Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny -Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Joanna Wiśniewska - Sadomska

Sędziowie SO Ewa Talarczyk

SR (del.) Marcin Frąckiewicz

Protokolant st.sek.sąd. Małgorzata Żurad – Roś

po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2017 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych przeciwko (...) W. o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie z dnia 21 grudnia 2015 roku, sygn. akt XVI C 460/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym i drugim w ten sposób, że zasądza od (...) W. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych kwotę 63.891,91 (sześćdziesiąt trzy tysiące osiemset dziewięćdziesiąt jeden 91/100) złote wraz z odsetkami ustawowymi, w tym odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od kwoty 42.294,38 (czterdzieści dwa tysiące dwieście dziewięćdziesiąt cztery 38/100) złote od dnia 11 maja 2013 roku do dnia zapłaty i od kwoty 21.597,53 (dwadzieścia jeden tysięcy pięćset dziewięćdziesiąt siedem 53/100) złote od dnia 30 maja 2014 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 6.812 (sześć tysięcy osiemset dwanaście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;

2.  zasądza od (...) W. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych kwotę 6795 (sześć tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów

postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 1130/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 lutego 2015 r. Agencja Nieruchomości Rolnych w W. wniosła o zasądzenie od (...) W. kwoty 63.891,91 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 42.294,38 zł od dnia 11 maja 2013 r. do dnia zapłaty i od kwoty 21.597,53 zł od dnia 30 maja 2014 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu. W piśmie z dnia 14 lipca 2015 r. strona powodowa zmodyfikowała powództwo w zakresie kwot i terminów naliczania odsetek ustawowych, wnosząc o ich zasądzenie od kwoty 35.886,44 zł od dnia 1 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty, od kwoty 6.407,94 zł od dnia 11 maja 2013 r. do dnia zapłaty i od kwoty 21.597,53 zł od dnia 30 maja 2014 r. do dnia zapłaty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie oddalił powództwo; zasądził od Agencji Nieruchomości Rolnych w W. na rzecz (...) W. kwotę 3 600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; nakazał zwrócić powodowi ze Skarbu Państwu –Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie kwotę 700 zł.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

Na mocy decyzji Nr (...) z dnia 8 marca 1995 r. przekazano na rzecz Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (poprzednika prawnego Agencji Nieruchomości Rolnych w W.) nieruchomości rolne stanowiące m. in. działkę o numerze ewidencyjnym (...) położoną w W. przy ul. (...). Działka o nr ew. (...)została podzielona na działki nr (...). Z kolei z działki nr (...) wydzielano kolejno działki o numerach: (...). Dla działki nr (...) z obrębu (...) położonej w W. przy Al. (...) prowadzona jest księga wieczysta nr (...).

Pismem z dnia 19 grudnia 2003 r. ANR wypowiedziała R. K. i (...)S.A. w G. dotychczasową opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej o powierzchni (...) ha położonej w W., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki nr (...), obręb (...) i zaoferowała z dniem 1 stycznia 2004 r. nową opłatę roczną w wysokości 5.021.509,56 zł, zmieniając tym samym stawkę procentową opłaty z 1% na 3% ceny gruntu. R. K. i (...) S.A. wnieśli do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. o ustalenie, że zmiana opłaty rocznej za oddanie przedmiotowej nieruchomości w użytkowanie wieczyste i zastosowana stawka procentowa są nieuzasadnione. Samorządowe Kolegium Odwoławcze orzeczeniem z 26 listopada 2007 r. uwzględniło je w znacznej części (tj. w zakresie stawki procentowej) i ustaliło, że od 1 stycznia 2004 r. użytkownicy wieczyści obowiązani są wnosić opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowej nieruchomości w kwocie 1.673.836,52 zł przy stawce opłaty rocznej wynoszącej 1% wartości nieruchomości. Od powyższego orzeczenia Agencja Nieruchomości Rolnych wniosła sprzeciw, na skutek którego sprawa została przekazana do Sądu Okręgowego w Warszawie i została zarejestrowana pod sygn. akt XXIV C 1059/08.

