Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 sierpnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Sekcja ds. odwołań od decyzji zmniejszających wysokość emerytur i rent byłym funkcjonariuszom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa

w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Aleksandra Rutkowska
Protokolant:	sekretarz sądowy Aleksandra Kisiel

po rozpoznaniu w dniu 20 sierpnia 2024 roku w Warszawie na rozprawie
sprawy A. K.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek odwołania A. K.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 29 czerwca 2017 roku, nr (...)

I.  oddala odwołanie;

II.  nie obciąża A. K. kosztami zastępstwa procesowego należnymi Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W..

Sędzia Aleksandra Rutkowska

Sygn. Akt XIII 1U 11581/18

UZASADNIENIE

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. decyzją z 29 czerwca 2017 r. (ozn. (...)) dokonał ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej A. K., określając ją od dnia 1 października 2017 r. na kwotę (...) zł.

Podstawą wydania decyzji był art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biuro Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jednolity z dnia 6 maja 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270).

W świetle powołanego przepisu, emerytura osoby, która w latach 1944-1990 pełniła służbę na rzecz państwa totalitarnego, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa i 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą. Wysokość tak ustalonego świadczenia nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Kwota ta w momencie wydania zaskarżonej decyzji wynosiła (...) zł brutto.

A. K. odwołał się od w/w decyzji, wnosząc o ponowne ustalenie wysokości świadczenia w nieobniżonej wysokości, ustalonej przed dniem 1 października 2017 r. oraz o zasadzenie na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Strona odwołująca się podniosła, że zaskarżona decyzja została wydana m.in. na podstawie przepisów prawa niezgodnych z art. 2, art. 10, art. 30, art. 32 ust. 1 i ust. 2, art. 67 ust 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 42 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a także sprzecznych z wiążącymi Polskę aktami prawa międzynarodowego.

Dyrektor Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniósł, że zaskarżona decyzja jest zgodna ze wskazanymi w odwołaniu przepisami prawa, a tym samym odwołanie pozbawione jest podstaw prawnych. Ponadto organ rentowy wskazał, że postępowanie w sprawie ponownego ustalenia wysokości świadczenia zostało wszczęte z urzędu w związku z wejściem w życie ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270) oraz uzyskaniem z Instytutu Pamięci Narodowej Informacji z 27 kwietnia 2017 r. nr (...) o przebiegu służby A. K. na rzecz totalitarnego państwa w okresie od (...) r. do (...) r.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

A. K. (ur. (...)), po odbyciu zasadniczej służby wojskowej, podaniem z dniem 6 lutego 1971 r. zwrócił się do Komendy Wojewódzkiej MO w W. o przyjęcie go do służby w Komendzie Powiatowej MO w O. w charakterze referenta w wydziale do spraw przestępczości gospodarczej. Podkreślił, iż w jego zainteresowaniach znajduje się wykrywalność i zwalczanie nadużyć gospodarczych.

W związku z powyższym, z dniem 29 marca 1971 r. A. K. został przyjęty do służby w MO i mianowany funkcjonariuszem w charakterze służby przygotowawczej na stanowisko oficera na wolnym etacie starszego inspektora operacyjnego Referatu (...) w O..

Z dniem 9 października 1972 r. A. K. został zaliczony w etatowy stan podchorążych Wyższej Szkoły (...) w L..

Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 grudnia 1972 r. w sprawie nadania statutu wyższym szkołom oficerskim resortu (...) w L. była szkołą wyższą w rozumieniu przepisów ustawy o szkolnictwie wyższym i samodzielną jednostką organizacyjną w strukturze Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, nad którą nadzór sprawował minister spraw wewnętrznych. W myśl §6 ust. 2 powyższego zarządzenia do zadań szkoły należało m.in.: wychowanie podchorążych na aktywnych oraz ideowych obywateli PRL, obrońców ustroju i bezpieczeństwa, kształcenie podchorążych w zakresie nauk społeczno –politycznych, prawnych, ekonomicznych i specjalistycznych w celu przygotowania ich do objęcia stanowisk oficerskich w resorcie spraw wewnętrznych, prowadzenie badań w zakresie taktyki i metodyki zwalczania przestępstw, zapobiegania im oraz wykorzystanie wyników tych badań w pracy dydaktycznej.

Z dniem 29 marca 1974 r. odwołujący został mianowany funkcjonariuszem stałym w związku z upływem okresu służby przygotowawczej.

Z dniem 1 lipca 1975 r. A. K. został mianowany na stanowisko starszego inspektora Sekcji (...) Wydziału (...) w W..

