Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:	SSO Aleksandra Łączyńska-Mendakiewicz
Sędziowie:	SO Agnieszka Wiśniewska SR del. Dorota Bassa (spr.)
Protokolant:	Protokolant Rafał Piechota

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. T.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w W.

z dnia 10 stycznia 2018 r., sygn. akt I C 2199/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. T. kwotę 1.800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

SSR del. Dorota Bassa SSO Aleksandra Łączyńska-Mendakiewicz SSO Agnieszka Wiśniewska

Sygn. akt V Ca 1651/18

UZASADNIENIE

W pozwie, wniesionym w dniu 28 kwietnia 2017 roku, powód M. T. domagał się zasądzenia na jego rzecz od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. (dalej też jako: (...) S.A.” lub „strona pozwana”) kwoty 30 009 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 12 maja 2016 roku do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów postępowania.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana (...) S.A. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ( k. 68 – 73v – odpowiedź na pozew).

W piśmie procesowym z dnia 06 października 2017 roku ( data według nadania przesyłki poleconej), stanowiącym odpowiedź powoda na odpowiedź na pozew, powód wskazał, że wartość przedmiotu sporu wyliczono na podstawie danych zawartych w piśmie strony pozwanej z dnia 12 maja 2016 roku, w którym jednoznacznie wskazano, że pobrana opłata za wykup wynosi 30 009 złotych, tj. 30 000 złotych z tytułu umowy głównej oraz 9 złotych z tytułu umowy dodatkowej ( k. 93 – 96v – pismo procesowe powoda).

W wyroku z dnia 10 stycznia 2018 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy M. w W.:

I.  zasądził od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda M. T. kwotę 30 000 zł (trzydzieści tysięcy złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty;

II.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądził od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda M. T. kwotę 5 118 zł (pięć tysięcy sto osiemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3 600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy ustalił, iż na podstawie wniosku z dnia 20 lutego 2013 roku pomiędzy konsumentem M. T. (dalej też jako: „powód”) a przedsiębiorcą (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną roczną w wysokości 60 000 złotych, co pozwany ubezpieczyciel potwierdził polisą o nr (...). Umowa ta została zawarta na podstawie Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną o oznaczeniu OWU (...) (...) (dalej jako „OWU”) oraz załącznika do OWU w postaci Tabeli opłat i limitów (dalej też jako „tabela opłat”). Oba te dokumenty stanowiły integralne części umowy zawartej przez strony postępowania.

Powód otrzymał pakiet ubezpieczeniowy, zawierający zarówno polisę ubezpieczeniową jak i OWU.

Na podstawie w/w umowy powód zobowiązany był do uiszczania do 18 marca każdego roku składek regularnych w wysokości 60 000 złotych każda. Data rocznicy polisy przypadała co 12 miesięcy 18 marca.

Stosownie do treści art. I OWU pozwane Towarzystwo (...) zobowiązało się wypłacić świadczenie w przypadku zajścia w życiu ubezpieczonego zdarzenia przewidzianego w umowie, natomiast ubezpieczający zobowiązał się do terminowego opłacania składek. Zgodnie z treścią art. III ust. 1, 2 i 3 OWU przedmiotem ubezpieczenia było życie ubezpieczonego, zakres ubezpieczenia obejmował śmierć ubezpieczonego w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej, zaś odpowiedzialność pozwanego Towarzystwa (...) polegać miała na wypłacie uposażonemu świadczenia w wysokości sumy ubezpieczenia. Ponadto Towarzystwo (...) miało wypłacić wartość dodatkową, o ile by takowa istniała. Umowa została zawarta na czas nieokreślony (art. IV ust. 1 OWU). Zgodnie z art. VI ust. 4 OWU ubezpieczający miał prawo do wypowiedzenia każdej umowy w dowolnym terminie, z zachowaniem 30 - dniowego okresu wypowiedzenia. Stosownie zaś do art. VI ust. 5 OWU umowa ulegała rozwiązaniu w przypadku: 5.1. śmierci ubezpieczonego – w dniu śmierci; 5.2. wypłacenia wartości wykupu – w dniu dokonania przez Towarzystwo (...) wypłaty wartości wykupu; 5.3. nieopłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej na zasadach określonych w ust. 6 i 7, z zastrzeżeniem art. VII ust. 11 i 12 oraz art. VIII ust. 4 pkt 4.1 i 4.2; 5.4 z upływem okresu wypowiedzenia.

W myśl art. IX ust. 1 i 2 OWU wykup polisy polegał na wypłacie ubezpieczającemu wartości wykupu, przy czym polisa miała wartość wykupu równą sumie wartości polisy i wartości dodatkowej, pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup wartości polisy oraz opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej; wysokości tych opłat zostały określone w tabeli opłat i limitów.

Opłata za całkowity wykup wartości polisy została określona poprzez procentowe odniesienie do wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy. Opłata za całkowity wykup wartości polisy w pierwszym roku polisy wynosiła: 98% wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych 5 latach polisy, w drugim roku - 95% w/w wartości, w trzecim roku – 85% w/w wartości, w czwartym roku - 70% w/w wartości, w piątym roku - 55% w/w wartości, w szóstym roku - 40 % w/w wartości, w siódmym roku - 25% w/w wartości, w ósmym roku – 20 % w/w wartości, w dziewiątym roku – 10 % w/w wartości, w dziesiątym roku - 5% w/w wartości, a od jedenastego roku nie była już naliczana (pkt 4 Tabeli Opłat). Z kolei opłata za całkowity wykup wartości dodatkowej wynosiła 9 zł (pkt 6 Tabeli Opłat).

Do obliczenia wartości polisy i wartości dodatkowej przyjmowana była cena sprzedaży jednostki uczestnictwa obowiązująca w dniu wyceny, w którym Towarzystwo dokonywać miało umorzenia jednostek uczestnictwa (art. IX ust. 9 OWU). Towarzystwo zobowiązało się do wypłaty wartości polisy w terminie 14 dni od daty umorzenia jednostek uczestnictwa, zgodnie z postanowieniami ust. 9 (art. IX ust. 10 OWU). Towarzystwo zobowiązało się do dokonania wypłaty wartości polisy (całkowitej lub częściowej) lub wartości dodatkowej (całkowitej lub częściowej) po otrzymaniu oświadczenia ubezpieczającego, złożonego na kompletnie i poprawnie wypełnionym formularzu Towarzystwa oraz potwierdzeniu tożsamości ubezpieczającego (art. IX ust. 11 OWU) ( okoliczności bezsporne, a ponadto dowody: k. 13, k. 79 – 79v – kopie polisy o nr (...) oraz tabeli opłat i prowizji; k. 14 – 32 – kopia OWU o oznaczeniu (...) (...) wraz z tabelą opłat i załącznikami; k. 85 – kopia potwierdzenia otrzymania przez powoda pakietu ubezpieczeniowego)

Pismem z dnia 25 marca 2016 roku (...) S.A. poinformowała powoda, że podjęła działania mające na celu obniżenie opłat pobranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy ze środków zgromadzonych na jego rachunku. W przypadku umów ze składką regularną, opłaty miały być ograniczone w ten sposób, że nie mogły być wyższe niż 5% wartości umowy. Powód został poinformowany, że nowe zasady naliczania opłat będą obowiązywać od chwili doręczenia (...) S.A. podpisanych przez powoda aneksów. W przypadku umowy łączącej powoda ze stroną pozwaną wysokość maksymalnej opłaty miała wynosić 30 000 złotych.

Do pisma tego dołączono dwa egzemplarze aneksu do umowy ( dowód: k. 34 – 35 – kopia pisma z dnia 25 marca 2016 roku)

W dniu 31 marca 2016 roku powód podpisał w/w aneks do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną nr polisy (...).

Zgodnie z treścią tego aneksu do umowy wartość umowy stanowiła sumę składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego w okresie, przez jaki ubezpieczający zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek w całym okresie ubezpieczenia. W przypadku, w którym ubezpieczający zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy przez okres dłuższy niż 10 lat, wartość umowy ograniczona była do sumy składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego przez okres pierwszych 10 lat trwania umowy. Przy ustalaniu wartości umowy pod uwagę brana miała być wysokość składki wskazana w polisie w chwili zawarcia umowy, tj. bez uwzględnienia ewentualnych zmian wysokości składek w przyszłości, np. z tytułu indeksacji (§ 1 ust. 1 aneksu).

