezpieczonemu w przypadku zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego jest niedookreślone w chwili zawarcia umowy i uzależnione od wysokości wpłaconych środków i zysków z inwestycji przy braku gwarancji ze strony ubezpieczyciela co do osiągnięcia celu inwestycyjnego. Samo uiszczenie przez powoda składki nie czyni umowy ważną, ponieważ nie była to składka związana z ponoszonym ryzykiem ubezpieczeniowym, a stanowiła składkę inwestycji. Z analizy postanowień umowy wynika, że ubezpieczenie nie było głównym celem umowy, którym były inwestycje.

Nie można pominąć faktu, iż celem Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego było powiększenie wartości jego aktywów, a wartość zakupionych jednostek stanowi wartość rachunku po zakończeniu okresu odpowiedzialności. Zawarta umowa gwarantowała wyłącznie zwrot zainwestowanej kwoty, jednakże nie gwarantowała zysków, co miało istotne znaczenie biorąc pod uwagę, że sam fundusz kapitałowy mógł podlegać likwidacji a wycena indeksu, w oparciu o który wycenia się wartość certyfikatów pozostawała dowolna.

Zawarta przez strony umowa nie wypełnia wymagań określonych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej, w szczególności nie zawiera wykazu oferowanych funduszy kapitałowych, charakterystyki aktywów wchodzących w skład funduszu, kryteriów doboru aktywów, zasad ich dywersyfikacji, zasad alokacji. Nie zawiera zatem essentialia negotti, skoro świadczenie ubezpieczyciela nie zostało określone w ścisły sposób.

W toku postępowania ustalono, że sposób określenia świadczenia, ale również i inne postanowienia umowy zostały jednostronnie ustalone przez pozwanego. Powód nie miał możliwości negocjacji postanowień umowy. Zarówno deklaracja, którą podpisał, jak i oświadczenia, stanowiły wzorzec, którym posługiwał się pozwany. Z zeznań powoda wynika, iż nawet kiedy zadawał pytania odnośnie umowy, to de facto udzielane odpowiedzi miały na celu jedynie podtrzymanie wrażenia, że zawierana umowa jest korzystna dla inwestora. Nie informowano inwestora o możliwym ryzku związanym z umową, przedstawiono jedynie korzyści płynące z jej zawarcia.

Bezspornym w niniejszej sprawie było, iż powód zawierając umowę ubezpieczenia miał status konsumenta. Jak wskazuje się w literaturze, od konsumenta wymagać można rozwagi, uważnego i krytycznego podejścia do przedstawianej mu oferty, połączonego z przeanalizowaniem udzielonych mu informacji. Jednakże podstawowym wymogiem pozwalającym na ocenę zachowania konsumenta jest uprzednie spełnienie przez przedsiębiorcę ciążących na nim obowiązków informacyjnych. W niniejszej sprawie pozwany powyższego obowiązku nie dochował. Co prawda wskazywał, iż powód złożył oświadczenie, w którym potwierdzał, iż ma świadomość ryzyka związanego z zawarciem umowy, niemniej jednak wskazać należy, czego pozwany nie kwestionował, iż oświadczenie złożone przez powoda było złożone na wzorcu umownym.

Przedstawienie zaś konsumentowi jakichkolwiek informacji musi się odbywać w warunkach umożliwiających spokojne, niezakłócone zapoznanie się z nimi oraz swobodne ich przeanalizowanie. Z pewnością nie spełnia tego wymogu przedłożenie konsumentowi pakietu dokumentów, w tym umowy, wśród postanowień których znajdą się informacje o ewentualnym ryzku. Właściwe poinformowanie konsumenta o ryzyku związanym z zawieraną umową powinno opierać się na jasnej i niewprowadzającej w błąd informacji co do ewentualnego ryzyka. Nawet jeśli jest to ryzyko czysto teoretyczne. Nie powinny być też udzielane konsumentowi informacje, które mogłyby zaburzyć jego postrzeganie ryzyka. Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika, że powodowi nie wyjaśniono mechanizmów zawartych w umowie i faktycznych jej konsekwencji. Stanowiło to rażące naruszenie interesów konsumenta, skutkujące narażeniem go na brak bezpieczeństwa i możliwości przewidzenia skutków umowy. Godziło też niewątpliwie w jego interesy, skoro w świetle postanowień umowy nie dało się ustalić jakie ryzyko jest związane z jej zawarciem, a tym samym jakie wywołuje skutki ekonomiczne dla powoda.

Stąd też uznając umowę za nieważną zaktualizował się art. 410 § 1 i 2 k.c. zgodnie z którym zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W świetle zaś art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W niniejszej sprawie pozwany zatrzymał nienależnie kwotę 142.720,46 zł i tę kwotę należało zgodnie z żądaniem pozwu zasądzić od pozwanego. Powód wnosił o zasądzenie przedmiotowej kwoty wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 17 listopada 2020r. jednakże w ocenie Sądu nie było ku temu podstaw. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zdaniem Sądu przysługujące powodowi odsetki należało zasądzić dopiero od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu. Co prawda powód załączył do akt sprawy kopię wezwania pozwanego do zapłaty oraz dowód jego nadania, jednakże nie przedłożył dowodu doręczenia, co uniemożliwiło przyjęcie, iż pozwany pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia od dnia 17 listopada 2020r. Powództwo podlegało więc oddaleniu co do odsetek ustawowych za opóźnienie za okres poprzedzający 29 września 2021 r.

Z tych też względów orzeczono jak w pkt. 1 i 2 wyroku.

O kosztach w pkt. 3 wyroku Sąd orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c. stosunkowo je rozdzielając w proporcjach 91 % kosztów przyznanych powodowi oraz 9 % przyznanych pozwanemu. Koszty poniesione przez powoda wynosiły 12.554 zł i składały się na nie opłata od pozwu w kwocie 7.137 zł, wynagrodzenie z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego powiększonego o opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 5.417 zł. Koszty pozwanego stanowiły koszty zastępstwa procesowego powiększone o opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 5.417 zł. Mając na uwadze, iż powód wygrał niniejszą sprawę w 91 % pozwany winien zwrócić na jego rzecz kwotę 11.424,14 zł. Powód zaś winien zwrócić na rzecz pozwanego kwotę 487,53 zł (5.417 x 9 %). Tym samym koszty, jakie pozwany winien zwrócić powodowi wynoszą 10.936,61 zł (11,424,14 – 487,53). Zasądzone w pkt. 3 wyroku koszty powiększono o należne odsetki stosownie do art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Sąd nadal wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności co do kwoty 12 608,48 zł z uwagi na to, że pozwany w tym zakresie uznał powództwo. Z tego też względu na podstawie art. 333 § 1 pkt. 2 k.p.c. orzeczono jak w pkt. 4 sentencji wyroku.

SSO Kamila Grajewska