Wydział (...) był terenowym odpowiednikiem Departamentu (...) prowadzącym walkę z działalnością antypaństwową w kraju, odpowiadał za tzw. nadbudowę w rozumieniu ideologii marksistowskiej czyli za sferę niematerialną tj. za kulturę i naukę, a także w początkowym okresie istnienia za tzw. bazę czyli za sferę materialną, tj. sferę gospodarki narodowej.

Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych nr (...) z dnia 15 czerwca 1979 r. do zakresu działania Departamentu III MSW należało:

1.  rozpoznawanie, wykrywanie, ograniczanie i likwidowanie antysocjalistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko konstytucyjnemu ustrojowi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej;

2.  profilaktyczna ochrona przed działalnością, o której mowa w pkt 1.

a/zagadnień: nauki, szkolnictwa, oświaty, kultury i sztuki, publikacji wydawnictw, telewizji i radia, zdrowia, turystyki i sportu;

b/środowisk naukowych, twórczych, dziennikarskich, studenckich, mniejszości narodowościowych;

c/obiektów centralnych, związanych z wymienionymi zagadnieniami i środowiskami;

3.  wypracowywanie koncepcji i programowanie działań zmierzających do realizacji wymienionych w pkt. 1 i 2, a w szczególności dotyczących przejawów działalności zagranicznych ośrodków dywersji w kraju, zorganizowanej działalności antysocjalistycznej, terroru, prób organizowania działalności nacjonalistycznej wśród mniejszości narodowościowych;

4.  programowanie, organizowanie i nadzorowanie działalności operacyjnej, profilaktycznej i informacyjnej wydziałów III komend wojewódzkich Milicji Obywatelskiej.

Z dniem (...) r. odwołujący awansował na stanowisko kierownika Sekcji (...)Wydziału (...) w W., a z dniem (...) r. zajął stanowisko kierownika Sekcji (...) Wydziału (...) w W..

Raportem z dnia (...) r. A. K. zwrócił się do Dyrektora Departamentu Kadr MSW o przeniesienie go do pracy w Departamencie (...). Prośbę swą uzasadnił chęcią uzyskania możliwości podniesienia kwalifikacji i umiejętności w pracy operacyjnej. Raport został rozpatrzony odmownie.

Od (...) r. ubezpieczony piastował stanowisko kierownika (...) w W., a od(...) r. – stanowisko kierownika(...) w W..

Departament (...) powstał (...) r. na mocy zarządzenia organizacyjnego nr (...) z (...) r. W Wojewódzkich Urzędach Spraw Wewnętrznych powołano wydziały (...) Zgodnie z zarządzeniem nr (...) z (...) r. do Departamentu (...) powróciły sprawy ochrony operacyjnej ochrony obiektów komunikacji i łączności. Po tym przekształceniu wewnętrzna organizacja jednostki przedstawiała się następująco:

Wydział I (funkcje analityczne)

Wydział II (zabezpieczenie operacyjne i logistyczne)

Wydział III ((...)”)

Wydział IV (kontrola operacyjna organizacji i instytucji technicznych oraz organizowanych przez nie zjazdów i kongresów)

Wydział V (ochrona operacyjna górnictwa i energetyki)

Wydział VI (ochrona operacyjna przemysłu)

Wydział VII (ochrona operacyjna budownictwa, handlu i spółdzielczości)

Wydział VIII (ochrona operacyjna komunikacji i łączności)

Działalność pionu (...) trwała do czasu rozpoczęcia w Polsce transformacji ustrojowej. Rozwiązanie powyższych struktur nastąpiło 1 września 1989 r., gdy na podstawie zarządzenia nr (...) Ministra Spraw wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. ich miejsce zajął nowo utworzony (...)

Z dniem (...) r. A. K. został mianowany na stanowisko starszego inspektora Wydziału (...)w W..

Z dniem (...) r. ubezpieczony został przekazany do dyspozycji Komendanta (...) w L..

Z dniem (...) r. odwołujący objął stanowisko (...) w L., a od (...)r. stanowisko (...) w L..

Od (...) r. A. K. był (...)w L., od (...) r. – (...) w L., a od (...)r. pełnił służbę jako (...) w L..

