Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

Sygn. akt VIII Kop 245/21

Uzasadnienie postanowienia z dnia 18 maja 2022 roku

W dniu 27 września 2021 roku Prokuratura Generalna Federacji Rosyjskiej nadesłała do Ministerstwa Sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej wniosek o ekstradycję na terytorium Federacji Rosyjskiej D. N..

D. N. jest ścigany przez władze rosyjskie do postępowania karnego, w którym stanął pod zarzutem przestępstwa polegającego na tym, że działając w imieniu spółki akcyjnej (...) z siedzibą w S., dokonał w okresie od 14.07.2010 roku do 24.05.2011 roku transakcji, które spowodowały niezdolność spółki do zaspokojenia roszczeń wierzycieli z tytułu zobowiązań pieniężnych i obowiązku uiszczenia opłat, a mianowicie:

- będąc od 18.11.2008 roku przewodniczącym Komisji Likwidacyjnej 01.04.2009 roku zawarł w imieniu tej organizacji umowę uzupełniającą numer (...) do umowy pożyczki z 10.10.2003 roku numer (...) ze spółką (...) (USA) - pożyczkodawcą, zgodnie z którą, na podstawie aktu uzgadniania długu z 01.04.2009 roku łączne zadłużenie ze spłatą naliczonych odsetek i kar wyniosło (...) dolarów amerykańskich (równowartość w momencie podpisania tej umowy - (...)rubli). Strony uzgodniły również termin zwrotu kwoty pożyczki i odsetek od niej przed 01.04.2010 roku, jednak płatność całkowitej kwoty zadłużenia z tytułu pożyczki miała zostać dokonana przez spółkę na rzecz (...) (USA) w oparciu o stawkę Libor dla dolara amerykańskiego na okres dwunastu miesięcy ustaloną na dzień zapłaty odsetek i powiększoną o dwa procent rocznie, stosowanej do faktycznej kwoty zadłużenia z tytułu pożyczki, a także do zapłaty odsetek naliczonych przed umową. Jednocześnie dodatkowym porozumieniem numer 2 z 01.04.2009 roku do umowy pożyczki z 10.10.2003 roku numer 218-p został zmieniony warunek naliczenia kary za opóźnienie płatności na podstawie umowy i przewidywał zapłatę kary w wysokości 0,08 % kwoty długu za każdy dzień opóźnienia;

- w dniu 01.04.2009 roku, zawarł ze spółką (...) (USA), akt uzgadniania wierzytelności wynikających z umowy pożyczki od dnia 10.10.2003 roku, zgodnie z którym należności wynikające z umowy pożyczki na moment otrzymania wyniosły (...) dolarów amerykańskich (równowartość (...) rubli); odsetki za korzystanie z pożyczki wyniosły (...) dolarów amerykańskich (odpowiednik (...) zł); kara za opóźnienia wypłaty odsetek, zgodnie z pkt 3.1 umowy pożyczki, wyniosły(...) dolarów amerykańskich (równowartość (...) rubli); kara za nieterminowy zwrot kwoty pożyczki, zgodnie z pkt 3.1 umowy pożyczki, wyniosła (...) dolarów amerykańskich (odpowiednik (...) rubli);

- w dniu 14.07.2010 roku zawarł umowę (bez numeru) ze sp. z o. o. (...) o przekazanie mienia na wierzyciela w związku ze spłatą zadłużenia, zgodnie z warunkami której Zakłady (...) zobowiązane były nie później niż 01.01.2011 roku w trybie określonym w art. 3 art. 63 Kodeksu Cywilnego Federacji Rosyjskiej, a także art. 87 punkt 3 art. 92 Ustawy Federalnej z dnia 02.10.2007 roku numer (...) „O postępowaniu egzekucyjnym”, ze względu na spłatę długu pieniężnego na podstawie umowy pożyczki z dnia 10.10.2003 roku numer (...) i zgodnie z aktem uzgodnienia z dnia 01.04.2009 roku, złożyć dokumenty dotyczące przejścia na własność spółki (...) z o. o. majątku Zakładów (...),

