Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Sylwia Góźdź
Protokolant:	sekretarz sądowy Katarzyna Ditko

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy (...) S.A. z siedzibą w W.

z udziałem ubezpieczonych J. B. (1), R. B., I. C., B. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne

na skutek odwołania (...) S.A. z siedzibą w W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

z dnia 19 września 2023 r. nr (...)

z dnia 14 listopada 2023 r. nr (...)

z dnia 13 grudnia 2023 r. nr (...)

z dnia 6 października 2023 r. nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 19 września 2023 r., Nr (...) w ten sposób, że stwierdza, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne J. B. (1) podlegającego ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. z siedzibą w W. w okresach objętych decyzją nie obejmowała przychodów J. B. (1) uzyskanych przez niego z tytułu umów o współpracę w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych;

2.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 14 listopada 2023 r., Nr (...)w ten sposób, że stwierdza, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne R. B. podlegającego ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. z siedzibą w W. w okresach objętych decyzją nie obejmowała przychodów R. B. uzyskanych przez niego z tytułu umów o współpracę w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych;

3.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 13 grudnia 2023 r., Nr (...)w ten sposób, że stwierdza, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne I. C. podlegającej ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. z siedzibą w W. w okresach objętych decyzją nie obejmowała przychodów I. C. uzyskanych przez nią z tytułu umów o współpracę w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych;

4.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 6 października 2023 r., Nr (...)w ten sposób, że stwierdza, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne B. W. podlegającej ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. z siedzibą w W. w okresach objętych decyzją nie obejmowała przychodów B. W.uzyskanych przez nią z tytułu umów o współpracę w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych;

5.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. zwrot kosztów zastępstwa procesowego, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie Referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt XIV U 1772/23

UZASADNIENIE

wyroku z 10 maja 2024 r.

Decyzją nr (...)-D z 19 września 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 oraz art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1 i 1a, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1230 z późn. zm.) z zastosowaniem art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 2561) oraz § 2 ust. 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1771) stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne J. B. (1) podlegającego ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. od lipca 2018 r. do stycznia 2022 r. obejmuje, poza wynagrodzeniem osiąganym z tytułu umowy o pracę, także wynagrodzenie uzyskiwane z umów o współpracy, które były realizowane na rzecz płatnika składek. W ocenie organu rentowego, były to umowy o świadczenie usług, do których należy stosować przepisy dotyczące umowy zlecenia, a więc były umowami, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Odwołanie o tej decyzji wniósł płatnik, zaskarżając ją w całości, zarzucając jej:

1. naruszenie art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998r.o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. z 2022 r., poz. 1009, dalej jako „u.s.u.s.”), poprzez jego błędną wykładnię sprowadzającą się do wykładni językowej, a w konsekwencji zastosowanie tego przepisu - w sytuacji, gdy w specyficznych okolicznościach przedmiotowej sprawy należało wykroczyć poza reguły wykładni językowej i oprzeć się na jego wykładni funkcjonalnej, albowiem równoległa współpraca pomiędzy J. B. (2), a Odwołującą na podstawie umów o współpracy, których przedmiotem byt podoutsourcing czynności bankowych, oraz na podstawie umów o pracę nie miała na celu uchylania się przed obowiązkiem opłacania należnych składek, czy też naruszenia interesów pracowniczych Zainteresowanego, a stanowiła realizację bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa o charakterze regulacyjnym oraz wytycznych organu nadzorującego działalność pośredników kredytowych (Komisja Nadzoru Finansowego), z których wynikało, że w ramach zawartych umów o współpracy, których przedmiotem byt podoutsourcing czynności bankowych, Odwołująca mogła powierzyć J. B. (2) wyłącznie wykonywanie czynności pomocniczych służących realizacji świadczenia głównego wynikającego z umowy zawartej przez Odwołującą z bankiem (tj. czynności faktycznych polegających na pozyskiwaniu klientów),a jednocześnie w ramach tych umów Odwołująca się nie mogła powierzyć Zainteresowanemu wykonywania czynności finalizujących, z którymi wiązał się dostęp do tajemnicy bankowej, stanowiących realizację świadczenia głównego wynikającego z umowy zawartej z bankiem (tj. czynności prawnych polegających w szczególności na zawieraniu umów z klientami), które to czynności J. B. (1) wykonywał na podstawie umów o prace [zob. art. 6a ust. 7 pkt 1 w brzmieniu obowiązującym do 28.09.2023 r. w zw. z art. 6a ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2022 r., poz. 2324, dalej jako pr. bank.", lub ,,Prawo bankowe"; wytyczne Komisji Nadzoru Finansowego];

2. naruszenie art. 8 ust. 2a u.s.u.s., poprzez jego zastosowanie, które nastąpiło w wyniku pominięcia, że Odwołująca się mogła powierzyć w ramach podoutsourcingu bankowego wykonywanie czynności w zakresie pośrednictwa związanego z działalnością bankową:

- wyłącznie innemu przedsiębiorcy, którym w stanie rzeczy niniejszej sprawy był zainteresowany J. B. (1), oraz

- wyłącznie na podstawie odrębnej umowy/umów w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych zawartej/zawartych w ramach prowadzonej przez tego przedsiębiorcę działalności gospodarczej, którymi w stanie rzeczy niniejszej sprawy były umowy o współpracy zawarte z J. B. (2), co wprost wynika z treści art. 6a ust. 7 pkt 1 w brzmieniu obowiązującym do 28.09.2023r. w zw. z art. 6a ust 1 Prawa bankowego;

3. naruszenie art. 8 ust. 2a u.s.u.s., poprzez jego zastosowanie, w sytuacji, gdy w specyficznych okolicznościach niniejszej sprawy wywołuje to niedopuszczalną sytuacje, w której J. B. (1), działający jako przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa finansowego i uczestniczący w związku z tym (jako podinsourcer, o którym mowa w art. 6a ust. 7 pkt 1 w brzmieniu obowiązującym do 28.09.2023 r. Prawa bankowego w zw. z art. 6a ust. 1 Prawa bankowego) w realizacji czynności bankowych, uznany za pracownika Odwołującej w rozumieniu tego przepisu, miałby wykonywać w ramach umów o pracę czynności finalizujące wiążące się z dostępem do tajemnicy bankowej, stanowiące realizację świadczenia głównego wynikającego z umowy zawartej pomiędzy Odwołującą a bankiem, których zgodnie z przepisami prawa o charakterze imperatywnym nie wolno mu wykonywać jako ww. przedsiębiorca - a z drugiej strony -miałby wykonywać w ramach tego stosunku pracy czynności pomocnicze służące realizacji świadczenia głównego wynikającego z umowy zawartej przez Odwołującą z bankiem, które zgodnie z przepisami prawa o charakterze imperatywnym, wolno mu wykonywać wyłącznie jako przedsiębiorca na podstawie umowy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych zawartej w ramach prowadzonej działalności gospodarczej;