Na podstawie tego aneksu zmodyfikowano wskazane w umowie zasady obliczania wysokości opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy w ten sposób, że opłata ta miała być wyliczana w dotychczasowy sposób z tym zastrzeżeniem, że jej wysokość nie mogła przekroczyć 5% wartości umowy. W przypadku, w którym wysokość opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy obliczona zgodnie z umową, byłaby wyższa niż 5% wartości umowy, opłata ulegałaby obniżeniu do wysokości 5% wartości umowy (§ 1 ust. 2 aneksu). Ponadto opłata za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy, obliczona w sposób przyjęty w tym aneksie nie mogła być wyższa niż ta sama opłata obliczona na podstawie dotychczasowych postanowień umowy (§ 1 ust. 5 aneksu).

Przedmiotowy aneks, podpisany przez powoda, wpłynął do (...) S.A. w dniu 05 kwietnia 2016 roku (dowód: k. 36 – 37 – kopia aneksu do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną nr polisy (...)).

Powód nie miał możliwości negocjowania treści powyższego aneksu (okoliczność bezsporna).

Pismem z dnia 31 marca 2016 roku powód poinformował (...) S.A., że chciałby rozwiązać łączącą strony umowę ze skutkiem natychmiastowym. Jednocześnie zaznaczył, że nie wyraża zgody na potrącenie z wartości jego polisy kwoty 30 000 złotych ( dowód: k. 38 – poświadczona za zgodność z oryginałem kopia pisma powoda z dnia 31 marca 2016 roku)

W dniu 14 kwietnia 2016 roku powód na formularzu pozwanego Towarzystwa (...) złożył wniosek o dokonanie wypłaty całkowitej wartości polisy o nr (...) ( dowód: k. 41 – 42 – kopia formularza dotyczącego całkowitej wypłaty).

Według stanu na dzień dokonania całkowitego wykupu wartości polisy o nr (...) – tj. na dzień 21 kwietnia 2016 roku – wartość umorzonych jednostek zgromadzonych na rachunku powoda: z umowy głównej – stanowiła równowartość kwoty 180 592,82 złotych, a z umowy dodatkowej – równowartość kwoty 887,60 złotych. Pozwane Towarzystwo (...) wypłaciło powodowi kwotę 151 471,42 złotych, natomiast kwotę 30 000 złotych zatrzymało poprzez potrącenie jej od wartości umorzonych jednostek z umowy głównej, zaś kwotę 9 złotych zatrzymało poprzez jej potrącenie od wartości umorzonych jednostek z umowy dodatkowej ( dowód: k. 81 – kopia pisma z dnia 12 maja 2016 roku)

Pismem z dnia 07 kwietnia 2017 roku powód wezwał (...) S.A. do zapłaty kwoty 30 009 złotych w terminie 7 dni z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 maja 2016 roku – tytułem nienależnie pobranej opłaty za wykup. ( dowód: k. 49 – 51 – poświadczona za zgodność z oryginałem kopia pisma z dnia 07 kwietnia 2017 roku)

Przedmiotowe wezwanie – doręczone stronie pozwanej w dniu 12 kwietnia 2017 roku – pozostało bezskuteczne.

(okoliczność bezsporna)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych w jego opisie dowodów z dokumentów i kserokopii dokumentów. Strony postępowania nie kwestionowały tych dokumentów. Sąd również nie dopatrzył się w tych dowodach niczego, co mogłoby poddawać w wątpliwość ich wiarygodność i moc dowodową. Ponadto w odniesieniu do dokumentów, które zostały złożone w formie zwykłych kserokopii, wskazać należy, iż strony nie zakwestionowały rzetelności ich sporządzenia, ani nie żądały złożenia przez stronę przeciwną ich oryginałów (art. 129 k.p.c.). Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił także fakty przyznane przez strony postępowania (art. 229 k.p.c.) oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c.

Ponadto wskazać należy, iż na rozprawie w dniu 10 stycznia 2018 roku ( k. 105) Sąd oddalił, zgłoszony przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew, wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ubezpieczeń na życie na okoliczność ustalenia kosztów poniesionych przez stronę pozwaną w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia ( k. 68). W ocenie Sądu Rejonowego, dowód taki nie miałby znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Strona pozwana nie przedstawiła jakiegokolwiek materiału dowodowego, który mógłby stanowić podstawę do sporządzenia opinii przez biegłego sądowego. Opinia biegłego stanowi zaś dowód mogący posłużyć do poczynienia istotnych w sprawie ustaleń, jeśli opiera się na zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, którego ocena wymaga wykorzystania wiadomości specjalnych pozostających w dyspozycji biegłego. Opinia biegłego sama w sobie nie może stanowić podstawy ustalenia okoliczności, będących przedmiotem oceny biegłego. Rolą biegłego sądowego w sporze cywilnym nie jest w żadnym razie dokonywanie samodzielnych ustaleń faktycznych istotnych dla zastosowania określonej normy prawnej. To bowiem same strony powinny wykazywać fakty, z których wywodzą skutki prawne, a zadaniem biegłego sądowego jest jedynie naświetlenie wyjaśnianych okoliczności z punktu widzenia wiadomości specjalnych, przy uwzględnieniu zebranego w toku procesu i udostępnionego mu materiału faktycznego sprawy. Kolejno wskazać należy, iż wysokość rzeczywiście poniesionych przez pozwanego ubezpieczyciela kosztów związanych z zawarciem umowy z powodem, a następnie jej rozwiązaniem, okazała się nieistotna dla rozstrzygnięcia sprawy w świetle przesłanek wymienionych w art. 385 ¹ § 1 k.c., o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo w przeważającej części.

W sprawie poza sporem była okoliczność zawarcia przez strony postępowania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, potwierdzonej polisą o nr (...), a także okoliczność rozwiązania tej umowy oraz dokonania całkowitej wypłaty wartości polisy w dniu 21 kwietnia 2016 roku.

Wbrew stanowisku strony pozwanej opłata pobrana przez nią z wartości umorzonych jednostek nie wynosiła jedynie 30 000 złotych tytułem opłaty za wykup. Z pisma pozwanego ubezpieczyciela z dnia 12 maja 2016 roku wynika bowiem, że od wartość umorzonych jednostek z umowy głównej 180 592,82 złotych została pobrana opłata za wykup w wysokości 30 000 złotych, zaś od wartości umorzonych jednostek z umowy dodatkowej 887,60 złotych została pobrana opłata za wykup w wysokości 9 złotych, co łącznie daje kwotę 30 009 złotych. Przy czym podkreślenia wymaga, iż obie wartości umorzonych jednostek pochodziły z jednej i tej samej polisy o nr (...) (pierwsza opłata to „opłata za całkowity wykup wartości polisy” a druga – „opłata za całkowity wykup wartości dodatkowej”).

Pomiędzy stronami poza sporem była okoliczność opłacania przez powoda składek regularnych wynikających z postanowień umowy i wzorca umownego a także wartość rachunku powoda według stanu na dzień dokonania całkowitej wypłaty. Niekwestionowana była także okoliczność, że powód zawierał przedmiotową umowę jako konsument – w myśl art. 22 ¹ k.c., natomiast pozwanemu ubezpieczycielowi przysługiwał status przedsiębiorcy – w rozumieniu art. 43 ¹ k.c. Zasadniczo również poza sporem była kwalifikacja OWU jako wzorca umownego stosowanego w umowach z konsumentami, nie powstałego na skutek negocjacji pomiędzy stronami. Łącząca strony umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi miała charakter umowy adhezyjnej, której gotowe warunki pozwany ubezpieczyciel przedstawił powodowi jako konsumentowi.

Osią sporu w niniejszej sprawie była natomiast ocena prawna postanowień umownych dotyczących uprawnienia strony pozwanej do pobrania od powoda opłaty za wykup w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia na danym etapie wykonywania umowy ubezpieczenia przez pryzmat przepisów chroniących konsumentów i zakazujących stosowania klauzul abuzywnych we wzorcach umownych stosowanych przez przedsiębiorców (art. 385 ¹ § 1 k.c. – art. 385 ³ k.c.).