- od 14.07.2010 roku, ze spółką (...) zawarto umowy o przeniesienie majątku wierzycieli, o łącznej wartości (...) rubli) w związku ze spłatą wierzytelności wynikających z umowy pożyczki z dnia 10.10.2003 roku numer (...) i aktu uzgadniania z dnia 14.07.2010 roku, co doprowadziło do zmniejszenia wypłacalności Zakładów (...) i niezdolności do pełnego zaspokojenia roszczeń wierzycieli, to jest o popełnienie przestępstwa z art. 196 kodeksu karnego Federacji Rosyjskiej, mogącego być odpowiednikiem art. 296 § 3 w zw. z art. 300 § 1 polskiego kodeksu karnego.

D. N. został zatrzymany w dniu 26 sierpnia 2021 roku o godz. 19:00 przez funkcjonariuszy Komisariatu Policji W. na podstawie czerwonej noty Interpolu.

Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2021 r. Prokurator Prokuratury Okręgowej w Warszawie zastosował wobec ściganego wolnościowe środki zapobiegawcze w postaci dozoru Policji z obowiązkiem stawiennictwa we właściwej dla miejsca zamieszkania jednostce Policji dwa razy w tygodniu oraz poręczenia majątkowego w kwocie 50 tys. złotych.

Wnioskiem z dnia 25 października 2021 roku Prokurator Prokuratury Okręgowej w Warszawie wystąpił do tut. Sądu Okręgowego o wydanie orzeczenia w przedmiocie prawnej dopuszczalności wydania ściganego stronie rosyjskiej.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

W niniejszej sprawie bez wątpienia zachodzi bezwzględna przesłanka prawnej niedopuszczalności wydania ściganego stypizowana w art. 604 § 1 pkt 7 k.p.k., albowiem zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw ściganego.

Jak donoszą bowiem raporty (...) oraz Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych o przestrzeganiu praw człowieka na świecie (w 2019 r.), pomimo tego, że według rosyjskiego prawa władza sądownicza jest niezależna, to jednak sędziowie pozostają pod silnym wpływem władzy wykonawczej, wojska i służb bezpieczeństwa, a także podatni są na korupcję. Sędziów nominują komisje kwalifikacyjne złożone z doświadczonych sędziów i ekspertów, jednakże kluczową rolę w tym procesie odgrywa Prezydent, który może bez uzasadnienia odmówić dokonania nominacji.

Jednoznacznie obecne procedury i kryteria powoływania, odwoływania i karania sędziów nadal zapewniają niewystarczające gwarancje obiektywnego i sprawiedliwego postępowania, a sędziowie pozostają narażeni na presję ze strony silnych interesów politycznych i gospodarczych. Brak niezależności sądów jest dodatkowo spotęgowany przez system wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, który faworyzuje stanowisko prokuratury, co jest sprzeczne z zasadą równości broni. System wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych charakteryzuje się brakiem równowagi pomiędzy obroną, a oskarżeniem, zwłaszcza, że tradycyjnie oczekuje się tam od sądów karnych, że będą wydawać wyroki skazujące.

Specjalny Sprawozdawca ONZ stwierdził, po przeprowadzonych badaniach w Rosji, że sędziowie są pod ogromną presją ze strony władz, by orzekać o winie oskarżonych, jedynie 1% oskarżonych zostaje uniewinnionych w postępowaniach prowadzonych wyłącznie przez sędziów, natomiast w przypadku postępowań prowadzonych z udziałem ławy przysięgłych liczba uniewinnionych wynosi około 20% wśród wszystkich oskarżonych.

(...) wskazuje nadto na systematyczne naruszanie prawa do rzetelnego procesu na terytorium Federacji Rosyjskiej. Zgodnie z opinią niezależnych obserwatorów, postępowania karne opierają się głównie na raportach policji jako podstawowych dowodach w sprawie.