Pismem z dnia 12 grudnia 2007 r. ANR wypowiedziała (...) S.A. w G. dotychczasową opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej o powierzchni (...) ha, położonej w W., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) i zaoferowała z dniem 1 stycznia 2008 r. nową opłatę roczną w wysokości 325.561,50 zł stanowiącą 3 % wartości nieruchomości gruntowej. (...) S.A. w G. wniosła do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. o ustalenie, że zmiana opłaty rocznej za oddanie przedmiotowej nieruchomości w użytkowanie wieczyste i zastosowana stawka procentowa są nieuzasadnione. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w dniu 25 czerwca 2008 r. ustaliło, że od 1 stycznia 2008 r. użytkownik wieczysty obowiązany jest wnosić opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu w kwocie 108.520,50 zł. Od powyższego orzeczenia Agencja Nieruchomości Rolnych wniosła sprzeciw, na skutek którego sprawa została przekazana do Sądu Okręgowego w Warszawie i została zarejestrowana pod sygn. akt XXIV C 120/09.

Na podstawie umowy sprzedaży zawartej w dniu 30 września 2008 r. (...) S.A. sprzedało (...) W. prawo użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego opisaną wyżej działkę ewidencyjną nr (...).

Pismem z dnia 18 grudnia 2008 r. ANR zawiadomiła (...) W. o zmianie stawki opłaty rocznej należnej za rok 2009 informując, że wraz z nabyciem prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej użytkownik wieczysty przejmuje obowiązek terminowego uiszczania opłat rocznych.

Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2010 r. wydanym w sprawie z powództwa (...) S.A. w G. przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w W. o ustalenie Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił, że z dniem 1 stycznia 2008 r. opłata roczna za użytkowanie wieczyste opisanej wyżej nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) wynosi 108.520,50 zł, tj. 1% wartości nieruchomości. Wyrokiem z dnia 29 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie, w sprawie I ACa 1044/10 zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że ustalił, że od dnia 1 stycznia 2008 r. opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego w/w nieruchomości wynosi 325.561,50 zł przy zastosowaniu stawki 3%.

Na mocy umowy z dnia 5 listopada 2010 r. Agencja Nieruchomości Rolnych w W. przekazała nieodpłatnie na własność (...) W. w/w nieruchomość stanowiącą działkę ewidencyjną o nr (...).

Wyrokiem z dnia 12 września 2012 r. wydanym w sprawie z powództwa R. K. i (...) S.A. przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo. Wyrokiem z dnia 10 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie I ACa 39/13 oddalił apelację powodów.

W dniu 12 grudnia 2014 r. Agencja Nieruchomości Rolnych wezwała (...) W. do zapłaty kwoty 74.159,33 zł stosownie do ww. wyroków Sądu Apelacyjnego w Warszawie tytułem użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego działkę nr (...), na którą to kwotę złożyły się opłata za rok 2008 wymagalna w dniu 31 marca 2008 r. w wysokości 63.891,91 zł, odsetki ustawowe od kwoty 42.294,38 zł za okres od dnia 11 maja 2013 r. do dnia 12 grudnia 2014 r. w wysokości 8.752,04 zł oraz odsetki ustawowe od kwoty 21.597,53 zł od dnia 30 maja 2014 r. do dnia 12 grudnia 2014 r. w wysokości 1.515,38 zł. (...) W. zwróciło wezwanie bez realizacji.

Sąd Rejonowy stwierdził, że stan faktyczny w niniejszej sprawie w zasadzie nie był kwestionowany, a sporna była jedynie jego ocena prawna. Z uwagi na okoliczność, iż w odniesieniu do nieruchomości objętej pozwem zostały wydane prawomocne wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 maja 2013 r. w sprawie I ACa 39/13 oraz z dnia 29 maja 2014 r. w sprawie I ACa 1044/10, ustalające wysokość opłaty rocznej, w ocenie Sądu I instancji kluczowa dla rozstrzygnięcia istoty niniejszej sprawy była w pierwszej kolejności ocena zasadności zarzutu braku rozszerzonej prawomocności materialnej tychże orzeczeń. Pozytywna jego ocena oznacza bowiem brak legitymacji biernej po stronie pozwanej w niniejszym procesie.

W toku postępowania strona powodowa powołała się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2015 r., w sentencji którego Sąd uznał, że zmiana użytkownika wieczystego w toku postępowania aktualizacyjnego stanowi następstwo prawne, które podlega ocenie według przepisów k.c., dotyczy bowiem praw i obowiązków cywilnoprawnych. Nabywca wstępuje w prawa zbywcy, także w zakresie terminów i uprawnień związanych z postępowaniem aktualizacyjnym.