Mając na względzie materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie oraz poczynione na jego podstawie ustalenia faktyczne, Sąd doszedł do przekonania, że powód zasadnie domagał się od strony pozwanej zwrotu kwoty ustalonej i pobranej – na podstawie postanowień OWU, tabeli opłat i limitów oraz aneksu do umowy – tytułem opłaty za wykup polisy w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie w zakresie umowy głównej.

Na wstępie wskazać należy, że umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w Księdze Trzeciej, Tytule XXVII, Dziale I i III Kodeksu cywilnego oraz przepisy zawarte w ustawie z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (j.t. Dz.U. z 2013 roku, poz. 950 z późn. zm.). Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej – po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami tej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Przedmiotowa umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) jest umową mieszaną, z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Jednakże z uwagi na szeroki zakres definicji umowy ubezpieczenia z art. 805 k.c., pomimo mieszanego charakteru, podlega regulacjom prawnym dotyczącym umowy ubezpieczenia. Zaznaczyć trzeba, że przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa miała jednak – z uwagi na sumę ubezpieczenia – charakter symboliczny, dominował w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakładał istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewniać miało także ubezpieczycielowi określone korzyści. Stwierdzić zatem należy, że ubezpieczyciel pozostawał zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania. Treść umowy ubezpieczenia na życie, tj. prawa i obowiązki ubezpieczyciela oraz ubezpieczającego, szczegółowo określały ogólne warunki ubezpieczenia – swoisty wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela.

Masowy i adhezyjny charakter umów ubezpieczenia wymaga, aby przy ich zawieraniu posługiwać się wzorcami umów. Dlatego też ubezpieczyciel zobowiązany jest jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie doręczyć konsumentowi tj. ubezpieczającemu dany wzorzec umowny, w szczególności ogólne warunki ubezpieczenia, aby były one wiążące dla drugiej strony (art. 384 § 1 k.c.). Minimalną treść ogólnych warunków ubezpieczenia określa szczegółowo ustawa o działalności ubezpieczeniowej.

W tym miejscu wskazać należy, iż zgodnie w decyzją z dnia 23 grudnia 2015 roku o nr RŁO 12/2015, której treść została opublikowana na stronie internetowej: https://www.uokik.gov.pl , Prezes UOKiK stwierdził uprawdopodobnienie stosowania przez (...) S.A. z siedzibą w W. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej na zastrzeganiu we wzorcach umów ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy ze środków zgromadzonych na rachunku, na którym ewidencjonowane są jednostki uczestnictwa nabyte za składki konsumenta, co mogło stanowić czyn nieuczciwej konkurencji z art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, a tym samym stanowić naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W toku tamtego postępowania (...) S.A. z siedzibą w W. zobowiązało się do podjęcia działań zmierzających do usunięcia zarzucanego naruszenia poprzez m.in. zmianę zasad wyliczania opłat pobieranych w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w obowiązujących w dniu uprawomocnienia się decyzji umowach zawartych m.in. na podstawie wzorca Ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną. W przypadku takiej umowy wysokość opłaty pobieranej przez (...) S.A. z siedzibą w W. w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy miała nie przekroczyć 5% wartości umowy, rozumianej jako suma składek regularnych płatnych przez konsumenta w okresie, przez jaki konsument zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek w całym okresie ubezpieczenia. Jednocześnie w żadnym wypadku opłata należna (...) S.A. w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy miała nie być wyższa niż opłata wyliczona na podstawie dotychczasowych postanowień umowy. (...) S.A. zobowiązała się do wysłania każdemu z konsumentów listem zwykłym adresowanego imiennie komunikatu o wynikających z treści zobowiązania nowych zasadach wyliczania opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, o możliwości zapoznania się z treścią decyzji na wskazanej w liście stronie internetowej; o bezterminowej możliwości podpisania aneksu do umowy, który zmienia treść umowy poprzez zmianę zasad wyliczania wartości opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy; o terminie od którego obowiązywać będą wynikające z treści zobowiązania nowe zasady wyliczania opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy; o tym, że zawarcie aneksu do umowy nie wyłącza ani nie ogranicza uprawnień konsumenta do dochodzenia na drodze cywilnoprawnej dalej idących roszczeń dotyczących opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy. W treści decyzji podana została treść korespondencji. (...) S.A. zobowiązała się do przesłania kontrahentom listem zwykłym oferty zawarcia aneksu do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym powodującego zmianę mechanizmu wyliczenia opłaty w sposób wskazany w decyzji. W przypadku wnioskowania o wykup polisy (...) S.A. zobowiązała się do poinformowania w nagrywanej rozmowie telefonicznej konsumentów, którzy nie odesłali podpisanego aneksu lub porozumienia, o możliwości skorzystania z propozycji zmiany zasad wyliczania opłaty pobieranej w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu polisy, wedle mechanizmu określonego w decyzji. (...) S.A. zobowiązała się też do umieszczenia i utrzymywania na stronie internetowej Towarzystwa komunikatu o sformułowanej w decyzji treści. Zmiana zasad wyliczenia wartości opłaty oraz wysyłka korespondencji miała być dokonana w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji . W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zaakceptowanie aneksu nie wyłącza możliwości kwestionowania przez konsumenta, w szczególności w ramach sądowej kontroli incydentalnej, postanowienia umowy określającego sposób obliczania wartości wykupu. (...) S.A. zobowiązało się, także w razie podpisania aneksu przez konsumenta, nie uznawać tej czynności za zamykającą drogę do dochodzenia przez konsumenta dalszych roszczeń dotyczących wartości wykupu. Oznaczało to, że konsument mógł dochodzić zwrotu całej zatrzymanej kwoty. Zaakceptowanie przez Prezesa Urzędu zobowiązania nie oznacza akceptacji dla pobierania przez (...) S.A. opłat w wypadku częściowego lub całkowitego wykupu polisy. Przyjęcie powyższego zobowiązania w żadnym wypadku nie pozbawiało konsumentów uprawnień do dochodzenia dalej idących roszczeń dotyczących opłat pobranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy.

Po wydaniu powyższej decyzji, w celu jej wykonania, strona pozwana zaproponowała powodowi zawarcie aneksu do przedmiotowej umowy, w którym wskazano, iż opłata za całkowity wykup wartości polisy będzie wyliczana w dotychczasowy sposób z tym zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć 5%wartości umowy ( k. 37).

Powód wprawdzie w dniu 31 marca 2016 roku podpisał powyższy aneks do umowy, jednakże tego samego dnia wypowiedział stronie pozwanej przedmiotową umowę ubezpieczenia. W piśmie wypowiadającym umowę powód jednocześnie stwierdził, że pobranie przez stronę pozwaną opłaty likwidacyjnej stanowi klauzulę niedozwoloną oraz oświadczył, że nie wyraża zgody na potrącenie przez stronę pozwaną z wartości jego polisy kwoty 30 000 złotych ( k. 38).

Mając na uwadze powyższe okoliczności, stwierdzić należało, iż w realiach niniejszej sprawy powód podpisał wprawdzie aneks do umowy, jednakże czyniąc jednocześnie zastrzeżenie zwrotu naliczonej i potrąconej przez stronę pozwaną opłaty za wykup. Wynika zatem z tego, że celem podpisania przez powoda przedmiotowego aneksu nie było kontynuowanie umowy na warunkach w nim opisanych (skoro tego samego dnia wypowiedział on tę umowę), lecz uniknięcie zatrzymania przez stronę pozwaną wyższej opłaty za wykup, wynikającej z zapisów dotychczasowej umowy.

Ponadto podkreślić należy, iż zawarcie powyższego aneksu nie pozbawiło powoda możliwości dochodzenia dalej idących roszczeń dotyczących opłat pobranych w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy – co jednoznacznie wynika z treści samej decyzji Prezesa UOKiK-u.