A. K. od dnia przyjęcia do służby realizował zadania na odcinku pionu (...). Mimo krótkiego okresu, dał się poznać jako zdolny i zdyscyplinowany pracownik. Odwołujący w toku służby był zaangażowany w pracę partyjną i społeczną. Był członkiem (...) oraz członkiem (...). A. K. posiadał dobre przygotowanie operacyjne. Odwołujący pracując na odcinku zwalczania wrogiej propagandy pisanej osiągał pozytywne wyniki w zakresie ujawniania sprawców oraz przeciwdziałania ich działalności. Ujawnił szereg autorów anonimów i ulotek. Ponadto, odwołujący kierował pracą sekcji zajmującej się ochroną instytucji (...). Na skutek zmian organizacyjnych, w październiku 1983 r. A. K. został wyznaczony do kierowania pracą sekcji zajmującej się (...). A. K. pełniąc służbę w Wydziale (...) organizował pracę operacyjną w (...)

W toku spornej służby wskazanej przez IPN, A. K. brał udział w czynnościach operacyjnych, w tym m. in.:

- w sprawie dotyczącej pozyskania tajnego współpracownika J. T. o ps. (...) celem wyjaśnienia i ujawnienia szeregu konfliktów figuranta, który może mieć związek z kolportażem i wykonawstwem ulotek zatytułowanych (...),

- w sprawie dotyczącej pozyskania tajnego współpracownika T. B. o ps. (...) celem uzyskania dopływu informacji o handlu wewnętrznym.

Odwołujący za sumiennie wykonywaną pracę był wielokrotnie nagradzany, w tym dodatkami pieniężnymi i specjalnymi. Rozkazem Nr (...) Naczelnika Wydziału (...) w W., A. K. został wyróżniony pochwałą za uzyskane wyniki w pracy zawodowej, a dokładniej za wykazane zaangażowanie, nienaganną postawę, systematyczną codzienną pracę oraz wniesiony istotny wkład na odcinku zwalczania: wrogiej działalności antysocjalistycznych grup i związków, propagandy pisanej oraz powadzenia działalności profilaktyczno-zapobiegawczej.

Rozkazem Nr (...) ubezpieczony został wyróżniony nagrodą pieniężną za podjęcie pracochłonnych, złożonych czynności operacyjno-śledczych, w wyniku których uzyskano istotne informacje w prowadzonym śledztwie o spowodowanie śmierci G. P.. Powyższe ustalenia o znaczeniu procesowym pozwoliły na zastosowanie przez Prokuraturę Wojewódzką wobec dwóch osób podejrzanych środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.

A. K. został pozytywnie zweryfikowany przez Wojewódzką Komisję Kwalifikacyjną. Po 1990 r. odwołujący kontynuował służbę w Policji do (...) r.

Dowód:

- z informacji z IPN płyta CD - k. 63 a.s,

- pismo IPN wraz z załącznikiem k. 172, 187 a.s.

- akta emerytalne odwołującego się

- pismo k. 142 a.s.

- częściowo przesłuchanie odwołującego k. 148v-149 a.s.

Decyzją z dnia 15 kwietnia 1991 r. przyznano stronie odwołującej prawo do spornego świadczenia emerytalnego. Ustalona emerytura z tytułu wysługi lat wyniosła (...) podstawy wymiaru. (bezsporne k. 1 a.r.).

W związku z wejściem w życie ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270) organ rentowy otrzymał informację z Instytutu Pamięci Narodowej o przebiegu służby strony odwołującej się na rzecz totalitarnego państwa.

Wobec powyższego Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. decyzją z 29 czerwca 2017 r. (ozn. (...)) dokonał ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej, określając ją od dnia 1 października 2017 r. na kwotę (...) zł. W uzasadnieniu organ wskazał, że wskaźnik podstawy wymiaru emerytury strony odwołującej się za okres służby na rzecz totalitarnego państwa obniżono do (...) podstawy wymiaru za każdy rok we wskazanym okresie i (...) podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą. Organ ubezpieczeniowy powołując się na treść art. 15c ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy dodatkowo uznał, że wysokość ustalonego jak wyżej świadczenia nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, czyli (...) zł brutto.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się
w aktach sprawy, w tym aktach rentowych, w aktach osobowych i dodatkowej dokumentacji nadesłanych przez IPN, a także częściowo na podstawie przesłuchania odwołującego się.