Sąd Rejonowy stwierdził, że strona pozwana zawierając z (...) S.A. w dniu 30 września 2008 r. umowę sprzedaży weszła w prawa użytkownika wieczystego nieruchomości, której dotyczy żądanie pozwu. Jednakże w ocenie Sądu Rejonowego nie oznacza to, że opłata roczna obowiązuje w ustalonej prawomocnymi wyrokami sądowymi wysokości nabywcę tego prawa w sytuacji, gdy wypowiedzenia aktualizacyjne zostały złożone przez właściciela nieruchomości w stosunku do zbywcy, a więc zanim nabywca stał się użytkownikiem wieczystym, a „ustalenie wysokości opłaty rocznej prawomocnymi wyrokami stanowi potwierdzenie zobowiązania użytkownika wieczystego, obciążającego każdego nabywcę prawa poprzez sprecyzowanie wysokości tego zobowiązania oraz usuwa ewentualny spór co do wysokości i zakresu tego obowiązku”, stałoby to w sprzeczności z cywilnoprawnym charakterem tej opłaty wynikającym wprost z tego, że obowiązek jej uiszczenia rodzi się w chwili zawarcia umowy użytkowania wieczystego, sama opłata stanowi zaś element konstrukcyjny treści stosunku użytkowania wieczystego.

Sąd Rejonowy stwierdził ponadto, że powodowi przysługiwałoby roszczenie względem strony pozwanej wywodzone z prawomocnych wyroków ustalających wysokość opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste za okres od 1 października 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. jedynie w sytuacji, gdyby (...) W. wskutek wejścia w prawa zbywcy stało się uczestnikiem tamtejszych postępowań w charakterze strony bądź interwenienta. Sytuacja taka nie miała miejsca i Sąd w tym zakresie nie podzielił argumentacji ANR, że pozwany mógł zgłosić interwencję, bowiem w umowie sprzedaży prawa użytkowania wieczystego został poinformowany o toczących się postępowaniach w sprawie ustalenia wysokości opłat rocznych za użytkowanie wieczyste.

Sąd Rejonowy uznał, że zachowanie pozwanego w tej mierze oceniać należy przez pryzmat utrwalonego wówczas w judykaturze i piśmiennictwie stanowiska, iż charakter opłat za użytkowanie wieczyste, które są opłatami rocznymi, nie uzasadnia ich związku z faktycznym czasem trwania tego prawa w ciągu roku, nie są one bowiem proporcjonalne do okresu trwania użytkowania wieczystego w określonym roku kalendarzowym i nie podlegają stosownemu obniżeniu w razie korzystania przez użytkownika ze swego prawa krócej niż 12 miesięcy. Pozwany działając w zaufaniu do treści obowiązujących przepisów i ich powszechnie akceptowanej wykładni, miał więc pełne prawo sądzić, iż kwestia opłata za użytkowanie wieczyste w 2008 r. jest dla niego bez znaczenia i w żadnym wypadku nie będzie on podmiotem obowiązanym do ich uiszczania.

Sąd Rejonowy podkreślił, iż stanowisko co do podzielności opłat za użytkowanie wieczyste zostało zmienione wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010 r. (sygn. akt I CSK 692/09), orzeczenie to zostało wydane już po zawarciu umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego stronie pozwanej, dlatego też za uzasadnione należy uznać, że żadna ze stron niniejszego procesu nie podjęła działań ukierunkowanych na wzięcie przez (...) W. udziału w sprawach aktualizacyjnych, bowiem nie dotyczyły one jego praw i obowiązków.

Zdaniem Sądu na ocenę, czy strona pozwana już po wydaniu wyroku Sądu Najwyższego, powinna wstąpić do powyższych postępowań o ustalenie wysokości opłaty rocznej, ma wpływ ustalenie, czy była ona o nich poinformowana, natomiast strona powodowa nie wykazała, iż pozwany miał wiedzę o toczących się postępowaniach aktualizacyjnych.

W ocenie Sądu pierwszej instancji zasadny był także podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia. Roszczenie strony powodowej o zapłatę opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego jest roszczeniem, dla którego przewidziany jest trzyletni termin przedawnienia – jako roszczenia o świadczenie okresowe. O takiej jego kwalifikacji decyduje już bowiem sam charakter opłaty za użytkowanie wieczyste, która jest opłatą roczną, płatną co rok w terminie do dnia 31 marca. Z powyższego wynika również, że każdorazowo datą wymagalności opłaty rocznej jest dzień 1 kwietnia każdego roku, za który należy się opłata. W niniejszej sprawie roszczenie powoda o zapłatę tych kwot stało się więc wymagalne w dniu 1 października 2008 r. (od daty zakupu nieruchomości), a więc bieg terminu przedawnienia upłynął w dniu 1 października 2011 r. Z tego też względu Sąd Rejonowy żądanie powoda zapłaty należności tytułem opłaty za użytkowanie wieczyste oddalił jako przedawnione.

