Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 sierpnia 2025r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XII Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSO Piotr Maksymowicz

Protokolanci: Gabriela Lutek, Kamil Smykiewicz, Adrian Wykrętowicz

i Katarzyna Hydzik

przy udziale Moniki Niziuk-Nowak i Roberta Skawińskiego – Prokuratorów Prokuratury Okręgowej w Warszawie oraz Prezesa Sądu Okręgowego w Białymstoku jako organu repre­zentującego Skarb Państwa

po rozpoznaniu dnia 9 kwietnia 2025r, dnia 11 lipca 2025r. i dnia 11 sierpnia 2025r. w War­szawie na rozprawie

sprawy z wniosku M. A. o zadośćuczynienie za niesłuszne umiesz­czenie w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców

orzeka:

1.  na podstawie art. 407 ust. 1 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach (tekst jed­nolity: Dz. U. z 2025 roku, poz. 1079) zasądza od Skarbu Państwa na rzecz M. A. ( M. A. ), ur. dnia (...) kwotę 36.000,00 (trzydzieści sześć tysięcy 00/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienia od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem za­dośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niesłusznego umieszczenia w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w B. w okresie od dnia 28 marca 2019r. do dnia 19 lipca 2019r.;

2.  w dalej idącym zakresie wniosek o zadośćuczynienie oddala;

3.  na podstawie art. 407 ust. 2 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach (tekst jed­nolity: Dz. U. z 2025 roku, poz. 1079) w zw. z art. 554 § 4 kpk kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt XII Ko 2/25

UZASADNIENIE

[dla zapewnienia przejrzystości wywodu uzasadnienie sporządzono w tradycyjnej formie, bez wykorzystania formularza UWO o wzorze określonym w załączniku nr 2 do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 listopada 2019r. w sprawie wzorów formularzy uzasad­nień wyroków oraz sposobu ich wypełniania (Dz. U. z 2019 roku, poz. 2349). Art. 99a kpk nakazuje wprawdzie sporządzanie uzasadnień wyroków na drukach stosownych formularzy, ale wymóg ten nie może wyprzedzać nakazu rzetelnego rozpoznania sprawy i przedstawie­nia konkluzji sądu w postaci uzasadnienia, które spełnia wymóg z art. 424 § 1 kpk w przy­padku sądu I instancji i art. 457 § 3 kpk w odniesieniu do sądu odwoławczego (np. wyrok SN z dnia 8.02.2022r., I KK 51/21, Lex nr 3391516)]

Wnioskodawca M. A. skierował do Sądu Okręgowego w Białymstoku Wniosek o zadośćuczynienie ze względu na niesłuszne umieszczenie i przedłużenie pobytu w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców.

We wniosku, na podstawie art. 407 ust. 1 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa na swoją rzecz kwoty 116.000,00 zł wraz z usta­wowymi odsetkami za opóźnienie, wynikającymi z art. 481 § 1 kc od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienie za niesłuszne umieszczenie w strzeżo­nym ośrodku dla cudzoziemców, które zastosowane zostało na mocy postanowienia Sądu Re­jonowego w Olecku z dnia 28 marca 2019r. (sygn. akt II Kp 64/19), przedłużone następnie postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 14 maja 2019r. (sygn. akt III Ko 85 /19) aż do dnia 19 lipca 2019r., to jest do dnia wydania przez Komendanta (...) Od­działu Straży Granicznej postanowienia (znak: (...)) o zwolnieniu ze strze­żonego ośrodka dla cudzoziemców.

Wniosek o zadośćuczynienie został opatrzony datą dnia 10 grudnia 2024 roku i tego samego dnia nadany w polskim urzędzie pocztowym

(k. 3-4 – wniosek z kopertą)

Sprawa została przekazana do rozpoznania tutejszemu Sądowi Okręgowemu.

(k. 11 – postanowienie o przekazaniu)

Prezes Sądu Okręgowego w Białymstoku jako organ reprezentujący Skarb Państwa wniósł o oddalenie wniosku podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia, a z ostrożności procesowej wskazał, że jego wysokość jest zawyżona.

(k. 55 – pismo procesowe)

Przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczonej do udziału w postępowaniu Instytutu(...) wnosił o uwzględnienie wniosku wskazując, że podniesienie zarzutu przedawnienia narusza zasady współżycia społecznego.

(k. 261 – protokół rozprawy)

Prokurator na rozprawie wniósł o oddalenie wniosku podnosząc zarzut przedawnienia.

Pełnomocnik wnioskodawcy i wnioskodawca na rozprawie podtrzymali zgłoszone żądanie. Pełnomocnik wskazał, iż podniesienie zarzutu przedawnienia stanowi naruszenie zasad współ­życia społecznego.

