Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 marca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sekcja ds. odwołań od decyzji zmniejszających wysokość emerytur i rent byłym funkcjonariuszom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Ewa Dmitruk
Protokolant:	India Bisikiewicz

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2024 roku w Warszawie na rozprawie
sprawy B. K.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o odmowie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej

na skutek odwołania B. K.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 24 marca 2023 roku, nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 24 marca 2023 roku, nr (...) i zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do ponownego wyliczenia począwszy od 1 marca 2023 r. emerytury policyjnej należnej B. K. z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin;

2.  zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz B. K. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Ewa Dmitruk

Sygn. akt XIII 1U 603/23

UZASADNIENIE

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., w związku z wnioskiem B. K. z dnia 23 lutego 2023 r. o ponowne ustalenie wysokości emerytury, decyzją z dnia 24 marca 2023 r., nr (...), odmówił wnioskującemu ponownego przeliczenia emerytury.

Podstawą wydania decyzji był art. 33 ust. 1 pkt 1 i art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Celno – Skarbowej, Służby Więziennej oraz ich rodzin.

W uzasadnieniu powyższej decyzji, organ emerytalny wskazał, że zgodnie z art. 33 ustawy zaopatrzeniowej, decyzja organu emerytalnego ustalająca prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Przepisy wyżej wymienionej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (…) w odniesieniu do art. 15c, art. 22a i art. 24a nie uległy zmianie, co oznacza konieczność ich stosowania przez organ emerytalny przy wydawaniu decyzji i na ich moc obowiązującą nie wpływa uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20. Zważywszy zatem, że prawomocną decyzją z 2 marca 2020 roku ponownie ustalono B. K., począwszy od 1 kwietnia 2020 roku, wysokość emerytury w oparciu o art. 15c ustawy, a w sprawie nie zachodzi żadna z okoliczności wskazanych w art. 33 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, brak podstaw do ponownego przeliczenia wysokości emerytury odwołującego się.

B. K. odwołał się od w/w decyzji wnosząc o jej zmianę w całości i ponowne ustalenie emerytury policyjnej z pominięciem art. 15c ustawy zaopatrzeniowej nadto o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego się zwrotu kosztów postępowania, według norm przepisanych. Zaskarżonej decyzji zarzucił naruszenie przepisów art. 32 ust 1 pkt 1 w zw. z art. 33 ustawy w zw. z art. 15c w zw. z art. 13b ustawy emerytalnej w zw. z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20 poprzez jej niezastosowanie i w konsekwencji odmówienie ponownego ustalenia wysokości świadczenia z tytułu emerytury policyjnej, które to świadczenie zostało obniżone z uwagi na służbę na rzecz totalitarnego państwa w sytuacji, kiedy organ i IPN pominął dokumenty z akt osobowych odwołującego się, świadczące o tym, że nie pełnił on służby na rzecz totalitarnego państwa. Odwołujący się zarzucił również naruszenie art. 15c ust 1 w zw. z art. 13b ustawy emerytalnej w zw. z art. 33 ustawy emerytalnej poprzez błędną ich interpretację, polegającą na przyjęciu, iż jedyną podstawą do wskazania, że odwołujący pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy emerytalnej jest przypisanie etatowe do jednostek, o których mowa w tym przepisie, podczas gdy z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20 wynika, że elementem niezbędnym do zastosowania art. 15c ustawy jest wykazanie pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa tj. podejmowania działań mających na celu m.in. zwalczanie opozycji demokratycznej, związków zawodowych, kościołów, łamanie praw i wolności człowieka.

Dyrektor Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie od odwołującego się na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu swego stanowiska podniósł, że zaskarżona decyzja z dnia 24 marca 2023 r., nr (...) o odmowie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej, jest następstwem decyzji z dnia 2 marca 2020 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej odwołującego się, wydanej w związku z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2017 r. ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz na podstawie informacji IPN o przebiegu służby odwołującego się. Powyższą decyzją z dnia 2 marca 2020 r. organ dokonał, w oparciu o art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej, ponownego przeliczenia wysokości świadczenia odwołującego się, uwzględniając w wysłudze emerytalnej okres służby wskazany w informacji otrzymanej z IPN według wskaźnika 0,0% za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa. Od powyższej decyzji nie wniesiono odwołania w związku z czym stała się prawomocna. Aktualnie odwołujący się nie przedstawił nowych dowodów lub okoliczności faktycznych, uzasadniających zastosowanie art. 33 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy. Nowej okoliczności nie stanowi bowiem, odmienna niż w pierwotnym postępowaniu, ocena znanych wówczas organowi okoliczności.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje.