Przesłuchanie odwołującego - co do chronologii przebiegu jego służby - Sąd uznał za w pełni wiarygodne, spójne wewnętrznie oraz logiczne. Znalazły one również odzwierciedlenie w dowodach z dokumentów zawartych w aktach personalnych i aktach sprawy. Odnosząc się natomiast do kwestii realizowanych przez odwołującego zadań trzeba zauważyć, iż odwołujący starał się umniejszać znaczenie swojej służby przed 1990 rokiem i marginalizować swoją rolę w funkcjonowaniu aparatu bezpieczeństwa. Stąd, Sąd czyniąc ustalenia w tym zakresie opierał się przede wszystkim na dokumentacji z akt osobowych odwołującego oraz dokumentacji przedstawionej przez IPN. Dokumenty przedłożone przez Instytut Pamięci Narodowej stanowią bowiem dokumenty urzędowe w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c., a w związku z tym korzystają z domniemania prawdziwości tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

W toku postępowania ani organ emerytalny, ani też odwołujący nie przedstawili żadnych dowodów podważających wiarygodność powyższych dokumentów urzędowych. Mając powyższe na uwadze, Sąd w oparciu o powyższe dokumenty dokonał ustaleń faktycznych w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Z uwagi na to, że w złożonym odwołaniu ubezpieczony podnosi przede wszystkim szereg zarzutów co do niekonstytucyjności przepisów prawa materialnego, stanowiącego podstawę wydania zaskarżonych decyzji organu emerytalnego, Sąd Okręgowy jednoznacznie wskazuje, iż w systemie prawnym obowiązującym na gruncie Konstytucji RP, sąd powszechny nie ma kompetencji do stwierdzenia sprzeczności normy ustawowej z Konstytucją oraz pominięcia przepisów ustawy i wydania wyroku na podstawie regulacji konstytucyjnych. Wynika to jednoznacznie z ugruntowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (dalej: TK). I tak w postanowieniu z dnia 22.03.2000 r., P 12/98, OTK ZU nr 2/2000, poz. 67, TK orzekł, że sąd na tle art. 193 Konstytucji może rozważyć kwestię zgodności unormowania ustawowego z postanowieniami konstytucyjnymi (lub prawnomiędzynarodowymi) i – w razie pojawienia się wątpliwości – kierować odpowiednie pytanie do TK. Dopóki jednak Sąd nie zdecyduje się na skorzystanie z tej drogi dla wyeliminowania normy ustawowej, nie może jej po prostu pominąć w procesie orzekania. Nie pozwala na to art. 178 ust. 1 Konstytucji, mówiący o podległości sędziego zarówno Konstytucji, jak i ustawom zwykłym.

W wyroku z dnia 4.10.2000 r., P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189, TK orzekł, iż w obowiązującym stanie konstytucyjnym bezpodstawne jest stanowisko dopuszczające odmowę zastosowania przez sąd orzekający normy ustawowej ze względu na jej sprzeczności z Konstytucją i orzeczenie bezpośrednio na podstawie regulacji konstytucyjnych. TK wskazał, że stanowisko takie nie znajduje uzasadnienia w wyrażonej w Konstytucji zasadzie bezpośredniego stosowania jej przepisów (art. 8 ust. 2), ani w przepisie przewidującym podległość sędziów w sprawowaniu urzędu tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1). Ogólne wskazania Konstytucji, adresowane w tym wypadku do ustawodawcy, nie pozwalają bowiem na wydawanie na ich podstawie indywidualnych rozstrzygnięć, a przy tym sędzia, podlegając Konstytucji, nie jest zwolniony z podległości ustawie zwykłej. Według TK należy więc przyjąć, że właściwą drogą do rozstrzygnięcia wątpliwości co do zgodności z ogólną normą konstytucyjną szczegółowej regulacji ustawowej mającej zastosowanie w sprawie, jest przedstawienie pytania prawnego TK.

W wyroku z dnia 31.01.2001 r., P 4/99, OTK ZU nr 1/2001, poz. 5, TK orzekł, że w żadnym wypadku podstawą odmowy zastosowania przez sąd przepisów ustawy nie może być zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2). Bezpośredniość stosowania Konstytucji nie oznacza kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa. Tryb tej kontroli został bardzo wyraźnie i jednoznacznie ukształtowany przez samą Konstytucję. Art. 188 Konstytucji zastrzega do wyłącznej kompetencji TK orzekanie w wymienionych w nim sprawach bez względu na to, czy rozstrzygnięcie ma mieć charakter powszechnie obowiązujący, czy też ma ograniczać się tylko do indywidualnej sprawy. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem TK, a związanie sędziego ustawą obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, jako podstawę rozpoznawania i rozstrzygania sprawy przyjął przepisy ustawy, w oparciu o które wydano zaskarżoną decyzje organu emerytalnego.