(k. 288 – protokół rozprawy)

Na podstawie zgromadzonego materiału Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

M. A. urodził się dnia (...) w m. S. (R.). Jest obywatelem F..

M. A. został zatrzymany dnia 25 marca 2019r. o godz. 23:42 przez funk­cjonariuszy Straży Granicznej z Placówki Straży Granicznej w G.. Do zatrzymania do­szło w m. P. w gminie G.. Jako podstawę prawną zatrzymania wskazano art. 11 ust. 1 pkt 5) Ustawy z dnia 12 października 1990r. o Straży Granicznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2025 roku, poz. 914 ze zm.) w zw. z art. 244 § 1 kpk. Jako powód zatrzymania wskaza­no: W dniu 25.03.2019r. w rejonie zn. gr. (…) na wysokości m. P., gm. G. po­ magał innym osobom przekroczyć granicę RP wbrew obowiązujących przepisów, we współ­ działaniu z innymi osobami, zachodzą przesłanki z art. 244 § 1 kpk, tj. o czyn z art. 264 §2 kk.

(k. 63-64 – protokół zatrzymania osoby)

Komendant Placówki Straży Granicznej w G. dnia 27 marca 2019r., na podstawie art. 310 ust. 1 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 roku, poz. 2094 ze zm.) wszczął postępowanie w sprawie zobowiązania cudzoziemca M. A. do powrotu.

(k. 110-111 – zawiadomienie o wszczęciu postępowania)

Sąd Rejonowy w Olecku, po rozpoznaniu wniosku Komendanta Placówki Straży Granicznej w G. postanowieniem z dnia 28 marca 2019r. (sygn. akt II Kp 64/19) orzekł o umiesz­czeniu cudzoziemca M. A. w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców na okres 3 miesięcy od dnia zatrzymania, to jest do dnia 23 czerwca 2019r. (godz. 23:42). Jako podstawę rozstrzygnięcia przywołano art. 401 ust. 2 w zw. z art. 398 ust. 1 pkt 1) w zw. z art. 398a pkt 4) i art. 401 ust. 2 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 roku, poz. 2094 ze zm. – dalej jako Ustawa o cudzoziemcach).

Wnioskodawcę umieszczono w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w B..

(k. 1-2 akt II Kp 64-19 – wniosek Komendanta PSG; k. 100 – postanowienie Sądu; k. 101 – nakaz przyjęcia)

Od powyższego postanowienia cudzoziemiec wniósł zażalenie. Sąd Okręgowy w Suwałkach postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2019r. (sygn.. akt II Kz 90/19) zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy.

(k. 30-31 akt II Kp 64-19 – zażalenie; k. 133-135 – postanowienie Sądu odwoławczego)

Komendant (...) Oddziału Straży Granicznej dnia 13 maja 2019r. skierował do Sądu Rejonowego w Białymstoku wniosek o przedłużenie okresu pobytu cudzoziemca w strzeżo­nym ośrodku dla cudzoziemców na okres 90 dni, tj. do dnia 5 sierpnia 2019r. (godz. 23:42).

Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 14 maja 2019r. (sygn. akt III Ko ¹ 85/19), na podstawie art. 89 ust. 2 i 3 w zw. z art. 87 ust. 1 pkt 2) i 3) Ustawy z dnia 13 czer­wca 2003r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 roku, poz. 1109 ze zm.) okres pobytu cudzoziemca w strzeżo­nym ośrodku do cudzoziemców przedłużył do dnia 5 sierpnia 2019r. do godz. 23:42.

(k. 144-145 – wniosek; k. 147 – postanowienie)

Zażalenie od powyższego postanowienia wniósł pełnomocnik wnioskodawcy. Sąd Okręgowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 14 czerwca 2019r. (sygn. akt VIII Kz 263/19) utrzy­mał w mocy zaskarżone postanowienie.

(k. 39-42 akt III Ko ¹ 85/19 – zażalenie; k. 164-169 – postanowienie Sądu odwoławczego)

Wobec pogarszającej się kondycji psychofizycznej wnioskodawcy był on konsultowany psy­chologicznie i psychiatrycznie.

Dnia 15 lipca 2019r. (data wpływu) wnioskodawca złożył wniosek o zwolnienie go ze strze­żonego ośrodka dla cudzoziemców podnosząc m. in., że jego pobyt w Polsce był legalny oraz powołując się na stan swojego zdrowia psychicznego i sytuację rodzinną.

(k. 193 – wniosek o zwolnienie)

Dnia 17 lipca 2019r. lek. wed. K. K. wydał opinię lekarską, w której – opie­rając się na przeprowadzonych konsultacjach psychologicznych wnioskodawcy, poradach specjalistycznych i dokumentacji sporządzonej przez opiekuna socjalnego – stwierdził, że stan psychofizyczny cudzoziemca może uzasadniać domniemanie, że był poddany przemocy, a dalsza terapia w warunkach strzeżonego ośrodka jest niemożliwa.

(k. 194 – opinia)

Komendant (...) Oddziału Straży Granicznej postanowieniem z dnia 19 lipca 2019r. (znak: (...)), na podstawie art. 406 ust. 1 pkt 2) w zw. z art. 400 pkt 2) Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach postanowił zwolnić wnioskodawcę ze strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców. Zwolnienie nastąpiło tego samego dnia.