W ocenie Sądu Rejonowego fakt trwania procesów aktualizacyjnych nie spowodował zawieszenia biegu terminu przedawnienia wobec pozwanego, bowiem nie był on stroną tych postępowań. Wprawdzie zarówno w pozwie, jak również w piśmie przygotowawczym z dnia 14 lipca 2015 r. powód powołał bogate orzecznictwo, wskazujące na powiązanie momentu rozpoczęcia biegu terminu przedawniania z datą prawomocności orzeczenia wydanego w sprawie aktualizacyjnej, to jednak uważna analiza w/w orzeczeń wyraźnie wskazuje, iż mają one zastosowanie do stron procesów aktualizacyjnych. Żadne z nich nie odnosi się w jakikolwiek sposób do osób trzecich – tj. podmiotów nie będących stronami tych procesów. Z tego względu nie ulega wątpliwości, iż zostały one wydane w całkowicie odmiennym stanie faktycznym i dlatego nie mogą znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie.

Dodatkowo Sąd pierwszej instancji uznał, że zasadne jest stanowisko pozwanego, iż skutek w postaci przerwania, czy też zawieszenia biegu terminu przedawnienia związany jest ze skierowaniem powództwa przeciwko odpowiedniej osobie. W niniejszej sprawie pozwany nie był stroną postępowań aktualizacyjnych, nie miało miejsce także choćby przypozwanie (...) W. do tych procesów. Tym samym nie sposób przyjąć, iż dla pozwanego bieg terminu przedawnienia roszczeń dochodzonych w niniejszej sprawie rozpoczął się dopiero z chwilą prawomocności wyroków wydanych w w/w procesach aktualizacyjnych.

W ocenie Sądu Rejonowego nie był zasadny zarzut nadużycia prawa podmiotowego. Niewątpliwe powodowi przysługuje konstytucyjnie chronione prawo do Sądu i mógł on zwrócić się do tego organu Państwa o ocenę zasadności jego roszczeń. Było to dodatkowo usprawiedliwione stosunkowo skomplikowaną sytuacją prawną związaną z brakiem uczestnictwa pozwanego w toku postępowań aktualizacyjnych oraz zmianą linii orzeczniczej Sądu Najwyższego dotyczącą wykładni przepisów o podzielności opłat za użytkowanie wieczyste.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania stanowił art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył powód, zaskarżając je w części, tj. w punkcie I, w którym Sąd w całości oddalił powództwo oraz w punkcie II, w którym Sąd zasądził na rzecz pozwanego koszty procesu w kwocie 3.600 zł., zarzucając:

I. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik niniejszego postępowania:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego, dokonaną z naruszeniem poprawności logicznej i wiedzy;

2. naruszenie przepisu art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 79 ust. 5 i 8 ustawy o gospodarce nieruchomościami i w zw. z art. 192 pkt 3 k.p.c.:

3. naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. i 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 45 Konstytucji 1997 i art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności:

4. naruszenie przepisu art. 328 § 1 k.p.c.;

5. naruszenie przepisu art. 17b ust. 2a ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zw. z art. 78 - 81 u.g.n. w zw. z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.

II. naruszenie przepisów prawa materialnego:

1. naruszenie przepisów art. 233 k.c., art. 238 k.c. i art. 71 ust. 4 u.g.n

2. naruszenie przepisu art. 17b ust. 1 pkt 3 u.g.n.r. - w wersji obowiązującej po dniu 6 lutego 2003 r. poprzez brak zastosowania i oddalenie powództwa o zapłatę części opłaty należnej właścicielowi za 2008 rok.

3. naruszenie przepisu art. 120 § 1 k.c. w związku z art. 78 ust. 4 i art. 79 ust. 5 i 8 oraz art. 80 ust. 1 i 2 u.g.n.:

3. naruszenie przepisów art. 117 § 1 i 2 k.c. i art. 118 k.c. w zw. z art. 120 § 1 k.c. i art. 123 § 1 pkt 2 k.c. w związku z art. 78 ust. 4 i art. 79 ust. 5 i 8 u.g.n.

Mając na uwadze powyższe zarzuty powód wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i zasądzenie od (...) W. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwoty 63.891,91 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 42.294,38 zł od dnia 11 maja 2013 r. do dnia zapłaty; od kwoty 21.597,53 zł od dnia 30 maja 2014 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, co skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i uwzględnieniem w całości powództwa.