W niniejszej sprawie, na wstępie weryfikacji zasadności obniżenia stronie odwołującej świadczenia emerytalnego w 2017 roku, koniecznym jest poczynienie rozważań dotyczących zakresu podmiotowego osób objętych ustawą nowelizacyjną z 16 grudnia 2016 roku, co w prostej konsekwencji prowadzi do konieczności wykładni użytego we wprowadzonym na mocy tej ustawy w przepisie art. 13 b sformułowania „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

Na mocy ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r., w szczególności jej art.1, ustawodawca wprowadził bowiem do porządku prawnego drugą już, po ustawie z 23 stycznia 2009 r., regulację sprowadzającą się do obniżenia rent i emerytur osobom, które pełniły służbę w organach bezpieczeństwa PRL. Ustawa nowelizująca, definiując w dodanym do ustawy nowelizowanej art. 13b nowe pojęcie „służby na rzecz państwa totalitarnego”, obniżyła świadczenia emerytalne, przyjmując w nowo brzmiącym art. 15c, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok „służby na rzecz totalitarnego państwa” oraz 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, la oraz 2-4 ustawy nowelizowanej, przy czym przepisy art. 14 i art. 15 ust. 1-3a, 5 i 6 stosuje się odpowiednio (art. 15c ust. 2).

Odnośnie rent inwalidzkich wprowadzono podobne mechanizmy ich obniżenia stanowiąc w art. 22a ustawy, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, rentę inwalidzką zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa (ust. 1), przy czym wysokość tak ustalonej renty inwalidzkiej nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy (ust.3).

Ustawa wprowadziła dodatkowo pewne wyjątki, pozwalające na wyłączenie jej zastosowania, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (art. 15c ust. 5). Taka okoliczność nie była podnoszona w toku niniejszego postępowania, a ponadto IPN nie potwierdził, by taka działalność wynikała z dokumentacji osobowej odwołującego.

Inną możliwość wyłączenia zastosowania przepisów o obniżeniu świadczenia przewidział przepis 8a ustawy, wskazując, iż Minister właściwy do spraw wewnętrznych stosowną decyzją w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może wyłączyć stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a, w stosunku do osób pełniących służbę z uwagi na jej krótkotrwały czas pełnienia przed dniem 31 lipca 1990 roku albo rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia.

Przepis art. 13a ust. 1 wspomnianej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym stanowi, że na wniosek organu rentowego Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu na podstawie posiadanych akt osobowych sporządza, w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, i przekazuje organowi rentowemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i taką też informację organ otrzymał odnoście osoby odwołującej.

Zgodnie z art. 13a ust. 5, informacja powyższa jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12.

O ile informacja ta była wiążąca dla organu emerytalno-rentowego, o tyle nie jest wiążąca dla sądu. W postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. (...) ((...)), Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Również w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego wykrystalizował się pogląd, zgodnie z którym informacja o przebiegu służby nie jest władczym przejawem woli organu administracji publicznej – władczym rozstrzygnięciem (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 stycznia 2018 r., I OSK 2848/17, LEX nr 2445886). Tak rozumiany skutek informacji o przebiegu służby został także zaaprobowany w orzecznictwie sądów powszechnych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 września 2016 r., III AUa 1618/14), co oznacza, że Sąd ma obowiązek oceny całego materiału dowodowego łącznie z treścią informacji IPN.

Zgodnie z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. III UZP 1/20 przebieg procesu w postępowaniu dotyczącym odwołań funkcjonariuszy od decyzji obniżających ich świadczenia, „będzie oscylował wokół procesowych zasad dowodzenia i rozkładu ciężaru dowodów, z uwzględnieniem dowodów prima facie, domniemań faktycznych (wynikających chociażby z informacji o przebiegu służby) i prawnych oraz zasad ich obalania. Stąd też stwierdzenie pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.). Brak związania sądu powszechnego treścią informacji o przebiegu służby nie zamyka procesu wykładni, lecz obliguje do wyjaśnienia pozostałych kwestii spornych, przede wszystkim znaczenia zwrotu „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

Wobec powyższego stwierdzić należy, że samo określenie miejsca pracy i okresu pełnienia służby jest niewystarczające dla obniżenia funkcjonariuszowi świadczenia.

Sąd Najwyższy podkreślił także, że potencjalne uznanie informacji z IPN jako dowodu niepodważalnego i wyłącznego, którym sąd byłby związany, pozbawiałoby sąd możliwości samodzielnego kreowania decyzji i naruszałoby jego prawo do swobodnej, wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) na rzecz legalnej oceny dowodów. Nastąpiłaby wówczas utrata przez orzekający w sprawie sąd cech immanentnie związanych z kognicją sądu ubezpieczeń społecznych, którego zadaniem jest merytoryczne rozpoznanie sprawy. Uczyniłoby to z IPN organ realnie rozstrzygający sprawę, sprowadzając zaś sąd do roli instytucji podejmującej – z góry ustalone – decyzje na podstawie formalnej, przesłanej informacji o przebiegu służby. Sąd Najwyższy słusznie podkreślił również, iż w sprawie niniejszej konieczną jest szersza, a nie wyłącznie językowa wykładnia art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, ponieważ zawarte w nim pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa” stanowi tylko kryterium wyjściowe, a więc przybiera postać domniemania możliwego do obalenia w procesie cywilnym.