W ocenie Sądu, wysokość opłaty za wykup polisy – zaproponowana powodowi przez stronę pozwaną w aneksie do umowy – wynosząca 30 000 złotych, w okolicznościach niniejszej sprawy była wygórowana (stanowiła 16,61% ze zgromadzonych 180 592,82 zł), a przy tym w żaden sposób niepowiązana z kosztami, jakie strona pozwana poniosła w związku z zawarciem przedmiotowej umowy.

Dodać należy, iż podpisanie przez powoda aneksu do umowy, na podstawie którego zmniejszeniu uległa wysokość opłaty za wykup, nie zmienia w żaden sposób faktu, iż nie miał on wiedzy o wysokości kosztów i opłat, uzasadniających pobranie przez stronę pozwaną opłaty za wykup. Samo wskazanie stawki procentowej w zależności od wartości umowy nie przemawia za uznaniem powyższej praktyki za słuszną i zgodną z prawem konsumenckim.

Następnie wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W myśl art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Klauzulę generalną z art. 385 ¹ k.c. uzupełnia przykładowa lista „niedozwolonych postanowień umownych” zawarta w art. 385 ³ k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule, które uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami i zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka między stronami, prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Chodzi tu o takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta), z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym (trudniejszym) położeniu. Przepis art. 385 ³ k.c. ustanawia domniemanie, że klauzula umowna o określonej treści jest „zakazanym postanowieniem umownym”. To „domniemanie” działa „w razie wątpliwości”, a zatem wówczas, gdy pojawią się wątpliwości co do tego, czy dopuszczalne jest posłużenie się określoną klauzulą w obrocie. Wątpliwości te należy przesądzić, z mocy art. 385 ³ k.c., na rzecz uznania danego postanowienia za niedozwolone. W innych przypadkach przedsiębiorca musi wykazać, że wprowadzona do umowy klauzula, chociaż o „niedozwolonym” brzmieniu, nie kształtuje praw (obowiązków) konsumenta „w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy”. Strona, kwestionując klauzulę wzorca, nie musi jednocześnie przyporządkować jej do jednej z klauzul objętej wyliczeniem. W tym zakresie odpowiedniej kwalifikacji dokonuje sam sąd.

Zgodnie natomiast z art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Powyższy przepis reguluje materię niedozwolonych postanowień umownych (zwanych w literaturze także m.in. klauzulami abuzywnymi, postanowieniami nieuczciwymi, postanowieniami niegodziwymi) – w tym skutki wprowadzenia ich do umowy z udziałem konsumentów. Aby dane postanowienie umowne mogło zostać uznane za niedozwolone, muszą zostać spełnione cztery warunki: umowa musi być zawarta z konsumentem, postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Z dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie bezsprzecznie wynika, że umowa łącząca strony postępowania została zawarta pomiędzy pozwaną Spółką jako przedsiębiorcą a powodem jako konsumentem, zaś jej postanowienia, w tym także postanowienia aneksu, nie zostały uzgodnione z powodem indywidualnie. Przy czym o takim indywidualnym uzgodnieniu nie może świadczyć zapoznanie się powoda z treścią wzorca umownego – co potwierdził on swoim podpisem na dokumencie odbioru pakietu ubezpieczeniowego – a co w rzeczywistości potwierdza niejako, że nie miał on rzeczywistego wpływu na treść umowy zawartej przez strony. To samo odnosi się do przesłanego powodowi przez stronę pozwaną jednostronnie ustalonego przez nią aneksu do umowy. Ponadto okoliczności przeciwnej pozwany ubezpieczyciel nie udowodnił, co więcej nie usiłował nawet tego czynić – pomimo, iż to na nim spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 4 k.c.

Opłata za wykupu polisy nie stanowiła głównego świadczenia stron. Zgodnie z art. 805 k.c. do essentialia negotii umowy ubezpieczenia należą: ze strony ubezpieczyciela - spełnienie świadczenia w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, natomiast jeżeli chodzi o ubezpieczającego – zapłata składki, a więc te świadczenia winny być uznane za główne świadczenia stron, także w sytuacji mieszanego charakteru umowy łączącej strony, czyli umowy ubezpieczenia z opcją kapitałową – również wtedy do essentialia negotii umowy, czyli do jej elementów konstrukcyjnych nie należy obowiązek zapłaty przez ubezpieczającego opłaty za całkowity wykup. Potwierdza to treść art. I OWU, zgodnie z którym pozwane Towarzystwo (...) zobowiązało się wypłacić świadczenie w przypadku zajścia w życiu ubezpieczonego zdarzenia przewidzianego w umowie, zaś ubezpieczający zobowiązał się terminowo opłacać składki. Z kolei w art. III OWU wskazano, że przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego (ust. 1). Zakres ubezpieczenia obejmował śmierć ubezpieczonego w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej (ust. 2). Odpowiedzialność pozwanego Towarzystwa (...) polegała na wypłacie uposażonemu świadczenia w wysokości sumy ubezpieczenia. Z kolei w myśl art. XV ust. 1 OWU w przypadku śmierci ubezpieczonego w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej Towarzystwo wypłacić miało uposażonemu świadczenie w wysokości sumy ubezpieczenia powiększonej o wartość dodatkową. Właśnie te postanowienia określały główne świadczenia pozwanego ubezpieczyciela, których ekwiwalentem po stronie ubezpieczającego – a więc powoda – była zapłata składki w wysokości ustalonej polisą. Pozostałe zaś kwestie, w tym określające skutki wykupu polisy przed upływem 10 lat od daty zawarcia umowy, nie stanowiły świadczeń głównych w rozumieniu powołanych powyżej przepisów, a co za tym idzie – mogą być oceniane w kontekście art. 385 ¹ § 1 k.c.

Podkreślić należy też, iż świadczenie w postaci opłaty za wykup nie może stanowić głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia, gdyż nie jest niezbędne dla wypłaty wartości wykupu a zostało przewidziane jedynie na wypadek przedwczesnego jej rozwiązania i miało zostać potrącone przy okazji tej wypłaty. Sąd podziela tym samym zbieżny pogląd, wyrażony w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku, w sprawie VI ACa 87/12 oraz z dnia 06 września 2012 roku, w sprawie VI ACa 458/12, w których również stwierdzono, iż opłaty (zwane likwidacyjnymi) nie stanowią głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

W ocenie Sądu, nie sposób też uznać za zasadne odwołanie się przez pozwaną Spółkę do treści art. 13 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 950 ze zm.), jako przepisu określającego główne świadczenia stron umowy ubezpieczenia. Przepis ten określał konieczne elementy treści umowy ubezpieczenia w sensie technicznym, wskazywał jakie elementy stosunku prawnego strony obowiązane są uregulować. Wymóg ten nie był jednak jednoznaczny z określeniem głównego świadczenia stron, stanowiącego materialną treść zobowiązania. Z ust. 4 pkt 2 tego przepisu nie wynikało bynajmniej, by strony obowiązane były przewidzieć w umowie, że w razie jej wypowiedzenia w określonym terminie ubezpieczony powinien uiścić ubezpieczycielowi opłatę za wykup. Przepis ten nakazywał określać zasady ustalania wartości wykupu, nie nakładał zaś obowiązku potrącania z niej opłaty od wykupu.

