Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:	SSO Anna Strączyńska (spr.)
Sędziowie:	SO Oskar Rudziński SO Aleksandra Łączyńska-Mendakiewicz
Protokolant:	protokolant Justyna Szewczak

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie

z dnia 18 lipca 2016 r., sygn. akt I C 4852/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok częściowo w punkcie pierwszym, w ten sposób, że oddala powództwo o odsetki ustawowe od dnia 07 listopada 2011 r. do dnia 06 listopada
2013 r.;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania odwoławczego.

Sygn. akt V Ca 2342/16

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 30 lipca 2015 r. w elektronicznym postępowaniu upominawczym A. M. wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od (...) z siedzibą w W. kwoty 6.240 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 7 listopada 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu. Powódka wskazała, że dochodzona kwota stanowi zatrzymana nienależnie przez ubezpieczyciela opłatę liwkidacyjną.

Nakazem zapłaty z dnia 5 października 2015 r. wydanym w elektronicznym postępowaniu upominawczym pod sygn. akt VI Nc - e 1456769/15, Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych, wskazując, że umowa nie zawiera klauzul abuzywnych.

Wyrokiem z dnia 18 lipca 2016 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki 6.240 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 7 listopada 2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 312 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania i kwotę 1.317 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie było wynikiem następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych Sądu Rejonowego:

Na skutek złożonego przez A. M. wniosku, w dniu 31 sierpnia 2009 r. pomiędzy nią a (...) zawarta została umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), potwierdzona polisą ubezpieczeniową nr (...). Umowa ta została zawarta na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) o oznaczeniu (...) wraz z załącznikiem o oznaczeniu (...) (dalej „OWU"), stanowiących integralną część umowy. W umowie strony określiły miesięczną częstotliwość opłacania składki, wysokość składki regularnej w kwocie 500 zł oraz termin jej zapłaty do 3 dnia każdego miesiąca.

Umowa ubezpieczenia miała na celu długoterminowe gromadzenie środków finansowych przez nabywanie jednostek uczestnictwa ze środków pochodzących ze składek, a przedmiotem umowy było ubezpieczenie życia ubezpieczonego.

Zakres ubezpieczenia, gdy ubezpieczyciel ponosił odpowiedzialność zgodnie z OWU, obejmował takie zdarzenia, jak śmierć ubezpieczonego oraz dożycie przez ubezpieczonego stu lat.

W ramach zawartej umowy ubezpieczyciel uprawniony był do pobierania szeregu opłat, w tym opłaty likwidacyjnej. Opłata likwidacyjna naliczana była procentowo, a jej wysokość zależna była od roku, w którym została naliczona.

Umowa wygasła w dniu 6 listopada 2013 r. (...) umorzył środki zgromadzone na rachunku A. M., przyjmując za podstawę wycenę jednostek uczestnictwa w kwocie (...) zł, pobierając opłatę likwidacyjną w kwocie 6.240,00 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy.

Na tle tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W ocenie Sądu Rejonowego okoliczności faktyczne związane z kształtowaniem się stosunku umownego między stronami były de facto bezsporne, spór zaś dotyczył przede wszystkim kwestii materialnoprawnych związanych z zasadnością ustalenia oraz pobrania przez stronę pozwaną opłaty likwidacyjnej w związku z rozwiązaniem łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie. Bezsporna pozostawała także kwestia dokonania przez stronę pozwaną umorzenia środków zgromadzonych na rachunku A. M. i pobrania od niej opłaty likwidacyjnej w wysokości 6.240 zł. Powódka nie kwestionowała wartości środków zgromadzonych na rachunku rozliczeniowym umowy nr (...), stanowiącej podstawę ustalenia przez stronę pozwaną tejże opłaty. Poza sporem w niniejszej sprawie było również to, że A. M. zawarła umowę ubezpieczenia jako konsument w rozumieniu przepisu art. 22 ¹ k.c. natomiast pozwany występował w roli przedsiębiorcy, o którym mowa w art. 43 ¹ k.c.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Sąd Rejonowy wskazał, że umowa łącząca strony niniejszego procesu jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału Niezależnie od tego, który komponent umowy uznać za przeważający stwierdzić należy, że zastrzeżenie dopuszczalności pobrania opłaty likwidacyjnej w razie zakończenia stosunku prawnego w okresie przewidzianym w umowie nie stanowi elementu bez którego stosunek ten nie mógłby zaistnieć. Sąd stwierdził, że w niniejszym przypadku świadczeniem głównym ze strony powoda jest zapłata składki ubezpieczeniowej, zaś świadczeniem głównym strony pozwanej - wypłata określonych sum pieniężnych w przypadku wystąpienia określonych w umowie zdarzeń. Pozostałe zaś rozwiązania umowne, w tym uprawniające pozwanego do pobrania opłaty likwidacyjnej, nie stanowią świadczeń głównych w rozumieniu powołanych powyżej przepisów, a co za tym idzie - mogą być oceniane w kontekście art. 385 ¹ § 1 k.c.

W ocenie Sądu spełniona została również przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia między stronami zakwestionowanych przez powódkę postanowień umowy. W niniejszej sprawie umowa została zawarta z wykorzystaniem narzuconego z góry przez pozwaną wzorca, którego treść nie podlegała negocjacjom. Fakt, że A. M. zapoznała się z treścią OWU i załączników i złożyła właściwe podpisy, nie niweluje okoliczności, że postanowienia OWU były narzucone z góry i nie miała on na nie realnego wpływu.