Koniecznym jest również odkodowanie znaczenia pojęcia „służby na rzecz państwa totalitarnego”. Sąd niniejszy podziela stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w uchwale z dnia 16 września 2020 roku przytoczone już wyżej, iż zwrot „na rzecz” użyty w art. 13 b rzeczonej ustawy należy interpretować z punktu widzenia wykładni językowej jako działanie podejmowane „na korzyść” państwa totalitarnego. Jak podkreślił Sąd Najwyższy: zrównanie sytuacji osób kierujących organami państwa totalitarnego, osób, które angażowały się w wykonywanie zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli z osobami, które w ramach wymienionych w art. 13b formacji wykonywały czynności akceptowalne i wykonywalne w każdym państwie, także tym demokratycznym, nie może zostać sprowadzone do tych samych parametrów i konsekwencji. Sąd Najwyższy słusznie podkreślił, iż przebieg rzeczywisty służby funkcjonariusza ma znaczenie dla wysokości jego renty, czy emerytury, co ma znaczenie dla uniknięcia odpowiedzialności zbiorowej jaka stosowana była w czasach państwa totalitarnego. Wskazał, że nie można z góry zakładać, że każda osoba pełniąca służbę w organach wskazanych w art. 13 b ustawy pełniła służbę na rzecz państwa totalitarnego, bowiem zadania tych osób dotyczyły obszarów bezpieczeństwa państwa istotnych w każdym czasie oraz w wielu modelach ustrojowych, np. służba w policji kryminalnej, ochrona granic. W konsekwencji w każdym przypadku koniecznym jest zbadanie wszystkich okoliczności sprawy – a ustalenie, czy dana osoba podlega ustawie zgodnie z art. 13b powinno opierać się nie na mechanicznym i formalnym oparciu się na informacji o przebiegu służby z IPN, ale na wszechstronnym zbadaniu wszystkich okoliczności sprawy, a przede wszystkim indywidualnych czynów osoby oraz ich weryfikacji pod kątem godzenia w prawa i wolności człowieka.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 kwietnia 2009 r., sygn. akt I UK 316/08, w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Zgodnie z art. 473 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przed tym sądem przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z zeznań świadków i z przesłuchania stron. Ograniczenia dowodowe, o których mówi ten przepis, to przede wszystkim ograniczenia dotyczące możliwości prowadzenia dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu (art. 247 k.p.c.). Wyjątek od ogólnych zasad, wynikających z art. 247 k.p.c., sprawia, że każdy fakt istotny może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a dopuszczenie ich za celowe (por. orzeczenia Sądu Najwyższego wyroki z 6 września 1995 r., II URN 23/95, OSNAPiUS 1996 nr 5, poz. 77, z 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98, OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 439, a z najnowszego orzecznictwa wyrok z 4 października 2007 r. I UK 111/07, LEX nr 275689, z 2 lutego 1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239 oraz z 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342).

Nie ulega zatem wątpliwości, że ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu wynika co innego (np. z informacji o przebiegu służby) (art. 473 k.p.c.). Uznać zatem należy, że informacja IPN o przebiegu służby stanowi jedynie punkt wyjściowy do przyszłych rozważań i ocen, wyznacza ramy czasowe. Konieczne jest więc zbadanie, jakie konkretne czynności wykonywał funkcjonariusz i czy mają one znamiona działalności na rzecz państwa totalitarnego. Pominięcie takiej drogi prowadziłoby do objęcia negatywnymi skutkami ustawy osób, które pracując w jednostkach traktowanych przez ustawę jako formacje państwa totalitarnego, wykonywały czynności czysto techniczne, takie jak sprzątanie, czy dozorowanie budynku, albo wykonywały czynności konieczne z punktu widzenia każdego państwa – również demokratycznego, a często po zmianie ustroju pozostały przy wykonywaniu tych właśnie czynności.