B. K. w dniu 5 lipca 1975 r. złożył podanie do Dyrektora Departamentu Kadr MSW, z prośbą o przyjęcie do pracy w Wydziale Łączności MSW. Prośbę swą motywował chęcią kontynuacji tradycji rodzinnych. W konsekwencji złożonego podania, od 3 listopada 975 r. ubezpieczony podjął zatrudnienie na stanowisku milicjanta – kuriera (...).

Zgodnie z zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 lipca 1972 roku, w sprawie regulaminu organizacyjnego Zarządu Łączności MSW, do zadań tej jednostki należało m.in. zapewnienie ciągłości funkcjonowania międzynarodowej telefonicznej i telegraficznej łączności rządowej, organizowanie prac związanych z utrzymywaniem i eksploatacją utajnionej łączności rządowej, zapewnienie łączności jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych oraz organizowanie napraw sprzętu znajdującego się w ich posiadaniu. Wydziały Łączności poszczególnych komend wojewódzkich były terenowymi odpowiednikami Zarządu Łączności MSW.

Do obowiązków odwołującego się należała ochrona i przewóz korespondencji tajnej. Jego rolą było jedynie przewiezienie zaplombowanych pojemników z korespondencją pomiędzy różnymi jednostkami MO. Ubezpieczony nie wiedział jaką konkretnie korespondencję przekazuje i nie znał jej treści. Jako milicjant-kurier stosunkowo szybko opanował obowiązki służbowe w zakresie przewozu i ochrony pojemników z tajną korespondencją. Oceniany był jako zdyscyplinowany, samodzielny i kulturalny funkcjonariusz.

Z dniem 7 lipca 1976 r. B. K. otrzymał świadectwo złożenia egzaminu na podoficera Milicji Obywatelskiej. W związku z upływem okresu służby przygotowawczej B. K., z dniem 3 listopada 1978 r. został mianowany funkcjonariuszem stałym.

W troku służby odwołujący nigdy nie wykonywał żadnych czynności przeciwko opozycji politycznej, kościołom i związkom wyznaniowym, związkom zawodowym, prawom i wolnościom obywateli.

Po roku 1990 odwołujący kontynuował służbę jako policjant (...), gdzie nadal zajmował się przewozem i ochroną korespondencji niejawnej. Odwołujący odszedł ze służby 12 czerwca 2006 r.

(dowód: zeznania odwołującego się B. K. k. 91v a.s., zeznania świadka K. C. k. 50v-51 i 74v-75 a.s., akta osobowe IPN płyta CD - k. 57 a.s wraz z załączoną dokumentacją; akta emerytalne odwołującego się ).

Decyzją organu emerytalno – rentowego z dnia 13 lipca 2006 r. ustalono stronie odwołującej prawo do świadczenia emerytalnego. Ustalona emerytura z tytułu wysługi lat wyniosła 75,00 % podstawy wymiaru, tj. kwotę (...)zł.

(bezsporne – decyzja k. 1 a. r. ZER).

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270). organ rentowy otrzymał informację z Instytutu Pamięci Narodowej nr (...)
o przebiegu służby B. K. na rzecz totalitarnego państwa w okresie
1 stycznia 1984 r. do 6 sierpnia 1987 r. i na jej podstawie, decyzją z dnia 2 marca 2020 roku dokonał ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej odwołującego, określając ją od dnia 1 kwietnia 2020 r. na kwotę (...)zł.

(dowód: Informacja IPN k. 4 a. r., decyzja k. 6 a. r. ZER).

Wskaźnik podstawy wymiaru emerytury strony odwołującej się za okres służby na rzecz totalitarnego państwa obniżono do 0,0 % podstawy wymiaru za każdy rok we wskazanym okresie i 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, określając go łącznie na 75% podstawy wymiaru. Organ ubezpieczeniowy powołując się na treść art. 15c ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy dodatkowo uznał, że wysokość ustalonego jak wyżej świadczenia nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, czyli (...) zł brutto. (dowód: k. 2 a. r. ZER).