4. naruszenie art. 8 ust. 2a u.s.u.s., poprzez jego zastosowanie, w sytuacji gdy zadania wykonywane przez zainteresowanego J. B. (1) na podstawie umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych (czynności pomocnicze, służące realizacji świadczenia głównego wynikającego z umowy zawartej przez Odwołującą z bankiem) miały inny rodzaj i charakter niż czynności wykonywane przez niego na podstawie umów o pracę (czynności stanowiące realizację świadczenia głównego wynikającego z umowy zawartej przez Odwołującą z bankiem), o czym wprost świadczy dyspozycja art. 6a ust. 7 pkt 1 w brzmieniu obowiązującym do 28.09.2023 r. Prawa bankowego w zw. z art. 6a ust. 1 Prawa bankowego;

5. naruszenie art. 8 ust. 2a u.s.u.s. w zw. z art. 2 Konstytucji oraz z art. 32 Konstytucji, poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy to powszechnie obowiązujące przepisy prawa nakładały na Odwołującą obowiązek zastosowania spornej struktury zatrudnienia(równoległe pozostawanie z Zainteresowanym w stosunku cywilnoprawnym w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych oraz w stosunku pracy), co stawia Odwołującą w mniej korzystnej sytuacji względem innych uczestników obrotu gospodarczego i podważa zaufanie do instytucji pastwa prawa;

6. naruszenie art. 8 ust. 2a u.s.u.s. poprzez jego zastosowanie, które nastąpiło w wyniku błędnego uznania, że umowy o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych zawarte przez Odwołującą z J. B. (2) były realizowane „na rzecz” (...) w rozumieniu, o jakim mowa w tym przepisie;

7. naruszenie art. 8 ust. 2a u.s.u.s. w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 u.s.u.s., poprzez jego błędną wykładnię polegającą na nieuzasadnionym przyjęciu, że za pracownika w rozumieniu tego przepisu rozumie się także osoby prowadzące pozarolniczą działalność, podczas gdy z brzmienia tego przepisu nie można wywieść takiego wniosku (dyspozycja przepisu nie obejmuje takiego przypadku);

8. art. 8 ust. 2a u.s.u.s., poprzez jego zastosowanie, w sytuacji gdy w 2018 r. Odwołującą była już kontrolowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Wydział (...) w W. I w zakresie prawidłowości i rzetelności obliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz innych składek, do których pobierania uprawniony jest Zakład, w trakcie której to kontroli organ rentowy nie stwierdził jakichkolwiek nieprawidłowości w zakresie równoległej współpracy Odwołującej z przedsiębiorcami na podstawie umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych oraz umów o prace (w tym zasad ich rozliczania), a zatem utrzymując dotychczasowy model współpracy Odwołująca działała zgodnie z zasada zaufania do organów władzy publicznej, które to organy w takim samym stanie faktycznym i prawnym nie mogą odstępować od ustalonej praktyki rozstrzygania spraw bez uzasadnionej przyczyny;

9. naruszenie art. 18 ust. 1a u.s.u.s. w zw. z art. 18 ust. 1 u.s.u.s. w zw. z art. 20 ust. 1 u.s.u.s. zw. z art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r. (tj. Dz. U. z 2022 r., poz. 2561, dalej jako: „u.ś.o.z.”), poprzez jego zastosowanie i uwzględnienie w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) i zdrowotne J. B. (1), oprócz przychodu uzyskiwanego przez niego z tytułu umów o pracę, również przychodu uzyskiwanego przez J. B. (1) z tytułu umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych w okresach: od lipca 2018 r. do stycznia 2019 r., od marca 2019 r. do maja 2019 r., od lipca 2019 r. do sierpnia 2019 r., październik 2019 r., grudzień 2019 r., styczeń 2020 r., od marca 2020 r. do maja 2020 r., od lipca 2020 r. do października 2020 r., grudzień 2020 r., od lutego 2021 r. do sierpnia 2021 r. oraz od października 2021 r. do stycznia 2022 r.

10. naruszenie art. 18 ust.1 u.s.u.s. w zw. z art. 20 ust. 1u.s.u.s. zw. z art. 81 ust. 1 u.o.ś.z., poprzez jego niezastosowanie i pominiecie, ze w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) i zdrowotne J. B. (1) należało uwzględnić wyłącznie przychód uzyskiwany przez niego z tytułu umów o prace w okresach: od lipca 2018 r. do stycznia 2019 r., od marca 2019 r. do maja 2019r., od lipca 2019 r. do sierpnia 2019 r., październik 2019 r., grudzień 2019 r., styczeń 2020 r., od marca 2020 r. do maja 2020 r., od lipca 2020r. do października 2020 r., grudzień 2020 r., od lutego 2021 r. do sierpnia 2021 r. oraz od października 2021 r. do stycznia 2022 r.

11. naruszenie art. 4 pkt 2 lit. a u.s.u.s. w zw. z art. 85 ust. 1 u.5.0.z. w zw. z art. 8 ust. 2.S.u.5. w zw. z art. 66 ust. 1 pkt 1a u.o.ś.z. w zw. z art. 5 pkt 43 u.o.ś.z poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, ze Odwołująca jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) i zdrowotne od przychodu uzyskiwanego przez J. B. (1), jako niezależnego przedsiębiorcę, z tytułu umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych w okresach: od lipca 2018 r. do stycznia 2019 r., od marca 2019 r. do maja 2019 r, od lipca 2019r. do sierpnia 2019 r., październik 2019 r, grudzień 2019 r., styczeń 2020 r., od marca 2020 r. do maja 2020 r. od lipca 2020 r. do października 2020 r, grudzień 2020 r., od lutego 2021 r. do sierpnia 2021 r. oraz od października 2021 r. do stycznia 2022 r.;

12. naruszenie art. 4 pkt 2 lit. d u.s.u.s., poprzez jego niezastosowanie i pominięcie, że płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) od przychodu uzyskiwanego przez J. B. (1) z tytułu umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych w okresach: od lipca 2018 r. do stycznia 2019 r., od marca 2019 r. do maja 2019 r., od lipca 2019 r. do sierpnia 2019 r., październik 2019 r., grudzień 2019 r., styczeń 2020 r., od marca 2020 r. do maja 2020 r., od lipca 2020 r. do października 2020 r., grudzień 2020 r., od lutego 2021 r. do sierpnia 2021 r. oraz od października 2021 r. do stycznia 2022 r., jest sam zainteresowany J. B. (1), jako niezależny od Odwołującej przedsiębiorca;