(k. 195-197 – postanowienie o zwolnieniu)

Sąd Rejonowy w Olecku prawomocnym wyrokiem z dnia 4 grudnia 2019r. (sygn. akt II K 286/19) uznał M. A. za winnego dokonania w dniu 25 marca 2019r. przestępstwa określonego w art. 18 § 3 kk w zw. z art. 264 § 2 kk, za które wymierzył mu karę grzywny.

(k. 69 akt Urzędu ds. Cudzoziemców (...) / dalej jako akta Urzędu/ – odpis wyroku)

Komendant Placówki Straży Granicznej w G. dnia 5 lipca 2022r., na podstawie art. 302 ust. 1 pkt 1) i 7), art. 310 ust. 1 pkt 1), art. 318 ust. 1 w zw. z art. 315 ust. 1 oraz art. 319 pkt 1) i 3) Ustawy o cudzoziemcach wydał decyzję nr (...) zobowiązującą cu­dzoziemca po powrotu w terminie 30 dni oraz orzekającą o zakazie ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres 3 lat.

(k. 1-14 akt Urzędu – decyzja)

Odwołanie od powyższej decyzji złożył pełnomocnik cudzoziemca.

(k. 33-46 akt Urzędu – odwołanie)

Po rozpoznaniu odwołania Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców decyzją z dnia 22 listopa­da 2024r. (znak: (...)) uchylił zaskarżoną decyzję Komendanta Placówki Straży Granicznej w G. i umorzył w całości postępowanie organu I instancji. Podstawą poza przepisami kodeksu postępowania administracyjnego był art. 321 Ustawy o cudzoziem­cach w zw. z art. 10 ust. 1 Ustawy z dnia 9 marca 2023r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 roku, poz. 547).

Decyzja została doręczona pełnomocnikowi wnioskodawcy dnia 3 grudnia 2024r.

(k. 74-45 akt Urzędu – decyzja organu odwoławczego; k. 77 akt Urzędu - zpo)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przedstawione powyżej ustalenia faktyczne dotyczyły przede wszystkim okoliczności formal­nych związanych z postępowaniem z wniosku Komendanta Placówki Straży Granicznej w G. o umieszczenie cudzoziemca w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, przedłu­żeniem umieszczenia i zwolnieniem, jak też przebiegiem wszczętego z urzędu, dnia 27 mar­ca 2019r. przez Komendanta tej Placówki postępowania w przedmiocie zobowiązania cudzo­ziemca do powrotu.

Ustalenia w tym zakresie były niezbędne dla rozstrzygnięcia o roszczeniu odszkodowawczym wnioskodawcy co do zasady i odniesienia się do zarzutu przedawnienia.

Poczynając od kwestii przedawnienia: art. 407 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzo­ziemcach (tekst jednolity: Dz. U. z 2025 roku, poz. 1079 ze zm.) stanowi:



ust. 1: cudzoziemcowi przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie oraz zadośćuczy­ nienie w przypadku niesłusznego zatrzymania lub niesłusznego umieszczenia go w strze ­ żonym ośrodku lub zastosowania wobec niego aresztu dla cudzoziemców;



ust. 2: postępowania w sprawach, o których mowa w ust. 1, prowadzi się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego dotyczących odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie .

M. A. we wniosku wskazał (k. 3v), że jego zdaniem termin przedawnie­nia roszczenia powinien być liczony dopiero w związku z decyzją Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców z dnia 22 listopada 2024r. (w piśmie błędnie lipca) uchylającą decyzję Ko­mendanta Placówki Straży Granicznej w G. z dnia 5 lipca 2022r. i umarzającą w całości postępowanie organu I instancji w przedmiocie zobowiązania do powrotu. Wnioskodawca za­uważył, że odpis decyzji został doręczony jego pełnomocnikowi dnia 3 grudnia 2024r.

Trafne było stanowisko wnioskodawcy, że bieg terminu przedawnienia należy wiązać z wy­daniem decyzji organu odwoławczego (Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców) w postępo­waniu administracyjnym w przedmiocie zobowiązania do powrotu, a nie datą wydania posta­nowienia o umieszczeniu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku (dzień 28 marca 2019r., posta­nowienie Sądu Rejonowego w Olecku) lub zwolnieniem ze Strzeżonego Ośrodka dla Cudzo­ziemców w B. (dzień 19 lipca 2019r.).

W konsekwencji bezprzedmiotowe było odnoszenie się do wniosku o przywrócenie terminu do złożenia wniosku ( notabene termin przedawnienia jest terminem prawa materialnego, za­tem nieprzywracalnym), ani rozważanie, czy podniesienie tego zarzutu przez Prezesa Sądu Okręgowego w Białymstoku (jako organ reprezentujący Skarb Państwa) i Prokuratora było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego stanowiąc nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 kc).