Źródłami dowodowymi w takim postępowaniu mogą być dowody z dokumentów, w tym z akt personalnych nadesłanych przez IPN, zeznania świadków, w tym pokrzywdzonych działaniami funkcjonariusza lub osób potwierdzających działalność strony odwołującej na rzecz opozycji demokratycznej, dowody zebrane w postępowaniach sądowych, np. dot. bezprawnej działalności funkcjonariusza przeciwko obywatelom, czy sama analiza zajmowanego przez odwołującego stanowiska i wykonywanych w związku z tym czynności służbowych. Zdaje się więc, że organ wyspecjalizowany, taki jak Instytut Pamięci Narodowej, posiada możliwość szerokiego zweryfikowania i sprawdzenia funkcjonariusza w zakresie tego, na czym w rzeczywistości polegała jego służba i jakie czynności wykonywał (tak też Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 18 listopada 2020 r., sygn. III AUa 39/20, LEX nr 3127208).

Analizując zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy stwierdzić należy, iż dokumenty zgromadzone w aktach osobowych A. K. oraz przesłane przez IPN na żądanie Sądu Okręgowego, jednoznacznie i bez żadnych wątpliwości wykazały, że odwołujący pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Podkreślić bowiem należy, że choć w literaturze wyróżnia się wiele cech państw totalitarnych, niezaprzeczalnie są wśród nich m.in.: kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, przez co naruszane są podstawowe prawa człowieka. Należą do nich również rozbudowana propaganda i dezinformacja, rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu oraz system oparty na dominacji jednej partii politycznej, działającej w oparciu o system policyjny osadzający się na przemocy, strachu i tajnych służbach.

W tym kontekście czynności realizowanych przez odwołującego się w spornym okresie służby zmierzały wprost do inwigilacji i kontroli obywateli, a szkolenie w ramach Wyższej Szkoły (...) w L., przygotowało odwołującego się do realizacji powyższych zadań i umożliwiło mu awans w ramach struktury resortu spraw wewnętrznych.

Jednostki, w których odwołujący pełnił w tym okresie służbę zajmowały się bowiem walką z działalnością „antypaństwową” i antysocjalistyczną w kraju. Do ich zakresu działania należało bardzo szeroko rozumiane rozpoznawanie, wykrywanie, ograniczanie i likwidowanie antysocjalistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciw konstytucyjnemu ustrojowi PRL. W istocie owa działalność już z założenia miała na celu zapewnienie całkowitej kontroli nad obywatelem, w tym uniemożliwienie korzystania z podstawowych swobód obywatelskich, takich jak wolność słowa i swoboda wyrażania przekonań politycznych, a także zakładania partii politycznych i związków zawodowych.

A. K. zajmował się zagadnieniem zwalczania wrogiej propagandy pisanej, nielegalnych organizacji i związków oraz terroryzmu politycznego. Realizując zadania odwołujący wykonywał czynności operacyjne i operacyjno – rozpoznawcze, biorąc w nich bezpośredni udział. Działania te ewidentnie wspierały funkcjonowanie ówczesnego państwa, naruszającego prawo do wyrażania własnych poglądów politycznych, prawo do rzetelnej informacji i wolności słowa, czy prawo do zrzeszania się. Akta osobowe odwołującego wskazują zaś, że ubezpieczony czynił to z zaangażowaniem i umiejętnie, osiągając znaczące sukcesy.

Dodatkowo, ubezpieczony zajmował stanowiska kierownicze, a więc był osobą decyzyjną i samodzielną w wykonywaniu zadań służbowych. Odwołujący otrzymywał również wiele nagród, pochwał, dodatków specjalnych, a także awansował w stopniach. Jak powszechnie wiadomo, dodatki specjalne, nie były przyznawane funkcjonariuszom za wykazywanie bierności w pełnionych obowiązkach służbowych, a za zaangażowanie i oddanie służbie, które to właśnie przejawiał A. K..

Należy również wskazać, że odwołujący podjął służbę w SB w pełni świadomie, a także podkreślał swoje zamiłowanie do pracy operacyjnej bądź zainteresowania polityczne. Powyższe wskazuje na to, że zdawał sobie sprawę z tego, czym zajmuje się Służba Bezpieczeństwa i jakie są jej metody działania.

Swoimi działaniami ubezpieczony zmierzał do deprecjonowania, inwigilowania określonych środowisk, powodując negatywne konsekwencje dla indywidualnych osób. Wspierał ideowo ówczesny ustrój państwowy oraz jego sposób rozprawiania się z przeciwnikami politycznymi i ideologicznymi.

Fakt, że odwołujący przeszedł pozytywnie proces weryfikacji byłych funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i został zatrudniony w Policji pozostaje bez wpływu na kwestię rozpoznania przedmiotowej sprawy. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do wyroku K 6/09 wyraził pogląd, że zarówno postępowanie przed komisją weryfikacyjną, jak i uzyskaną w jego końcowym efekcie opinię, należy traktować instrumentalnie, tylko w kategoriach przydatności do służby w organach III RP i spełnienia wymagań formalnych obowiązującej wówczas ustawy.