13. naruszenie § 2 ust. 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postepowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2022r., poz. 1771, dalej jako: „Rozporządzenie”), poprzez jego zastosowanie i uwzględnienie w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) i zdrowotne J. B. (1), oprócz przychodu uzyskiwanego przez niego z tytułu umów o pracę, również przychodu uzyskiwanego przez J. B. (1) z tytułu umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych w okresach: od lipca 2018 r. do stycznia 2019 r., od marca 2019 r. do maja 2019 r., od lipca 2019r. do sierpnia 2019 r., październik 2019 r., grudzień 2019 r., styczeń 2020 r., od marca 2020 r. do maja 2020 r., od lipca 2020 r. do października 2020 r., grudzień 2020 r., od lutego 2021 r. do sierpnia 2021 r. oraz od października 2021 r. do stycznia 2022 r.;

14. naruszenie art. 77 § 1 w zw. z art. 7 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postepowania administracyjnego (tj. Dz. U. z 2023 r., poz. 775, dalej zwanej jako: „k.p.a.”), poprzez błędną i wybiórczą ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie (w tym w szczególności w postaci pisemnych wyjaśnień (...)) i w konsekwencji:

- błędne ustalenie, że zawarcie umów o prace było niezbędne, gdyż bez niej pracownik nie mógł być dopuszczony do czynności faktycznych;

- błędne ustalenie, że współpracownicy występowali w roli reprezentantów (...), a nie jako przedsiębiorcy;

- błędne ustalenie, że zakresy zadań wynikające z umów o pracę oraz umów o współpracy praktycznie pokrywały się i wzajemnie dopełniały;

- błędne ustalenie, że nie ma możliwości rozdzielenia czasu pracy wykonywanej na podstawie umów o pracę i na podstawie umów o współpracy, gdyż praca łączyła się w jedną całość;

- pominięcie, że przedmiotem umów o współpracy zawartych przez Odwołującą z J. B. (2) były czynności pomocnicze służące realizacji świadczenia głównego wynikającego z umowy zawartej przez Odwołującą z bankiem, wykonywane w ramach podoutsourcingu czynności bankowych;

- pominiecie, że Odwołująca mogła powierzyć w ramach podoutsourcingu bankowego wykonywanie czynności w zakresie pośrednictwa związanego z działalnością bankową wyłącznie innemu przedsiębiorcy;

- pominiecie, że już na ok. rok przed zawarciem przez J. B. (1) w ramach prowadzonej działalności gospodarczej umów o współpracy z Odwołującą (tj. już od 01.06.2017 r.) Zainteresowany prowadził analogiczną działalność w zakresie pośrednictwa finansowego;

15. naruszenie art. 7 w zw. z art. 77 § 1 w zw. z art. 107 § 3 k.p.a., poprzez brak dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, w tym całkowite pominięcie obszernych wyjaśnień Odwołującej przedstawionych w toku kontroli odnoszących się do bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa o charakterze regulacyjnym wiążących (...) jako pośrednika kredytowego i w konsekwencji nieustalenie, że Odwołująca mogła powierzyć w ramach podoutsourcingu bankowego wykonywanie czynności w zakresie pośrednictwa związanego z działalnością bankową wyłącznie innemu przedsiębiorcy, którym w stanie rzeczy niniejszej sprawy byt zainteresowany J. B. (1), co wprost wynika z treści art.6a ust. 7 pkt 1 w brzmieniu obowiązującym do 28.09.2023 r. w zw. z art. 6a ust. 1 Prawa bankowego;

16. naruszenie art. 8 k.p.a. polegające na zastosowaniu przez Organ rentowy w stanie rzeczy niniejszej sprawy dyspozycji art. 8 ust. 2a u.s.u.s., w sytuacji gdy stanowi to naruszenie zasady pogłębiania zaufania do organów władzy publicznej, albowiem w 2018 r. Odwołująca była kontrolowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Wydział(...) w W. I w zakresie prawidłowości i rzetelności obliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz innych składek, do których pobierania uprawniony jest Zakład, w trakcie której to kontroli organ rentowy nie stwierdził jakichkolwiek nieprawidłowości w zakresie równoległej współpracy Odwołującej z przedsiębiorcami na podstawie umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych oraz umów o pracę (w tym zasad ich rozliczania), a zatem utrzymując dotychczasowy model współpracy (w tym zasady jego rozliczania) Odwołująca działała zgodnie z zasadą zaufania do organów władzy publicznej, które to organy w takim samym stanie faktycznym i prawnym nie mogą odstępować od ustalonej praktyki rozstrzygania spraw bez uzasadnionej przyczyny.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji w całości i ustalenie, że podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne J. B. (1) nie stanowią przychody uzyskane przez niego z tytułu umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych w okresach: od lipca 2018 r. do stycznia 2019 r., od marca 2019 r. do maja 2019 r., od lipca 2019 r. do sierpnia 2019 r., październik 2019 r., grudzień 2019 r., styczeń 2020 r., od marca 2020 r. do maja 2020 r., od lipca 2020 r. do października 2020 r., grudzień 2020 r., od lutego 2021 r. do sierpnia 2021 r. oraz od października 2021 r. do stycznia 2022 r. oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. (odwołanie – k. 4-33)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu organ rentowy podtrzymał dotychczasowe stanowisko. (odpowiedź na odwołanie – k. 69-70)

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. wydał decyzje o analogicznej treści w sprawach ubezpieczonych: R. B., I. C. i B. W.

Decyzją nr (...)z 6 października 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 oraz art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1 i 1a, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1230 z późn. zm.) z zastosowaniem art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 2561) oraz § 2 ust. 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1771) stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne B. W. podlegającej ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. od lutego 2020 r. do października 2022 r. obejmuje, poza wynagrodzeniem osiąganym z tytułu umowy o pracę, także wynagrodzenie uzyskiwane z umów o współpracy, które były realizowane na rzecz płatnika składek. W ocenie organu rentowego, były to umowy o świadczenie usług, do których należy stosować przepisy dotyczące umowy zlecenia, a więc były umowami, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Decyzją nr (...) z 14 listopada 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 oraz art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1 i 1a, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1230 z późn. zm.) z zastosowaniem art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 2561) oraz § 2 ust. 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1771) stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne R. B. podlegającego ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. od października 2019 r. do stycznia 2022 r. obejmuje, poza wynagrodzeniem osiąganym z tytułu umowy o pracę, także wynagrodzenie uzyskiwane z umów o współpracy, które były realizowane na rzecz płatnika składek. W ocenie organu rentowego, były to umowy o świadczenie usług, do których należy stosować przepisy dotyczące umowy zlecenia, a więc były umowami, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Decyzją nr (...) z 1 grudnia 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 oraz art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1 i 1a, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1230 z późn. zm.) z zastosowaniem art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 2561) oraz § 2 ust. 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1771) stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne I. C. podlegającej ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) S.A. od czerwca 2018 r. do stycznia 2022 r. obejmuje, poza wynagrodzeniem osiąganym z tytułu umowy o pracę, także wynagrodzenie uzyskiwane z umów o współpracy, które były realizowane na rzecz płatnika składek. W ocenie organu rentowego, były to umowy o świadczenie usług, do których należy stosować przepisy dotyczące umowy zlecenia, a więc były umowami, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Odwołania od tych decyzji wniósł płatnik składek, przedstawiając stanowisko jako w odwołaniu od decyzji w sprawie J. B. (1). Sprawy te zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