Prezes Sądu Okręgowego w Białymstoku (k. 55; Prokurator odrębnej argumentacji nie przed­stawił) podnosząc zarzut przedawnienia wskazał: cudzoziemiec jest zobowiązany złożyć wnio­ sek o zadośćuczynienie w terminie 1 roku od uprawomocnienia się postanowienia w sprawie umieszczenia cudzoziemca w strzeżonym ośrodku (art. 555 k.p.k.). Termin ten zatem upłynął na długo przed złożeniem wniosku przez cudzoziemca, skoro kolejne orzeczenia w sprawie za­ padały w 2019r. Nie można przy tym uznać za zasadną argumentacji zawartej we wniosku od­ nośnie innej możliwości liczenia 1-rocznego terminu, skoro omawiany przepis jest jedno­ znaczny i nie pozwala na inną interpretację. W tej sytuacji roszczenie odszkodowawcze wy­ wiedzione we wniosku przedawniło się.

W piśmiennictwie istotnie prezentowany jest pogląd, że cudzoziemiec jest obowiązany złożyć wniosek o odszkodowanie, jak i o zadośćuczynienie, w terminie 1 roku od daty uprawomoc­ nienia się postanowienia w sprawie umieszczenia cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub zas­ tosowania wobec niego aresztu dla cudzoziemca. W przypadku niedochowania tego terminu roszczenie odszkodowawcze przedawni się – zob. art. 555 k.p.k. (M. Kumela-Romańska, Us­ tawa o cudzoziemcach. Komentarz, Lex/el 2022, teza 2 do art. 407 Ustawy).

Stanowisko to Sąd Okręgowy w całości odrzuca.

Przepisy Ustawy o cudzoziemcach nie określają autonomicznie daty przedawnienia roszczeń przewidzianych w jej art. 407 ust. 1. Art. 407 ust. 2 stanowi, że postępowania w sprawach, o których mowa w ust. 1, prowadzi się na podstawie przepisów rozdziału 58. Kodeksu postę­powania karnego.

Ustawodawca wskazał, że postępowania prowadzi się (a nie, że w sprawach określonych w ust. 1 przepisy stosuje się). Może to sugerować, że odesłanie z art. 407 ust. 2 Ustawy o cu­dzoziemcach obejmuje wyłącznie przepisy procesowe, a regulacja określająca termin prze­dawnienia jest przepisem materialnoprawnym. W tej sytuacji należałoby przyjmować, że obo­wiązuje ogólny termin przedawnienia określony w art. 118 ab initio kc, czyli wynoszący 6 lat. Niemniej podobieństwo konstrukcji dochodzenia roszczeń określonych w art. 407 ust. 1 Us­tawy o cudzoziemcach do roszczeń określonych w art. 552 kpk. Uprawnione staje się zatem stosowanie art. 555 kpk, co – wbrew stanowisku Prokuratora i Prezesa Sądu Okręgowego w Białymstoku – nie prowadzi do wniosku, że roszczenia wnioskodawcy przedawniło się.

Art. 552 kpk stanowi:



§ 1: oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub skargi nadzwy­czajnej został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wy­nikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść;



§ 2: przepis § 1 stosuje się także, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowa­nie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym pos­tępowaniu;



§ 3: prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia powstaje również w związku z zastoso­waniem środka zabezpieczającego w warunkach określonych w § 1 i 2;



§ 4: odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

Z kolei zgodnie z art. 555 kpk roszczenia przewidziane w tym rozdziale przedawniają się po upływie roku:



od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadość­uczynienia,



w wypadku tymczasowego aresztowania - od daty uprawomocnienia się orzeczenia koń­czącego postępowanie w sprawie,



w razie zaś zatrzymania - od daty zwolnienia.

Nie sposób zgodzić się z poglądem, że postanowienie o umieszczeniu cudzoziemca w strze­żonym ośrodku jest orzeczeniem dającym podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, przez co okres przedawnienia należy liczyć od daty jego uprawomocnienia. Postanowienie to stanowi jedynie prawną podstawę zastosowania środka detencyjnego, a nie roszczenia od­szkodowawczego. Pojęcie orzeczeń dających podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia odnosi się do przypadków określonych w art. 552 §§ 1-3 kpk, czyli orzeczeń wydanych na skutek wniesienia kasacji, skargi nadzwyczajnej lub wniosku o wznowienie postępowania oraz postanowienia o umorzeniu postępowania (w ponownym postępowaniu).

Umieszczenie cudzoziemca w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców lub areszcie dla cudzo­ziemców wykazuje największe powinowactwo z zastosowaniem tymczasowego aresztowania. Tymczasowe aresztowanie ma na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania kar­nego, a środki detencyjne przewidziane w art. 398a i art. 399 Ustawy o cudzoziemcach – za­bezpieczenie prawidłowego toku postępowań toczących się na podstawie jej przepisów lub przepisów Ustawy z dnia 13 czerwca 2003r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na teryto­rium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2025 roku, poz. 223 ze zm.).

W konsekwencji należało uznać, że w przypadku odszkodowania lub zadośćuczynienia z ty­tułu niesłusznego umieszczenia cudzoziemca w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców lub areszcie dla cudzoziemców roczny okres przedawnienia roszczeń (art. 407 ust. 2 Ustawy o cu­dzoziemcach w zw. z art. 555 kpk) biegnie od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończą­cego postępowanie administracyjne, w związku z którym umieszczenie nastąpiło.