Sąd Okręgowy podziela w znacznej części poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne, nie były one zresztą w zasadniczym zakresie kwestionowane przez skarżącego. Sąd odwoławczy dokonał jednak odmiennej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, co skutkowało zmianą wyroku i uwzględnieniem powództwa w całości.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia prawa procesowego wskazać należy, że zdaniem Sądu odwoławczego nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Kwestionowane uzasadnienie odpowiada standardom wynikającym z art. 328 § 2 k.p.c. i pomimo drobnych uchybień nie można uznać, iż zaskarżony wyrok nie poddaje się kontroli odwoławczej, zwłaszcza, iż Sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu I instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2013 r., sygn. akt III APa 63/12). Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem art. 328 § 2 k.p.c. określa jedynie wymagania konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia. Nie stanowi on natomiast właściwej płaszczyzny do krytyki trafności przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych, ani ich oceny prawnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2008 r., sygn. akt III CSK 383/07).

Zgodzić się natomiast należy ze skarżącym, który wskazywał na wewnętrzną niespójność wyroku poprzez wskazanie w podstawie prawnej uzasadnienia dwóch wzajemnie sprzecznych i wykluczających się podstaw prawnych. Sąd Rejonowy z jednej strony wskazał, że przyczyną oddalenia powództwa był brak roszczenia w stosunku do pozwanego, a jednocześnie przyjął, iż roszczenie to istniało, ale uległo przedawnieniu. Niewątpliwie ustalenie, że dane roszczenie nie powstało, czyni zbędnym rozważania dotyczące przedawnienia, rację ma zatem skarżący wskazując na powyższe uchybienie, nie miało ono jednak wpływu na treść rozstrzygnięcia, a zaskarżone orzeczenie – mimo pewnej niespójności uzasadnienia - poddaje się kontroli instancyjnej.

Zgodnie z utrwalonym obecnie w orzecznictwie poglądem (które zapoczątkował wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010 r., sygn. akt I CSK 692/09) w razie zbycia prawa użytkowania wieczystego w ciągu roku kalendarzowego zbywca jest zobowiązany do uiszczenia właścicielowi opłaty rocznej w rozmiarze odpowiadającym rzeczywistemu okresowi korzystania przez niego z nieruchomości obciążonej tym prawem (art. 238 k.c.). Opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego stanowi zatem świadczenie podzielne w rozumieniu art. 379 § 2 k.p.c., ponieważ może być spełniona częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Obowiązek jej uiszczenia jest ściśle związany z czasem trwania użytkowania wieczystego i obciąża użytkownika wieczystego, a więc podmiot, któremu prawo to w danym okresie przysługuje. W wypadku zatem zbycia praw, zbywcę obciąża obowiązek uiszczenia opłaty za czas trwania jego prawa i nie obejmuje okresu, w którym prawo to przysługiwało już nabywcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 maja 2016 r., sygn. akt I ACa 1059/15). Rację ma zatem skarżący, że zbycie prawa użytkowania wieczystego w ciągu danego roku kalendarzowego powodowało, że nabywca tego prawa stawał się zobowiązany do uiszczenia stosownej części opłaty rocznej, należnej za okres, w którym prawo to już jemu przysługiwało. (...) W. co do zasady zobowiązane było zatem do uiszczania opłat z tytułu użytkowania wieczystego poczynając od 1 października 2008 r. (kiedy to na podstawie umowy sprzedaży zawartej w dniu 30 września 2008 r. kupiło od (...) S.A. prawo użytkowania wieczystego działki ewidencyjnej nr (...)) do dnia 4 listopada 2010 r. (po tej dacie w następstwie umowy z dnia 5 listopada 2010 r. (...) W. uzyskało nieodpłatnie własność tej działki).