Na podkreślenie zasługuje również okoliczność prowadzenia przez odwołującego czynności operacyjno – śledczych dotyczących postępowań organów w sprawie śmierci G. P.. Za działania te odwołujący został nagrodzony nagrodą pieniężną. To wskazuje, że odwołujący prowadził w sprawie śmierci G. P. istotne czynności operacyjne z punktu widzenia SB. Odnosząc się zaś do wersji przedstawionej w zeznaniach jakoby G. P. padł ofiarą przemocy ze strony kolegi, z którym pił alkohol i zażywał narkotyki, Sąd wskazuje, że zeznania te nie mają żadnego oparcia w dokumentach urzędowych w tym przede wszystkim w rozkazie nr (...) i stanowią wyłącznie przyjętą na potrzeby niniejszego postępowania linię obrony skierowaną na umniejszenie lub wyłączenie roli odwołującego w sprawie ustalenia przyczyn śmierci G. P..

To wszystko stanowi, w ocenie Sądu Okręgowego, wystarczające podstawy do stwierdzenia, iż ustalone w sprawie czynności służbowe podejmowane przez odwołującego wypełniały ustawowe kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, określone w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.

W przedmiotowej sprawie odwołujący A. K. nie przedstawił żadnych wiarygodnych dowodów, które pozwoliłyby na uznanie zasadności złożonego odwołania w aspekcie powyższego stanowiska.

To wszystko stanowi, w ocenie Sądu Okręgowego, wystarczające podstawy do stwierdzenia, iż ustalone w sprawie czynności służbowe podejmowane przez odwołującego wypełniały ustawowe kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, określone w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.

Należy również nadmienić, iż w dniu 16 czerwca 2021 roku Trybunał Konstytucyjny w sprawie P 10/20 orzekł, iż art. 22a ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r. poz. 723) jest zgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W ustnych motywach rozstrzygnięcia wskazano na zgodność z Konstytucją zastosowanej wobec osób, objętych ustawą zasady zabezpieczenia społecznego de minimis, wskazując, iż ich sytuacja prawna byłaby zgoła inna, gdyby ustawodawca w całości odebrałby im należne dotychczas świadczenia. Podkreślono również brak uzasadnionych podstaw do zastosowania zasady ne bis in idem, a to z uwagi na fakt, iż wcześniejsza ustawa w ogóle nie odnosiła się do świadczeń rentowych. Wskazano również na zasadę praw nabytych, którą – w ocenie Trybunału Konstytucyjnego – należy oceniać przez pryzmat praw nabytych słusznie, w kontrze do praw nabytych niesłusznie. W ocenie Sądu Okręgowego oznacza to, iż analizując przedmiotowa sprawę, należało zbadać – przez pryzmat uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 roku – czy ubezpieczony nabył prawo do spornych świadczeń słusznie, czy też niesłusznie. Zebrany w sprawie materiał dowodowy potwierdził istnienie przesłanek niesłuszności nabycia przez ubezpieczonego prawa do świadczeń z uwagi na podejmowanie przez niego, jako funkcjonariusza SB, czynności godzących w podstawowe prawa i wolności obywateli.

Tym samym Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie wniesione przez odwołującego A. K..

Orzekając w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego Sąd miał na uwadze treść art. 102 k.p.c. Zgodnie z przywołanym przepisem, w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przygrywającej proces tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten zawiera zwrot niedookreślony „wypadki szczególnie uzasadnione”, a wypełnienie treścią dyspozycji tego przepisu, mianowicie ustalenie, co należy uznać za ów wypadek szczególnie uzasadniony, zostało pozostawione sądowi orzekającemu w danej sprawie.

Zdaniem Sądu, zastosowanie art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Powyższe stanowisko zostało zaprezentowane m.in. w postanowieniu Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1974 II CZ 223/73.

W ocenie tut. Sądu, okoliczności niniejszej sprawy przemawiają za odstąpieniem od obciążania odwołującego kosztami procesu. Sąd wziął bowiem pod uwagę charakter sprawy, która bezpośrednio skutkuje pogorszeniem jego sytuacji materialnej.

W tym stanie rzeczy – kierując się zasadą słuszności wynikającą z art. 102 k.p.c. – sąd postanowił nie obciążać odwołującego kosztami zastępstwa procesowego, o czym orzekł w punkcie II sentencji wyroku.

Sędzia Aleksandra Rutkowska