W toku procesu ubezpieczeni przyłączyli się do stanowiska odwołującej się (protokół – k. 157v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Przedmiotem działalności (...) S.A. z siedzibą w W. jest pośrednictwo sprzedaży produktów bankowych w ramach outsourcingu. Spółka prowadzi działalność pośrednictwa finansowego na terenie całej Polski. Struktura organizacyjna przewiduje podział terytorialny kraju na cztery regiony, w których funkcjonują placówki. W ramach placówki nawiązuje się współpracę z agentami w liczbie od 4 do 15 osób. Osoby te prowadziły własną działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa finansowego i były wpisane do rejestru pośredników finansowych prowadzonego przez KNF.

Model współpracy z tymi osobami, określanymi dalej również jako podinsourcerzy, przewidywał zawieranie jednocześnie dwóch umów – umowy o pracę na niewielką część etatu (1/20, 1/80) oraz umowy o współpracę. Zawarcie umów o pracę wynikało z wytycznych KNF z 2012 r. co do interpretacji art. 6a prawa bankowego, według którego osoby te musiały być zatrudnione w oparciu o umowy o pracę, gdyż tylko taka forma współpracy umożliwiała im finalizację umów kredytowych, czyli ich podpisanie z klientem w imieniu banku oraz uzyskanie dostępu do tajemnicy bankowej poprzez system bankowy. Z kolei zlecenie czynności pośrednictwa kredytowego mogło nastąpić tylko na rzecz innego przedsiębiorcy. W związku z powyższym zakres obowiązków agentów w ramach umowy o pracę obejmował zawieranie umów w imieniu pracodawcy na mocy udzielonych pełnomocnictw, natomiast w ramach umów o współpracę osoby te zobowiązane były do pozyskiwania klientów zainteresowanych produktami banku w postaci docierania do potencjalnych klientów z ofertą banku, przestawianie im informacji o produktach banku, oraz przekazywanie ich danych i wniosków do (...), w celu nawiązania przez (...) kontaktu z klientami i dokonania przez niego czynności koniecznych do zawarcia umowy. Były to czynności pomocnicze zmierzające do realizacji czynności głównej, czyli zawarcia umowy kredytowej. Taki sposób łączenia umów był powszechny w branży pośredników kredytowych i został zmieniony dopiero w związku z nowelizacją prawa bankowego, która weszła w życie 29 września 2023 r.

Podinsourcerzy pozyskiwali klientów głównie z polecenia poprzednich klientów oraz w ramach współpracy z deweloperami i biurami pośrednictwa nieruchomości. Pozyskiwanie klientów bardzo często odbywało się poza placówką (...) S.A., tym bardziej, że w miejscu zamieszkania części klientów nie było takich placówek. Nie mieli oni jakichkolwiek ograniczeń terytorialnych w tym przedmiocie. Mogli także samodzielnie publikować ogłoszenia w celu poszukiwania klientów. Ograniczały ich tylko procedury pozyskiwania klientów.

Godziny pracy agentów nie były w żaden sposób ewidencjonowane, nie mieli oni obowiązku przepracowania jakichkolwiek norm czasu pracy, rozliczani byli prowizyjnie wyłącznie za efekt końcowy w postaci sprzedaży produktów bankowych. Zdarzały się okresy, w których dani agenci nie zawierali żadnych umów. Wówczas otrzymywali jedynie wynagrodzenie z tytułu umów o pracę, bez składnika prowizyjnego. Agenci nie mieli przypisanych planów sprzedażowych, wysokość ich prowizji liczona była od wartości sprzedanych kredytów.

Podinsourcerzy samodzielnie ustalali miejsca spotkań z klientami, nie mieli obowiązku przebywania w placówkach (...) S.A. Sama spółka zakładała wskaźnik tzw. biurek na poziomie 0,8, co oznaczało, że do danej placówki było przypisanych więcej agentów niż miejsc pracy. Przed wybuchem pandemii COVID-19 dla pośredników finansowych tworzony był grafik pracy w biurze. Liczba tych godzin uzależniona była od zmiennej liczby pracowników. Grafik ustalał dyrektor placówki wspólnie z zainteresowanymi, kierując się tym, by w placówce przebywał choć jeden pośrednik finansowy. Po wybuchu pandemii COVID-19 organizacja pracy stała się hybrydowa. Poszczególni pośrednicy przebywali w biurze różną ilość godzin, niektórzy w ogóle nie pracowali stacjonarnie. Nie ustalano już grafików, tylko pośrednicy finansowi ustalali między sobą dostępność choć jednej osoby w godzinach otwarcia placówki, co stanowiło jeden z wymogów narzuconych przez KNF. Większość placówek nie była dostępna dla klientów z ulicy i klienci przychodzili do nich po wcześniejszym umówieniu.

Jeśli chodzi o sposób komunikacji z klientami to na początku współpracy agenci przechodzili szkolenia, natomiast były to raczej sugestie i nie było to kontrolowane przez spółkę. Kierownicy placówek nie nadzorowali ich w żaden sposób, ich zadania ograniczały się do kwestii administracyjnych i organizacyjnych, nadto pozyskiwali oni klientów na zasadach obowiązujących podinsourcerów.

Podinsourcerzy korzystali z własnych narzędzi np. telefonów komórkowych, samochodów i ponosili koszty ich eksploatacji. Podinsourcerzy mogli współpracować z innymi podmiotami, z tym zastrzeżeniem, że od 2017 r. obowiązywały ich ograniczenia w zakresie sprzedaży kredytu hipotecznego, co zostało ograniczone do współpracy z jednym pośrednikiem kredytowym. Podinsourcerzy ponosili odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu nienależytego wykonania umowy podinsourcingu.

Podinsourcerzy mieli zatem pełną swobodę co do źródła pozyskiwania klientów, czasu i miejsca pracy, narzędzi pracy, rozliczani byli za wyniki sprzedażowe i ponosili odpowiedzialność za swoje działania. Taki model współpracy pozostawiał bardzo dużą swobodę obu stronom.