Zgodzić się także należy ze stanowiskiem skarżącego, wskazującego na odpłatny charakter prawa użytkowania wieczystego, wynikający z przepisów art. 238 k.c. w zw. z art. 71 ust. 4 u.g.n., które nakładały na użytkownika wieczystego obowiązek ustawowy uiszczania opłaty rocznej. Wymienione przepisy prowadzą do konstatacji, iż obowiązek płacenia rocznej opłaty obciąża każdego użytkownika wieczystego bez względu na to, czy prawo wieczystego użytkowania nabył on bezpośrednio od Skarbu Państwa lub gminy, czy też od osoby, której prawo to już przysługiwało. Opłata roczna jest bowiem immanentnie związana z prawem użytkowania wieczystego i nabywca tego prawa w drodze kontraktu nie może się zasłaniać brakiem wiedzy zarówno co do istnienia samego obciążenia prawa opłatą roczną, jak i jej wysokości. Opłata roczna za wieczyste użytkowanie gruntu wiąże każdego kolejnego nabywcę tego prawa (uzasadnienie i teza wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1999 r., sygn. akt II CKN 639/98). Z powyższych względów zdaniem Sądu odwoławczego nie budziło wątpliwości, że (...) W. było zobowiązane do uiszczenia odpowiedniej części opłaty rocznej odpowiadającej okresowi przysługiwania mu tego prawa. Sąd Okręgowy nie zgadza się z rozważaniami Sądu Rejonowego odnośnie skutków prawnych zapoczątkowanej wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010 r. zmiany wykładni obowiązujących przepisów, czego konsekwencją miałoby być zwolnienie użytkownika wieczystego z obowiązku ponoszenia części opłaty. Rację ma skarżący, że taka wykładnia narusza zasadę równości prowadząc do sytuacji, gdy w związku ze zmianą linii orzeczniczej właścicielowi za okres posiadania prawa przez pozwanego nie należy się opłata w ogóle. Zdaniem Sądu Okręgowego przyjęcie przez Sąd Najwyższy zasady podzielności opłaty rocznej proporcjonalnie do czasu posiadania prawa przez kolejnych nabywców może mieć natomiast przełożenie na termin naliczania odsetek, ewentualnie wzajemne roszczenia regresowe. Nie może natomiast powodować, że użytkownik wieczysty zostaje de facto zwolniony w całości z obowiązku uiszczenia opłaty rocznej za okres, gdy prawo to przysługiwało jemu, zwłaszcza, że w świetle powyższych orzeczeń odpadła także podstawa, by żądać uiszczenia części opłaty od byłego użytkownika, za okres kiedy prawo użytkowania już mu nie przysługiwało. W ocenie Sądu odwoławczego nie budzi zatem wątpliwości, że pozwane (...) W. obowiązane było co do zasady do uiszczenia części opłaty rocznej za okres od 1 października 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. oraz opłat za kolejne lata (poczynając od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia 4 listopada 2010 r.).

W sprawie kwestią sporną było natomiast, w jakiej wysokości powinien uiszczać opłatę nabywca prawa użytkowania wieczystego, w sytuacji, gdy jego poprzednik prawny skutecznie zakwestionował wypowiedzenie dotychczasowej opłaty i toczy się w związku z tym postępowanie sądowe, a tryb odwoławczy nie został jeszcze wyczerpany przez wieczystego użytkownika wobec którego właściciel skierował wypowiedzenie dotychczasowej opłaty i oferty przyjęcia jej nowej wysokości. W niniejszej sprawie sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że przedmiotem postępowań sądowych były zarówno opłata obowiązująca od 1 stycznia 2004 r., jak i od 1 stycznia 2008 r.

W niniejszej sprawie bezsporne jest, że należna opłata za rok 2008 ustalona została ostatecznie wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 maja 2014 r. (sygn. akt I ACa 1044/10) na kwotę 325.561,50 zł przy zastosowaniu stawki 3 % (przy czym część opłaty naliczonej za okres od 1 października 2008 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. wynosiła 81.835,13 zł). Natomiast wyrokiem z dnia 10 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie (sygn. akt I ACa 39/13) oddalił apelację od wyroku oddalającego powództwo, co prowadziło do ustalenia, że opłata roczna wskazana w wypowiedzeniu i obowiązująca od dnia 1 stycznia 2004 r. wynosiła 239.640,88 zł (przy czym część opłaty naliczonej za okres od 1 października 2008 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. wynosiła 60.237,60 zł).