B. K. nie odwołał się od powyższej decyzji, a zatem stała się ona prawomocna.

W dniu 3 marca 2023 roku ubezpieczony złożył wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia emerytalnego, powołując się na treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 roku, III UZP 1/20.

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją organ emerytalno-rentowy odmówił ponownego ustalenia wysokości emerytury odwołującego, podnosząc, że nie zostały przedstawione nowe okoliczności i dowody wpływające na wysokość uprzednio ustalonego świadczenia.

(dowód: decyzja k. 10 a.r. ZER.)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych, w aktach osobowych nadesłanych przez IPN, a także na podstawie zeznań świadka K. C. i odwołującego się.

Zeznania odwołującego się B. K. oraz świadka Sąd w pełni obdarzył walorem wiarygodności, ponieważ były one zgodne, logiczne i wzajemnie uzupełniały się. Znalazły one także odzwierciedlenie w treści akt personalnych i dowodów z dokumentów załączonych do akt sprawy.

W ocenie Sądu również treść wskazanych wyżej dokumentów nie budzi wątpliwości, nie były one także kwestionowane przez żadną ze stron co do faktycznego przebiegu służby B. K..

W piśmie procesowym z dnia 21 lutego 2024 r., B. K. cofnął wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań W. Ż. w charakterze świadka. Z tych też względów, Sąd uchylił postanowienie z dnia 9 października 2023 r. w części dotyczącej dopuszczenia dowodu z zeznań W. Ż. z uwagi na cofnięcie tego wniosku przez stronę i brak sprzeciwu strony przeciwnej.

Sąd pominął też na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 3 i 5 k.p.c. wniosek odwołującego się o zobowiązanie IPN do wskazania przesłanek wystawienia informacji dotyczącej odwołującego w trybie art. 13a ustawy zaopatrzeniowej z uwagi na treść złożonego przez IPN w toku niniejszego postępowania pisma z dnia 14 września 2023 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że przedmiotem odwołania, a co za tym idzie oceny Sądu w niniejszej sprawie była wyłącznie decyzja organu z 24 marca 2023 roku. W konsekwencji rolą Sądu była ocena, czy w kontekście wniosku ubezpieczonego z dnia 23 lutego 2023 roku (złożonego 3 marca 2023 roku) organ rentowy, powołując się na art. 33 ustawy zaopatrzeniowej, zasadnie odmówił ponownego przeliczenia świadczenia emerytalnego odwołującego się.

Podkreślić też należy, że zgodnie z art. 11 ustawy zaopatrzeniowej, w sprawach nieuregulowanych w ustawie, stosuje się między innymi przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: KPA). Oznacza to, że zgodnie z zasadą praworządności wyrażoną w art. 6 KPA, nie jest możliwe wydanie decyzji dotyczącej sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Zatem, w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy, bez wzruszenia prawomocnej decyzji z dnia 2 marca 2020 roku nie jest możliwe ponowne ustalenie wysokości emerytury odwołującego się. Ponowne rozstrzygniecie przez organ sprawy załatwionej wcześniej decyzją ostateczną jest możliwe bowiem tylko po uchyleniu pierwotnej decyzji w ustalonym przez prawo trybie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2022 r., III USKP 145/21).

W ocenie Sądu Okręgowego, podstawę prawną do oceny zasadności odwołania złożonego przez B. K. stanowią przepisy art. 33 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, zgodnie z którym decyzja organu emerytalnego ustalająca prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia ulega uchyleniu lub zmianie na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli:

1)  zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia;

2)  decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3)  dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4)  decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu emerytalnego przez osobę pobierającą świadczenie;

5)  decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6)  przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu emerytalnego.

W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, w sposób oczywisty nie zachodziła żadna z okoliczności wymienionych w art. 33 ust. 1 pkt 2-5 ustawy zaopatrzeniowej.

W ocenie Sądu, nie zaistniała również przesłanka z art. 33 ust 1 pkt 6 ustawy zaopatrzeniowej. Błąd organu rentowego obejmuje bowiem jedynie takie sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny można uznać wszelkie zaniedbania tego organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2017 r., I UK 359/16).