J. B. (1), I. C., R. B. i B. W. współpracowali z (...) S.A. na wyżej opisanych zasadach. (zeznania D. S. – k 158-164, zeznana J. B. (1) – k. 164v-165v, zeznania I. C. – k. 165v-166, zeznania R. B. – k. 166-166v, zeznania B. W. – k. 166v-167)

J. B. (1) w ramach umowy o pracę był zatrudniony w (...) S.A. z siedzibą w Ł. na podstawie umowy o pracę na stanowisku Specjalista w wymiarze 1/20 etatu od 2 maja 2018 r. do 31 sierpnia 2020 r. za wynagrodzeniem w wysokości(...) zł miesięcznie oraz w wymiarze 1/80 etatu od 1 września 2020 r. do 30 września 2022 r. W tym okresie łączyła go ze spółką także umowa o współpracę, w związku z zawarciem której rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej. Był on zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z obu tytułów. J. B. (1) odrębnie rozliczał przychody z tytułu umowy o pracę i z działalności gospodarczej pod względem podatkowym. Z tytułu umowy o pracę otrzymywał on co miesiąc stałą kwotę, zaś z tytułu umowy o współpracę był wynagradzany prowizyjnie. Wynagrodzenia były mu wypłacane na różne rachunki bankowe. Nie rozdzielał on czasu pracy w ramach zatrudnienia pracowniczego od czynności wykonywanych w ramach umowy o współpracę, natomiast miał świadomość, które czynności wskazane są w konkretnych umowach. Współpracował z placówkami (...) S.A. we W. i K., natomiast dojeżdżał do klientów także poza miasto. (umowa o pracę, umowa o współpracę – akta kontroli, zeznana J. B. (1) – k. 164v-165v)

I. C. współpracowała z (...) S.A. w okresie od 1 stycznia 2018 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na 1/20 etatu ma stanowisku specjalista z wynagrodzeniem w wysokości (...)zł brutto. Od 1 września 2020 r. wymiar jej etatu został zmniejszony do 1/80. Od 1 kwietnia 2018 r. strony łączyła umowa o współpracy. Działalność gospodarczą zarejestrowała wraz z rozpoczęciem tej współpracy. Swoje czynności wykonywała najczęściej w placówce w K. przy ul (...) jak i poza placówką czy nawet poza miastem. W placówce ustalany był grafik, według którego miała przebywać w biurze przez kilka godzin w tygodniu, natomiast dla swojej wygody najczęściej pracowała w biurze. (zeznania I. C. – k. 165v-166, umowy – akta osobowe)

R. B. współpracował z (...) S.A. w okresie od 1 sierpnia 2019 r. na podstawie umowy o pracę na stanowisku Specjalista w wymiarze 1/20 etatu, od 1 września 2020 r. było to 1/80 etatu. Jednocześnie strony współpracowały w oparciu o umowę o współpracy. Wcześniej prowadził działalność gospodarczą współpracując jako pośrednik finansowy z (...). Współpracował on z placówką we W. przy ul. (...). W placówce tej nie wprowadzono grafików, agenci podzielili się na dwie grupy przychodzące do biura rano bądź po południu. W placówce bywał codziennie, gdyż było to dla niego wygodniejsze, okazjonalnie spotykał się z klientami poza placówką. (zeznania R. B. – k. 166-166v, umowy o pracę – akta osobowe, zaświadczenie z CEiDG – k. 63)

B. W. współpracowała z (...) S.A. w okresie od 2014 r. Od 1 września 2014 r. do 31 sierpnia 2019 r. strony łączyła umowa o pracę w wymiarze 1/20 etatu, zaś od końca 2016 r. umowy o współpracę. Działalność gospodarczą rozpoczęła jednocześnie z nawiązaniem tej współpracy. Współpracowała z placówką w R. przy ul. (...), gdzie bywała raz w tygodniu w celu wydrukowania i zarchiwizowania dokumentów. Większość spotkań z klientami odbywała poza placówką. (zeznania B. W. – k. 166v-167, umowy o pracę – k. 67-68, umowa o współpracy – k. 71-82)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił na podstawie całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy oraz aktach ZUS. Wyżej wskazane zgromadzone w sprawie dokumenty nie były kwestionowane przez strony, a Sąd również nie dopatrzył się okoliczności wskazujących na ich niewiarygodność czy nieautentyczność, dlatego mogły one stanowić podstawę ustaleń faktycznych w rozpoznawanej sprawie. Ponadto ich treść i forma nie budziły zastrzeżeń i wątpliwości, nie ujawniły się też takie okoliczności, które należałoby brać pod uwagę z urzędu, a które podważałyby wiarygodność tej kategorii dowodów i godziły w ich moc dowodową.

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się także na zeznaniach stron procesu, tj. D. S., J. B. (1), I. C., R. B. i B. W.. Oceniając dowody z ich zeznań Sąd miał na uwadze, iż osoby te były bezpośrednio zainteresowane rozstrzygnięciem sprawy, nie mniej jednak okoliczność ta nie pozbawia samoistnie zeznań stron procesu waloru wiarygodności. Oczywiście do zeznań stron należy co do zasady podchodzić z odpowiednią dozą krytycyzmu, jednak oceny tego dowodu należy dokonywać w oparciu o ogólne kryteria. Przyjęcie, iż strona zawsze sprzeniewierza się obowiązkowi mówienia prawdy, albowiem jest zainteresowana korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem niweczyłoby sens przeprowadzania omawianego dowodu. Zeznania stron są dowodem równorzędnym innym dowodom i ocena dowodu z zeznań stron podlega ogólnym regułom oceny dowodów, wynikającym z art. 233 k.p.c., tj. z uwzględnieniem całokształtu zebranego materiału dowodowego. Mając na uwadze powyższe kryteria wskazać należy, że zeznania stron, w szczególności D. S., były szczegółowe, spójne wewnętrznie jak i z pozostałymi dowodami w sprawie i nie budziły żadnych wątpliwości co do ich prawdziwości i wiarygodności.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania były uzasadnione, choć nie z przyczyn wskazanych w ich uzasadnieniu.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej jako: „u.s.u.s.”), obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które są pracownikami z wyłączeniem prokuratorów. Jak wynika z treści art. 13 ust. 1 powyższej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Zgodnie z art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym

W myśl art. 18 ust. 1 i 1a ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. W przypadku ubezpieczonych wykonujących pracę na rzecz swojego pracodawcy, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy zlecenia. Art. 20 ust. 1 ustawy wskazuje, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Art. 17 ust. 1 ustawy stanowi, że składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe za ubezpieczonych, będących pracownikami, obliczają, rozliczają i przekazują co miesiąc do Zakładu w całości płatnicy składek. Płatnikiem składek jest pracodawca w stosunku do pracowników (art. 4 pkt 2 lit. a ustawy).