Analogicznie przecież roczny termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie / zadość­uczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania liczy się od daty uprawomocnienia się – przykładowo – wyroku uniewinniającego, wyroku skazującego na ka­rę łagodniejszą niż bezwzględne pozbawienia wolności lub umorzenia postępowania.

W przypadku M. A. umieszczenie go w strzeżonym ośrodku dla cu­dzoziemców miało zabezpieczać wszczęte dnia 27 marca 2019r. postępowanie w przedmiocie zobowiązania go do powrotu (art. 299 i n. Ustawy o cudzoziemcach), a jego przedłużenie – również postępowanie w przedmiocie udzielenia ochrony międzynarodowej (odpowiednie przepisy Ustawy o udzielaniu cudzoziemcom…).

Postępowanie administracyjne w tym przedmiocie prawomocnie zakończyło się (przez pra­womocność w postępowaniu administracyjnym należy rozumieć wydanie decyzji ostatecznej) dnia 22 listopada 2024r., kiedy Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców rozpoznał odwołanie pełnomocnika wnioskodawcy od decyzji Komendanta Placówki Straży Granicznej w G. z dnia 5 lipca 2022r. o zobowiązaniu do powrotu – uchylił tę decyzję i umorzył postępowanie przed organem I instancji.

Wnioskodawca żądanie przyznania zadośćuczynienia złożył dnia 10 grudnia 2024r., zatem dochował rocznego okresu dochodzenia roszczeń.

W aspekcie zasadności żądania: z pierwotnego wniosku Komendanta Placówki (...) Gra­nicznej, postanowienia Sądu Rejonowego w Olecku, postanowienia Sądu Okręgowego w Su­wałkach, wniosku Komendanta (...) Oddziału Straży Granicznej, postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku i postanowienia Sądu Okręgowego w Białymstoku wynika, że wnioskodawca został umieszczony w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, a następnie przedłużono tam jego pobyt wobec ustaleń, że – niezależnie nawet od stwierdzenia prawdopo­dobieństwa popełnienia przez niego przestępstwa, w związku z którym został zatrzymany – cudzoziemiec przebywał wówczas w Polsce nielegalnie; nie posiadał ważnego dokumentu uprawniającego go na terenie Polski i nie posiadał żadnych dokumentów potwierdzających jego tożsamość (konieczne jest przeprowadzenie jego identyfikacji). Argumentacja ta, o róż­nym stopniu rozbudowania i nacisku na poszczególne przesłanki pojawiała się we wszystkich wnioskach oraz przywołanych orzeczeniach, gdzie akcentowano również, że wnioskodawca inicjował szereg postępowań nakierowanych na udzielenie mu ochrony międzynarodowej.

Z dołączonych akt wypożyczonych w Urzędu do Spraw Cudzoziemców oraz uzasadnienia de­cyzji Komendanta Placówki Straży Granicznej w G. z dnia 5 lipca 2022r. (k. 1-14 akt Urzędu) wynika, że faktycznie wnioskodawca był stroną szeregu postępowań, które w tym miejscu można określić zbiorczo jako postępowania uchodźcze. Szczegółowa analiza ich przebiegu jest jednak zbędna dla oceny zasadności żądania. Tu bowiem istotne są końcowe ustalenia postępowania odwoławczego prowadzonego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzo­ziemców, zakończonego wydaniem decyzji w dniu 22 listopada 2024r. (k. 74-75 akt Urzędu). Z jej uzasadnienia wynika (k. 75v tych akt), że matka wnioskodawcy w listopadzie 2015 roku złożyła wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, a postępowanie to obejmowało też wnioskodawcę, będącego wówczas osobę małoletnią. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców dnia 15 lipca 2016r. odmówił nadania statusu uchodźcy i odmówił udzielenia ochrony uzupeł­niającej. Rada do Spraw Uchodźców dnia 27 marca 2019r. utrzymała w mocy decyzję od­mowną. Decyzja została doręczona dnia 10 kwietnia 2019r. i z tym dniem stała się ostateczna. Wskazano również, że w związku z postępowaniem uchodźczym zainicjowanym przez matkę wnioskodawcy dnia 7 września 2018r. wydano mu Tymczasowe zaświadczenie tożsamości. Zarazem, zgodnie z art. 55a ust. 1 Ustawy o udzielaniu cudzoziemcom… zaświadczenie toż­ samości w okresie swojej ważności potwierdza tożsamość cudzoziemca podczas jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz uprawnia go i małoletnie dzieci objęte tym zaś­ wiadczeniem do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do zakończenia postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej decyzją ostateczną. Organ odwoławczy skon­statował, że w dniu przeprowadzenia kontroli legalności pobytu wnioskodawcy oraz w dniu wszczęcia postępowania o zobowiązanie do powrotu (odpowiednio 25 i 27 marca 2019r.) M. A. przebywał na terytorium RP legalnie, toteż zastosowania nie miał art. 302 ust. 1 pkt 1) Ustawy o cudzoziemcach ( decyzję o zobowiązaniu cudzoziemca do pow­ rotu wydaje się cudzoziemcowi, gdy przebywa lub przebywał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez ważnej wizy lub innego ważnego dokumentu uprawniającego go do wjazdu na to terytorium i pobytu na nim, jeżeli wiza lub inny dokument są lub były wymagane).