Ponadto chybione jest również twierdzenie strony pozwanej jakoby koszty akwizycji musiały być „przerzucane” na klientów z uwagi na treść rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i reasekuracji. Wskazać należy bowiem, iż przepisy te mają charakter wykonawczy w stosunku do ustawy o rachunkowości i dotyczą wyłącznie zasad księgowania kosztów działalności zakładu ubezpieczeń. Z przepisów tych wynika wprawdzie, iż w momencie rozwiązania umowy ubezpieczenia następuje rozliczenie kosztów akwizycji, tym niemniej dotyczy to sfery księgowo – rachunkowej, a nie obrotu cywilnoprawnego.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, Sąd doszedł do przekonania, że zapisy łączącej strony umowy dotyczące ustalenia wysokości i pobrania przez pozwane Towarzystwo (...) opłaty za całkowity wykup wartości polisy w zakresie umowy głównej kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Zauważyć należy, iż w piśmiennictwie wskazuje się, że pojęcie dobrych obyczajów nie jest współcześnie rozumiane jednolicie. Jedni przyjmują, że są to normy moralne i zwyczajowe stosowane w działalności gospodarczej, inni, iż pojęcie to należy odnieść do postępowania jednostki w określonej dziedzinie, z tym że w każdej sferze działalności wykształcają się własne wzorce dobrych obyczajów. Termin ten odnosi się także do zachowania przedsiębiorców w działalności gospodarczej, ewentualnie również do tradycyjnych kryteriów etycznych, wspólnych dla wszelkich sfer aktywności zarobkowej, także do zasad lojalności (por. M. Jagielska, Nowelizacja Kodeksu cywilnego: kontrola umów i wzorców umownych, M. Praw. 2000, nr 11, s. 701 i cyt. tam autorzy). Podnosi się również, że istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka, sprzeczne z dobrymi obyczajami będą więc takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy klienta. Natomiast termin „interesy” konsumenta proponuje się rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny (na co wskazuje dodatkowo forma liczby mnogiej), ale również przy uwzględnieniu aspektu zdrowia konsumenta i jego bliskich oraz dyskomfortu konsumenta, spowodowanego takimi czynnikami, jak strata czasu, dezorganizacja życia, niewygoda, nierzetelne traktowanie, przykrości, naruszenie prywatności, doznanie zawodu itd. W świetle art. 385 ¹ § 1 k.c. ustawodawca wymaga, by naruszenie interesów konsumenta było rażące, a więc odnoszące się do wypadków rażących i szczególnie doniosłego odbiegania przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków (por. A. Rzetecka – Gil, Kodeks cywilny. Komentarz do art. 3851. Zobowiązania – część ogólna, LEX).

W ocenie Sądu Rejonowego, zapisy OWU, taryfy opłat i limitów, stanowiących w rozumieniu art. 384 k.c. integralną część umowy stron, a także zapisy aneksu do umowy, dotyczące procentowego ustalenia opłaty za wykup wartości polisy, ukształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, i stanowią klauzulę niedozwoloną.

W ocenie Sądu, pobrana od powoda opłata za całkowity wykup wartości polisy w zakresie umowy głównej była rażąco wygórowana, naruszając tym samym równowagę kontraktową. Za trzy lata trwania umowy wyniosła ona bowiem aż 30 000 złotych. Przy czym opłata ta nie została w postanowieniach umownych w żaden sposób powiązana z kosztami, jakie ubezpieczyciel zmuszony był rzeczywiście wyłożyć z własnych środków w sytuacji wygaśnięcia umowy przed „umówionym” terminem, na co powoływała się strona pozwana w niniejszym procesie. Należy wyraźnie podkreślić, że wysokość opłaty za wykup wartości polisy została procentowo powiązana wyłącznie z wysokością zgromadzonej przez konsumenta sumy, a takie powiązanie nie wyraża istoty i roli tejże opłaty, która według twierdzeń strony pozwanej miała pokrywać koszty wcześniejszego zakończenia umowy. Zawierając przedmiotową umowę ze stroną pozwaną, powód nie miał żadnego wpływu ani wiedzy na temat prowizji wypłaconej przez pozwaną Spółkę pośrednikowi ubezpieczeniowemu, pośredniczącemu w sprzedaży powodowi produktu strony pozwanej, tak więc nie może on być zobligowany do zwrotu uiszczonych przez pozwanego ubezpieczyciela z tego tytułu sum. Dokonując analizy treści umowy, wywieść należało wniosek, że powód również nie zobowiązywał się względem strony pozwanej do zwrotu kosztów z tego tytułu. Brak też jest przyczyn, dla których to właśnie powoda należało obciążać kosztami prowadzenia działalności gospodarczej przez pozwaną Spółkę. Koszty te zostały poniesione przez pozwane Towarzystwo (...) w jego własnym interesie, na jego wyłączne ryzyko oraz celem uzyskania przez niego zysku, nie ma więc podstaw, aby powód zwracał obecnie przedsiębiorcy jakiekolwiek koszty z tego tytułu. Nie bez znaczenia dla oceny zgłoszonego roszczenia pozostaje fakt, że w ramach łączącej strony umowy, pozwana Spółka przewidziała pobranie wielu innych opłat, w tym opłatę administracyjną, opłatę za zarządzanie funduszami, opłatę za zmianę podziału składki regularnej pomiędzy poszczególne fundusze, opłatę za przeniesienie jednostek uczestnictwa itd., a więc nie ma podstaw, aby ewentualne rozliczanie kosztów dystrybucji produktu powstałych niewątpliwie przy zawarciu a nie zakończeniu umowy następowało przy ustaniu łączącego strony stosunku prawnego. Wreszcie należało stwierdzić, że pozwane Towarzystwo (...), mimo ciążącego na nim obowiązku wyrażonego w przepisie art. 6 k.c., w żaden sposób nie udowodniło tego, jakie konkretnie koszty poniosło w związku z wcześniejszym zakończeniem umowy łączącej go z powodem i jaka była ich wysokość. Zgłoszony na tę okoliczność przez stronę pozwaną wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego został przez Sąd oddalony na rozprawie w dniu 10 stycznia 2018 roku, o czym była już mowa we wcześniejszej części uzasadnienia.

Zawarcie umowy z powodem powiązane było z ponoszeniem przez stronę pozwaną określonych kosztów, w tym przede wszystkim kosztów akwizycji (tzn. kosztów pokrycia wynagrodzenia pośrednika ubezpieczeniowego biorącego udział w zawieraniu umowy z powodem). Co jednak istotne w tym względnie, w postanowieniach OWU nie wskazano jakiejkolwiek podstawy, mającej służyć ustaleniu wysokości tego rodzaju kosztów oraz ich związku z wysokością opłaty za wykup wartości polisy przewidzianej dla danego okresu obowiązywania umowy, z którymi powód, przystępując do umowy, mógłby się w sposób dostateczny zapoznać. Celem regulacji art. 385 ¹ § 1 k.c. jest natomiast nie tylko zapewnienie ekwiwalentności świadczenia konsumentowi, będącemu słabszą stroną stosunku zobowiązaniowego nawiązywanego z przedsiębiorcą, ale także uchylenie dysproporcji informacyjnej mogącej istnieć po stronie konsumenta na etapie zaciągania zobowiązania, również w odniesieniu do konsekwencji wcześniejszego niż zakładany ustania stosunku prawnego, aby decyzja o nawiązaniu stosunku prawnego mogła być podjęta także z uwzględnieniem takich konsekwencji. Tymczasem ustalenie wysokości opłaty za wykup wartości polisy powiązane było jedynie z uwzględnieniem stopy procentowej wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy, co świadczy o tym, że wysokość tej opłaty została ustalona w całkowitym oderwaniu od rzeczywistych kosztów poniesionych przez stronę pozwaną w rezultacie zawarcia umowy z powodem. Nie chodzi przy tym o wysokość rzeczywiście pobranej przez pozwaną Spółkę kwoty opłaty, ale o wysokość przyjętą przez nią w treści postanowień umownych regulujących tę kwestię, skoro w myśl art. 385 ² k.c. przewidziana w art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c. przesłanka naruszenia dobrych obyczajów oceniana być musi według stanu z chwili zawarcia umowy, a ocena rażącego naruszenia interesu konsumenta według art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c. dotyczyć ma ukształtowania obowiązków konsumenta w treści OWU, a nie rzeczywistego ich wykonania. Wreszcie należy zaznaczyć, że odpowiednia kalkulacja obrazująca poniesione przez pozwaną Spółkę koszty związane z zawarciem umowy z powodem, winna być przedstawiona powodowi już w chwili zawierania z nim umowy, a nie dopiero być ustalana ex post - po jej rozwiązaniu i naliczeniu opłaty za wykup wartości polisy – a więc już na etapie procesu o zwrot tejże opłaty. W ocenie Sądu, na chwilę obecną strona pozwana sama nie wie, jakie dokładnie koszty poniosła, co zresztą jasno wynika z tezy dowodowej oddalonego przez Sąd wniosku dowodowego ( k. 105). Skoro zatem pozwana Spółka – nie wiedząc, jakie w rzeczywistości ponosi koszty związane z zawarciem umowy z powodem i jej realizacją oraz z rozwiązaniem umowy w początkowym okresie jej trwania – obciąża powoda opłatą za wykup wartości polisy wynoszącą aż 30 000 złotych, co stanowi aż 16,61% wartości środków zgromadzonych na rachunku polisy w dacie jej rozwiązania, to należy wywodzić, iż sporna opłata nie może odpowiadać kosztom akwizycji, marży pozwanego ubezpieczyciela oraz kosztów wdrożenia produktu w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia na życie (skoro po jej rozwiązaniu pozwana Spółka nie jest w stanie określić tychże wartości bez pomocy biegłego sądowego).