W niniejszej sprawie brak podstaw aby przyjąć, że do wydania decyzji z 2 marca 2020 roku doszło na skutek błędu organu, skoro decyzja ta wydana została w oparciu o zaświadczenie z IPN, z którego wynika, że odwołujący się pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 stycznia 1984 roku do 6 sierpnia 1987 roku. Podkreślić przy tym należy, że jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 września 2020 roku, na gruncie art. 13b ustawy zaopatrzeniowej ustawodawca przewidział pewnie domniemanie istnienia służby na rzecz totalitarnego państwa, które może zostać obalone jedynie w toku procesu, na skutek odwołania od decyzji organu. Organ emerytalny wydając decyzję z dnia 2 marca 2020 roku nie mógł zatem oceniać przebiegu służby odwołującego się inaczej niż wynikało to z informacji o przebiegu służby wystawionej przez IPN.

W tych okolicznościach brak podstaw do przyjęcia, że wydając decyzję z dnia 2 marca 2020 roku po stronie organu emerytalnego wystąpił błąd uzasadniający ponowne ustalenie wysokości emerytury w trybie omawianego przepisu art. 33 ustawy zaopatrzeniowej.

Oceniając natomiast, czy w sprawie zaistniała podstawa z art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej, należy mieć na uwadze, że we wniosku o ponowne przeliczenie świadczenia ubezpieczony powoływał się na nową okoliczność, jaką jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20, jako podstawę do wydania kolejnej decyzji, ustalającej ponownie wysokość świadczeń bez zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej. Nadto, w odwołaniu od decyzji z dnia 23 marca 2023 roku ubezpieczony jako nowe dowody wskazywał treść jego akt osobowych oraz dowód z własnych zeznań i zeznania świadków.

Zgodnie z przepisem art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej, decyzja organu emerytalnego ustalającego prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia ulega uchyleniu lub zmianie na wniosek zainteresowanego lub z urzędu, jeżeli zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawnione nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia.

Nowe dowody czy okoliczności faktyczne, o których mowa w omawianym przepisie, dotyczą tylko tych nowo odkrytych dowodów, czy też okoliczności, które po raz pierwszy zostały zgłoszone w postępowaniu, a więc takich, o których organ nie wiedział bez względu na przyczyny braku tej wiedzy. Jednocześnie, o istotności nowych okoliczności faktycznych i nowych dowodów można mówić tylko wtedy, jeżeli dotyczą one przedmiotu sprawy i mają wpływ na zmianę treści decyzji w kwestiach zasadniczych, co oznacza, że w sprawie mogłaby zapaść decyzja co do istoty odmienna od dotychczasowej (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 31 marca 2016 r., III AUa 332/16). Nowej okoliczności nie stanowi więc odmienna niż w pierwotnym postępowaniu ocena znanych wówczas temu organowi okoliczności.

Analogicznie, odmienna ocena dowodów dołączonych do wniosku o emeryturę lub rentę, przeprowadzona przez organ rentowy po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej świadczenie, nie jest okolicznością uzasadniającą wszczęcie z urzędu postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń (tak uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03).

W świetle powyższego, nową okolicznością lub środkiem dowodowym nie jest z pewnością uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20 (OSNP 2021/3/28), zgodnie z którą przebieg procesu w postępowaniu dotyczącym odwołań funkcjonariuszy od decyzji obniżających ich świadczenia powinien oscylować wokół procesowych zasad dowodzenia i rozkładu ciężaru dowodów, z uwzględnieniem dowodów prima facie, domniemań faktycznych (wynikających chociażby z informacji o przebiegu służby) i prawnych oraz zasad ich obalania, a stwierdzenie pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz winno być dokonywane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wskazana wyżej uchwała nie odnosi się bowiem bezpośrednio do służby odwołującego się ani oceny tej służby. Zawiera jedynie pewne wskazówki interpretacyjne, dotyczące wykładni art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, które Sąd winien wziąć pod rozwagę przy rozpoznawaniu odwołań od decyzji o ponownym ustaleniu wysokości świadczeń. W żadnej mierze jednak nie ma ona charakteru wiążącego i nie przesądza o rozstrzygnięciu w konkretniej sprawie.