W aspekcie figurowania wnioskodawcy w wykazie osób, których pobyt na terytorium Rze­czypospolitej Polskiej jest niepożądany zauważyć należało, że wyrok skazujący zapadł dopie­ro w grudniu 2019 roku (k. 69 akt Urzędu), toteż w okresie od marca do lipca 2019 roku skazanie nie mogło być podstawą wpisu oraz przesłanką braną wówczas pod uwagę.

Dlatego organ odwoławczy uchylił zaskarżoną decyzję i umorzył w całości postępowanie przed organem I instancji w przedmiocie zobowiązania cudzoziemca do powrotu. Zgodnie z art. 105 § 1 kpa, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe w całości albo w części, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępo­wania odpowiednio w całości albo w części. Zgodnie natomiast z art. 138 § 1 pkt 1) kpa organ odwoławczy wydaje decyzję, w której uchyla zaskarżoną decyzję w całości albo w części i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy albo uchylając tę decyzję - umarza postępowanie pierwszej instancji w całości albo w części.

Ustalenie, że wnioskodawca w marcu 2019 roku przebywał w Polsce legalnie czyniło bez­przedmiotowym postępowanie o zobowiązanie go do powrotu. W konsekwencji odpadała przesłanka, na podstawie której został umieszczony w strzeżonym ośrodku dla cudzoziem­ców.

Ustawodawca w art. 552 § 4 kpk zdecydował się na konstrukcję podwójnego wartościowania, polegającą nie tylko na zwykłym nazwaniu tymczasowego aresztowania (tak samo zatrzyma­nia), rodzącego odpowiedzialność Skarbu Państwa, niesłusznym, ale na nazwaniu go niesłusz­nym niewątpliwie, a więc niesłusznym w sposób nie budzący wątpliwości, oczywisty, jaskra­wy, wyraźnie i jasno widoczny (wyrok SA w Gdańsku z dnia 20.02.2018r., II AKa 19/18, Lex nr 2563113).

Odmiennie, w Ustawie o cudzoziemcach dla uwzględnienia roszczenia odszkodowawczego wystarczające jest ustalenie już tylko niesłusznego zatrzymania, umieszczenia w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców lub areszcie dla cudzoziemców. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 kwietnia 2023r. (II KK 149/22, Lex nr 3578769) wskazał, że wyniki wykładni literalnej art. 407 ust. 1 Ustawy o cudzoziemcach, zgodnie z którą już tylko niesłuszne umieszczenie w ośrodku stanowi podstawę do zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz cudzoziemca w nim umieszczonego, bynajmniej nie prowadzą do rezultatu nieakceptowalnego czy mającego cha­rakter absurdalny. Wiadomo zaś, że wyników wykładni literalnej, jeśli do takich konsekwen­cji nie prowadzi, nie należy odrzucać.

Wobec ostatecznego umorzenia postępowania w przedmiocie jego zobowiązania do powrotu jego umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców było niesłuszne, co przesądzało o zasadności wniosku.

Jakkolwiek organ odwoławczy wskazał, że zmiana stanu faktycznego sprawy nastąpiła w to­ku postępowania odwoławczego, to przypomnieć trzeba, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania ukształtowa­na jest na zasadzie ryzyka (uchwała SN z dnia 15.09.1999r., I KZP 27/99, OSNKW 1999/11-12/72). To samo dotyczy roszczeń przewidzianych w art. 407 ust. 1 Ustawy o cudzoziemcach.

Wysokość żądania: wnioskodawca domagał się przyznania zadośćuczynienia w wysokości 116.000,00 zł (wraz z odsetkami). Sąd Okręgowy roszczenie w tej wysokości uznał za zbyt wygórowane i zasądził ( punkt 1. wyroku) od Skarbu Państwa na jego rzecz kwotę 36.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niesłusznego umieszczenia w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w B. w okresie od dnia 28 marca 2019r. do dnia 19 lipca 2019r.

Co do czasokresu Sąd przyjął, że zadośćuczynienie jest należne dopiero od momentu wydania postanowienia przez Sąd Rejonowy w Olecku i faktycznego umieszczenia w ośrodku, gdyż wcześniej (od chwili zatrzymania dnia 25 marca 2019r. o godz. 23:42) był on pozbawiony wolności na podstawie procesowej (art. 244 § 1 kpk, w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa) i to zatrzymanie nie było niesłuszne.

Odsetki od sumy pieniężnej stanowiącej zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie są wynag­rodzeniem za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej, która jest już wymagalna. Dlatego na­leży uznać, że za czas do wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia odszkodowawczego odsetki nie przysługują (postanowienie SN z dnia 29.04.1991r., V KRN 475/90, OSNKW 1991/10-12/52).

Zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie lub tymczasowe aresztowania sta­nowi odszkodowanie za szkodę niematerialną wynikającą z negatywnych przeżyć psychicz­nych. Ich źródłem jest fakt pozbawienia wolności, ale również to, że dana osoba na skutek zatrzymania (i ewentualnego późniejszego tymczasowego aresztowania) utraciła dobre imię. Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia za krzywdę należy brać pod uwagę wszystkie us­talone w sprawie okoliczności rzutujące na określenie rozmiaru krzywdy osoby pozbawionej wolności, w tym zwłaszcza okres izolowania od społeczeństwa, który w miarę rozciągania się w czasie wzmaga doznanie krzywdy. Należy brać również pod uwagę status społeczny i za­wodowy wnioskodawcy. Zadośćuczynienie powinno być odpowiednie. Suma odpowiednia to taka, która co najmniej równoważy przeżycia związane z niesłusznym tymczasowym areszto­waniem (wyrok SA w Warszawie z dnia 10.09.2014r., II AKa 189/14, Lex nr 1527242). Zasą­dzając stosowną kwotę zadośćuczynienia niezbędne jest uwzględnienie rzeczywistych krzywd fizycznych i psychicznych, jakich doznał wnioskodawca w bezpośrednim związku z tymcza­sowym aresztowaniem w oparciu o takie elementy, jak: długość izolacji, warunki owej izo­lacji, okoliczności zatrzymania, utrata dobrego imienia, ostracyzm środowiskowy, nadanie faktowi tymczasowego areszto­wania rozgłosu w mediach, stan zdrowia w czasie wykonywania środka zapobiegawczego oraz po jego ustaniu, jak również cierpienia psychiczne związane z samą izolacją. Czym innym jest zwiększenie poczucia krzywdy na skutek upublicznienia faktu tymczasowego aresztowania, a czym innym realna szkoda wizerunkowa wynikająca z tego faktu (wyrok SA w Szczecinie z dnia 5.12.2013r., II AKa 203/ 13, Lex nr 1409331). Zadośćuczynienie ma stanowić rekompensatę za doznane krzywdy i dolegliwości moralne oraz winno być mierzone ich dolegliwością, czasookresem stosowania środków zapobiegaw­czych, ich skutków oraz współczesnym standardem społeczeństwa, tak aby krzywda została wynagrodzona. Wysokość zadośćuczynienia wyznaczają zatem dwie granice: z jednej strony musi ono przedstawiać wartość ekonomicznie odczuwalną; z drugiej zaś powinno być utrzy­mane w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej. Zasada umiarkowanego, a przy tym wyważonego i sprawiedliwego rozmiaru za­dośćuczynienia łączy się z wysokością stopy życiowej społeczeństwa, gdyż zarówno ocena, czy jest ono realne, czy nie nadmierne, pozostawać musi w związku z poziomem życia (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 7.02.2008r., II AKa 22/08, Lex nr 410351; wyrok SN z dnia 4.02.2008r., III KK 349/07, Lex nr 395071). Przywołane tezy mutatis mutandis odnoszą się do umieszczenia w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców.

Dla wykładni pojęcia zadośćuczynienie miarodajne są przepisy prawa cywilnego, a zwłaszcza art. 445 § 2 kc, z którego wynika, że zadość­uczynienie powinno być odpowiednie. W spra­wach, których kanwą jest pozbawienie wolności stopień pokrzywdzenia zawsze należy oce­niać w odniesieniu do czasu jego trwania, rodzaju i ilości doznanych konkretnie krzywd, na­tężenia i trwałości ich skutków, jak też przy uwzględnieniu innych spraw podobnego rodzaju rozpoznawanych przed sądami powszechnymi w Polsce. Zadośćuczynienie ma służyć złago­dzeniu doznanej krzywdy i nie powinno być źródłem wzbo­gacenia się (wyrok SA we Wro­cławiu z dnia 27.09.2018r., II AKa 225/18, Lex nr 2583359).