Natomiast art. 8 ust. 1 tej ustawy stanowi, że za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a. Zgodnie zaś z ustępem 2a tego artykułu, za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Z punktu widzenia niniejszej sprawy istotne było wyjaśnienie zawartego w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej pojęcia „wykonywania pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje się w stosunku pracy” w kontekście konsekwencji na płaszczyźnie ubezpieczeń społecznych w przypadku zaistnienia tej okoliczności. Sąd Najwyższy w wyroku z 23 maja 2014 r. sygn. akt II UK 445/13 (Legalis nr 1003027) wskazał, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy wykonywania pracy na podstawie jednej z wymienionych w nim umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, a także wykonywania pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która wymienioną umowę zawarła z osobą trzecią, jednak w ramach tej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej jest to, że - będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z określonym pracodawcą - jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z inną osobą. Sąd Najwyższy wywodził, że celem takiej regulacji jest ograniczenie korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych zawieranych z własnymi pracownikami dla realizacji tych samych zadań, które wykonują w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy i uniknąć obciążeń z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, jak też celem tej regulacji jest ochrona pracowników przed skutkami fluktuacji podmiotowej po stronie zatrudniających w trakcie procesu świadczenia pracy, polegającej na przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom (podwykonawcom), którzy zatrudniają tych pracowników w ramach umów cywilnoprawnych nieobjętych obowiązkiem ubezpieczeń społecznych (umowa o dzieło) lub zwolnionych z tego obowiązku w zbiegu ze stosunkiem pracy (umowa agencyjna, zlecenia lub inna umowa oświadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu).

W orzecznictwie jednomyślnie wskazuje się, że zwrot działać „na rzecz” użyty został w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej w innym znaczeniu, niż w języku prawa, w którym działanie „na czyjąś rzecz” może się odbywać w wyniku istnienia określonej więzi prawnej (stosunku prawnego). Stosunkiem prawnym charakteryzującym się działaniem na rzecz innego podmiotu jest stosunek pracy, do którego istotnych cech należy działanie na rzecz pracodawcy (art. 22 k.p.). Również wykonujący zlecenie „działa na rzecz zleceniodawcy” (art. 734 i n. k.c.). W kontekście przepisu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej zwrot ten opisuje zatem sytuację faktyczną, w której należy zastosować konstrukcję uznania za pracownika. Jest nią istnienie trójkąta umów, tj.:

1) umowy o pracę,

2) umowy zlecenia między pracownikiem, a osobą trzecią i

3) umowy o podwykonawstwo między pracodawcą i zleceniodawcą.

Pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonanej na rzecz zleceniodawcy, przy czym następuje to w wyniku zawarcia umowy zlecenia/świadczenia usług z osobą trzecią oraz zawartej umowy cywilnoprawnej między pracodawcą i zleceniodawcą (wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 września 2014 r. sygn. akt III AUa 2714/13, Legalis nr 1091699 i z dnia 27 listopada 2014 r. sygn. akt III AUa 476/14, Legalis nr 1163550, Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 10 lutego 2015 r. sygn. akt III AUa 378/14, Legalis nr 1285065 i z dnia 3 czerwca 2019 r. sygn. akt III AUa 301/18, Legalis nr 2180806).

W wyroku z dnia 26 sierpnia 2021 r. (III UZP 6/21, Legalis nr 2601863) Sąd Najwyższy wskazał, że „(...) o rozszerzonym pracowniczym tytule ubezpieczenia społecznego (polegającego na traktowaniu jako pracowników niektórych zleceniobiorców) można mówić tylko w przypadku finansowania przez pracodawcę wynagrodzenia wypłacanego przez osobę trzecią jego pracownikom za czynności wykonywane przez nich dla tego pracodawcy, choć pod formalnym kierownictwem tej osoby. Tym samym finansowanie przez pracodawcę w jakikolwiek sposób wynagrodzenia z tytułu świadczenia na jego rzecz pracy przez pracownika na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią, przemawia (ale nie przesądza) za zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, a brak takiego finansowania przemawia przeciwko zastosowaniu tego przepisu, o ile nie stwierdzi się w danym stanie faktycznym dodatkowych okoliczności wskazujących na działania sprzeczne z celami tego przepisu.”

A więc pracą wykonywaną na rzecz pracodawcy (w rozumieniu omawianego przepisu) stanie się zatem taka praca, której rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, bez względu na formalną więź prawną łączącą pracownika z osobą trzecią. Niezależnie od rodzaju wykonywanych czynności przez pracownika wynikających z umowy zawartej z innym podmiotem oraz bez względu na tożsamość rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę i osobę trzecią, za przesłankę wystarczającą do zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej uznać trzeba korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę ze środków pozyskanych od pracodawcy w ramach umowy łączącej go z innym podmiotem. Z punktu widzenia przepływów finansowych, to pracodawca przekazuje osobie trzeciej środki na sfinansowanie określonego zadania, stanowiącego przedmiot swojej własnej działalności, a osoba trzecia, wywiązując się z przyjętego zobowiązania, zatrudnia pracowników pracodawcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2017 r., II UK693/15, LEX nr 2238708; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2021 r., I USK105/21, LEX nr 3159886 oraz z dnia 18 listopada 2020 r., III UK 439/19, LEX nr 3080586).

Istotnym jest przy tym, że art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy w ramach zlecenia zleceniobiorca wykonuje takie same czynności, co w ramach stosunku pracy. Takie ograniczenie nie wynika z treści wskazanego przepisu. Mając na uwadze cel powyższego unormowania, stwierdzić należy, że przepis ten, ma zastosowanie w każdym przypadku wykonywania przez zleceniobiorcę czynności na rzecz swojego pracodawcy, które wykonuje na podstawie umowy zlecenia zawartej z podmiotem trzecim, a który to podmiot jest kontrahentem jego pracodawcy i zakres czynności świadczonych przez tego pracownika jest objęty przedmiotem umowy pomiędzy jego pracodawcą a jego zleceniodawcą. Nie muszą to być te same czynności, wobec tego samego produktu czy świadczeniobiorcy. Przeciwne rozumienie tego przepisu prowadziłoby do wniosku, że przepis ten znajduje zastosowanie w przypadku wykonywania przez pracowników dwukrotnie tych samych czynności. Dyspozycją omawianego przepisu nie są też objęte wyłącznie sytuacje, gdy w ramach umowy zlecenia pracownik kontynuuje czynności wynikające ze stosunku pracy.

W niniejszych sprawach organ rentowy, oceniając stosunki zobowiązaniowe łączące strony, doszedł do przekonania, iż płatnik składek zawarł ze swoimi pracownikami, występującymi jako przedsiębiorcy, umowy o współpracy, które były realizowane na jego rzecz. Umowy o współpracy zostały zatem zakwalifikowane jako umowy, o których mowa w art. 8 ust. 2a u.s.u.s., w konsekwencji czego, w ocenie organu rentowego, w podstawie wymiaru składek z tytułu umów o pracę, należało uwzględnić także osiągany z tego tytułu przychód.