Niezależnie od powyższego, podkreślić należy, że nowa okoliczność faktyczna, czy nowy dowód to kategoria o charakterze obiektywnym, a nie ocennym. Nowe fakty i dowody, o których mowa w omawianym przepisie, nie mogą odnosić się do norm prawnych i sposobu ich interpretacji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1998 r., II UKN 402/98; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r., I CZ 43/11).

W związku z powyższym należy stwierdzić, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. i przedstawiona w niej interpretacja prawna, nie może być uznana za nowy dowód, ani też nowy fakt w rozumieniu art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej. W konsekwencji zatem nie może ona stanowić podstawy do uchylenia czy zmiany prawomocnej decyzji z dnia 2 marca 2020 roku.

Analogicznie brak podstaw aby za takie nowe dowody uznać akta osobowe odwołującego się. Podkreślić bowiem należy, że już informacja z IPN, dotycząca ubezpieczonego, w oparciu o którą wydano następnie decyzję z 2 marca 2020 roku, przeliczającą świadczenia emerytalne odwołującego się począwszy od 1 kwietnia 2020 roku, opracowana została właśnie w oparciu o jego akta osobowe, których treści - również w trakcie niniejszego postępowania - żadna ze stron nie kwestionowała.

Akta osobowe, które stały się podstawą do sporządzenia informacji o przebiegu służby, nie stanowią zatem aktualnie nowego dowodu. Zostały one bowiem uwzględnione w toku postępowania przed wydaniem decyzji z dnia 2 marca 2020 roku i były analizowane przez Instytut Pamięci Narodowej na potrzeby przygotowania informacji o przebiegu służby.

Również zeznania odwołującego się, który nie kwestionował treści akt osobowych i wynikającego z nich przebiegu służby, w tym kontekście takiego nowego dowodu nie stanowią. Prezentowana przez odwołującego się aktualnie ocena przebiegu jego służby, stanowiąca w istocie polemikę ze stanowiskiem organu, co do oceny, czy służba odwołującego się stanowiła służbę na rzecz totalitarnego państwa, opierała się bowiem na okolicznościach znanych już na etapie postępowania administracyjnego, poprzedzającego wydanie decyzji z dnia 2 marca 2020 roku.

Niezależnie od powyższego zauważyć należy, że dokonywana w kontekście uchwały z Sądu Najwyższego z 16 września 2020 roku ocena służby funkcjonariusza zależy od wielu czynników, w tym poglądu dotyczącego roli i znaczenia jednostek, w których funkcjonariusz pełnił służbę, w realizowaniu zadań Służby Bezpieczeństwa, a co za tym idzie utrzymywaniu reżimu PRL. Podkreślić należy, że ocena ta może prowadzić do różnych wniosków, nie tylko takich, które zaprezentował odwołujący się na gruncie przebiegu jego służby. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych na gruncie pojęcia służby na rzecz totalitarnego państwa zapadają różnego rodzaju rozstrzygnięcia, również negatywnie traktujące służbę w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej bez względu na rodzaj wykonywanych obowiązków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., III USKP 39/23). Nie jest to zatem kategoria o charakterze obiektywnym, która każdorazowo prowadzi do jednoznacznych konkluzji i może być traktowana jako nowa okoliczność faktyczna, czyli czynnik obiektywny (niezależny od czynnika ocennego).

Dodatkowo zauważyć należy, że przyjęcie tego rodzaju podstawy jako uzasadniającej zmianę lub uchylenie ostatecznej decyzji ustalającej wysokość świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego skutkowałoby koniecznością wznawiania postępowania w przypadku zaprezentowania przez stronę (w dowolnym czasie) odmiennej oceny już ocenionego stanu faktycznego, będącego podstawą wydania ostatecznej decyzji.

Na koniec zauważyć należy, że - jak już wspomniano - weryfikacja prawidłowości informacji o przebiegu służby odwołującego się mogła być przeprowadzona w toku postępowania sądowego w ramach odwołania od decyzji z dnia 2 marca 2020 roku, czego jednak strona odwołująca się zrezygnowała, nie składając odwołania od tej decyzji.