Zgodnie z regulacjami ustawowymi wobec sporu co do wysokości należnej opłaty rocznej do czasu ostatecznego ustalenia tej wysokości użytkownik powinien uiszczać opłatę w dotychczasowej wysokości (art. 78 ust. 4 u.g.n.). W niniejszej sprawie wobec zakwestionowania przez poprzednika prawnego pozwanego ( (...) S.A. w G.) wypowiedzenia dotychczasowych opłat rocznych poczynając od dnia 1 stycznia 2004 r., ostatnią bezsporną opłatą była opłata w kwocie 71.382,81 zł obowiązująca od dnia 1 stycznia 2000 r. (przy czym część tej opłaty naliczona za okres od 1 października 2008 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. wynosiła odpowiednio 17.943,22 zł). Do czasu zakończenia postępowań aktualizacyjnych opłata roczna za rok 2008 r. powinna być zatem uiszczona w wysokości dotychczasowej, przy czym zobowiązani do jej zapłaty – przy uwzględnieniu jej podzielnego charakteru - byli (...) S.A. w G. (za okres od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 30 września 2008 r.) i (...) W. (za okres od dnia 1 października 2008 r. do dnia 31 grudnia 2008 r.). Zarówno wysokość tej opłaty, jak i termin jej płatności były znane użytkownikowi wieczystemu, a zatem – wobec niezapłacenia tej opłaty w terminie ustawowym, roszczenie w tej części przedawniło się. Okoliczność ta była niekwestionowana przez powoda, który w toku niniejszego postępowania nie domagał się zasądzenia od (...) W. części opłaty rocznej w kwocie 17.943,22 zł.

Sąd odwoławczy w pełni zgadza się także z zarzutami dotyczącymi naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 117 § 1 i 2 k.c. i art. 118 k.c. w zw. z art. 120 § 1 k.c. i art. 123 § 1 pkt 2 k.c. w związku z art. 78 ust. 4 i art. 79 ust. 5 i 8 u.g.n. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego mają charakter cywilnoprawnego świadczenia okresowego, które obciąża każdoczesnego użytkownika wieczystego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1999 r., sygn. akt II CKN 639/98). Wnoszone są periodycznie, z góry za każdy kolejny rok kalendarzowy, a następstwem uznania okresowego charakteru opłat rocznych jest przyjęcie trzyletniego terminu przedawnienia. Poszczególne opłaty roczne ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat licząc od 1 kwietnia roku, w którym powstała zaległość. Podkreślenia natomiast wymaga, że w sytuacji sporu sądowego w przedmiocie ustalenia wysokości opłaty rocznej termin przedawnienia biegnie odrębnie dla opłaty w wysokości dotychczasowej – która zgodnie z art. 78 ust. 4 u.g.n. powinna być uiszczana przez użytkownika wieczystego do czasu ustalenia nowej opłaty, a odrębnie dla opłaty ustalonej w następstwie postępowania sądowego. Opłata roczna w wysokości doczasowej powinna być płacona w terminie ustawowym tj. zgodnie z art. 71 ust. 4 u.g.n. w terminie do dnia 31 marca każdego roku, z góry za dany rok i przedawnia się ona z upływem 3 lat licząc od 1 kwietnia roku, w którym powstała zaległość. Inaczej natomiast liczy się początek biegu przedawnienia opłaty ustalonej wyrokiem sądowym. W takiej sytuacji dopiero prawomocne orzeczenie sądu powszechnego, ustalające wysokość opłaty, odniesie ten skutek, iż będzie ona wymagalna w wysokości określonej wyrokiem, a zatem termin przedawnienia takiej opłaty będzie biegł dopiero od daty uprawomocnienia się orzeczenia sądowego. .

Zarówno ustalenie prawomocnym wyrokiem sądu nowej wysokości opłaty rocznej, jak i prawomocne oddalenie powództwa (którego skutkiem jest uznanie, że obowiązuje wysokość opłaty zaoferowana w wypowiedzeniu) powoduje, że nowa wysokość opłaty rocznej obowiązuje począwszy od dnia 1 stycznia roku następującego po roku, w którym wypowiedziano wysokość dotychczasowej opłaty (art. 79 ust.4,5,8 u.g.n.). W niniejszej sprawie konsekwencją wydania przez Sąd Apelacyjny wyroków z dnia 10 maja 2013 r. i 29 maja 2014 r. było ustalenie, że użytkownik wieczysty działki nr (...) obowiązany był do uiszczania od 1 stycznia 2004 r. opłaty rocznej w kwocie 239.640,88 zł, a od 1 stycznia 2008 r. opłaty rocznej w kwocie 325.561,70 zł. Opłaty roczne w nowej wysokości ustalonej wyrokami Sądu Apelacyjnego w Warszawie stały się wymagalne odpowiednio w dniu 10 maja 2013 r. i 29 maja 2014 r., co w praktyce oznacza, że dopiero od tej daty użytkownik wieczysty był zobowiązany do ich uiszczenia i dopiero od tej daty rozpoczynał bieg termin przedawnienia.