Nie bez znaczenia dla uznania kwestionowanych przez powoda zapisów umowy odnośnie pobierania opłaty za wykup wartości polisy jest również to, że wypowiedzenie przez powoda umowy, która wiązała strony procesu, obwarowane było swego rodzaju ograniczeniem i negatywnymi konsekwencjami po stronie ubezpieczającego (powoda). Tymczasem umowę ubezpieczenia osobowego z mocy bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa (art. 830 § 1 k.c.) ubezpieczony może wypowiedzieć w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Przepis ten ma charakter ius cogens a co za tym idzie, niedopuszczalne byłoby wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego w jej treści lub w treści ogólnych warunków ubezpieczenia. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że wypowiedzenie jest prawem podmiotowym, z którego ubezpieczający może skorzystać bez względu na umowny czas trwania takiego stosunku ubezpieczenia osobowego, a zatem zarówno w umowach zawartych na czas nieokreślony jak i na czas oznaczony. Natomiast pozwana Spółka w OWU zapewniła w sposób jedynie formalny możliwość skorzystania z omawianego uprawnienia. W art. IV ust. 1 OWU wskazano, że umowa jest zawarta na czas nieokreślony. Z kolei w myśl art. VI ust. 4 OWU strona pozwana potwierdziła, iż ubezpieczający ma prawo do wypowiedzenia umowy w dowolnym terminie, z zachowaniem 30 - dniowego okresu wypowiedzenia. W ocenie Sądu, powyższe uprawnienie jest jednakowoż iluzoryczne, a to z uwagi na fakt, iż w razie rozwiązania umowy pozwana Spółka dokonywała wypłaty wartości wykupu – tj. sumy zgromadzonych przez ubezpieczonego środków na dzień ustalenia wartości wykupu, pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup polisy (art. IX ust. 2 OWU). Zdaniem Sądu, pobieranie opłat za skorzystanie z ustawowo przyznanego prawa stanowi ze strony pozwanego ubezpieczyciela istotną barierę utrudniającą konsumentowi realizację przyznanego mu przez ustawodawcę prawa podmiotowego. Wypowiedzenie umowy ubezpieczenia przez powoda na gruncie niniejszej sprawy wiązało się z utratą przez niego znacznej części wartości środków zgromadzonych na rachunku polisy.

Postanowienie umowne dotyczące obowiązku uiszczenia przez konsumenta – w tym wypadku powoda – opłaty za wykup polisy w zakresie umowy głównej w przypadku wcześniejszego rozwiązania zawartej umowy, określone w OWU, w załączniku do OWU w postaci tabeli opłat i limitów oraz w aneksie do umowy z dnia 31 marca 2016 roku, należało uznać za postanowienia niedozwolone, a zatem niewiążące powoda jako konsumenta względem strony pozwanej jako przedsiębiorcy (art. 385 ¹ § 2 k.c.). W rezultacie należało uznać, że pozwana Spółka nie była uprawniona do pomniejszenia wypłaconej powodowi wartości wykupu polisy z umowy głównej o opłatę za całkowity wykup polisy, wynoszącą w niniejszej sprawie 30 000 złotych.

Oddzielnej analizy pod kątem abuzywności Sąd Rejonowy poddał pobraną przez pozwaną Spółkę opłatę za wykup w kwocie 9 złotych od wartości jednostek umorzonych z tzw. umowy dodatkowej.

W ocenie Sądu, postanowień umowy dotyczących w/w opłaty nie można uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes powoda jako konsumenta.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na wysokość tej opłaty, której to nie można uznać za wygórowaną, a tym bardziej rażąco wygórowaną. Nie sposób także uznać, że powód, już w trakcie zawierania umowy, nie miał wiedzy – po pierwsze o możliwości jej pobrania, a co ważniejszej – o wysokości tej opłaty. W tabeli opłat i limitów jasno wskazano bowiem wysokość opłaty za całkowity wykup wartości dodatkowej. W przeciwieństwie zatem do opłaty za całkowity wykup wartości polisy, która była ustalana procentowo, wartość opłaty za całkowity wykup wartości dodatkowej była stała (nie zmieniała się w czasie trwania umowy) i wynosiła właśnie 9 złotych. Tym samym, wobec tego, iż wysokość tej opłaty była od początku określona, niewielka oraz znana powodowi, Sąd doszedł do przekonania, że w przypadku pobrania tej opłaty nie doszło do pokrzywdzenia powoda. Mając zatem na uwadze, iż postanowienia umowne dotyczące wysokości w/w opłaty nie spełniają przesłanek umożliwiających uznanie ich za niedozwolone, stwierdzić należało, iż strona pozwana nie była zobowiązana do zwrotu powodowi tej opłaty w wysokości 9 złotych.

W oparciu o wyżej wyłożone racje Sąd na podstawie art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 30 000 złotych potrąconą przez stronę pozwaną tytułem opłaty za wykup od wartości jednostek umorzonych z umowy głównej, o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku. W pozostałym zakresie co do roszczenia głównego, tj. co do kwoty 9 złotych, powództwo zostało oddalone, jako niezasadne.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek ustawowych od kwoty głównej stanowiły przepisy art. 455 k.c. i art. 481 § 1 k.c. W niniejszej sprawie powód wezwał stronę pozwaną do zwrotu pobranej opłaty pismem z dnia 07 kwietnia 2017 roku, które zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 12 kwietnia 2017 roku. Powód złożył wprawdzie dowód nadania tego pisma pocztą, jednakże nie wykazał, w jakiej dacie strona pozwana otrzymała to pismo, natomiast w odpowiedzi na pozew pozwana Spółka oświadczyła, że wezwanie do zapłaty otrzymała w dniu 12 kwietnia 2017 roku ( k. 73v.). W toku postępowania powód nie zakwestionował tej okoliczności. W powyższym wezwaniu do zapłaty powód zakreślił pozwanej Spółce termin 7 dni na dokonanie zwrotu kwoty pobranej od niego tytułem opłaty za wykup wartości polisy ( k. 49). Od dnia 20 kwietnia 2017 roku strona pozwana pozostawała zatem w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia. Wobec tego, Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 30 000 złotych od dnia 20 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty.

Dalej idące roszczenie o odsetki ustawowe za opóźnienie, tj. za okres od dnia 12 maja 2016 roku do dnia 19 kwietnia 2017 roku, Sąd oddalił jako niezasadne.

O kosztach postępowania (pkt III sentencji wyroku) Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c., nakładając na pozwaną Spółkę obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, uznając, że powód uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania. Powództwo o zapłatę należności głównej zostało uwzględnione w przeważającej części (30 000 zł z dochodzonej kwoty 30 009 zł), natomiast w zakresie odsetek ustawowych podlegało ono jedynie częściowemu oddaleniu. Na koszty procesu poniesione przez powoda w łącznej wysokości 5 118 złotych składały się: opłata sądowa od pozwu w wysokości 1 501 złotych, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powoda, będącego radcą prawnym, w wysokości 3 600 złotych (ustalone na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz.U. z 2015 roku, poz. 1804 w brzmieniu obowiązującym po dniu 27 października 2016 roku) oraz opłata skarbowa od dokumentu pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych.

Apelację od wyroku złożył pozwany, zaskarżając wyrok z zakresie pkt I i III.

Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił:

I.  naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. mające wpływ na treść orzeczenia, przez:

1.  dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów i błędne wyprowadzenie z materiału dowodowego sprawy, że podstawą obliczenia wartości wykupu polisy były postanowienia OWU przed zmianą nadaną im przez Aneks do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną nr polisy (...) (dalej jako „Aneks”), podczas gdy do rozwiązania umowy doszło na podstawie OWU po dokonanych Aneksem zmianach;

2.  poprzez dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów polegającej na błędnym uznaniu, że zapis wprowadzający przez pozwanego w umowie ubezpieczenia opłaty pobieranej w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy wysokości wskazanej po zmianach wprowadzonych Aneksem do umowy ubezpieczenia, kształtuje prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, podczas gdy brak jest ku temu przesłanek;

3.  poprzez dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów polegającej na uznaniu, że pobranie przez pozwaną opłaty w wysokości 30000,00 zł stanowi rażące naruszenie interesów konsumenta, podczas gdy pobrana opłata zgodna była z Aneksem zawartym przez strony;

4.  poprzez dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów polegającej na uznaniu, że pobrana przez pozwanego opłata stanowiła aż 16,61 % zgromadzonych przez powoda na rachunku środków, podczas gdy pobrana opłata stanowiła 5 % wartości umowy o której mowa w 1 ust. 2 Aneksu;

5.  poprzez dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów polegającej na uznaniu, że opłata pobrana przez pozwaną była w żaden sposób niepowiązana z kosztami jakie pozwana poniosła w związku z zawarciem przedmiotowej umowy, podczas gdy pobranie opłaty nastąpiło zgodnie z § 1 ust. 2 Aneksu;

6.  poprzez dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów polegającej uznaniu, że pobranie przez pozwanego opłaty w wysokości 30000,00 zł, stanowiło opłatę rażąco wygórowaną i naruszało równowagę kontraktową, podczas gdy opłata została pobrana zgodnie z aneksem zawartym przez strony;

7.  poprzez dokonanie dowolnej, nie zaś swobodnej oceny dowodów polegającej na uznaniu, że pobieranie przez pozwanego wartości wykupu czyni iluzorycznym przyznane powodowi prawo do odstąpienia od umowy i jest przejawem utrudnienia konsumentowi realizacji przyznanego mu przez ustawodawcę prawa do rozwiązania umowy, podczas gdy pobranie opłaty zgodne było z Aneksem zawartym przez strony.

II.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

1.  385 ¹ §1 k.c. poprzez uznanie postanowień aneksu za abuzywne podczas gdy do uznania postanowień umowy za i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, przy czym na skutek tej sprzeczności musi dojść do rażącego naruszenia interesów konsumenta, a pobrania opłaty w wysokości 5 % wartości umowy nie można uznać za rażące naruszenie interesów konsumenta;

2.  art. 65 § 2 k.c. w zw. z art.. IX ust. 1 OWU w zw. z pkt 4 Tabeli opłat i limitów poprzez błędne uznanie, że wskazane zapisy OWU mają w sprawie zastosowanie podczas gdy brak było podstaw do jego zastosowania bowiem w niniejszej sprawie zastosowane powinny zostać § 1 ust, 1 w zw. z § 1 ust. 2 Aneksu;

3.  art. 65 § 2 k.c. w zw. Aneksem do umowy ubezpieczenia poprzez niezastosowanie Aneksu podczas gdy Aneks miał zastosowanie;

4.  art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez błędne zastosowanie, podczas gdy brak było postaw do uznania, że przepisy te mają zastosowanie zastosowane w sprawie

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zakresie pkt. I i orzeczenie o kosztach procesu w tym kosztach zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wbrew zarzutom apelacji nie doszło do naruszenia przez sąd I instancji art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest uzasadniony wyłącznie wtedy, gdy sąd orzekający uchybił podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, a mianowicie regułom logicznego rozumowania lub zasadom doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2005 r., sygn. akt III CK 314/05). Natomiast nie może on zasługiwać na uwzględnienie wtedy, gdy dokonanie przez sąd oceny dowodów nastąpiło bez naruszenia zasad logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, albowiem taka ocena mieści się w granicach swobodnej oceny dowodów ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24 maja 2005 r., sygn. akt I ACa 1098/04). Stąd też dla poprawnego sformułowania powyższego zarzutu niezbędne jest wskazanie przez skarżącego, w czym upatruje on wadliwość dokonanej przez sąd oceny konkretnego dowodu i jednocześnie wykazanie przez niego braku logiki w przeprowadzonym przez sąd wnioskowaniu lub przeprowadzenia przez ten sąd nieprawidłowego postępowania dowodowego poprzez brak oceny wszystkich dowodów ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV CK 274/03).

Odnosząc się do podnoszonego naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę dowodów i ocenę faktu, iż zapis wprowadzający przez pozwanego w umowie ubezpieczenia opłaty pobieranej w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy w wysokości wskazanej po zmianach wprowadzonych aneksem do umowy ubezpieczenia, kształtuje prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, podczas gdy brak jest ku temu przesłanek, to należy z pełną stanowczością stwierdzić, iż zarzut ten jest w całości chybiony. Akceptacja ze strony powoda ustalenia nowej wysokości wskaźnika wykupu w ramach aneksu świadczy jedynie o tym, że powód wyraził zgodę na ustalenie dodatkowych regulacji odnoszących się do pobierania świadczenia, które jego zdaniem w ogóle nie powinno zostać pobrane. Wskazać należy, iż podpisanie aneksu nie wpłynęło na ocenę niedozwolonego charakteru kwestionowanych postanowień umownych. Jak wynika wprost z decyzji Prezesa UOKIK, podpisanie aneksu do umowy nie zamyka drogi do dochodzenia na drodze sądowej roszczeń w większym rozmiarze niż wynika to z obniżenia opłaty likwidacyjnej lub podwyższenia wskaźnika wykupu. Podpisanie aneksu, a tym samym obniżenie wysokości kwoty pobieranej w związku z wcześniejszym rozwiązaniem umowy nie uchyla skutku w postaci niezgodności z prawem przedmiotowych zapisów umownych. Do decyzji konsumenta pozostawiono, czy wystarczające są dla niego warunki wynikające z Decyzji, czy też będzie dochodzić dalej idących roszczeń na drodze sądowej, powołując się na abuzywność postanowień umownych. Określenie w Decyzji Prezesa UOKIK nowych wskaźników wartości wykupu nie mogło wyłączyć abuzywnego charakteru kwestionowanego postanowienia, które nie wiąże strony ex tunc. Na podstawie zaś art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Zgodnie z decyzją Prezesa UOKiK, jak wyżej wskazano, podpisanie aneksu przez konsumenta nie skutkuje pozbawieniem go prawa do dochodzenia dalszych roszczeń na drodze postępowania sądowego, a zaakceptowanie przez Prezesa Urzędu zobowiązania złożonego przez pozwanego nie oznacza akceptacji dla pobierania przez pozwanego opłat w wypadku częściowego lub całkowitego wykupu polisy. Sąd Okręgowy wskazuje przy tym, że faktycznie pozwany pomimo przyjętego na siebie zobowiązania w dalszym ciągu wprowadzał zapisami aneksu w błąd konsumentów sugerując, że opłata ulega zmianie poprzez obniżenie do 5 %, gdy faktycznie w przypadku powoda było to około 16,6 %. W ocenie Sądu Okręgowego zapisy aneksu ustalające wartość wykupu w odniesieniu do wartości umowy poprzez dokonanie w rzeczywistości 16,6 % potrącenia ukształtowały sytuację konsumenta rażąco naruszając jego interesy i w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Brak jest też podstaw do przyjęcia, że powód miał jakikolwiek realny wpływ na treść aneksu tym bardziej, że jak wskazuje apelujący, powstanie aneksu było wykonaniem decyzji Prezesa UOKiK. Fakt, że pozwany poinformował powoda o warunkach zawarcia aneksu, sposobie ustalenia wysokości opłaty, skutkach naliczania opłat i terminie od kiedy aneks będzie skuteczny w przypadku jego zawarcia, w żaden sposób nie świadczy o tym, że warunki aneksu zostały z nią uzgodnione. Z okoliczności sprawy wynika, że warunki aneksu, podobnie jak OWU zostały narzucone konsumentowi bez możliwości jakiejkolwiek ich zmiany.