Stanowisko to było nietrafne ze względu na to, iż zawarta między stronami umowa o pracę była nieważna.

Jeśli chodzi o formę współpracy to nie ulega wątpliwości, iż o tym jaką umowę zawrzeć decydują przede wszystkim strony zgodnie z wynikającą z art. 353 ¹ k.c. zasadą swobody umów. Zasada ta polega w pierwszej kolejności na możliwości wyboru przez strony rodzaju stosunku prawnego, który będzie je łączył. Dotyczy to także wykonywania stale i za wynagrodzeniem określonych czynności, a więc stosunku prawnego określanego jako wykonywanie zatrudnienia w szerokim znaczeniu bowiem powszechnie przyjmuje się, że zatrudnienie może być wykonywane na podstawie stosunku cywilnoprawnego lub stosunku pracy. Należy jednak zauważyć, że w systemie ubezpieczeń społecznych nie są rzadkie przypadki, w których nawet zgodnie nazwana przez strony umowa nie jest tą, która stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym (por. przykładowe spory na tle kwalifikacji prawnej umów o świadczenie usług w orzecznictwie Sądu Najwyższego - wyroki: z 08.01.1999 r. II UKN 403/98, OSNP 2000/5/194; z 28.03. 2000 r. II UKN 386/99, OSNP 2001/16/522; z 30.06.2000 r., II UKN 614/99, OSNP 2002/ 1/23; uchwała z 12.04.1994 r., I PZP 13/94, OSNP 1994/3/39).

Zasada swobody umów stwarza podmiotom możliwość kształtowania stosunków zobowiązaniowych innych niż typowe. W pełni podzielić należy jednak stanowisko, zgodnie z którym zasada swobody umów nie ma charakteru bezwzględnego, a zadaniem sądu rozpoznającego daną sprawę jest ocena łączącego strony stosunku zobowiązaniowego pod kątem zgodności jego treści i celu z ustawą, zasadami współżycia społecznego, jak również zgodności z właściwością (naturą) stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2008 r., II CSK 28/08, lex 420865). Dodać też potrzeba, że zgodnie z art. 65 § 1 k.c. o istocie i charakterze konkretnej umowy nie decyduje nazwa określona przez strony, lecz zamiar i cel stron, tj. treść świadczenia przyjętego do realizacji przez zleceniobiorcę, a więc rodzaj pracy, sposób jej świadczenia, jej charakter oraz warunki jej wykonywania. Treść stosunku prawnego nie może sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹kc).

Zgodnie z treścią art. 734 § 1 k.c., przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, przy czym stosownie do art. 750 k.c. przepisy o zleceniu stosuje się do świadczenia usług, a więc czynności o charakterze faktycznym, które nie muszą prowadzić do osiągnięcia indywidualnie oznaczonego rezultatu. Umowa o świadczenie usług jest umową starannego działania, zatem jej celem jest wykonywanie określonych czynności.

Legalną definicję stosunku pracy zawiera natomiast art. 22 § 1 k.p., który ustanawia podstawowe obowiązki stron stosunku pracy, zatem przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Konstytutywne cechy stosunku pracy, które odróżniają go od innych stosunków prawnych to: dobrowolność, osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny charakter zatrudnienia (wyroki Sądu Najwyższego: z 6 października 2004 r., I PK 488/03, OSNP 2005 10/35; z 23 października 2006 r., I PK 1/3/06, Pr. Pracy 2007, nr 1, s. 35; z 20 marca 2008 r., II UK 155/07, LEX nr 465988).

Podkreślić należy, że przepis art. 22 § 1 ¹ k.p. nie stwarza domniemania prawnego zawarcia umowę o pracę (wyroki Sądu Najwyższego: z 23 września 1998 r., sygn. akt II UKN 229/98; z 29 czerwca 2010 r., sygn. akt 1 PK 44/10), a wola stron w ramach przyznanej przez prawo autonomii (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 300 k.p.) decyduje o wyborze podstawę zatrudnienia. Zatrudnienie bowiem nie musi mieć charakteru pracowniczego. Sąd Najwyższy wypowiadał się wielokrotnie, że praca może być świadczona także na podstawie umów cywilnoprawnych (wyroki Sądu Najwyższego: z 9 grudnia 1999 r., sygn. I PKN 432/99; z 18 listopada 2011 r., I PK 63/11). Co więcej, dopuszczalne jest także wykonywanie tych samych obowiązków zarówno w ramach zatrudnienia pracowniczego lub cywilnoprawnego o ile nie sprzeciwiają się temu inne okoliczności (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Ustawodawca pozostawił zatem stronom swobodę wyboru w kwestii stosunku prawnego, na podstawie którego praca ma być wykonywana. Nie każda praca, która jest wykonywana odpłatnie, musi być świadczona w ramach stosunku pracę. Warunkiem uznania danego stosunku prawnego za stosunek pracy lub stosunek cywilnoprawny, jest określenie podstawy prawnej wykonywania pracy, a także rzeczywisty sposób realizowania zawartej przez strony umowy. Przy czym stosunek pracy nie zostaje nawiązany w sytuacji występowanie cech sprzecznych z istotą tego stosunku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 12 lutego 2013 r., III AUa 710/12).

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że jeżeli umowa ma cechy umowy o pracę oraz umowy cywilnej, to decyduje ustalenie, które cechy przeważają (wyroki z 20 marca 1965 r., III PU 28/64, z 18 czerwca 1998 r., I PKN 191/98, z 14 września 1998 r., I PKN 334/98, z 28 października 1998 r., I PKN 416/98, z 7 marca 2006 r., I PK 146/05, z 9 lipca 2008 r., I PK 315/07; z 11 września 2013 r., II PK 372/12, OSNP 2014 Nr 6, poz. 80; z 16 maja 2019 r., II PK 27/18, OSNP 2020 Nr 5, poz. 43).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy zgromadzony materiał dowodowy nie potwierdzał, aby w spornym okresie istniały między stronami stosunki pracy.