W ocenie Sądu Okręgowego nie było zatem podstaw do przyjęcia dwóch odmiennych terminów przedawnienia - dla poprzedniego użytkownika wieczystego z chwilą ustalenia jego wysokości w prawomocnym orzeczeniu, a dla nabywcy prawa użytkowania wieczystego od dnia aktu notarialnego, dokumentującego nabycie prawa. Do czasu ustalenia wysokości opłaty rocznej bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, wysokość należnej opłaty znana będzie bowiem dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania aktualizacyjnego. Zgodzić się zatem należy z zarzutem skarżącego, zgodnie z którym Sąd Rejonowy błędne przyjął, że bieg przedawnienia roszczenia majątkowego Agencji rozpoczął się w dniu 1 października 2008 r., a roszczenie uległo przedawnieniu w dniu 1 października 2011 r., czyli zanim znana była jego wysokość.

Podkreślić nadto należy, że zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem (przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2005 r., sygn. akt II CK 59/05) nabywca użytkowania wieczystego wchodzi w prawa i obowiązki poprzednika prawnego. Z powyższych względów prawomocny wyrok ustalający nową opłatę roczną w sprawie toczącej się z powództwa poprzedniego użytkownika wieczystego miał także zastosowanie do jego następcy. Zmiana użytkownika wieczystego w toku postępowania aktualizacyjnego stanowi bowiem następstwo prawne, które podlega ocenie według przepisów Kodeksu cywilnego, dotyczy bowiem praw i obowiązków cywilnoprawnych. Nabywca wstępuje w prawa zbywcy, także w zakresie terminów i uprawnień związanych z postępowaniem aktualizacyjnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2015 r., sygn. akt II CSK 167/14). Nie było zatem potrzeby ponownego wypowiedzenia opłaty rocznej wobec nabywcy użytkowania wieczystego, skoro zostało to już raz właściwie dokonane, a tym samym skutki prawne zapadłego orzeczenia ustalającego opłatę będą miały bezpośredni wpływ na sytuację prawną następcy. Opłata roczna ustalona w orzeczeniu sądowym obowiązuje dopóty, dopóki nie zostanie skutecznie wypowiedziana w związku ze zaistnieniem przesłanek wynikających z ustawy o gospodarce nieruchomościami (a zwłaszcza w związku ze zmianą wartości gruntu), a zatem obowiązek jej uiszczenia obciąża każdego kolejnego użytkownika wieczystego. Opłata roczna ustalona wobec poprzedników prawnych pozwanego staje się zatem elementem prawnorzeczowego stosunku użytkowania wieczystego i w związku z tym obowiązuje także pozwanego.

Okolicznością bezsporną było to, że pozwany nie brał udziału w powyższych postępowaniach, ale zdaniem Sądu Okręgowego nabywając działkę nr (...) miał wiedzę o toczących się postępowaniach sądowych w sprawie ustalenia wysokości opłat rocznych za użytkowanie wieczyste gruntu, co wynika wprost z zapisu w § 4 ust.1 pkt.b aktu notarialnego z dnia 30 września 2008 r. Miał zatem niewątpliwie możliwość zgłoszenia swojego udziału do tego postępowania chociażby w charakterze interwenienta ubocznego. Taki zapis w akcie notarialnym jest w ocenie Sądu wystarczającym dowodem, że nabywca użytkowania wiedział o toczących się postępowaniach aktualizacyjnych.

Zgodzić się zatem należy z zarzutem naruszenie przepisu art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 79 ust. 5 i 8 ustawy o gospodarce nieruchomościami i w zw. z art. 192 pkt 3 k.p.c. Zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma bowiem wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Z powyższych względów podzielając w zasadniczej części zarzuty apelacyjne Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił w całości zaskarżony wyrok, zasądzając od (...) W. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwoty 63.891,91 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 42.294,38 zł od dnia 11 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 21.597,53 zł od dnia 30 maja 2014 r. do dnia zapłaty.

O kosztach postępowania za pierwszą i drugą instancję orzeczono na podstawie art.98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art.99 i art.391 § 1 k.p.c. oraz art.108 § 1 k.p.c. Zważywszy, że apelacja strony powodowej została w całości uwzględniona, strona pozwana zobowiązana została do zwrotu powodowi poniesionych kosztów zarówno przed Sądem pierwszej, jak i drugiej instancji. Zgodnie bowiem z art.98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, czyli koszty procesu.

SSO Ewa Talarczyk SSO Joanna Wiśniewska – Sadomska SSR Marcin Frąckiewicz