Departament Stanu Stanów Zjednoczonych wskazuje także na doniesienia o naciskach na adwokatów reprezentujących klientów. Powszechną praktyką sędziów jest usuwanie adwokatów z rozpraw sądowych bez uzasadnionej podstawy w odwecie za zapewnianie klientom skutecznej obrony. Udokumentowana została także tendencja do nękania i wykorzystywania siły fizycznej przez organy ścigania w celu ingerowania w pracę adwokatów, w tym używania przemocy w celu uniemożliwienia im obecności podczas przeszukania i przesłuchania.

W przywołanym poprzednio raporcie Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych o przestrzeganiu praw człowieka na świecie w 2019 r. wskazano ponadto, że pomimo konstytucyjnego zakazu tortur pojawiało się wiele wiarygodnych doniesień wskazujących na to, iż funkcjonariusze państwowi stosowali tortury, znęcali się i stosowali przemoc w celu wydobycia zeznań od podejrzanych, oraz że nie są oni pociągani do odpowiedzialności za takie działania.

Artykuł 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności gwarantuje każdemu prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.

Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie jednak orzekał o naruszeniu prawa do rzetelnego procesu sądowego przez Federację Rosyjską.

Ponadto warunki w znacznej części jednostek penitencjarnych w Federacji Rosyjskiej są ciężkie i zagrażające życiu. Osadzeni mają ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej, brakuje żywności, powszechna jest przemoc ze strony strażników oraz pomiędzy osadzonymi, w jednostkach tych panuje przeludnienie. Nawet woda pitna czasami jest racjonowana.

Także (...) w raporcie rocznym za lata 2017/2018 wskazuje, że w całej Rosji nadal utrzymują się doniesienia o torturach i innym złym traktowaniu w więzieniach i aresztach.

Z kolei ETPC w pilotażowym wyroku z 10 kwietnia 2012 r. w sprawie A. i inni przeciwko Federacji Rosyjskiej orzekł, że władze naruszyły artykuły 3 (zakaz tortur i nieludzkiego traktowania) i art. 13 (dostęp do skutecznego środka prawnego) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej też jako: EKPC).

ETPC stwierdził w tym wyroku, że zła sytuacja w aresztach śledczych ma charakter systemowy, gdyż od 2002 r. Trybunał orzekł w licznych sprawach przeciwko Rosji o naruszeniu art. 3 oraz art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W przywołanym wyroku ETPC wskazał na naruszenia stanowiące nieludzkie i poniżające traktowanie: brak odpowiedniej powierzchni w celach, brak miejsc do spania, nieuzasadnione ograniczenia w dostępie do świeżego powietrza i światła naturalnego oraz brak prywatności w trakcie korzystania z urządzeń sanitarnych. Należy nadmienić, że w omawianym wyroku ETPC zaznaczył, że ww. naruszenia nie są pojedynczymi przypadkami, ale powszechnie występującym problemem, wynikającym z wadliwego systemu penitencjarnego oraz braku środków prawnych i administracyjnych, które mogłyby zostać zastosowane w takich sytuacjach. Jednocześnie Trybunał wskazał na brak skutecznych środków prawnych umożliwiających składanie skarg na złe warunki w miejscach pozbawienia wolności na terytorium Federacji Rosyjskiej. Okoliczności przedstawione w powyższym wyroku – jak wynika z najświeższych doniesień organizacji praw człowieka, a także niezależnych mediów - nie straciły na aktualności do dnia dzisiejszego, sytuacja w rosyjskich jednostkach penitencjarnych nie uległa poprawie.

(...) zwraca także uwagę na niehumanitarny i nieludzki transport więźniów. Transporty osadzonych trwają nawet więcej niż miesiąc w warunkach, które nie odpowiadają powszechnie przyjętym standardom. Więźniowie często podróżują w stłoczonych wagonach kolejowych, spędzając tygodnie w celach transportowych podczas transportu do oddalonych kolonii więziennych1 .