W niniejszej sprawie brak zatem podstaw aby przyjąć, że wskazane wyżej dowody stanowią nowe dowody czy okoliczności faktyczne, wpływające na prawo do świadczenia lub jego wysokość, o których mowa w art. 33 ust. 1 ust. 1 ustawy.

Takim nowym dowodem, o którym mowa w art. 33 ust. 1 ust. 1 ustawy są natomiast zeznania świadka K. C., współpracownika odwołującego, z których wynika, że czynności służbowe realizowane przez B. K. w okresie wskazanym w informacji IPN, nie były służbą na rzecz państwa totalitarnego. Przeprowadzenie powyższego dowodu, który to dowód nie był dostępny na dzień wydania decyzji z dnia 2 marca 2020 r. pozwoliło zaś na weryfikację informacji o przebiegu służby B. K., dokonaną aktualnie w toku postępowania sądowego, a w konsekwencji na odmienną ocenę służby odwołującego się w okresie wynikającym z informacji IPN.

W tym miejscu przypomnieć należy, że na mocy ustawy nowelizującej z dnia 16 grudnia 2016 r., w szczególności jej art. 1, ustawodawca wprowadził do porządku prawnego drugą już (po ustawie z 23 stycznia 2009 r.) regulację sprowadzającą się do obniżenia rent i emerytur osobom, które pełniły służbę w organach bezpieczeństwa PRL. Ustawa nowelizująca, definiując w dodanym do ustawy nowelizowanej art. 13b nowe pojęcie „służby na rzecz państwa totalitarnego”, obniżyła świadczenia emerytalne, przyjmując w nowym art. 15c, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok „służby na rzecz totalitarnego państwa” oraz 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, la oraz 2-4 ustawy nowelizowanej. Przepisy art. 14 i art. 15 ust. 1-3a, 5 i 6 stosuje się odpowiednio (art. 15c ust. 2).

Zgodnie z nowelizacją, emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku
z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b.

Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (...) stanowi, że na wniosek organu emerytalnego Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu sporządza na podstawie posiadanych akt osobowych i w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, przekazuje organowi emerytalnemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Informacja ta stanowi podstawę do wszczęcia postępowania z urzędu i ponownego ustalenia wysokości świadczeń.

W ustawie nie zawarto definicji państwa totalitarnego i służby na jego rzecz. Jednakże, jak wynika z uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20 opubl. OSNP 2021/3/28, kryterium służby na rzecz totalitarnego państwa określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) winno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

W konsekwencji, zgodnie z przywołaną wyżej uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. III UZP 1/20 (OSNP 2021/3/28) – wobec faktu, że zawarte w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa” stanowi tylko kryterium wyjściowe, a więc przybiera postać domniemania możliwego do obalenia w procesie cywilnym - przebieg procesu w postępowaniu dotyczącym odwołań funkcjonariuszy od decyzji obniżających ich świadczenia, „będzie oscylował wokół procesowych zasad dowodzenia i rozkładu ciężaru dowodów, z uwzględnieniem dowodów prima facie, domniemań faktycznych (wynikających chociażby z informacji o przebiegu służby) i prawnych oraz zasad ich obalania”.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić zatem należy, że o ile informacja o przebiegu służby sporządzona przez IPN była wiążąca dla organu emerytalno-rentowego, o tyle nie jest wiążąca dla sądu. Jak słusznie wskazał bowiem Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. II UZP 10/11 (OSNP 2012/23-24/298), Sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Również w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego wykrystalizował się pogląd, zgodnie z którym informacja o przebiegu służby nie jest władczym przejawem woli organu administracji publicznej – władczym rozstrzygnięciem (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 stycznia 2018 r., I OSK 2848/17, LEX nr 2445886). Tak rozumiany charakter informacji o przebiegu służby został także zaaprobowany w orzecznictwie sądów powszechnych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 września 2016 r., III AUa 1618/14, LEX nr 2148463), co oznacza, że Sąd ma obowiązek oceny całego materiału dowodowego łącznie z treścią informacji IPN.