Po pierwsze, nawiązanie stosunku pracy nie było intencją stron, lecz nastąpiło ono wyłącznie w celu wypełnienia zaleceń KNF. W ramach podoutsourcingu bankowego (...) S.A. mogła powierzyć innemu przedsiębiorcy na podstawie umów o współpracy w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych wyłącznie wykonywanie czynności pomocnicze służące realizacji świadczenia głównego, w szczególności było to pozyskiwanie klientów. Czynności finalizujące w postaci zawarcia umowy w imieniu banku mogły natomiast wykonać jedynie osoby zatrudnione w oparciu o umowę o pracę. Powyższe wynikało z dołączonych dokumentów jak i zeznań D. S., który podał, iż czynności zastrzeżone w ramach umowy o pracę wiązały się z „ finalizacją umów kredytowych zawieranych z klientami” oraz że to stanowisko KNF „ zostało utrzymane jako dogmat w umowach z bankami”. Zeznał również, że zgodnie z interpretacją KNF „ zatrudnienie współpracowników w ramach cząstkowych umów o pracę było niezbędne do realizacji czynności związanych z dostępem do tajemnicy bankowej, czyli czynności finalizujących. Nie było żadnych innych dodatkowych przesłanek zawierania cząstkowych umów o pracę. Gdyby nie te okoliczności model współpracy w ramach umów podoutsourcingowych opierałby się wyłącznie na współpracy z przedsiębiorcą, bez zawierania dodatkowych umów o pracę”. Z jego zeznań wynikało także, że były podejmowane rozmowy w celu wyeliminowania konieczności zawierania umów o pracę w efekcie czego treść art. 6a prawa bankowego została zmieniona. Z zeznań ubezpieczonych z kolei nie wynikało, by byli oni zainteresowani zawarciem umów o pracę, lecz że przystali na zaproponowane warunki.

Również sposób realizacji spornej umowy pozwala uznać, że strony łączyła wyłącznie umowa cywilnoprawna. Należy przypomnieć, iż podporządkowanie typu pracowniczego ma charakter podstawowy, konstrukcyjny dla istnienia stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 1965 r., sygn. akt III PU 28/64). Dla stwierdzenia, że występuje ona w treści stosunku prawnego, z reguły wskazuje się na takie elementy, jak określony czas pracy i określone miejsce wykonywania czynności, podpisywanie list obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy oraz obowiązek przestrzegania norm pracy, obowiązek wykonywania poleceń przełożonych, wykonywanie pracy zmianowej i stała dyspozycyjność pracownika.

Sporne umowy nie posiadały tych elementów. Umowy o pracę były realizowane w sposób wyłączający podporzadkowanie pracownicze. Praca agentów nie była w żaden sposób kontrolowana i o ile przestrzegali oni procedur w zakresie przetwarzania danych osobowych czy bezpieczeństwa to mieli pełną dowolność w zakresie pozyskiwania klientów, miejsca i czasu pracy czy wymiaru jej świadczenia. Podinsourcerzy mieli zapewniony dostęp do biura, ale nie było wymogu spędzania tam określonej liczby godzin. Istniały wprawdzie grafiki, ale obejmowały one nieznaczną liczbę godzin i ich funkcjonowanie były różne w poszczególnych placówkach, zaś ich wprowadzenie było dobrowolne i wynikało z konieczności zapewnienia minimalnej obsady agentów w godzinach pracy biura. Nie mieli oni obowiązku usprawiedliwiania nieobecności czy podpisywania listy obecności. Agenci nie mieli przełożonego, nie nakładano na nich planów sprzedażowych, nadto pracowali na własnym sprzętem i na własną odpowiedzialność.

Wskazać także należy, że ubezpieczeni byli zatrudnieni na nieznaczną część etatu, początkowo w wymiarze 1/20 etatu a później 1/80. Ten wymiar nie był uzależniony od ich efektywności ani zakresu zadań. Osiągane z tego tytułu wynagrodzenie wynosiło niecałe 100 zł miesięcznie. Ubezpieczeni mieli świadomość, że w ramach umowy o pracę zawierali umowy w imieniu banku, jednak czynności prowadzące do jej finalizacji były dużo bardziej czasochłonne i tak naprawdę stanowiły sedno ich działalności. Podkreślić należy, że umowa o pracę jest umową starannego działania a nie rezultatu, natomiast w tym wypadku ów rezultat następował w ramach umowy o pracę, zaś pozostałe czynności w ramach umów cywilnoprawnych. Z tytułu umowy o pracę wynagrodzenie było wypłacane niezależnie od podejmowania jakichkolwiek czynności. D. S. zeznał, że „ zdarzają się agenci, którzy przez kilka miesięcy nie realizują sprzedaży i wtedy nie wykonują też żadnych czynności w ramach umowy o pracę. (…) Faktycznie może być tak, że ekspert może nie robić nic miesiącami i mieć nadal umowę i wynagrodzenie z umowy o pracę będzie mu płacone”.

Podsumowując, stosunek prawny, który łączył ubezpieczonych nie wykazywał cech właściwych dla umowy o pracę. Trafnie podsumował tę sytuację D. S. zeznając: „ gdybyśmy się nie odwoływali do outsourcingu i podoutsourcing należało by się zastanowić, czy umowy zawierane z osobami współpracującymi nosiłyby znamiona umów o pracę. Nie ma legalnej przeszkody, żeby czynności objęte umowami o współpracę były objęte umowami o pracę, natomiast biorąc pod uwagę przepisy określające zakres i przepisy określające formułę umów o pracę, stoimy na stanowisku, że te stanowiska nie stanowią umów o pracę. Jest tak dlatego, że w ramach umowy o współpracę nie określamy ani czasu, ani miejsca wykonywania pracy, nie ma bezpośredniej odpowiedzialności nadzorującego i podwładnego i obowiązuje prowizyjny model wynagrodzenia”. Sąd w składzie rozpoznającym niniejsza sprawę w pełni ten pogląd popiera.

Mając na uwadze należy stwierdzić, że zawarte między stronami umowy o pracę były pozorne w rozumieniu art. 83 § 1 k.c. i jako takie nieważne, dlatego nie mogły stanowić podstawy do objęcia ubezpieczeniami społecznymi. Wobec ubezpieczonych nie zachodziły zatem podstawy do zastosowania przepisu art. 8 ust. 2a u.s.u.s. Oceniając zasadność odwołania Sąd miał przy tym na uwadze, iż granice rozpoznania w tej sprawie wyznaczała treść i przedmiot zaskarżonych decyzji. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza bowiem decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c. - tak orzeczono w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r. II UZ 49/09 LEX nr 583831). Z tych względów, mimo iż w ocenie Sądu w ogóle nie istniała podstawa do objęcia ubezpieczonych obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracowników (...) S.A., to przedmiot rozstrzygnięcia ograniczony był do treści odwołania, dlatego Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił w punktach 1-4 zaskarżone decyzje w ten sposób, że stwierdził, iż podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne J. B. (1), R. B., I. C. i B. W. w okresach objętych decyzjami nie obejmowała przychodów uzyskanych z tytułu umów o współpracę w zakresie podoutsourcingu czynności bankowych.

Kosztami procesu na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciążony został organ rentowy zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, przy czym Sąd Okręgowy w Warszawie pozostawił na mocy art. 108 § 1 k.p.c. ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu, o czym orzekł w punkcie 5 wyroku.