W świetle wyżej powołanych faktów, wydanie do Federacji Rosyjskiej osoby podejrzanej, oskarżonej lub skazanej za jakiekolwiek przestępstwo nie może mieć miejsca – w każdym bowiem przypadku zachodzi obawa, że w państwie tym może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej (art. 604 § 1 pkt 7 k.p.k.), gwarantowanych przede wszystkim w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, to jest zakazu tortur (art. 3), prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5), prawa do rzetelnego procesu sądowego (art. 6), prawa do skutecznego środka odwoławczego (art. 13).

Niewątpliwie także wydane ściganego byłoby sprzeczne z prawem polskim (art. 604 § 1 pkt 5 k.p.k. oraz jednocześnie art. 64 ust. 1 pkt 5 Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych, sporządzonej w Warszawie dnia 16 września 1996 r. (Dz.U.2002.83.750 z dnia 2002.06.24).

Ponieważ zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP źródłami powszechnie obowiązującego w Polsce prawa są: Konstytucja RP, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, to w sytuacji gdy ekstradycja pozostaje w sprzeczności z tymi aktami normatywnymi, należy ją uznać za niedopuszczalną (tak Hofmański, Sadzik, Zgryzek, Kodeks, t. 3, 2012, s. 715). Ustawodawca pozostawił sądowi orzekającemu w przedmiocie wniosku państwa obcego o wydanie osoby ściganej swobodę orzekania w tym sensie, że jest on władny stwierdzić, czy z obowiązujących przepisów prawa, w tym wiążących Polskę dwu- i wielostronnych traktatów międzynarodowych, wynika in concreto dopuszczalność czy niedopuszczalność wydania tej osoby państwu wnioskującemu (postanowienie SN z 29.07.1997 r., II KKN 313/97, OSNKW 1997/9–10, poz. 85).

Od dnia 19 stycznia 1993 roku Rzeczpospolita Polska jest stroną Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Niewątpliwie zatem w tej sytuacji wydanie ściganego, któremu realnie grozi naruszenie podstawowych praw określonych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, stanowiłoby rażące naruszenie przepisów prawa, tak krajowego jak i międzynarodowego.

Warto zauważyć także, że gwarancje przewidziane w art. 604 § 1 pkt 5 i 7 oraz art. 3 EKPC obowiązują niezależnie od charakteru przestępstw popełnianych przez osobę ściganą w państwie wzywającym (przestępstwo kryminalne czy też tzw. przestępstwo polityczne). Gwarancje te mają również zastosowanie niezależnie, np. od stwierdzonego faktu nagannego zachowania osoby ściganej. Sąd orzekający w sprawie dopuszczalności wydania osoby ściganej ogranicza się bowiem do skontrolowania, czy zachodzą przeszkody prawne czyniące niedopuszczalnym uwzględnienie wniosku (SN IV KK 422/10, LEX nr 846391).

W tym stanie rzeczy, wniosek władz Federacji Rosyjskiej nie zasługiwał na uwzględnienie.

Dlatego też Sąd orzekł jak w postanowieniu.

Sędzia Dariusz Łubowski

1Amnesty International, Report 2017/2018, The State of the world's human rights,

dostępny pod adresem:

https://www.amnesty.org/download/Documents/POL1067002018ENGLISH.PDF

Europejski Trybunał Praw Człowieka, wyrok w sprawie A. p. Federacji

Rosyjskiej, sygn. skarg:42525/07,60800/08, dostępny pod adresem:

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-108465

Departament Stanu Stanów Zjednoczonych, United States Department of State, Country Reports on Humań Rights Practices for 2019 - Russian Federation, dostępny pod adresem:

http://www.st3te,aov/wo~content/uploads/2020/03/RUSSIA-2019-HUMAN- RIGHTS-REPORT.orif

Rada Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonch, Human Rights Council, Compilation prepared by the Office of the High Commissioner for Human Rights in accordance with paragraph 5 of the annex to Human Rights Council resolution 16/21, dostępny pod adresem:

http://ap.ohchr.org/documents/alldocs.aspx?docJd=21360