Wnioskodawca zeznając na rozprawie (k. 70-73, 286-287) akcentował pogorszenie stanu swojego zdrowia psychicznego w związku z umieszczeniem w strzeżonym ośrodku dla cu­dzoziemców i wskazywał, że konsekwencje tego odczuwa do chwili obecnej. Co do owych konsekwencji nie zaoferowano żadnego dowodu, a z relacji zainteresowanego wynika, że po­za kontaktem z koleżanką psychologiem nie korzystał z instytucjonalnych form pomocy psy­chiatrycznej i/lub psychologicznej. Natomiast w świetle treści notatek służbowych w okresu pobytu w ośrodku (k. 211-233), opinii lekarskiej (k. 59) i uzasadnienia postanowienia o zwol­nieniu z ośrodka (k. 61-62) nie ulega wątpliwości, że stan zdrowia psychicznego M. A. uległ pogorszeniu w okresie wykonywania środka detencyjnego. Zgodne z doświadczeniem życiowym jest ustalenie, że odczuwał on krzywdę w związku z umieszcze­niem w ośrodku utrzymując (co potwierdziły dalsze ustalenia postępowań uchodźczych), że w marcu 2019 roku jego pobyt w Polsce miał status legalnego i dysponował ważnych doku­mentem stwierdzającym tożsamość. Należało również dać wiarę wnioskodawcy, że jego po­czucie krzywdy wzrosło wraz z przedłużającym się umieszczeniem; wzrastała wówczas oba­wa o losy małoletniego wówczas rodzeństwa oraz chorej matki. Przedmiot niezasadnie wszczętego postępowania o zobowiązanie do powrotu rodził u wnioskodawcy obawę o depor­tację do kraju pochodzenia. Z rezerwą należało podchodzić natomiast do zeznań w wątku ewentualnego stosowania wobec wnioskodawcy przemocy przed umieszczeniem w ośrodku – M. A. wykazywał niechęć do relacjonowania na ten temat. Być może wynikała ona z poczucia wstydu.

Decydując o rozmiarze krzywdy, a w ślad za tym o kwocie zadośćuczynienia Sąd uwzględnił przede wszystkim następujące czynniki:



wnioskodawca w okresie stosowania środka detencyjnego miał ledwo ukończone 19 lat; był osobą młodą, która wcześniej nie była pozbawiona wolności;



przebywał w Polsce od wielu lat; znał język polski w stopniu umożliwiającym swobodne porozumiewanie się z funkcjonariuszami Straży Granicznej; w ośrodku w B. umieszczone były również inne osoby pochodzące z K., czyli z jego rodzinnego kręgu kulturowego;



okres umieszczenia w ośrodku był stosunkowo krótki, zamykał się w perspektywie 114 dni (niewiele ponad 3,5 miesiąca);



wnioskodawca był poddany jedynie rygorom strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców (a nie aresztu dla cudzoziemców) – rygory te są łagodniejsze, a już zupełnie odmienne od rygorów wykonywania tymczasowego aresztowania; z notatek (k. 213 i n.) wynika, że miał możliwość korzystania z biblioteki, uprawiania ćwiczeń siłowych, gier wideo, gier na gitarze, kontaktu z innymi cudzoziemcami; wnioskodawca był odwiedzany przez ro­dzinę, komunikował się tez zdalnie (np. k. 226);



wnioskodawca nie ma zastrzeżeń do sposobu traktowania w ośrodku – ze strony funkcjo­nariuszy nie było żadnej przemocy fizycznej, ani słownej; sytuacja zagrożenia ze strony innych osób tam przebywających spotkała się z natychmiastową reakcją strażników;



wnioskodawcy, wobec zgłoszenia takiej potrzeby (k. 212) zapewniono opiekę psycho­logiczną; ocena sposobu funkcjonowania cudzoziemca prowadzona była regularnie (no­tatki sporządzano co kilka dni), obiektywnie, a nawet z uznaniem oceniając sposób pod­porządkowania się M. A. do warunków panujących w ośrodku (komunikatywność, taktowność);



zauważalne pogorszenie kondycji psychicznej wnioskodawcy nastąpiło dopiero w czer­wcu 2019 (k. 227) – nadal był poddany opiece psychologicznej, zgłoszono konieczność konsultacji psychiatrycznej, która została niezwłocznie przeprowadzona (k. 228, 230-231);



niezwłocznie po uzyskaniu opinii lekarskiej (k. 59), że stan psychiczny cudzoziemca może uzasadniać domniemanie, że był poddany przemocy, a dalsza terapia w warunkach strzeżonego ośrodka jest niemożliwa Komendant (...) Oddziału (...)­nej zastosował art. 406 ust. 1 pkt 2) w zw. z art. 400 pkt 1)-2) Ustawy o cudzoziemcach – wydał postanowienie o zwolnieniu M. A. z ośrodka (k. 60-62).

W świetle przytoczonych rozważań Sąd Okręgowy uznał, że odpowiednią sumą zadość­uczynienia rekompensującą krzywdę wynikłą z niesłusznego umieszczenia w strzeżonym oś­rodku dla cudzoziemców będzie kwota 36.000,00 zł. Żądanie wykraczające poza tę wielkość było już niezasadne, a jego uwzględnienie skutkowałoby już tylko wzbogaceniem wniosko­dawcy, a nie naprawieniem szkody niemajątkowej. Dlatego w dalej idącym zakresie wniosek oddalono ( punkt 2. wyroku).

Postępowanie w sprawach o odszkodowanie i zadośćuczynienie w związku z niesłusznym umieszczeniem w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców lub areszcie dla cudzoziemców jest wolne od kosztów sądowych (art. 407 ust. 2 Ustawy o cudzoziemcach w zw. z art. 554 § 4 kpk). Wobec tego obciążono nimi Skarb Państwa ( punkt 3. wyroku).

Wnioskodawca nie wnosił o przyznanie zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji wyroku.

* * *