Aneks do umowy również nie wiązał wysokości opłaty z rzeczywistymi kosztami, jakie poniosła lub mogła ponieść strona pozwana w związku z zawartą między stronami umową. Nadto Sąd Okręgowy wskazuje, że zakwestionowane postanowienie umowne nakłada na konsumenta obowiązek poniesienia w razie wypowiedzenia umowy przed upływem wskazanych okresów wartości wykupu pochłaniającego większość środków zgromadzonych na rachunku powoda, bez względu na wysokość uiszczanej przez konsumenta składki oraz bez względu na wartość zgromadzonych na rachunku środków. Należy podzielić pogląd, że przejęcie przez ubezpieczyciela znacznej części tych środków w oderwaniu od rozmiaru uiszczonych przez ubezpieczającego składek rażąco narusza interes konsumenta, a ponadto jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, gdyż kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Niezasadne okazały się również zarzuty apelacji dotyczące naruszenia 65 § 2 k.c. w zw. z art. IX ust. 1 OWU w zw. z pkt 4 Tabeli opłat i limitów, bowiem treść zawartego przez strony aneksu nie uchylała stosowania kwestionowanych przez pozwanego w toku postępowania abuzywnych postanowień umownych zawartych w sporządzonym przez niego wzorcu umownym. Powyższe stoi w sprzeczności z literalnym brzmieniem zawartego przez strony aneksu. Sąd Okręgowy zwraca uwagę na sposób sformułowania § 1 ust. 2 aneksu, wedle którego modyfikacja uzgodnionych w umowie ubezpieczenia zasad obliczania wysokości opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy polegała na tym, że opłata ta będzie wyliczana w dotychczasowy sposób, z tym zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć 5% wartości umowy. Innymi słowy aneks nie wprowadzał wcale zupełnie nowych, odmiennych od ustalonych w OWU zasad naliczania opłaty za wykup wartości polisy, lecz tylko wprowadzał do dotychczasowych zasad górną granicę wysokości opłaty za wykup. Nie wyłączał on zatem stosowania dotychczasowych przepisów OWU, ale dodawał do umowy ubezpieczenia dodatkowy element w postaci górnej granicy opłaty za wykup.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy uznał ponadto, że również treść § 1 ust. 1 i 2 aneksu spełnia przesłanki do traktowania go jako niedozwoloną klauzulę umowną.

A zatem nawet jeśli przyjąć, iż aneks zastępuje stosowne postanowienia OWU, to nie może on być traktowany jako skuteczna podstawa do pobrania opłaty za wykup przez pozwanego.

W myśl art. 385 ¹ k.c. niedozwolone postanowienia umowne to takie postanowienia, które są stosowane przez przedsiębiorcę wobec konsumentów; nie zostały indywidualnie uzgodnione; kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta; nie dotyczą sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Niewątpliwym jest, że aneks spełnia przesłankę określoną w punkcie pierwszym.

Nie budzi też wątpliwości to, iż treść aneksu nie została z powodem indywidualnie uzgodniona. Powód nie miał możliwości zmodyfikowania treści aneksu i wykreślenia lub dodania do jego projektu proponowanych przez siebie postanowień. Aneks należy więc jednoznacznie traktować jako typową dla obrotu konsumenckiego umowę adhezyjną, której warunki ustala jednostronnie przedsiębiorca.

Zdaniem Sądu Okręgowego § 1 ust. 1 i 2 aneksu kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Opłata za wykup, której maksymalna wysokość została ustalona w aneksie, nie została przez pozwanego w żaden sposób powiązana z koniecznością poniesienia przez siebie jakichkolwiek wydatków czy kosztów. Sam fakt (oczywisty zresztą) ponoszenia kosztów związanych z bieżącą działalnością i amortyzacją kosztów aktywizacji nie wystarczy do uzasadnienia pobierania wysokiej opłaty za wykup zgromadzonych przez ubezpieczonego środków, tym bardziej, iż pozwany w trakcie udzielania ochrony ubezpieczeniowej pobiera szereg innych opłat związanych z wykonywaniem umowy, takich jak opłata administracyjna i opłata za zarządzanie. Nie można więc przyjąć, iż pobieranie opłaty za wykup może być uzasadnione tym, iż stanowi ona pewną formę wynagrodzenia za udzielanie ochrony ubezpieczeniowej przez okres trwania umowy.

Sąd Okręgowy wskazuje ponadto, iż wysokość maksymalnej opłaty za wykup przewidziana w aneksie prowadzi w istocie do skutków analogicznych do tych, do jakich prowadziłoby zastosowanie postanowień OWU. Sposób skonstruowania maksymalnej wysokości opłaty za wykup i definicji wartości umowy w aneksie prowadzi bowiem do tego, iż wysokość tej opłaty uniezależniona jest od zgromadzonych przez ubezpieczonego środków, a przez to rzeczywista utrata zgromadzonych środków w przypadku wykupu wynosi w istocie ponad 5% ich wartości.

Maksymalna wysokość opłaty za wykup została ustalona na 5% wartości umowy, przy czym wartość umowy jest równa sumie składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego w okresie, przez jaki ubezpieczający zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek. W przypadku, jeśli wymieniony okres ponoszenia opłat z tytułu wykupu przekraczałby 10 lat, wartość umowy została ograniczona do sumy składek płatnych przez okres pierwszych 10 lat trwania umowy. Z aneksu wynika więc, że opłata za wykup została ustalona w sztywnej wysokości - 5% sumy składek płatnych w okresie, przez jaki ubezpieczający jest zobowiązany do ponoszenia opłaty za wykup. Niemniej w chwili całkowitej wypłaty wartości wykupu pozwany zatrzymał łącznie kwotę 30009 zł z kwoty 180592,82 zł, czyli 16,6 % zgromadzonych środków.

W ocenie Sądu Okręgowego definicja wartości umowy zawarta w §1 ust. 1 aneksu jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, albowiem jej treść jest trudna do zrozumienia i nie zapewnia konsumentowi zachowania pewnej gwarantowanej ilości zgromadzonych środków.

Zdaniem Sądu Okręgowego § 1 aneksu wprowadza taką metodę ustalania maksymalnej opłaty za wykup, która nadal naraża konsumenta na utratę nieproporcjonalnie dużej ilości środków w stosunku do środków zgromadzonych na rachunku. Gdyby ubezpieczony, który zawarł umowę na takich warunkach jak powód, zażądał wykupu po uiszczeniu tylko 1 składki, to jego opłata w wysokości 5% wartości umowy byłaby równa około 50% zgromadzonych środków. Powodowi naliczono opłatę za wykup w wysokości 16,6% zgromadzonych środków. Choć wielkości te są znacznie niższe niż te przewidziane w pierwotnej tabeli opłat stanowiącej załącznik do OWU, to i tak zdaniem Sądu Okręgowego brak jest wystarczających podstaw do naliczania ich w takiej wysokości przez pozwanego.

Sąd Okręgowy wskazuje mając na uwadze powyższe, że opłata warunkowa w dalszym ciągu określona została procentowo, w oderwaniu od rzeczywistych kosztów, które miała pokrywać, w dalszym ciągu opłata ukształtowana na tym poziomie jest też rażąco wygórowana, a z uwagi na niedoinformowanie tytułem jakich świadczeń ekwiwalentnych jest pobierana w takiej wysokości w dalszym ciągu jest sprzeczna z dobrymi obyczajami.

Podstawą roszczenia i zasądzenia dochodzonej kwoty była umowa łącząca strony, w zakresie, w którym jej postanowienia były skuteczne. W momencie wygaśnięcia umowy pozwany winien wypłacić wartość rachunku w wysokości obliczonej stosownie do postanowień OWU za wyjątkiem postanowień niedozwolonych, w tych okolicznościach bezprzedmiotowa była analiza zarzutu naruszenie art. 410 i art. 405 k.c.

Mając powyższe na uwadze, wobec bezzasadności zarzutów apelacji, zarówno dotyczących prawa procesowego, jak i prawa materialnego, podlegała ona oddaleniu zgodnie z art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSR del. Dorota Bassa SSO Aleksandra Łączyńska-Mendakiewicz SSO Agnieszka Wiśniewska