Uznać zatem należy, że informacja IPN o przebiegu służby stanowi jedynie punkt wyjściowy do przyszłych rozważań i ocen, wyznacza ramy czasowe. Konieczne jest więc zbadanie, jakie konkretne czynności wykonywał funkcjonariusz i czy mają one znamiona działalności na rzecz państwa totalitarnego. Pominięcie tej drogi prowadzi bowiem do pociągnięcia do odpowiedzialności również osób, które pracując wprawdzie w jednostkach traktowanych przez ustawę jako formacje państwa totalitarnego, wykonywały czynności czysto techniczne, albo wykonywały czynności konieczne z punktu widzenia każdego państwa – również demokratycznego, a często po zmianie ustroju pozostały przy wykonywaniu tych właśnie czynności.

Podkreślić jednocześnie należy, że w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega ogólnym ograniczeniom. Zgodnie bowiem z art. 473 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przed tym sądem przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z zeznań świadków i z przesłuchania stron. Wyjątek od ogólnych zasad, wynikających z art. 247 k.p.c., sprawia, że każdy fakt istotny może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a dopuszczenie ich za celowe (por. orzeczenia Sądu Najwyższego wyroki z 6 września 1995 r., II URN 23/95, OSNAPiUS 1996 nr 5, poz. 77, z 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98, OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 439, z 4 października 2007 r. I UK 111/07, LEX nr 275689, z 2 lutego 1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239 oraz z 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342).

Nie ulega zatem wątpliwości, że ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu wynika co innego (np. z informacji o przebiegu służby) (art. 473 k.p.c.).

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że B. K. w okresie od 1 stycznia 1984 roku do 6 sierpnia 1987 roku pełnił służbę w jednostce wskazanej w art. 13b ust. 1 pkt 5 ustawy zaopatrzeniowej, tj. (...)

Brak jest jednak dowodów na to, aby B. K. wykonywał czynności wywiadowcze, kontrwywiadowcze oraz inne operacyjno-techniczne, niezbędne
w funkcjonowaniu Służby Bezpieczeństwa, realizujące funkcje państwa totalitarnego. Brak również dowodów na to aby ubezpieczony zajmował się zwalczaniem opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniem praw, wolności słowa i zgromadzeń, prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

Jednocześnie, z zeznań świadka K. C. wynika, że ubezpieczony jako funkcjonariusz w całym spornym okresie pracował w pionie łączności, gdzie wykonywał wyłącznie czynności jako kurier w zakresie przewozu i ochrony poczty specjalnej. Fakt zakwalifikowania omawianego okresu służby jako okresu służby na rzecz totalitarnego państwa wynikał zaś wyłącznie z faktu podporządkowania pionu łączności Zastępcy Komendanta do spraw Służby Bezpieczeństwa (od dnia 1 stycznia 1984 r.).

Za prawidłowością powyższej oceny dokonanej przez Sąd przemawia również fakt, że odwołujący kontynuował służbę przez szereg lat w demokratycznej Polsce, realizując zadania o podobnym co wcześniej charakterze.

Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał, że na skutek przedstawienia przez odwołującego się nowego dowodu jakim są zeznania wskazanego wyżej świadka, zaistniały przesłanki do ponownego przeliczenia świadczenia emerytalnego w trybie art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej. W świetle natomiast poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych i dokonanej wyżej wykładni art. 13b ustawy zaopatrzeniowej należy stwierdzić, że okres służby B. K. od 1 stycznia 1984 roku do 6 sierpnia 1987 roku nie może zostać uznany faktycznie za okres służby na rzecz totalitarnego państwa.

Z tych względów Sąd uznał odwołanie za uzasadnione i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do ponownego wyliczenia emerytury policyjnej należnej B. K. z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…), o czym orzekł w pkt. I sentencji wyroku.

Zaznaczyć jednocześnie należy, że skoro B. K. nie odwołał się od decyzji z dnia 2 marca 2020 r., to przedmiotowa decyzja uprawomocniła się i ma moc obowiązującą aż do momentu ponownego ustalenia wysokości świadczenia na skutek wniosku złożonego 3 marca 2023 r. o ponowne ustalenie wysokości emerytury policyjnej. W konsekwencji, stosownie do art. 42 ustawy zaopatrzeniowej, zgodnie z którym świadczenia pieniężne wypłaca się od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym złożono wniosek, stosowne przeliczenie winno być dokonane od 1 marca 2023 roku.

O kosztach zastępstwa prawnego Sąd orzekł w punkcie drugim sentencji wyroku zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Sędzia Ewa Dmitruk