Kolejnym warunkiem uznania abuzywności danego postanowienia umownego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 Kodeksu cywilnego jest kształtowanie przez to postanowienie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, przy czym na skutek tej sprzeczności musi dojść do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

W ocenie Sądu Rejonowego postanowienie umowne zastrzegające wysokość opłaty na 20 % środków zgromadzonych na rachunku w stosunku do całości środków zgromadzonych na rachunku, w żaden sposób nieuzasadnionych i nie pozostających w związku z zasadą ekwiwalentności opłat, narusza rażąco interesy konsumenta (w tym przede wszystkim interes ekonomiczny) i stanowi o abuzywnym charakterze kwestionowanego postanowienia. Pozwana w OWU nie zawarła stwierdzenia, że w przypadku likwidacji umowy przed przewidywanym terminem pobierze opłatę równoważną technicznym kosztom likwidacji. Przyznawanie konsumentowi z jednej strony możliwości skorzystania z prawa wypowiedzenia umowy w każdym czasie, z drugiej zaś zastrzeżenie pobierania opłat za wykup jest przejawem ograniczania konsumenta w realizacji zagwarantowanych mu ustawowo uprawnień i czyni to uprawnienie iluzorycznym.

Reasumując Sąd Rejonowy stwierdził, że strona pozwana pobrała od A. M. żądaną w niniejszym pozwie kwotę w oparciu o postanowienia wzorca umownego, które wyczerpują znamiona klauzul abuzywnych, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. W konsekwencji bezpodstawnie potrącona kwota opłaty z tytułu całkowitego wykupu polisy w wysokości 6.240 zł winna być zwrócona według konstrukcji zwrotu nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 410 § 1 k.c.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. i art. 455 k.c.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o treść art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła strona pozwana, zaskarżając je w części to jest w zakresie objętym punktem 1, co do zasądzenia na rzecz powódki od pozwanego odsetek ustawowych za okres od 7 listopada 2011 r. do 30 lipca 2015 r., oraz punktem 2 co do rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Zaskarżonemu wyrokowi ubezpieczyciel zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 321 § 1 k.p.c. poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda odsetek za okres, wykraczający poza żądanie objęte pozwem;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez zasądzenie odsetek za okres przed wezwaniem do zapłaty, w wypadku roszczenia kondykcyjnego, mającego z gruntu charakter bezterminowy.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, strona pozwana wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonym zakresie (tj. co do odsetek zasądzonych za okres przed 31 lipca 2015 r.); zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu i zastępstwa procesowego — wg norm prawem przepisanych (przy uwzględnieniu, stosownie do normy art. 100 zd. 1 k.p.c. zakresu w którym żądanie powódki ulegnie oddaleniu) oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu i zastępstwa procesowego — wg norm prawem przepisanych, za postępowanie odwoławcze.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie kosztów procesu za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Wskazać należy, iż art. 321 § 1 k.p.c. przewiduje jedną z zasad wyrokowania, zgodnie z którą przedmiot orzekania nie może być różny od przedmiotu procesu. Oznacza to, że sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Dotyczy to zarówno żądania głównego, jak i żądań ubocznych, w tym kosztów postępowania.

W ocenie Sądu Okręgowego, mając na uwadze powyższe, zasadnym okazał się zarzut skarżącego, iż Sąd Rejonowy naruszył dyspozycję art. 321 § 1 k.p.c., zasądzając odsetki od dnia 7 listopada 2011 r. Zasądzając odsetki, od daty wcześniejszej aniżeli oznaczona w pozwie Sąd ten wykroczył ponad żądanie powódki. Należy bowiem zauważyć, iż A. M. w pozwie wyraźnie oznaczyła datę początkową biegu odsetek ustawowych, którą była data 7 listopada 2013 r., a zatem od tej daty należało w ogóle rozważać zasądzenie odsetek. Na pewno więc rok 2011, wynikający z treści wyroku, wskazany jest nieprawidłowo.

Zdaniem Sądu Okręgowego, a wbrew twierdzeniom skarżącego, brak było jednak podstaw do przyjęcia, że odsetki te nie mogły być zasądzone za okres przed wezwaniem do zapłaty, zwłaszcza w sytuacji gdy dochodzona należność została przez Ubezpieczyciela zatrzymana w wyniku stosowania zapisów umowy uznanych ostatecznie za abuzywne. Pozwany pozostawał w zwłoce w spełnieniu świadczenia już od chwili potrącenia opłaty likwidacyjnej z wypłaconego stronie świadczenia. Powódka uprawniona była zatem do żądania odsetek od daty wymagalności świadczenia wypłacanego w związku z zakończeniem umowy. Wówczas, gdy otrzymała część środków - powinna je dostać w całości, a nie po potrąceniu opłaty likwidacyjnej - zatem odsetki, jak wskazała powódka, należą jej się od dnia 07 listopada 2013 r. Zasądzone dalsze odsetki podlegały, ze względu na zmianę treści art. 481 k.c. rozbiciu na okresy do 31 grudnia 2015 r. i od 1 stycznia 2016 r.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji, oddalając powództwo o odsetki za okres od dnia 07 listopada 2011 r. do 06 listopada 2013 r.

Nie ma natomiast racji strona pozwana odnośnie kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego – w tym zakresie apelacja podlegała oddaleniu, o czym orzeczono w punkcie drugim. Odsetki są świadczeniem ubocznym i jako takie, zgodnie z przepisem art. 20 kpc nie są wliczane do wartości przedmiotu sporu. Powódka wygrała proces w całości odnośnie świadczenia głównego, zatem koszty należały jej się również w całości, niezależnie od tego czy Sad prawidłowo orzekł o odsetkach.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w myśl art. 100 k.p.c. znosząc je pomiędzy stronami, bowiem stosunek wygranej i przegranej kształtuje się podobnie i wynosi około 50 %.